Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 2, 2 May 1913 — HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia

(Mai ka Peni Mai a Hualalai)

I hakalia no a huli hoi c„ku ke komela 210 ka hui pu ana me ke duke, ua haawi koke aku la oia i ke kauoha i ke kalaiwa kaa, e lawe polol-ei ia laua 110 ka hale hoolulu kaaahi, a 0 ia ka ke duke 0 ka huli ana mai iaia, a ninau mai la me ka piha i ke kahaha: "Heaha aku ka kakou 0 ka hale hoolulu kaaahi e holo ai?' "He mea pono e hookaawale koke kaua mai Parisa aku nei, a mai Palani aku hoi! n "Ua waiho aku nei au i ka hooponopono ana i ke kino make malalo 0 ke kauka ame ka barona, nolaila aole a kaua nana hou ana aku i koe, 0 ko kaua kaawale aku i kahi e, 0 ko kaua mea wale no ia e pakele ai, he mea makemake ole na'u ko kaua kiiia mai e hopu, ina e loheia aku ana ka make ana 0 ke kauna ia oe." "Aole o'u maka'u no ko'u hopuia he_ho_okahi wale no a'u mea e maka'u nei, 0 ia ka loaa ole 0 ka maha 1 kuu uhane, e lilo ana ke koko o kela kanaka i mea i oi aku ke ino imua 0 ka noho aku iloko 0 ka halepaahao." Cf Heaha auanei kau mea nana aku no ka mea i hala aku la, oiai ua aelikeia ka make ana 0 ke konela mawaena ona ame oe,. a 0 keia no hoi kekahi o na hakaka a'ui ike ai i ka niaikai maoli, me ka loaa ole he epa ma kekahi ano, elike me kekahi mau hakaka a'u 0 ka ike ana me kuu mau maka ponoi. M "Ke nana aku nei au i na Lani me ka manao mihi loa, no ka'u mea i liana aku ai i keia la, a ua makaukau loa au e okiia mai kuu lima akau, ka lima nana i hookau aku i ka make maluna 0 Konela Walādema," i kuwo okoa ae ai ke duke me ka piho i ka ehaeha. "0 keia anei ka mua loa 0 kou komo ana ma na hana 0 keia ano, i hele ai oe a piha me na manao pihoihoi? n "0 keia ka mua loa ame ka hope loa, 0 ko'u aa ana e paio aku me ko'u enemi me ka waha 0 ka pu pana-

pana. īa'u i ike ai i ke koikoi maoli o ka pepehi ana aku i ka hoa kanaka, ua lawa ia e hiki ole ai ia'u ke-hoopoina a hiki i ka waiho ana aku o kuu kino iloko o ka lua kupapau.'' 4< l kaumaha oe. no keia mea, no kou akahi no a hoohana i ka waha 0 ka pu panapana, ina no kou komo hou aku maloko o kekahi kiki pu hou ana no ka lua o ka manawa, e lilo auauei i moa hauoli nou, ke ku hou ana aku no ke kolu o ka manawa, he mea mau no keia i ka poe akahi a ike i ka make, he maka'u wale, he mea pau wale ae no nae ka maka'u, ke maa aku oe i ka ike ana 1 na kino make," alaila nana iho la ke konela i kana pepa kuhikuhi manawa holo o ke kaaahi, a i hou mai la: "Ua nui loa keia manawa i koe e loaa ai ke kaaahi ia kaua e holo ana no Kala'i, a ma keia ahiahi e ai auanei kaua i ko kaua aina ahiahi maloko o Ladana. īa kaua ma Ladana, u hiki i kekahi o kou ohana malaila, ke hoouna mai i ke kauoha ma ke kelekalapa ia Toma, no ka uku ana aku i kou mau bila aie ma ka hokele, me ke kauoha pu ana aku no hoi iaia e lawe mai i kou mau ukana no Ladana nei, a no kekahi wahi okoa akii paha au i manao ai, malaila oe e noho aku ai ma keia mu a aku. ,, f< Nani maoli ka maikai o kena mau hoolala, ana au, a ke haawi hou aku nei au i ka'u mau hoomaikai kiekie ana ia oe, ua hele maoli au a piha me ka aie, no kau mau kokua i hana mai ai no ko'u pono, a ke waiho aku nei au ia'u iho malalo o kau mau hoolala ana mai, pela iho la au e pono ai,'' wahi ake duke me ka nui ana iho o kona hanu. Ua loaa io aku la ke kaaahi ia laua iloko o ka manawa maikai loa, a mai ke kaaahi aku, kau maluna o kekahi mokuahi no Dova, a ma ke ahiahi no o kela la hookahi, aia laua maloko o ka hokele Mole, mamua ae o ka lioomakaukauia ana o ka aina ahiahi.

Ma kola ahiahi ho elna mau kelekalapa o ka hoounaia ana mai no Parisa, ho hookahi i a Toma, ke kauwa a ke duke e kauoha aku ana iaia e uku aku i na hila aio o ke dnke o Hawada 110 kona hokele, a he hookahi hoi i ka barona, e* kauoha aku ana iaia o hoike aku i ka lohe i ke kauwa a Kauna AVala<lenia e uku aku i 11 a aie o kona haku.

Mahope iho o ko laua ai like ana i laua aina ahiahi, ua haalele mai la o Konela ]\loriki i ke duke. no kona holo ana aku e hui pu me kona, pualikoa ma Brikona, a huli hoi aku la no hoi ke „duke no kona home kuaaina.

MOKUNA XL

Mahope o ka Ino.

Ua pomaikai ke Duke o Hawada ame one^a Moriki, aole he kuikahi panailike i hanaia iloko o kela maii la, e pili ana 'nō na lawehala i holo mai kekahi wahi a i kekahi, nolaila aole laua e hiki ke hopuia, ma o kela kaawale ana mawaho aku o na palena o Palani. Ua noho no ke Duke o Hawada ma ke taona a liiki i ka hoea ana mai o kana kauwa m€ kona mau ukana, a iloko o kela mau la, aole he makemake iki o ua duke nei e nana maloko o na nupepa, no kona manao, aole he mau mea e ae a kona mau maka e ike aku ai, koe wale no ka moolelo o kana karaima i hana ai, maluna o Kauna Walademft. ]\īa ka ekolu o na la o ka noJtio ana o ke duke maloko o Ladana, ua holo aku la oia no kekahi wahi o kona ol\ana i noho ai, he wahi kela e pili kokoke ana i ke kai, a malaila kona wahi o ka lioohala ana he mau la no ka pee ana iaia iho mai ka nanaia ana aku e ka lehulehu, ma ke ano he kanaka hana hewa loa. Aole i kamaaina ka poe o kela wahi i ke duke, a i kona ohana paha, no ka mea aolie o lakou noho paa m a kela wahi, o ko lakou waiwai nae ka i waihoia aku malalo o ka malama ana mai a kekahi kauwa hoopono. Aole no lakou i lohe iki no ka mareia ana o ke Duke o Hawada i ka wahine, a pela hoi ka holo malu ana o ke duke wahine, a haalele i kana kane, nolaila ua lilo keia i mea no ke Duke o Hawada e oluolu loa ai kona manao, i ka noho naaupo o na kanaka o kela wahi i na mea e pili ana i kona ola ana. īa hoea ana aku o ke duke ame kana kauwa, ua hoolauna aku la oia iaia iho imua o ke kanaka nana

e malama ana i ka waiwai o kona ohana, a ua hookipaia aku oia me ka maikai, me ka hana ana mai o kela kanaka ame kana wahine oluolu ma na mea apau e pono ai ka laua malihini kiekie. Ma ka aoao o ke Duke o Hawada, ua haawi aku la oia i ke kauoha i na kamaaina, no kona makemake ole e hookipa. mai i na malihini i makemake e ik§ iaia, oiai nae he mea maa ole ia ma kela wahi, koe wale no paha ke kahunapule, o ke kanaka ano nui a koikoi wale no ia e noho aiia malaila, he poe haahaa wale no ka nui, e manao ole ai e hele mai e ike i ka mea i kuleana i kela waiwai a lakou e noho la. Ua noho malie ke duke ma kela wahi, a hiki i ka noho o ka ahaolelo, alaila ua hele mai la oia no Ladana, no ka waiho ana mai i kana noi i kā ahaolelo no kona hookaawale loaia mai kana wahine mare aku. Āole he mau aha hookolokolo oki mare o kela manawa, a ma o ka ahaolelo wale no e hiki ai ke hookaawaleia ke kane mai kana wahine mai, ma o ka haiiaia ana mai o ke kanawai e ae ana i ko laua noho kaawale ana. Aole i lilo kela noi ma ka aoao o ke duke,'i hana paakiki, oiai he maalahi loa na ike apau ma kona aoao, a aole hoi i hoea mai kana wahine a 0 kekhi poe e ae paha no ke kue ana mai i kana noi, nolaila ua aponoia mai la ke noi oki mare, a kaawale loa mai la ke duke ma.i ka.na. wahinp mai e hiki ai iaia ke mare hou aku 1 na manawa apau, ke manao oia e hana pela. He kanalima na makahiki o ke duke i kela manawa, a ke hopohopo loa la oia no ka loaa ole o kona hooilina mahope iho o kona make ana aku, no ka mea ma ke kanawai o ka holo ana o na hooilina, ina aole ana keikikane, alaila e holo aku ana kona inoa, i kekahi ohana okoa loa, aole hoi maluna o ke keiki a kona kaikuahine, he ohana nae kela ana i makemake ole loa ai, e kau aku ka inoa duke maluna o kekahi o lakou, a pela pu hoi me kona waiwai. He hookahi wale no hana pono ma ka aoao o ua duke nei, elike me ia ana o ke koho ana iho, o ia ka mare ana aku i wahine hou, malia o loaa mai he keiki nana, o ka holo no ia o kona inoa hanohano maluna ona, a pela pu hoi me kona mau waiwai apau. līoolauna aku la ke Duke o Hawada iaia iho iloko o ka pohai o ka poe kiekie, me ka manao no e hoo-

pilipili aku me kekahi o na kaikamahine a ka poe koikoi, malia o ae mai e lilo i wahine na ia nei, a he oiaio, aole i loihi iho kona komo ana aku iloko o kela mau anaina, ua kau aku la kona manao hoohihi maluna» o ke kiiikamahine a ka Ela o Banafa, oia ka Lede Augate Vitoria Mekukala, ka hiapo loa o na keiki a ua Ela la. līe kulana kilakila a hiehie ko kela kaikamahine, i like aku no me ko ka Lede Valaria, a ma ka helehelena wale no ko laua like ole, eia nae he wahine -ui no keia, a he wahine ake nui nae ma na nani like ole a ka maka e ike aku ai. He manawa uuku wale no ka hoolanna ana aku a ke duke iaia iho me ua kaikamahine nei, o kona noi koke aku la no ia i wahine nana, a ua aponoia mai no hoi ia manao, a mahope iho o ka hoopalau ana no kekahi loa, ua hoohuiia iho la laua ma ka mare. Mahope o ko laua mareia ana, ua hoohalaia kekahi manawa nui, ma ko laua hele makaikai ana no Europa, a hoea aku i Asia ame Aferika, ua hoea pu no hoi laua no Amerika, a ma ka hoike pokole ana ae, ua pau na wahi ano nui o ke ao nei i ka hele makaikaiia e laua a ua hala he mau mahina loihi ia laua ma kela huakai. 0 ko laua nei hele ia a kokoke e piha na mahina he umi-kumamalua, ua hooholo iho la ko laua manao e huli hoi no Enelani T oiai na kokoka loa mai ke duke wahine e hanau i kana keiki, ua iini na makua, e hanauia ka hooilina o ke Duke o Hawada maluna o ka lepo o ka aina o kona mau kupuna, aole hoi ma na aina e. 1 ka hanau ana mai, he keikikane, a o ka hookoia ana hoi o ka iini o ke Duke o Hawada no ka loaa o kona e lilo ole aku ai ka inoa hanohano o kona ohana i ka mea okoa loa ; a kapaia iho la kona inoa o Akiholo-Alekanekelo-Keoni Sekota a o ka Makuika hoi o Aronadea. Ina i hawahawa ole ka lima o ke ke duke me ke koko hala ole o ke kanaka ana o ka pepehi ana a make me ka poka o kana pu panapana, ina oia ke kanaka hauoli hookahi, ma o ka hanau ana mai o kana keikikane, aole nae pela, aia mau no ka ahewa iloko o kona naau, ke kipi mau la iaia i na manawa apau, a ma ka hookanaaho wale no oia, e hooikaika nei e hapai ae i kona ka nanaia aku he kanaka hewa loa. Ua hanau hou mai la no he mau

keikikane ame na kaikaiaahine ma ia hope mai o ka mea apiki nae e pau wale ana no lakou i ka make iloko o ko lakou manawa bebe, a koe hookahi wale mai la no ka Makuika o Aronadea, ma ke ano o ka manaolana hookahi ia o, kona mau makua. Aia ke duke ke noho la iloko o na hoohauoli ana ame na kaumaha, a iloko o kela.mau makahiki he nui, aole loa he mau mea i lohe houia mai no ka Lede Valaria, ka mea i ohumuhumu pu me ua duke* la, iloko o na la i hala hope aku no na mea e pili ana ia laua.iho. Ua manaoio loa no ke duke, elike me ka ke ao nei e nana aku ana 'i ka Lede Valaria, ma ke ano ua make oia, pela no oia i nana pu aku ai, ma ke ano aole he wahi pili iki o kela wahine iaia, a hoopoina loa aku Ua oia i ka noonoo ana, eia paha oia ke ola mai nei, a i ole, ua make kahiko paha, he hookahi no ana mea nana, o ia no kana wahine hou, ame kana keiki. He umi-kumamalima makahiki o ka noho mare ana o ke Duke o Hawada me kana wahine hou, oiai nae aia na makahiki o ke duke i kela manawa ma kahi o ke kanaono-ku-mamalima, a he kanakolu-kumama-lima hoi makahiki o ke duke wahine, aia no iloko o kona mau la wahine ui, he alakai no na hana hihimanu a he moiwahine hoi no na anaina hoohauoli. Ua hele na lauoho ame na umiumi xj uti crcrrvt: ntn ct ii.uuii.uu, uift lliiL/ uia kekahi o na kanaka mana nui iloko o ka ahaolelo, a o ka laua keiki, ke pii ae nei oia i ke kanaka makua ana, aia kona mau makahiki ma kahi o ka umi-kumamaha, ka manaolana. hookahi hoi o kona mau makua, e kau mai la na maka, o ke kau aku ma na kulana hanohano o ka aina. Iloko o ka hoomaka ana mai o ke kau wela, ka manawa hoi o ka ahaolelo e weheia ai, ua hoi mai la ke duke ame kana wahine no ko laua home ma ke kulanakauhale ponoi, aia hoi ka laua keiki maloko o ke kula kiekie ma Etona iloko o kela manawa. Ua kokoke loa mai nae kekahi puupuu ikaika nana e palukuluku aku i ua Duke la o Hawada, no lea mea iloko o kona nanea, iloko o kona noonoo ole ae e hoea mai ana kekahi mea ana i moeuhane mua ole ai, ua hiki mai la nae me he hoku la i haule iho mai ka lani mai. Ma kekahi la iloko o ka mahina o lune, ua hala aku la ke dukewahine mamuli o kekahi kono,

no ka hui pu ana me kekahi poe wahine e ae no kekahi aha holoholo maloko o ka malapua, a ke noho hookahi la ua duke nei ma kona keena heluhelu buke. Ua uuia na puka aniani apau iluna, a ke moani mai la hoi na ea aala kupaoa o na pua mai ka laua malapua mai i kanuia ai o na pua nani o. kela ame keia ano. Aole ua duke nei e heluhelu ana, aka e walea wale ana no oia, me ka honi ana i ke ala o kela mau pua a ka makani aheahe e halihali mai ana imua ona, a iloko o kona nanea, ku ana no kekahi o kana mau kauwa ma ka puka, a haawi mai la i kekahi pepa inoa i kona haku. Nana iho la oia i ka inoa i kakauia maluna o ka pepa' me kona mau maka maoli, a no kona manao ua kuhihewa paha ka ike a kona mau maka, ua kau okoa ae la oia i kona maka aniani, a he oiaio he o ia mau no kela inoa i ka waiho ae imua ona, oia o Akiholo A. K. Sekota. "Nawai keia pepa inoa i lawe mai nei a haawi ia oeV' i huli mai ai ke duke a ninau i kana kauwa. 4< Na kekahi keonimana opio," wahi a ke kauwa. <c Eia oia ihea i keia manawa?" "Ua hookipa ae nei au iaia maloko o ke keena bolu, ka rumi hookipa e kuu haku. 99 Kilohi pono hou iho la ke duke maluna o ka pepa inoa, alaila ninau iiou aku la i ke kauwa: "Pehea ke ano o kela keonimana opio?" <4 Ma ka'u nana aku, he kanaka oluolu oia, a na like no kona mau ano me ko kuu liaku, ka Makuika opio e noho mai la i ke kula. Ua kahikoia keia keonimana me kekahi lole kanikau, a wahi ana, ua makemake nui oi a e ike ia oe. M ''Aole i maopopo ia'u keia keiki 0 ka hoea ana mai nei, aole no hoi 1 maopopo i kona wahi i hele mai ai, pela hoi me kona makemake, eia nae o ka inoa maluna o keia pepa, he inoa ohana keia no makou, me he mea la o ka Makuika o Aronadea kona inoa maoli." Ua kulou iho la ke duke ilalo no leekahi man minute, a ia aea ana mai, akahi no oia a ae e ike i kela keiki malihini, ma ka pane ana mai i ke kauwa: E iho aku oe a loaa ke keonimana malihini, alaila lawe mai iaia noluna nei, i ike aku ai au, heaha la kan a mea i makemake ai e ike la'u!" Ua kunou tnai la ke kauwa, alaila hoi hou mai la no ka hale olalo, a

he mau minute helu ma ia hope mai, ua oili hou aku la oia, a pane aku la imua o kona haku: f< Eia mai o Mr. Sekota!" o kona kaha mai la no ia hele, no ka waiho aiia aku i ka opio malihini e kamailio pu me kona haku. Huli papu mai la ke duke nana i ke ku aku o kekahi keiki opio, ana e koho wale mai la, aia na makahiki o ua keiki nei ma kahi o ka umikumamalima, he /oiwi kino loihi kona, a he kilakila hoi kona kulana me ka hiehie pu, he ui hoi kona helehelena, me ka alohilohi o kona mau maka, e hoikeike aku ana kona mau ano apau i kona kulana keonimana oiaio, me kona aoia ana e malama i ke kulana. Ua kahikoia oia me kekahi paa lole eleele o ka poe kanikau, a no kekahi mau minute ka nana ana mai a ke eluke, aole loa he lilo o keia keiki malihini me kana keiki ponoi e noho mai la maloko o ke kula kiekie, ka Makuika o Aronadea. Me he mea la ua loaa paha na manao mahalo iloko o ke duke no kana malihini, nolaila ua ku mai la oia iluna, a hele mai la imua no ka hui pu ana me ka opio, a o ia kana o ka i ana aku: "Ma ka'u- mea e hoomaopopo aku nei, ua makemake oe e ke kanaka opio e ike ia'u, heaha la ka'u mea e hana aku ai nou?" "Ua makemake io au e ike ia oe, aka nae he leka hoolauna ka'u o ka lawe pu an a mai nei me alaila haawi mai la oia i kekahi leka loihi i ke duke. f< E noho iho ilalo maluna o keia noho eka opio," wahi a ke duke iai a o ka lalau ana aku i ka leka o ka haawiia ana mai iaia, alaila nmunamu liilii wale iho la no oia: Ua like loa ka helehelena o keia keiki me ka'u keiki ponoi, a pela no hoi me kona leo, nawai la keia keiki o ko'u ohana? ,J Mai ko 'u makuahine ponoi mai kena leka, ua kakauia eia maluna o kon a moe, mamua ae o kona hala ana aku ma kela aoao o kei honua," alaila hauhau iho la ka opio me ka aneane loa e uwe, a ma ka hoomanawanui wale no oia i uumi aku ai ī ka hiolo ana mai o kona mau waimaka. He keu maoli keia o ka mea kaumaha i ko'u noonoo, no ka haalele ana mai o kou makuahine ia oe, a ma. ka u koho wale aku no, ma o tou hele ana mai la e ike ia'u, me he mea la ua hala mua aku paha kou makuakane mamua o kou makuahme, ke ole hoi au e kuhihewa!" (Aole i pau)