Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 7, 6 June 1913 — HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia [ARTICLE]

HE MOOLELO NO SALOME LIVEKONA KA MEA I MAEWAMAEWA MAHOPE O KE ALOHA KUPOULI A I OLE Na Hoahanau Elua Iloko o na Wiliau o ka Hoopohihihiia

MOKUNA XLIII.

Ka Hanai a ke Duke o Hewada.

In wa i kanpono aku ai na mak.a o k<* elnko o ka opio; me ka hiki ole e ikeia mai kona manao. 4 ' Aka nae, iloko o elna, a ekplu paha makahiki mai keia wa aku e liiki ai k<» lioomaopopo lea ia ke kulana e loaa ana ia 00. Makemake anei oe e koiiio iloko o kekahi o na kula nuif TTa loaa anei iā oe ka makaukau no ke kromo ana ilaila?'' i ninau koke mai ai kona kahu malama. ī kela wa no i pane mai ai ka opio, '' Makemake au e komo i ke kula nui o Okepoka. Aka nae, aole au i ike ua makaukau paha au i leeia wa no ke komo aku aole paha. Aole au i ike, heaha la na mea i makemakeia. ITa loaa no iau he ike i ka olelo Latina, Ilelene ame Hebera; a pela pu hoi me ko na mea helu kiekie. Ua ao pu no hoi au i na ike no ke komo ana aku i kekahi o na kula nui o Kelemania a make e ka makua maikai nana i ao mai iau, oia hoi o Aneionia." Kulou iho la ke poo hina o ke duke i lalo maluna o kona umauma me ka namunamu ana iho, a olelo ae la: "Manao au he mea pono ia oe e nolio nio keka,hi kumukula kuikawa, no ka hoala hou ana i na mea i nalowale ia oe mahope mai nei o ka make ana o kau kumu nma, a 'lioomakaukau hoi ia oe i kokahi mau mea e kupoiio ai oe ko komo aku i ke Kula Nui o Okepoka i keia koino ana aku o ke kula. Peliea kou manao? M hai mai oe iau e ka opiof" Mahalo i kou lokomaikai; e noho iio au me kekahi kumn au o makemake ai e apono aku," i pane mai ai ka opio me ka manao mahalo. hana i niaikai loa oe a oluolu hoi," i Pss3Kmtti>i ai ke duke ma ke ano me he la, aia n 0 he nhi o ka njlinai o]p ma kona ano. I keia wa i kimou aku ai ko keiki. <£ I kou waiho ana mai ia oe iho iloko o ko'u limo, e lioike pu aku ana au no kou hilinai ana mai iau ame ko kou makualiine ma k a liana ana aku i ka mea maikai loa nou. Aia no he kanaka kaulana loa e noJh> nei ilima o kekahi o ko'u mnn

ai?ui nia Susela, e kokoko iina i kal hakai. Ile kanaka naauao, a i pnka pono hoi mai ke Kula Nui mai o Tinike uia Okepoka, a ua loaa 110 lioi iaia kekahi ola nia ka hoomakankau ana i na opio uo ke komo aku i na Kula Nui. E kamailio aku au i kuu kakauoU'Io e ninau aku iaia ina paha e ae mai ana oia ia oe e komo aku, a loaa mai ka pane, alaila e hai aku 110 au ia oe iloko o hookalii a elua paha la." "Mahalo i kou lokomaikai." "A heaha aku kau hana maanei oiai oe e kali ana a loaa mai ka pane?" "Makemake au e nana iloko o kekahi buke alakai a hele au e makaikai i k« kulanakauliale o Ladana. E lioonianao oe, he malihini loa au ma keia wahi, a malihini 110 hoi i kou mau kia lioomanao kaulana, elike me ka Abe o Wekaininikala, o ke kowala hoi, a he mea pono no i ka haumana e hoohala i kekahi manawa 110 ka nana ana i keia mau mea." Ile makemake au e ao akn ia oe 110 ka hana au e manao la e hoohala i kou manawa malaila. E noi aku au ia oe e malama loa oe ia oe iho me ke akahele loa, a e hoea mau mai oe ia nei i kela la keia la ma keia hora, a he mc i a ia na'u-e hiki ai e nana i kou ano." <e ]\Iaha]() i kou lokomaikai." Ilaawi aku la ka opio i kona lima no ka lulu aloha ana, a hu]i koke iho la oin <• helo nm ke kali o]e. iho aku ]« oia no lalo me ka manao apono ol(\ a kau ae lsv oia i kona kaa, nn 1 ko kunou ana mai, a pa,ni ae la no hoi ke kauwa i ka puka. I kona alo i lmli aku ai mai kona makuakane aku, h)li ano e ae la kona helehelena, a pii mai la ka uli a T ka lioi ana a kona keena, ita naniunamu ae la oia i keia mau olelo —"E malania au i ka manawa ; o malamn an i ka īnanawa." Aole oia i hoopunipuni aku i kona Kahu Ilanai māmuli o kana i olelo ai hoohula i kona manawa ma La(laiia. T keia wa o ka o]>io aole oia i maa c hana i na mea fno, aka nae, he makeinake loa oia i na mea kahiko knnlana. Nolaila mahope o ka

paina ana lalau ilio la oia i ka Buke alakai» a hele aku la 110 ka nana ana i 11 a mea kaulana. 1 ka la elna nnii, ua leomo aku la oia iloko o na lna pouli o ke Towela o haelaua, uie ka naua ana i na inoololo liookahe koko ma na kaliua kaua. I ka la ekolu mai, ua kipa lion mai la ke eluke e ike iaia no ka lioike mai, ua oluolu loa ke Kahunapule Mr. Simpson e hookipa aku ia TMr. Sekota iloko o kona ohana. "Aole o'u nuikemnke e hana aku ia oe, e kuu keiki me ka puapuahulu, aka nae, o kou hoi koke i keia wa a hoomaka hou no na haawina i haiile ia oe, oia ka maikai loa nou," i 01010 niai ai ke duke me ka oluolu, aka nae, elike me kona auo mau, aia 110 kona mau maka e kilo mai ana i keia keiki i hooiaio ole ia e ia. A pane aku la ke keiki, "TTa makaukau au e hele i ka wa a kou lokomaikai e kauoha mai ai." ' £ Aole o'u makemake e hoopuka aku i kauoha uou e kuu keiki. E haawi aku ana au i leka lioolauna aku ia oe me "Dr. Simpson, a nau no e lawe aku a haawi elike me kau i manao ai. Ina e makemake oe e hoohala i hookahi pule ka loilii ma Lada.ua no ka nana ana i na mea e ike ia nei, he mea pono no ia oe e liele. A ina aole, ua hiki no ia oe ke liele i K ilinakoina i keia la, a i ole, apopo paha. Ile elua hora wale 110 e holo ai ma ke kaaahi a liiki aku oe ilaila." "E hele aku ana au i keia auina la." <4 l T a pono loa kela, a pololei no noi. Ona mea apau au e hana mai nei e kuu keiki, a'u hoi e ike aku nei, ke malialo loa nei au. E liele oe i keia auina la. A e hui aku ana au me oe ma ka liale hoolulu kaaahi, no ka ike ana ia oe, me kuu h>iawi pu aku ia oe i ka ]eka hoohmna. Alia ; ma ke kaa hea oe e kau ai? Ali! aole oe iike ia mea lie kaaalii. E hooknni oe ika hele." la wa i hoe a mai ai kekahi kueno, ua kauohaia aku la he Pepa Kuhikuhi ona wa e holo ai oke kaaalii, «'i i kn nauaia ana iho, o ka hora 5 oke ahiahi ka wa holo ai, a e haalele mni ai hoi ka opio ia Ladana. Alaila, haalele ilio la ke duke i ine ka hololea o na mea apu. <£AVol ]'7 \ «i o Toan(, iaia iho iaia e noho hookalii <uia, ina aole e liaawi mai kuu makuakane i kekalii mea e ae na'u, alaila e waiho mai ana no oia iau na u no e imi aku ko'u alaliele. Anoai i kekahi wa, e haawi mai oia i ko u niau pono apau. īua pela ua maikai. A ina aole, ke paa nei kuu mnnao," i hoopuka hou ae ai oia i

keia olelo. A ma ka hora i ieohoia, ua halawai hou aku la ke Kaliu Malama ame kan a hanai ma kahi lioolula. līaawi aku la oia i ka leka i ka opio, a ike pu aku la hoi oia iaia ua komo i ke kaa o ka Papa Akalii, a luiawi aku la i ke aloha. Ke liolo la o loane Sckota no Su«ota elike nie ka mama liolo o ke kaaahi e lawe la iaia, a lioi aku la 110 hoi ke Duke 0 Hewada 110 Hewada Hale me ka oluolu pu o kona noonoo no ko kaawale ana" aku la 0 ka opio, oiai e lilo ana kona noho mai iloko o ke kulanakauliale o Ladana i mea hoopilikia i kona noo--1100. Ua kaawale aku la ke keiki i hoehae) a nui ia; a lioi hou mai la ka niaii' iloko o ka makuakane no ka Ava nau loa! Ile oiaio ua maha ae la \*ona mau manao makau eia nae aol»» oia i kaawale ae mai na manav> ehaelia mai no ua hana o ka Wa i hala, a i 010 -sveliweli paha no ka wa e hiki mai ana. kela la, maluna o ka papaaiiia, ua hai aku la oia i ke Duke AVahine, ua haawiia mai iaia lie hanai ma ke ano oia ke kahu, a o keia keiki, no kekahi no ia o na ohana kokoke loa iaia, a aia iluna ona ka inoa o ka ohana, a oia no hoi ke kumu o kona ae ana aku e noho kahu oia; a ua hoouna aku nei oia i ke keiki i o Dr. Simpson la no ka lioomakaukau ana iaia no ke komo aku i ke Kula Nui. Aohe i lilo keia lianai a ke duke i mea nui na ke duke wahine e noonoo ai, eia nae, ua pahaohao oia i kona liahai aku i kekahi mea e pili ana no kana hanai. Ua hana ke duke 1 keia mea i mea e 'liōopilikia ole mai ai i ke duke wahine i kona wa e lialawai ai me ke keiki, a manao no oia he ohana pilikoko no ma ke ano like o na helehelena me ka hoala ole mai i na manao hohuoi i manao ole ia e hoikeike aku iaia. Eia nae, aolo e hiki i ke duke ke lioomaliolie i ka leo o ka lunaikehala e noke hala ole la iloko ona. 0 kela keiki i imi halaia, ana hoi e hoouna la i kahi e, oia no kana keiki hiapo—ke keiki ma kona mare mua ana, a o kona aloha hookahi wale iho no ia wa; ana hoi i hana hewa aku ai a oi aku mamu o ka mea hiki i ke kanaka ke kokua! 0 kela keiki no kona hooiHna ma ke kanawai no kona inoa ame kona mau waiwai e ia nae, aole lakou e ili mai ana iaia; ua hooleia kona pono ma ke kanawai mamuli o na hana puapuahulu a kona makuakane me ka manao lokoino, aloha ole, aole nae no ka hewa o ke keiki—mamua

ae o lea hiki ana i ke.keiki ke hana i kekahi liewa—mainua o kona hanau ana—ua lawoia kona pono hooilina. 0 koia niau 11001100 apau, ke hana la ia iloko o ka lunaikehala o ke duke, a aolo loa e hiki iaia ke hoomalielie i kona noonoo. 1 keia wa, mamuli o ka make ana o kekahi pilikoko o ke Duke "Wahine na ili niai iaia kekalii waiwai nui, a o ka oi aku ma ke dala. Me keia pono i loaa iaia, ua makemako oia e kuai i kekahi aina ma Kekokia. A i ka wa i noho ai o ka Ahaolelo, ua holo aku la ke duke kane ame kana wahine no Kekoiia,no ka makaikai kino ana aku i ka ama i makemakeia e kuai; a oia hoi k a ke duke wahine i olelo ae ai, ma ke koho ana i wahi no ka home e kukulu aku ai, aohe ona hilinai i ko hai maka, koe wale no kona. I ka nana aku, aohe wahi ma na makeke a ke duke wahine i oluolu ai koiia noonoo, nolaila, ua hoopau wale oia i kona huli ana, a kuka kamailio mai la hoi ke duke, mamua o ko laua haalele ana ia Kekokia, he mea pono hoi ia laua_ e makaikai i ke kahua i ku ai ka Hale Kakela o Lone ma ka lokowai o Lone, a i paaia hoi malalo o ka malu o ka ohana Sekota-Hewada no ewalu kenekulia. Ia laua e noho ana ma kekahi wahi hotele liilii i kapaia tf< na lima 0 līewada, 99 e holoholo ana hoi maluna o ka waapa ma ka lokowai a i kekahLmokupuni, a i na ī nee o ke kakela, ua ulu mai la ka noonoo ana ae iloko o ke duke no ke kukulu hou ana i ke kakela elike me ia iikeia he mau kenekulia i haia a he papu kaua ikaika hoi no na aina kiekie i kapaia (Highland) a iloko o keia manao, ka imi ana i na kamana akamai loa me na poe kivila enekinia kaulana loa o ke kenekulia 19 no ke kukulu hou ana 1 ke kakela ame ka hoolilo ana i kahi mokupuni pohaku me ka lokowai i hoopuniia e na kuahiwi i Palekaiko no keia lionua, a o ke kamahao hoi 0 ke kenekulia 19. Ma na mea i hoike muaia ae nei, aole o kana mai ka nui o na hana 1 manaoia e hoala aku. Aka, he mea maopopo, aole paha ke duke e komo poo aku ana iloko o keia mau hana nui, ke ole e hiki iaia e loaa na mea e pakele ae ai mai keia manao mai nana e hooulūku la i kona noonoo. E hiki ana paha iaia ke kukulu hou i k a Papu' o na u Aina Kiekie," a e hoolilo ae i kahi mokupuni pohaku i mala no Edena; aka nae, aole no e hiki iaia ke hoihoi hou mai i ka

P on p > 0 kana keiki nona ka pono hooilina ma ke kanawai i hooleia. I 7 a kuka kamailio oia me kekahi poe looa ike kanawai o Enelani no kekahi manao e pili ana iaia ame keia keiki ina paha e lilo ana oia i hooilina nona ma ke kanawai; me kahuna ana nae iaia iho ame kana hana kolohe i hana ai i lilo ai ka P°no kanawai o kela keiki mai iaia aku, o ka manao oia poe, oia no ka hoike ana mai aole oia he hooilina ma, ka manao o ke kanawai, a aole hoi e hiki i ka makua paha oia keiki' ke koi aku iaia he keiki oia nana. Ile mea na-ke duke e hauoli ai ma ka lohe ana i keia mau manao. A maha ae Ja hoi ka noonoo ma ka manao ana ae, lilo keia i mea e hoopilikia aku i ke duke wahine ame kona ohana; ma ka ike ana, ua nele kana keiki ponoi mamuli o keia keiki la. Ua kamailio pinepine aku no ke duke iaia hanai i mea e puiwa ole ai oia mamuli o ka huna ia, ka wa ona e lohe' ai no keia keiki, a i ole, hoomaopopo aku paha ma kona helehelena. I ka nana aku nae i ke duke wahine, aohe ona makemake i keia hanai a kana kane, aka he olelo hoomeamea wale iho no paha kana, elike me ia ana i olelo aku ai i ke duke i kekahi la, elike me keia: "Ina o keia keiki he pili oia i kou ohana, nokeaha aole ou hoihoi mai iaia no ka hoohala ana ae i na la nui ma ka home nei?" A pane aku rīnTrp ke ano makemake ole i keia manao o ke duke wahine i kamailio mai ai, "O, he mau mea hoopilikia no ka hoi ana mai_o na keiki kula i na la nui. E hele ana oia me kana kumukula 110 Wale ame kekahi o na. haumana e ae ana no ka hoomaha poko]e ana. A i kekalii wa paha, e komo ai ka opio no Okepoka. Ile mea oiaio ka ke duke e kamailio nei i ke duke wahine. Aka nae, ua pane mai la oia me kahi ano maikai ole i like ole me ia ana i olelo ai mamua ae: "līe nui na hoolilo o ka noho ana ma Okepoka, a e pilikia ai ka opio. Ile manaolana ko'u, ua haawi mai paha kona poe hoaloha iaia me na mea e lawe pono ai kona noho ana ilaila. Aole au e kamailio ana i keia, aka oiai kaua e manao ana e kukulu hou ia Lone, e nui ana paha na hoolilo, a aole e koe ana he wahi leoena no na hana'manawalea, elike me keia.'' (Aole i pau)

Aia ihea ka wai a-i-a-i? Aia i Iliilawe, penei: "Hooa-i-a-i ka wai o Hiilawe/ 7