Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 3, 9 May 1913 — HE MOOLELO NO KA Wahine Mahope o ka Uhilole A I OLE Ka Hopena Uilani o na La Opio [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Wahine Mahope o ka Uhilole A I OLE Ka Hopena Uilani o na La Opio

(Mai ka Peni mai a Uhiwai o Kaala) MOKUNA VII. KOMOIIIA I KE KAUMAHA.

nae hoi, ua olelo īnai keia kanaka i kipa mai io'u la i keia kakahiaka oia ko'u makuakane a o Keoki Loke hoi, kanemare mua hoi a Lede Enesimoa, a o ko'u makuahine hoi ia, wahi a keia kanaka." << Pehea! ,, i hooho ae ai o Konela Loko, a hoomaka mai la e liaikea kona helehelena, a haule ino iho la kona lima iluna o ke pakauku me ke kaumaha. "Ua olelo ae keia kanaka," i hoomau aku ai o Palani Loke, "aole ka oia i make i ka wa i piholo ai ka moku ona i holo aku ai, aka ua pakele mai oia ame kekahi kanaka e iho. 0 kela kanaka i pakele pu mai ai 1110 ia, ua hana no lioi oia i kekahi karaima - r nolaila ua hooholo iho la laua e huna i ko laua mau iiioa ponoi, a o lioanoliou i ko laua ano a hoololi i ko laua mau inoa ma kahi a ka moku nana 'i hoopakele mai ia laua e hoolele aku ai ia laua." "A ua hoike mai anei oia ia oe i ke ano o ka hewa ana i hana ai?" i ninau koke mai ai, o Konela Loke me ka lielehelena kunahihi. "Ae," wahi a Palani Loke, me ka mao ana ilio o kona lielehelena, "ua apuka aku ka oia i ka inoa o kekahi o kou mau hoa aliikoa e noho ana ma Lainawuka i kela manawa." << Baiga]e! ,, i hoolio ae ai ua konela la, me ke ku'i ana iho me ka ikaika iluna o ke pakaukau. <4 īna he mea hiki ia'u ke manaoio aku oia no ua lapuwale la ke ola mai nei no e hoohilahilaia ai ko kaua ohaua, e haalele koko no au i ka oihana koa!" 4< Ua hui aku no ka oia me Lede EneKimoa," i hoomau liou aku ai o Palani Loke i ke kamailio ana, <4 a wahi a keia kanaka, ua ae mai ka ka ua lede la e haawi mai iaia i hookahi kaukani paona dala i ka makahiki 110 ka hoopaa ana i kona waha mai k a hoike ana ae i na mea i hala, a ia manawa pu no lioi i

hoiko«4iku ai o Leele Enesi]noa iaia ua make ke keiki ana e hapai ana i kela manawa ana i holo mahuka aku ai. Nolaila, e Anakaia Walaka Loke, he wahi oiaio anei kekahi iloko o keia mea? 0 Lede Enesimoa anei ko'u " '' E kuu keiki,'' i kahamaha mai ai ua konela la, 41 he hoopunipuni! Aole au i maopopo i ko Lede Enesimoa ola ana i kona mau la opio. O ka'u wale no e hoomaopopo nei he wahine oia i heluia iwaena o na hoku hele o Ladana nei, a he moiwahine hoi iloko o na aha a ka poe hanohano, o ia wale iho la no. M <4 Eia nae hoi, ua hooiaio mai keia kanaka i kapa iho iaia o Keoki Loke, nau ponoi no i lawe aku i ka lono 0 kona mak£ ana a hoike aku i ua lede sa_ina Barakenafoda, a ua make loa ua lede lā i ka hilahila no kana mea i hana ai, a hoike mai la no hoi oia ia oe i kona hapai ana i ke keiki na kou kaikaina. Mamuli o kana koi ikaika ia oe, ua hooikaika aku la oe ia Mrs. Maladena e hookuu mai i kana kaikamahine e holo hoomaha ma Parisa, a ua aeia mai a holo aku la o Lede Enesimoa no Parisa me Miss Daramona ame Lorima, a ilaila hoi ko'u hauauia ana, a ua hooikaika loa o Lede Enesimoa ia oe e lawe hanai ia'u—a o ia kau 1 hana ai." Ua hoopuka aleu ka opio i keia mau olelo me ke kuoo maoli oiai ua ike maopopo aku la oia i ka hele o kona anakala a piha pihoilioi, me lie mea la ua lioomaopopo oia ua hoea io mai ka manawa e huaiia ae ai ka meahuna ana i hooikaika loa ai e hoonalo loaia aku mai ke kanaka opio ana i lawe lianai ai. Ua pane aku la no nae oia mo ke ano hoolalau penei: "Ua lawe io īnai no au a hanai ia oe, aka nae aole mamuli o ka Lede Ene.sitnoa noi ana mai ia , u. ,, "la manawa hoi paha aolo o Lede

Eiu\simoa kona inoa, ,, i panai koke <iku ai o Palani Loko; *'a wahi no hoi a keia kanaka aole no o Lede K.nesinioa ka inoa oiaio. Ina io he oiaio keia moolelo, e anakala, alaila o kona niare ana me ka Haku Enesimoa aole ia i mana, a o keia Keoki Loke o ke kane ponoi ia, a o ke koi no hoi ia a keia kanāka e koi nei, a o Lorima hookahi ka hoike o ko lana mareia ana, a na kakau no lioi keia wahine i kona inoa maluna 0 ka palapala hooia mare r_ia ke ano he hoike ikemaka." ~ 4< Alaila ke manao io nei oe i keia mea?'* i ninau aku ai o Konela Lome ka haka pono ana aku o kona mau maka maluna o ke kanaka opio. "Alia hoi, e kuu anakala, ,, i pane aku ai ka opio me ke kunana ole iho, "e hoik:e aku hoi au ia oe i kekahi mea kupaianahā i loaa mai ia'u 1 kela kau hooilo aku nei i hala." Maanei i hoomaleā aku ai'o Palani Loke e hoike i ka moolelo o ka loaa kupaianaha ana mai o kekahi huina dala iaia, he pomaikai hoi i haawiia mai iaia e kekahi mea ana i ikemaka ole ai, a lie mea no hoi i ike muaia e kaua, e ka makamaka, i ka hoomaka ana mai o keia moolelo. I ua konela la e hoolohe ana i keia moolelo 'a ka opio, ua hoi iho la oia a nolio iluna o kona noho, me ka puana ana ae me ka leo malie, penei: "Ke ano mau o na wahine hupo!" . _._' Ua olelo mai no o Keoki Loke, na Lede Enesimoa no i haawi mai i kela huina dala nui na'u/' i pane koke aku ai o Palani Loke me ke kuoo nui. "Ua pomaikai aku la no hoi oe, ,J i pane mai ai o Konela Loke me ka hoholo ana ae o ka minoaka ma kona mau papalina. "E ninau aku no nae au ia oe, pehea la i loaa ai keia ike i ke kanaka nana oe i hoike mai i keia mea^" "Na ke kane a Lorima i haawi mai ia 'u i keia huina dala nui, a ua hookonokono aku oia i kana wahine e hoike ae i ke kumu i loaa mauwale mai ai keia pomaikai ia'u, a ua puni aku ua wahine la i na mali leo a kana kane a hoike i na mea apau; a na keia kane hoi i hoike aku ia mea ia Keoki Loke. Nolaila, e anakala, ke manaoio nei au he waly oiaio kekahl iloko o keia mea. Heaha la ka mea nana e kaua nei ia oe mai ka hoiko ana mai i kau mea i ike ai? ,J "Nokamea," wahi a Konela Loke, alaila kuha'u iho la oia, 'a, li'u iki, hoomau hou mai la oia: <{ He ninau nui keia, e kuu keiki. i kupono

ole ia kaua e kamailio ma keia walii. E, lioi kaua iloko o ko 'u mmi a malaila kaua e kamailio hou ai maluna o koia niea." Ua ae koke aku la zlo o 'Palani Loke, a ia laua i lioea aku ai iloko 0 kja rumi, ua hookani koke aku la 110 ua konela la i ka bele, a i ka hoea o ke kuene ua haawi aku la oia i ke kauolia e laweia mai 1 omolo barani ame kekahi mau omole soda no laua, alaila hopu aku la oia i kona pahu kika puhi a panee mai la-imua o ka opio, me kona pane ana mai: 1 k E ae mai oe e hookuu ia 'u e noo--1100 i keia mea, e Palani, kuu keiki; e lioike hou mai no nae oe i keia niea ia'u, e hoomaka ana hoi mai kinohi loa mai, a elike hoi me na mea a keia kanaka i hoike aku ai ia oe." Alaila hoomaka hou aku la o Palani Loke e hoike i ka moolelo elike no ine ia a kaua i ike mua ae nei, me kona pakui hou ana aku, penei: <4 Ua i mai kela ia'u maopopo no ia. oe he hana hewa l(»a ko'u hoonoleia ana nie kekahi mahele waiwai iloko o ko Lede Enesimoa waiwai, oiai owau nei ka hanau mua a 0 ka hooilina oiaio hoi o keia waiwai, a o na keiki me ka Haku Enesimoa/ he poe keiki pooole lakou a 1 lihi kuleana ole lioi iloko o keia waiwai.'' "A ua liooiaio loa mai oia i keia inareia ana o laua?" i ninau koke mai ai o Konela Loke. il Ae } ua hooiaio loa oia, me ka hoike ana mai i ka halepule i mareia o Keterina Maladena me ia, a pela no hoi me ko Lorima kakauinoa ana i ko laua palapala hooiaio mare. Ua olelo hou mai no hoi oia, i ka wa ona i liele aku ai e hui me Lede Enesimoa ma kela lialekuai o Lonma, ua hooiaio no keia mau wahine o Keok-i Loke no keia, ka mea hoi i manao waleia ua make i ka moana. M "A heaha iho la ka manao o keia kanaka ame kana mea e liana aku ai?" "Wahi ana, no ko'u pono nei, ua paa kona manao e hooiaio i kana koi o Lede Enesiinoa oia no kana wahinemare." {< Ak a hoi, e kuu keiki, aole anei ou hoomaopopo iho he mea hoopilikia keia no Lede Enesimoa ame kana mau keiki? līe hana paakiki loa ka onou ana aku i keia ano koi imua. Ma keia mea no ua hiki no ke hooiaioia haalele niaoliia no o Lede Enesimoa' g keia kanaka e koi hoomano mai nei, a mamuli o ka manaoio maoli ana o keia lede maikai *u a make ua kanaka la ana i hili-

nai kuhihewa" aku ai, ua hana aku oia i ka m'ea i hiki iaia ma kona mare hou anā aku i ke kane. Aole loa e hiki ke lioahewaia aku o Leele Enesimoa no k'ana mea i hana su, a ua noho oia iloko o ka maemae 110 na makahiki he iwakalua a oi i liala ae nei. Pehea aku oe iua kanaka la?" "U a hoike aku 110 au iaia i ko'u manao he mea liiki ole keia lee hanaia, aka ua i mai kela ua ulu mai ia manmli o ka lapuwale." 4< Oia maoli 110 ka mea oiaio, he lapuwale!" wahi a Konela Loke me ke ku ana ae iluna a hoomaka iho la o holoholo iloko oka rumi. "He elua no niea nui ma keia mea—ke manaoio nei anoi oe o Keoki Loke io no keia?" "Ke manao nei au ina aole keia o Keoki Loke, pehea la i hiki ai iaia ke hoike mai i na mea oiaio apau elike me ia a 'u i hoike aku nei ia oe." "A lee manaoio nei oe i keia mareia ana o laua?" <{ l T a hiki 110 ke huliia aku ka oiaio ma k* nana ana iloko o ka buke o ke aupuni." c< He oiaio kau," wahi a Konela Lolee, a noho mumule iho la oia, me kp kiola ana aku i ka lehu o kona kika. Aia oia ke noonoo la i ka mea e hana aku ai, ame kana mea e pane aku ai, oiai ua paa oia i ka punukuia mamuli o kona ae ana aku imua o Lede Enesimoa e hunakele loa i kana mea i ike ai. a ua hooko oia- peīa a hiki wale i keia manawa, eia nae hoi ke ike aku la oia ua lilo ua meahana la i ole, a o ko Palani Loke pono ka mea nui e nana aku ai mai ia manawa aku. 4< Me he mea la oka hana pono wale no ma ko'u aoao," wahi a Konela Loko i hoomau hou mai ai mahope o kona kulia'u ana, ia no ka hui ana aku me keia kanaka. Malia paha aole no keia o Keoki Loke, a he moa keia e makemake nei e apuka no kona pono ilio." "Eia nae hoi ua hooiaio loa o Lede Enesimoa ame Lorima o Keoki Loko no keia," walii a Palani Loke. 'Malia paha no ka pilia pilioilioi o keia mau waliine pela laua i manao ai o Keoki Loke 10 no keia, aka aolo au e pihoihoi wale. Ua hilei no ia'u ke lioomaopopo aku ina io he pili keia kanaka ia'u, koe wale no paha ina ua loli loa kona ano.'" "Ki- nana aku oe i keia kanaka ua kahiko niaoli, a he lielehelena kona o ke kanaka i hole a ku i ka pilikia maoli. 0 oe anei, e anakala ka mua o olua?"

"Ac, he elima makahiki ko'u oi mamua ona," i panai mai ai o Konela Loke. oi aku no nae ke kahiko o keia kanaka mamua ou, e anakala, aka he ano kulike no ko olua hplehelena, he okoa nae kona kulana mai kou aku." f< lle mea pono ia'u e hui mua me ia, aole no nae i ka la apopo, oiai he wahi liana ka'u; aka i ka Poalua aku, peliea la e hiki ana anei ia oe ke lawe mai iaia imua o'u i ka hom eha o ke ahiahi? Mai hoopuka no nae oe i kona inoa i kou wa e lawe mai ai iaia." "Ua hiki no, o'iai ua loaa hoi ia'u ka helu o kona wahi e noho nei. "Ua pono iho la kela, e kuu keiki, a e hookuu mai oe ia'u e noonoo no keia mea mamua o leo'u hoi ana e hooluolu." Konela Walaka Loke.

l T a loaa io aku la 110 ia Palani Loke kona anakala ma kela hale hui i kamaaina i ua konela la i ka noho mau i kona wa e liiki ai iloko o ke kulanakauhale, a e nolio mai ana ua aliikoa la nia kekahi pakaukau aina e kali ana o ka loaa mai e kana mau meaai i kauoha ai. Iloko o ia hele a kuakea kona lauolio, he oia mau no ke kilakila ame ka nani o ua kanaka la; a'oiai ime-o na waliine kona miiu'huaiaha maikai loa a he kanaka no hoi i komo ka iini iloko ona no ka pono 0 ka poe o ka aoao palupalu, aole loa oi a i mare wahine iki a hiki wale 1 keia wa a kau a e ike nei i kona hui ana me kana hanai. ī kela wa a Palani Loke i komo aku ai iloko o k a rumi aina, e heluhelu ana ua konela la i ka nupopa, a i kona ike ana mai i kana hanai, ua waiho koke iho la oia i ka nupepa ilalo, me ka holiola ana mai i kona lima akau imua o ka kaua opio, a pane mai la: 0 Oe mai la ka ia, e Palani, kuu keiki; aole au i manaolana īnua e halawni ana kaua i keia ahiahi.'' <£ l holo mai la no au i ke taona nei e hui me oe, e anakala," wahi a Palani Loke me ke kuoo. Ile pilikia anei kou?" i ninau koke mai ai ke konela, me ka pii ana ae o kon a mau poohiwi iluna. <4 lle makemake ko'u e ike ia oe no kekahi mea " "Ile ai'e anei?" i kahamaha koke aku ai ke konela. ]\linoaka iho la o Palani Loke, me ka luliluli pu ana aku o kona poo.

"Alaila, lie wahine ka paha ! fjāpuwale maoli 110! Ke poholo iki no kekahi opio iloko o ka apena a ka wahine o ka aiwa loa aku la ia o; ke alakaiia iloko o na mea ponoole !" Luliluli hou aku la no ko Palani Loko poo, me ka mau no o kela mau nanaina iluna ona aole no nae i li'u loa iho keln auo maluna ona, ua loli koke ae la, a na ia mea i hoopahaohao koke aku i ke konela no ka mea nui a ke keiki 1 makemake ai e lnii nie ia. 4 'lle moololo loilii keia,' 1 i panai aku ai o Palani Loke. ll hia nela e waiho malie i kau moolelo a pau ka kaua ai ana," i pane aku ai ke konela. C< E ai kaua, a ikaika aku oloko alaila noho alai kaua hoolohe i kau moolelo." ' 1 I T a pono kau,'' i pane pokole aku ai o Palani Loke, a noho koke iho la oia ma ka aoao o kona anakala; a ia laua e ai ana ua lilo aku la ka laua mau kukahekahe olelo aml no na me pili i ka oihana koa. 0 na# meaai i pah v oiaia mai na laua he ono maoli no, a ke hoonuu la ke koneia me ka ono maoli no o kana ai ana,". oiai nae o Palani Loke e ai maikai ole ana mamuli o ka piha o kona, poo me na mea e pili ana i ka moolelo a ke kanaka i kapa iho iaia he makuakane no ka kaua opio. Ia piha ana no o ka lua o ka inaina. o ka huli koke aku la 110 ia o ua konela la imua o ka opio, a pane aku la: "'"Anō; e " liiki ia oe ke hoike mai i kou moolelo." Kanalua iki ilio la o Palani Loke i ka hoike ana i kana mea i makeniake ai, a. mahope o ka nana oluolu ana mai o ke konela i ke kanaka opio, ua pane koke aku la o Palani Loke: "Ile mea kupaianaha keia. E Anakala AYalaka Loke, aole loa oe i hoopuka iki mai iau i kekahi mea e ])ili ana 110 ko'n makuakane." '' Aole io no au i hoike ia mea ia <u\ e kuu keiki." "Ua hoomaopO])o no hoi au mamuli o kau mau olelo, e anakala, aolie ua makuakane la o'u he kanaka maikai." £< lle mea pono e kamailio ole ia kekalii mea e pili ana nona," i* pane mai ai ke konela. <c Pehea la i ulu mai ai keia mau ninau iloko ou, e kuu Palani maikai?" 4< No ka mea un kipa mai kekahi nialihini io'u la i keia kakahiaka ma Lainawuka; a ua lioike niai oia ia'u i kekahi nioolelo loihi, a ua olelo niai oia lie makuakane ka oia

no'u a he kaikaina hoi oia nou, a o Kooki Loke kona inoa, ho mea hoi i nianaoia ua niake i ka moana." l a hikiloli* ae la ke konela 1110 kona ku ana ae iluna. a he nanaina huhu kona, a pane koke mai la oia: <4 Xo ka ihiihi o ka inoa o kona ohana ame ka poe i pili aku ia mea, e kuu koiki, ua make o Keoki Loke ma ka moana he iwakalua-kumama-kolu makahiki i kaahope ae nei. r ' f 'A o ko'u niakuakane anoi ia? M

, i «i»«u koko aku ai o Palani Loke. i o kuu Palani maikai, o kou maknakane ia." lk A oko u makualiine hoi . tk I T a mako aku oia i kou wa i liajnauia inai ai; oia nae niai hoopiha ' walo i kou noo. e kuu keiki, mo na niea e pili ana 5 kou mau makua. no |k a mea e i aku 110 au ia oe, aole he ' pomaikai e mai ana ia oe mai (Aole i pau)