Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 9, 4 July 1913 — KEAKA AME GILA KE KUPANAHA O NA KUPANAHA [ARTICLE]

KEAKA AME GILA KE KUPANAHA O NA KUPANAHA

hoike ana i <ka loaa ana o ke kino oiai ia oliiā ka loaa mua ana, o na kino make nei. īa Keaka nae e kakalie nei ma ka olelo ana ia wa pii aia kona mau maka pilia akamai i ka noii ana i na helehelena o keia mau kanaka, a ke ana la hoi oia i ka loilii o na kino o ua mau kanaka la mamuli o kona hookokoke loa ana a pili me ua mau kanaka nei, oiai ua maopopo ia ianei na kapuai ame na inilia o kona kiekie a pela i maopopo ai iaianei ka loihi o na kino o ua mau kanaka nei, a laua e ike ole mai la eia ke uholaia aku nei ka upena na-e e komo pono ai laua i ka ai a ka lua i ke alapii a ka opae, 0 ua maopopo pu aku la ia MakaikliNKeaka ke ano o ka leo o keia mau jkanaka pakahi e hiki maalahi ai nei ke ike ia laua me ka hoohewaāiewa ole ma ko laua mau leo, i ka kaua makaikiu e ka i keia hana moeau loa, 1 mea e ike pono ia ai keia mau kanaka ma ke au o ka nee ana aku 0 keia moolelo makaikiu imua. A eia ka olelo a kekahi ou mau kanaka nei i pane mai ai ia Makaikiu Keaka: "E auhea oe e ke kanaka opio, ua opulepule ia oe, nokamea aole loa maua i ike iki i kekahi kino." 4< Oia, ua ike io oe," wahi a Keaka. "Eia oe ke moeuhane nei," wahi a ua kanaka nei. "Aole, aole loa au e moeuhane ana. Aia no hoi ma oae nei la kahi 1 waiho ai o ke kino make," wahi a Keaka. "Mahea kahi i waiho ai," i hoomaoe mai ai kekahi ou mau kanaka nei. "Ma ka aeone," i pane aku ai o Keaka. Ua u akaaka lioomauoa ae la ua mau kanaka nei, a ninau mai la kekalii o laua: "Ile oiaio anei aia io anei lie kino ke wailio la ma ka aeone?" <£ Ao, aia io he kino ,"wahi a ka makaikiu. "Maliea," wahi a ka ninau hou ia ana mai.

"Me he la he hapalua mile paha ma keia alahele ma ka hikina aku nei," wahi a Keaka. "Ea, eia anei oe e ke kanaka opio ke olelo hoomakeaka wale mai nei no ia maua? ,, i pane mai ai kekahi o ua mau kanaka nei. <f Aole, aole au me ka manao e hoomakeaka aku ia olua, a e ike no olua no olua ilio aole au me ia mau manao ' ana,'' wahi aka makaikiu me ka hoomau ana aku no i ka olelo. "Aia io 110 he kino ke waiho la ma ka aeone, a ua ike mai nei no hoi olua, ae, ua ike io mai nei olua mamua o ko olua hele loa ana mai nei a hiki i keia wahi." * "Heaha ke ano o ia kino he ilio make anei. ,, wahi aka ninau oua mau kanaka nei. "Aole, aole loa pela. Aia'lio kino make no kekahi wahine opio," i pane aku ai ka Makaikiu. "He kino make no kekahi wahine!" i kamalīio hoohikilele mai ai kekahi kanaka, me kona manao nae e nalo ana ke kaona o kona manao, ame na hoikena ma kona mau maka i na maka ame ka noeau kuliu o ka Makaikiu. Ia wa i pane hoomama wale aku ai no ka Makaikiu: <f Ae, oiaio no, he kino make no kekahi wahine opio ke waiho la ma 0 aenei. ,, 0 keia ka wa o ka ninau hou ana mai o kekahi kanaka: "Iliki anei ia oe ke hooiaio mai elike me kau e olelo nei?" 0 ka wa no ia i pane oolea aku ai ka Makaikiu, <J Ae, hiki loa iau ke hooiaio aku ia olua, elike me ka liiki iau ke liooiaio o olua na mea mua loa i ike i kela kino make!" Na keia mau olelo a ka Makaikiu 1 hoopii paumi aku i ka wela inaina o kekahi o ua mau kanaka nei i ka Makaikiu, a ninau mai la oia i ka Makaikiu. "Pehea oe e hooiaio mai ai ia maua,?' 1 ' Penei,'' walii a Keaka, "ma ko 'u lawe aku no hoi ia olua no kahi o ke kino make e waiho mai la, a kuhikuhi aku ia olua, a e ike no auanei olua no olua iho."

1 ' Ano e ke kaaaka opio,'' wahi a kekahi kanaka i ka Makaikiu. <4 Ke ike nei au lie mau olelo kuio loa kau e kamailio māi nei ia "maua; ei£j, nae hoi, aole loa maua i ike i kekahi kino make ma ka aeono, :oalia he mau kanaka okoa no paha kau i ike mai noi, a nokamea hoea. niai nei oe a lmi me niaua, maanei no maua i loaa mai nei ia oe, a pehea la oe e kauhihi mai nei na ike maua i kela kino make ma l:a aeone, a he mau mea hou loa no hoi keia a maua e lohe nei mai koa waha ponoi mai e ke kanaka opio, a malia ua ano ona paha i ka lama i hiki wale ai 110 ia oe ke olelo mai i keia mau olelo au i olelo ilio nei.'' <( 0, ho! ke olelo aku nei au ia olua i na mea oiaio wale no, a e liele aku ana (imua me keia mau oiaio apau a imua aku o na maka noii o ke kanawai e ku paie ai olua no olua iho, eia nae mawaena o na hoopunipuni ame na epa nui, o ka oiaio no ke hanaia a haule mai na lani, ,, wahi a ka Makaikiu i ua mau kanaka nei. <4 A e hele mai olua me a'u ano i hooiaio aku ai au ia olua i ka'u mau mea apau i olelo aku nei ia olua." Ia wa i ae ololaika mai ai ua mau kanaka 'nei ina io aia he kino io ina kauwahi e olelo nei ua makemake loa maua e ike maka. lloko o keia wa apau a ka Makaikiu Keaka e kukai kamailio pu nei me keia mau kanaka, ua hoike maoli aku no oia imua o ua mau kanaka nei i kona ano hoopono o ke kulana keonimana, a olelo aku no hoi oia i na kanaka e u haele hoi paha kakou i kuhikuhi aku au ia olua i ua kino make nei o ka wahine opio. A ua ae io mai la ua mau kanaka nei, a alakai aku la ka Makaikiu mamua a o na kanaka aku no lioi mahope me ka mamao loa ole no nae, a ke alawa mau maila no ka Makaikiu i hope me ka ike ole aku 0 ua mau kanaka nei i keia hana a ka Makaikiu. Eia ka mea nana i hoohikilele mai 1 ka Makaikiu oiai ua maopopo pono loa no iaia ua hiki pono lakou ma kahi i wailio ai o ke kino make o ka wahine opio, eia nae aole iho la malaila ke kino make a ka Makaikiu i ike ai he hapalua hora wale 110 i hala ae, a no keia nalowale honua ana o ke kino i hookanaaho wale aku ai no ka Makaikiu i ka olelo ana i na kanaka, he kupanaha maoli keia, oiai maanei iho nei i waiho ai o ua kino make noi, a ia kakou ka hoi i liiki mai nei aole iho- nei ka hoi. Ia wa i puolio ae ai ka 100 akaaka lioohenehene a na kanaka a pane maila kekahi o laua i ka Makaikiu:

E ka pupule, ua kono mai oe ia niaua i hope nei, me kou makemake niaoli o lioolilo inai ia maua amo ko maua kulaiui kanakamakua i mea lioohupoia e 00, a ke ike lea nei 110 e'U K.a 11 a ano apau lie mau hana l<clohe Wc.le iho 110 keia au o lee ano eepa maeli. A n-> keia mau olelo ae la a kekahi o ua mau kanaka noi i 01010 mai ai i ka makaikiu i hoopaila ao i ko koko e holo ana iloko o na aAkoko o ka makaikiu a hui iho hoi mo ke aiio liikilole o ua makaikiu noi ua oni pono 010 na mea paaliana oloko o kona 1010 ia wa, a ke ninau ala oloko ona ua hoonee a lawe ia ke kino mako o ka wahine opio, a owai la ka mea nana i lawe a ahai aku noi i kela kino make. 3MOKUNA 111. Ko kino make i nalowalo—Na hoomakau aino ke kue ana i na mea lioomakau—Uly ka manao paio— lloomaka ka Vftoio ana—He hana koa wiwo olot—Ka lanakila haaheo 0 ka IMakaikiii—Loaa he moali hou. 0 keia nole a nalowale ana o ke kino make o ka wahine opio, ame koia hoohokaia ana o ka Makaikiu, na lilo ia i moa o na kanaka i olelo ia ma ka mokuna i hala, o noke loa ai i ka akaaka lionehene ia Keaka ka makaikiu, ame ia ano aka haalo'ulo'u no o kekalii o ua mau kanaka noi i kamailio mai ai i ka makaikiu i ka i ana mai: t4 l T a olelo mua mai nei no lioi au ia oe, ua moouhane ia oe ma kau mau moa apau i kamailio mai nei ia maua, a ia liele io ana mai nei keia o kakou elike mo kau kono ia maua ho neo ilio la ka maua mea 1 loaa a e hauoli no hoi paha oe i ko kanaka opio oiai ua loaa ia oe olua kanaka makua i puni i kau nioouhane palaualelo." Ua pii iki ao la ke okaikai o ka īnakaikiu a olelo aku la i ke kanaka nana na 01010 lioohenohoiio: lohe ko inau pepeiao piha kokuli, aole loa au i moeuhano ma kuu wa i kamailio pu ai me olua a liooa mai i koia wa a e hiki no iau ke hooliiki no ka oiaio o keia mau olelo a'u ia oo." Ia wa i pano liou mai ai ua kanaka noi, "Alaila e hiki io ana anei ia oo ko hoohiki ho oiaio kau mau olelo i 01010 mua ae noi ia maua, no ka loaa mai he kino no kokahi waliine opio maanei ia kakou?" Ta wa i ae koke aku ai ka makaikiu. Pane hou maila no ua kanaka nei, l< Alaila e hiki ana no ia oe ke hoohiki ua ike oe ia maua e huli ana

---i ke kino make au c o)elo nei? M Ae aku la no ka makoikiu Jnc ka oleio pu aku ua hiki holopono loa iau ke hoohiki ia niea elike me ka ike pono ana o ko'u mau maka hoopunipuni 010 iau." O ka wa no ia i pane, koke mai ai kekahi o ua mau kanaka nei, <4 Ea e ka hupo, e akahele loa oe ma kau mea e kainailio nei." Ua olelo aku no ka makaileiu, <4 0, aohe o 'u niakau iki i ka liai ana ia mea lie oiaio." "E uoki, aole he oiaio o kau mea e olelo noi," i puoho mai ai kekahi kanaka. Pane aku la no ka makaikiu, f< E like me kou ike ana he ihu kou peUnio ka oiaio o ka'u mau olelo e olelo aku nei ia olua, a ua ike no olua he oiaio no ka'u mau olelo e olelo aku nei ia olua a ua ike no olua he oiaio 110 kou mau olelo apau a ua ike maopopo loa au ia mea me ka oiaio apau. M <{ Heaha kau i ike ai au e paakiki mai nei e keia walii keiki omo waiu!'' "0 ua ike au na olua i kauoha i kekahi poe e kii mai a e lawe malu a huna aku i kela kino' make. n r ka lohe ana o ua mau kanaka nei i keia mau olelo a ka makaikiu ua hoike mai la laua i ko laua ano liuhu i ka makaikiu. a pane okoa maila kekahi o ua mau kanaka nei, <4 lna oe e olelo hou mai ana pela ia maua ua hiki loa ia maua ke hoolei aku ia oe iloko o keia mau nalu e poi mai nei, lohe aku la oe a mai noho oe a hoonana hou mai!" Ta wa no i pane koke aku ai ka Makaikiu Keaka i ka olelo o ka hookuku ikaika o lakou, ma o ka elua lauala a hookahi no keia: Aole paha e ko kena mau olelo au, nokamea aohe o'u manao e hiki ana ia olua ke kiloi ia'u iloko o keia mau nalu e poi mai nei. ,> "0, ua hiki loa ia maua ke ha.na aku ia oe pela oia ka'u hoohiki," i pane mai ai kekahi o ua mau kanaka nei ia Keaka. A o ka wa no ia o Keaka, ka makaikiu, i pane aku ai: hoao mai no paha oe i ikeia ana ka hiki ia oe o kau me.a i olelo mai nei." Uo, ho, alaila ke aa mai nei anei oe ia maua ea e ka liupo? Me. ko ike no aole loa i lawa kou mau wahi uwala e kue mai ia maua!" i olelo mai ai kekahi kanaka. "Ae, ke aa nei au ia olua aole e hiki ia olua ke kiloi iau iloko o ka nalu,'' wahi a ka Makaikiu Keaka i pane aku ai, "a aole no o'u wahi mea a makau mai i ko olua elua ana," i hoomau aku ai o Keaka. 4< o, ua ike au he mea liewa ke-

kahi i hanaia niaanei a ua ike hoi olua ia mau mea apau." Ke hoowaopopo la no oe e ka mea heluhelu īio na mea i hoakaka muaia flku iio ke kulana lawa o ka makaikiu i ka ikaikei, a aole hoi oia wale no; aka, he inaa ka īnakaikiu i na hana liooikaika o na ano apau, a ua maopopo no lioi iaia na hopena apau e hoea mai ana ma o keia mau kukai olelo oolea ana ana me na kanaka ana e hooiaio loa nei, he mau kanaka ino loa keia o ke kulana haahaa loa, a T mea nae e hookoia ai kana mau mea i manao ai e loaa mai maf keia mau' kanaka -mai, nolaila ua hooholo e oia (makaikiu) i kona manao e hana hoohaehae aku i keia mau kanaka, a oia ka kaua e ka inea heluhelu i ike ae nei, a iaia o ka aa ana aku i na kanaka, jia ike no o Kēaka aia iloko 0 keia mau kanaka ka manao e pepelii ia ianei a niake loa. Eia nae, uarnui olelo hoomakaukau a kekahi" o ua mau kanaka nei i ka makaikiu a ke ike la no hoi ka makaikiu aia na manao pepehikanaka iloko o keia mau kanaka, a oia ka laua e hooulu' nei 1 na olelo e hakaka ai, a ke hoo'maopopo la no hoi ka makaikiu he karaima nui kekahi i hanaia e keia mau kanaka-, a i mea e nalo loa ai ka ulaaia ana ae o ia mea, oiai, ke ike nei laua ua ike lihiia laua e ka makaikiu, a nolaila ua manaoio laua he mea pono e make keia mea i ikeia laua oia ka makaikiu, a ke houluulu la ka makaikiu i na mea hoike apau i loaa iaia e pili ana i ke kino make o ka wahine opio, a ke manaoio la .no ka makaikiu na na hoa hui o keia mau kanaka i lawe i ke kino make o ka wahine opio, oiai, ua loaa no i ka makaikiu ka hoomaopopo ana, e nana ana keia mau kanaka i kekahi mea mai ke kai mai, me ka manaoio loa o ka makaikiu o keia mea a ua mau kanaka nei e nana a,na oia no ke kino makb o ka wahine opio a i hoopaeia mai hoi i ka aeone e ka nalu. "E, ke kanaka opio, o kau mau olelo i hoopuka mai nei imua o maua he mau olelo maikai ole loa I ia, a e hoouluia mai ai he manao inaina mai a maua aku." Oia na i olelo a kekahi o ua mau kanaka nei i pane mai ai i ka makaikiu. | "Aole au e hoao ana ma.ke kamailio ana, aka e hoike maoli aku ana au i ka loaa ana o kq kino make a e hoiko' pu aku ana no hoi au elike me ka'u e manaoio nei o olua kekahi mau mea i ike i keia mau mea apau o ka make ana o ka wahine opio. a he mea maopopo maoli no pela ko'u manaoio ua hanaia he pepehikanaka hilahila ole, a e h,o-

iko alui ana au i ka'u mau mea apau i iko ai." '.'Pela io anei," i ninau mai ai kekahi kanaka. Ae aku la. ka makaikiu me ka hooia loa ana aku. *"A nolaila e hoopii ana oe ia maua," i ninau mai ai kekahi o na kanaka 1 ka makaikiu. ft Ae, e io aku no au ia olua a i dfiia oiai ua manaoio loa au o olua kekalii mau mea i ike no īni m(»:i e pili ana i koiā hana J ,, walii • ka makaikiu. "No koaha la oe e hana ai pela! Aole anei hoi o oe ka mea nana i liele ae 11 oi a lioike ia maua eia he kino īnako n') kokahi wahine opio inaanei aolo anei pela?" i olelo m*ii ai kekahi o ua mau kanaka nei. "Ao, owau io 110 ka īnea i hele aku nei e kamailio ia olua pela,'* wahi a Koaka, ka makaikiu. "Alaila, auhoa iho kino makg noi au i wahanui ae nei ia maua a liole mai noi maua no keia wahi?" i "01010 ■ mai ai kekahi kanaka. <c Aole au i aka nae, ke manaoio loa noi au ua iko olua ia mea, a ua ike pu 110 hoi olua i kahi i laweia aku ai." i pane aku ai ka Makaikiu Keaka. (Aole i Pau)