Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 3, 9 May 1913 — HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia

"V*\ |)ololoi kona īnau moa au o kainailio mai noi ia'u, ua liala mua ko'u makuakano 1110 ko'u maopopo 010 i na īnoa o pili ana iaia. Ua nolo no hoi au i ka ohana ma keia ao, a o ko kumu iho~la ia i liaawi mai ai kuu makualiino i kona Jeka oiai oia o kokoko loa akn ana me ka'e 0 ka make, 110 ka lawe ana mai a haawi ia oo; a walii ana, ua kamaaina mua ka oo iaia, a o lilo ana 110 oo i hoaloha no'u." "Ao, ko hoomaopopo aku noi au 1 kona mau moa au o kamailio niai noi o ka- opio, a ma ko ano o ko kakauia ana o koia leka maluna o ka moo mako o kou makuahine, aole aku la no hoi o liio na manao maloko nei o keia leka, i mau manao ano nui loa. E hooleo aku ana au i na makemake o kou makuahine, no ka niea ua nana aku au i na kauoha a ka poe make, lie niau kauoha laaliia lakou, ,, alaila kilohi wale iho la no ua eluke nei maluna o ka loka, no ka hoomaopopo ax\a, i ka m oa nana i kakau mai, aia nae ka manao aloha iloko ona 110 ke keiki opio e ku aku ana imua ona. '' l T a pololei oe e kuu haku. Ua make io 110 kuu makuakane. Ua make mua paha oia, a oiai he wa loihi loa ia, aolo e liiki ia'u ke hoomanao nona. A aohe no hoi o'u ohana. A oia no ko kumu o ke kakau ana o kun makuahino ' koia lela oiai oia e anoano ana e make a haawi mai la iau no ko'u hoolauna aku iau me 00, mamnli o kou ike iaia, i ole ai lioi au e nole i ka hoaloha 010, a i 010, >hana paha iloko o keia ola ana," i ])anai mai ai ka opio rao ka liaahaa. "Ae! ke ike noi au! ua iko au! A he mea ano kaumaha no hoi ia, kona kakau ana i koia lola maluna o ka moo e make ana. A nolaila, he mea pono ia'u ke heluhelu i keia leta me ke ano oohia. lle mea laahia na manao i kakauia e ka moa e niako ana," wahi a ke <luke, oiai oia e hooku])ono ana i kona makaaniani no ka helulielu iho i ka lota, a ua poaeae no hoi iaia owai la ka īuoa nana i kakau, a heaha 1« kona makomako; aka, oiai na manao aloha o paila la iloko o

kona pmnvni 110 ko koiki makua 010 aolo oia i a'a o ninau aku iaia. I a hooj)ihoihoi nni loa ia oia, mamuli o koia 1 ima kakau ana o iko noi. Aolo loa o hiki iaia ko iko iho i na- mea i kakauia. la wa, mamuli o ko knlana liiohio o ko koiki, aia oia ke noonoo la, o lilo aku paha auanoi keia malihini i hoa paio 110 kana koiki Aronedelo. A oi«i oia e noonoo ana 110 keia lota, ua haliu hou ae la kona maka iluna i ka opio, a oiai oia e nana ana, u a noonoo hou iho la oia, aole paha e lilo kei a i hoa paio 110 kana keiki, nolaila, ua hoihou mai la kona hilinai ana iaia. Ina no paha oia i wohe i keia lola a heluholu i ka inoa, ina 110 ua pau kona ano kanalua no kekahi manao nui e hana la iloko o kona uhane, a ka, ua paa loilii oia i kela leta iloko o kona lima me he la i kona manao aia he mau (lialiolo iloko, a na weliweli loa oia e wehe ae. A nae, u a wehe ae la oia i ua leta nei, a nana iho la i ka inoa, Ho oiaio no, ua kakania keia leta mai ka wa mai e loaa ana he noonoo maikai a liiki i ka walii o ka inoa, ua poaeae loa, ma kekahi olelo na, £ 'aneane e lele ka uhane mai ke kino ae/' nolaila, ua pau kona makemake e heluhehi, a huli ae la oia a olelo aku la i ke keiki: 4 4 E ka opio, o kou inoa anei o Sekola 4t Ae, e kuu liaku, he inoa ua kamaaina." i pane aku ai ke keiki. "A o ko makou inoa īio hoi ia," i j>anai hou mai ai ko (luke mo ka mino aka ana iho. "E kala mai hoi ha oe ia'u o kuu haku," wahi hou a ke keiki me ke ano pihoihoi. "O! e ka opio, a ole ia he hewa. Ke. manao nei au o ka inoa no hoi ia o kou makuahine, o ttokota." "Ao, e knu haku; aole oia i inare hou aku i ke kane." "A!" wahi a ke duke, a liuli iho la oi a e heluhelu i ka leta ma kona aoao mua. Alaila E ka mea l\eluhehi! Ina aole i keokeo nnia ka lauolio o ke I)uke IIo-

wada nianiuli o kona elemakule alaila i wa mainuli o kona hehilielu ana i kela lela i ]>iha me na mea pahaohao. a hookalakupua i kakauia e ka maka peni a ka wahim» e make ana, e lilo ai kona lauolio i k(»okeo elike nie ka hau! Ka Maknakane Ame ke Keiki. Klike nie i a i oleloia nr mua ae nei no ke ano o ke kakau ana i ka leta, mai ka moakaka ana, a hiki i ka moakaka ole ana, a haule aku ka peni 'inai ka lima aku, pela 110 ke Duke o llewada e lieluhelu nei. Aole nae e hiki iaia ke hoomaopopo i ka inoa malalo nka ma ka lima kakau ma ka hoomaka ana o ka leta, ua ike oia, oia no o Valelie de la i\lote, kana wahine i nalowale loihi. I kona hoomaopo])o ana i ka mea nana i kakau, pii ae la ka okala ame ka maeele ma kona mau kumu pepeiao, me ka weliweli nui; aka. mamuli no o kona naauao, ua liiki no iaia ke hoemi iho i keia mau ano e hekau ia iluna ona; liuli ae la oia, a haawi aku la i kona manao mihi i ke keiki, nie ka i ana: "E kalaia mai au, e ka opio; aole i like aku ka maikai o ko'u maka i keia wa elike me ia i ka wa he 20 makahiki i hala ae nei a e huli ae hoi au i k a - malamalama." Ia wa no i wili ae ai oia i kona noho i ka malamalama, a nalo ae la kona maka mai ka opio ae e nana pono mai ana iaia, a helulielu iho la oia i kela leta me ka weliweli nui, elike me ia malalo iho nei: Kana Viko, īlalia, ]\lar. 1, 19— Ike Duke o llewada: E loaa aku ana ia oe keia pepa mai ka lima aku 0 Akiholo Seeota, kuu keiki; a o ko keiki hoi. E lilo ana ])aha na nuhou o keia pe])a i mea lioohikilele aku ia oe. ina nae aole oe i hooliikilele niuaia e na helehelena o keia keiki i like loa me kou, ti e liJo ai hoi ia i kaulahao e hoohui ai me kou mana hoomanao i na niea i ikeia i na hehedoma mamua iho o ko kaua kaawale ana, au hoi e hookakanalua ana no ko'u kulana, me ka manaolana e lilo 1 makuakane. Oia mau manaolana, ua manaoia e hookoia ana e oe, aka nae ua haule palm wale, a ua hooneleia no e oe. Ae, e ke I)uke o Ilewaila, ke ku *]ku la inma ou ko keiki me kona kino ikaika, ol a kino maikai, he ui a nani no hoi elike me ka wahine e

hanau ana na kana kane; eia nae, na hooleia, kona hoilina ma ke kanawai, ua lilo, a ua apukaia e oe, kona makuakane; Ina aia oe ma ka aoao e lioole ana i kona keiki ana nau, e huli ae, a e kau aku i kou mau maka maluna 0 kona helelielena, oiai oia e ku la imua ou, a e pau auanei kou kuhihewa. A ina e makemako ana oe i liooiaio hou, e loaa ana 110 ia ia oe mamuli o keia mau ano. 0 keia leta, ame na manao oloko, ua kakauia 110 ia na kekahi wahine e make ana, oiai na hioliiona o kela ao e mau loa ana ame kona wahi maha, kahi aole he u ana, he uwe ana ame ko kaumaha, e ku ana imua ona. Aka nae, mamua o kou hoomau ana aku i ka heluhelu ana, e oluolu oe, no keia mea hookahi: Aohe i ike keia keiki owai la kona makuakane-, a nolaila, aohe oia i ike i kau kolohe i hana liewa aku ai iaia mamuli o kou oki ana mailoko mai o ka Beri«a niaemae o ka mare i kona makualiine, a ka Palapala Hemolele hoi e olelo nei, "0 ka mea a ke-Akua 1 hoohui ai, mai wehe ae ke kanaka ia mea, 77 a hoole hoi i kona liooilina ma ke kanawai mamua o kona hanau ana. Aole 'au i makemake e hoike aku i keia mea i kumu e kue ai oia me kona makuakane. Ua manao oia, ua make no kona makuakane, a aole no hoi au i ao hoopunipuni aku iaia. Ua lohe" no oia ma ke ano he hoaloha oe no kona makuahine, a ma,ia ano hoaloha ana ou me kona makuahine, e lilo ai oia i hoaloha no kana keiki. A aia maluna ou ka noonoo ana o waiho aku paha iaia me keia kulana naaupo, a i ole, e hai aku paha.iaia i ka mea oiaio. Anoai paha, e ninau ana oe nokealia la au i hai ole aku ai i ko keiki i kona loaa ana nau a hiki i keia wa. E hai aku ana au ia oe, alia nae hoi, i -moa e hoomaopopo loa ia ai keia mea, e liuli ae ko'u kamailio ana, a 0 nana aku i kela wa ma ke kulanakauhale o Palika, he mau hebeeloma mamua ae o ko kaua kaawale ana. Ke hoomanao la oe ma kela alia hulahula i malama ia ai ma kahi o ka Emehakekoa o Beritania Nui, au 110 hoi i koi mai ai ia'u e hele ilaila, a halawai ai au me ka manao mua ole ia mo Kauna ele Yolasaki, ke kane a'u i mare malu ai, a i manaolanaia ua. make; ke hoomanao la oe 1 ko'u looliia ana i ka mai mahope iho, a hoao ai no lioi au e hookaawale aku iaia, aka, aole nae i liolopono ia hoao ana, nokamea e manao ana oia, oia wale no ka mea i ku-

pono i ko'u kulana, ua hoohune mau mai oia i ke kii mai ia 'u a o oe no hoi, mamuli o kou naaupo, a ike ole i na moa o ae ana i hana mai ai ia'u, ua ae mau aku no nae oe iaia e ike mai ia'u i kela wa keia wa. Ua hoohaahaaia ko'u kulana, ua hoehaehaia, a hiki ole ke hoomanawanui. T T a ike au no'u ilio, he wahine au i mareia na kekahi mau kane elua, eia nae, mamuil o kekahi hana howa i hanaia me ka makemake, aole au i howa. He oiaio, mamuli o ke kanawai o ke aloha ame na mea maoli, ka pono ame ka ekalesia, he wahine mare au na ke Kauna Waladimoa de Volasaki; a ma na kanawai hoi o Palani ame Enelani, he wahine mare au na ke Duke o llewada. T ko'u iko ana, ua kaumaha loa ia ko'u uhane, a nalohia ae la ko'u noonoo fc maikai. T ka wa mua, aole o'u ike no ka'u mea e hana ai. Ua nonoi aku au j ke Akua e ahona fiu e make. A noonoo iho la e pepehi no au ia'u iho. Aka, mahope noonoo - iho la au no kekahi alahele maikai loa e pau ai ila manao kaumaha. . Oia hoi e holo malu, a kaawale mai keia mau kane mai elua no ka wa mau loa. A pela no hoi ka manao no ke Kauna de Volasaki. Ua kuka no au me ia. Aole no nae o'u makemake e hoike lea aku au ia oe i ka mea huna f nau makua i kauoha mai ai iaJTe hunakole loa au no ia inea, _aohe an.i_ae akiL_e_iiana r hiki i ko'u palekana ana houie aku; nokamea, aohe no e hiki ia'u ke hui, a halawai hou aku me oe mahope o ko'u hai ana aku ia oe 110 ia mea, nolaila manao iho la au o lilo auanei ia i mea nau e nowelo mai ai, ua hooholo iho la au e haalele ia 00, a kaawale mai a olua mai, a ')ia wale no ke ala e loaa ai ia'u he noho na maluhia, a e kakau aku ia oe ma ka lela e hoike ana i na mea oiaio apau no ka'u hana i hana ai. [Ta manao au o ike ana oe i na mea apau, a aloh mai hoi no'u, a waiho inai no ia'u o auamo i ko'u mau poino ilio. Aolo au i manao e manaoio ole mai ana oe i ka'u mau hoakaka, a hoolaha ae iloko o na nupepa no ko'u holomalu ana, a hoopahu ae hoi i mea e ino ai ko 'u inoa ma ke oki ana i ka noho ana mare. Aolo loa au i hoopunipuni ia oe ina* ka manao, nia ka olelo, a ma ka hana. Aole o Volasaki he ipo aloha na'u, aka lie mea na'u i inaina ai. I kekahi la, ua hoea mai oia i kauhale a ua hole oo; aole no ka makemako o ike ia'u; nokamea, aohe no

ona hauoli i ke ano o ko'u hoolauna ana me ia; aka i hel« mai oia g hooponopono me a\i i ka papa hana o ko'u kaawale ana aku; anoai ma ko maua wa e kukai kamailio ana, e loaa 'ana no he anela maemae, a i ole lie diabolo paha mo na inanao ino, c»ia nae, e hauoli ai palia. He mai no hoi ko 'u, he haalulu ame ka makau; a aohe e hiki ia'u ke hele hookahi, nolaila ua hele pu o Volasaki me a'u me kona malama pu a hiki i kou wahi e auwana aku ai— Sana Vito—a ma ia la no i haalele mai ai oia ia u. A aole i ike liou iaia. A i keia wa, e ae mai ia'u e olelo ae, ke lioohiki nei au maluna o ka manaoio Kristiano, a ma ka manao]ana hoi o kekahi wahine e make ana—oia lioi, mai ka wa mai i hui ai au me Kauna Waladimoa de Volasaki ma ka home o ka Emebosekoa 0 Beritania Nui, a hiki wale i ka wa 1 kaawale ai au me ia ma Sana Vito, aole loa oia i hookokoke mai ia'u, a i ole, honi mai paha i ko'u lima—a ho mea na y u e mahalo ai i kona kulana maikai, a e hoahewa ole ia ai oia. Aole palni oe e mauaoio mai ana ia 'u i keia wa; elike lioi me kou manaoio ole ana mai iVu mamua, a o ke klimu hoi i loaa ai ia oe he poino nui, a ia'u a i ka kaua keiki. Ile pule mahope ilio o ka haalelo ana mai o Volasaki ia'u, ua imi, a hahai loloa mai oo ia maua a hiki i Sana Vito. I kuu loho ana ua hiki mai oe, ua piha ia au i ka makau ame ka liaalulu, lie oiaio, aia ka maemae ame ka hewa ole me a'u, aka, .ina paha e ike wale aku ana no i kou mau maka, ua liko no ia me ka make; aka, o kalii o ka laki loa, ua hoole oe i ko hele ana mai e ike ia'u. A i kekahi wa mai i lohe ai au i ke kikipu ana o olua, a make ai o /olaaaki. Aole no au i liilinai loa no ia lohe a hiki i ka loaa ana mai īa'u he mau ope leta, a iloko oia ope Jeta, kekahi lela i kakauia e ia na'u ma kela ahiahi a olua i kikipu ai, a oiai hoi ka anela o ka mako e hekau iho ana maluna ona. A ma kela leta, o hooia mai ana no oia, owau no kana wahine, a ina 110 kona mako, he wahin,ekane make au, a e hooili mai ana maluna o'u i kona mau pono kino apau loa.

(Aole i pau)