Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 1, 26 September 1861 — Hoku o lu Pakipika. Mooolelo no Kawelo. [ARTICLE]

Hoku o lu Pakipika.

Mooolelo no Kawelo.

O Maihuna ke īine, o M»laiaWtaoi kaoi wahio** e ooho āia iaua hta Haoamaelu i Kauai. Ha|kfti.#lft o JMfalaiak«Uai i fce keiki a haoau mai b hr ktiki ka«lfr» ka|»& aku la laua i ka iooa o j# {""« makāhiat>o o K»frelomahamahaia. i hapai hou ae I* a h&aau iniii ia o fC*wēJ»ktako<\ a haoau hou ma» tnahnpe ooa, H kaikamahine» ua kapaia o Knenakuokalar, a mahope oha hana»mai la 0 Kaveio t i o Kaweioleilnakua ii oiii hoi ka mea oo'» keia mooote?o t a hanau hou in3i mahope <|Kiwelo t o Kāmālama, oia ko lakoo kaikaitt muli hope loa a pau ko iakou hahauoa. 0 na makvfc o M&Makalkhi ka mea naiia ua poe keiki *ei, he mau meankamai lalia i k« haha anao ke keiki i ka paUku eohe nalo ia lauao ke keiki ikaika* a ikaika ole, keiki koi,» n»ē ke keikī ku i ka ihōku. i M «a i hanau ni d hiklaiakaUni ia Kewelmiihamahaia, eleu aku lā laua e haha, a i k> laua hnha ana, hai aku la laua i ka laua kakamahine a me MaiHuiia ka laua hunona, ?Bf Ō keia ketki a oīua k he keiki ; no, he ikika no, ab)ē liae e ku i ka nloku» Pela ka 4aoana a uā makilk n«l>n Mttlaiakalan' no ka laua moopuna. £ela ho ko laua half atia ia Kaweloikiakiim a wanena ho laua;he keiki ikaika ole» he keiki ku ole 1 ka mmu> anle laua i haha ia KaeaakuokaiaMlli hekaikamahine ia> A hattau titti o KaHahaiho la u& maU kupuna nei i ka oielii aku la i'a Mklaikklkikbi ka/aua kaikamahiue Maihuna kfa lā* ua huuona, B ! auhea hiua, «ia ke keiki ā olua f he keiki koa t he keiki keia 6 &i aku. ana tiahope k e ku enii:! ka Koho iho la ud mnu Aea h%i iaitttweid ha l&ua e h£s ftai ia mnopuna, a o na Umopunā mua, ua Hlo ia i kp Maihuna mau makua lil lauk ka hasii oia mau moopuna k lak«u k a mahupe mj,io ICaweio t hahau mai ia o Kan>alama ke k<Mkaihā kloha nu» a Kawelo. 1 kēkahi \ira koke iho, ho» ae ia tta kUpUnk 0 f\nweio thi* Wailuā e hoho A», a lawe pu ne h«i laua i moopuna a malaila i Wan»*» la' Wa no o Kawelo i; hanau ai» hm»u #«• )a o Aikanaka h;» fcsjkil ahi; a ua ilo n» ik he ttiii nui mahnpe iho. A ia wa n< hoi hanau o Kauahoa no Hanaiei īa k%tki m keia poe keik» a ekolu, ua lawe ia a . Vailua, ua hunai »« l«*HuU. Mahai 1 io la tta iu«o«*A « $va >elo ia in i ka ni a ine ka i* e srti» t k> laua immpuna i nui !ki k»hi fa inahao iho ia un IhaU kui ona > pn » uka i ka niahiai, kalua iho la IaUH, a phj ke V:hiau ai ha ka laua moopuna, « iajn iuka. la la ho, Ua pau ; ho i fea ai ia e Kawein» a t ke ahiahi, ioi mai lr ua mau kupuna la, a i ku laua naia ana i ka uiiieke ai, ike iho la laue, ua pau ka a\ a kalua no laua- Pela &ku, a peia ako Aa emoole o ka paU u ka ai i ko )awa heie ai i ka trtahiai. Nolaila, ua hnohao ho taub a manoe iho la Uh kii paha kā moipudH ia iaua i kamalii e dku e I heW e iipu» Nolail(ii||ihnnoo iho la na ku* puna ninn i han& wa)e& na ka iauu moopuna i wMea ilaiia, aole eiM piuepine, & paaihn ia ko Uui m&uao e hana i waa hoehoe no KawWo, te*l»a o walea o Kawelo ta mea» P;* akila leua i ke kim waa, a hot inki ia me k« waa k a hookuu th>i !a ma ka muiiWai o Wuiiui, a iko ka iauā moopuna he waa non.i, h<*?hue iho la ia iuka, i kal, a Hlo iho la ia hemei t ko Kavvelo manao e nanea anai k* lt k po, anhe manao nui e hoi i hale. llie inni ia kela keiki o Kauahoa I ka ioaap ka Kaweio mea lealeh, noiaUki hana iho \i o Kauaho*% t pea hoolele oaoa v oia hoi -;a lipe, a paa v hoolele ae la ia a kau iluna IkJ mai la o KiWeio t ke kau o ka pea a Knualoa, ai knoa oa~>». mau ana, koino īho ia ki manan makemake o Kavrelo i ]4pe k nolaila. hoi aku la ta, a i kona mau kupuna i hipe nana e lik« me ka Kauahoa, a hana ihn la na kupuna a paa, alaiia, hele aku ia o Kawelo me kana lupe a hoolele pu me Kauahoa. 1 kekohi wa ia laua e hoolele ana, hihia aā la ka Kawelo pea i ka Kauahoa pea, a moku aku ia ka pea a Kau®hoa, a titn i ka makani. Kana aku la o Kau«hoa i kana pea e iilo ana> a uwe walēiho I» no. Mauao n«Na*ie iho la o Kawelo • kii mai ana o Kauahoa 0 pepehi ia it, no ka mea, >ana i hoohihia 1 moku ai ka lupe a Kauahoa* kakali iho U ta a liulio, aole o Kiuaho* i fclt niai, paa iho la ka manao n" Kawehi tna laua e kaua me Kauahoa mahope aku, aol« no o Kauahoa e pakele iaii, no ka mea, he nui iki «« no o Kauahoa, a he emi iki ihft no o Kaw«|n t a no ke aha la kn kii ole o Kauahoa o pēt*eM i* ia i ka moku o kana iupe! LUt» loa aku la ka lupe a Kauahoa i ka makani. a haule mn ka aoao komohana o Koloa, a o kahi i haule ai, ua kapaia o Kihnono ka hauie %na ō ua pea la llaiia, a »» ka iooa oo ia oia waht a hiki i keia wa» £* lt ia olioa lealaa ā Ka«»«iO laua o

*t£auah«>a. A » kekahi la, nainai hana wai iho la laua, a i kahahakaa, oi aku la no ko Kawelo imua o ko Kauāhoat~i ma ia hana, tslu hnu ae la no ko KaWelo inanao* ī D a he kaua mahope aku ā o Kauahoa kekahi mea kue ia ia, aole no e ola. O keia mauk&iki nae o Ka#eio a roe Kauahoa, ua*pili anohoa» hanaū no ia laua iho, no ka mea, he piii no ko Kawelo mau makua ihe ko Kauahem, nolaila, aole laua i keawale loa, o*o 00 makua hdi o laua, ua ane pili i na makua o Aikana'ka, nolaila, lilo iho la o Kawelo a me Kauaho«j he mkt» keiki imua o Aikanaka ko iaua kaikuaana alii, ina e kena o Aikahaka i kanA mea e inakemake ai, aole e bikt ia laaa ke hoole. Noiaila, ina kena b Aikauaka ia laut e hele i pua lehua iei e hele no ua maU keiki nei i ka uka lehua o Waikaeee i lei jao ko Uuk kaikuaana haku* ma kela wahi, keia wkhi a loua e hele a», ua pili laua i ku laua wa kamalii» !a manawa, hele iho la na kaikuaana o Kiawelo me kō lauā mau kupuna nana i hahai.i Holo mai la iakou a pae i Oafeu, a noho iho la ma Waikiki (kfai,) a o.Kl¥ kuihewa ko Oahu hei aiii hu» ia manawa. iNoho iho la ha kaikuaana he mokomoko ka laua hana toe ke kanaka ikaika o KakuiheWa i kā inekomoko, a o kekahi hana, he hee* n&lu. Hee no na kaikuaana ika nalu o Ko* wehewēhe* a hoi ao la ilo n kā muliwai 0 Apuākish&u, ilāiiā e euah āi t a hoi aku !ā nō i ka hale, o kā mokomoko no ka hāhā, āohe nae he hiriā o ke kahaka ikāikā o Kākūlhowa iā lāua. Hu ae la ke āīohā o tiā kupuna 0 KeWelo i kā lāUā hlnu moopuhā i holo i Oāhu, nolāila, oleio āku 4ā lāUā i ka lāuā moopUhā e holo i Oāhu e ike i nā kāikuaāna t Mōlh mal la lakou a pae i Oahu» ā ioāā na kaikuāāha o Kawēio ina Wāikiki (kai») me maU kupunn a ike ihn la iHkou. A pāU kā hoi ae lā o Kaweio irtte konā māu kupuuk ā noho (uka,) āiāiia, huomākl iho lā o Kāwelo eao i uiāhiai al»Bj ilāilā hb hoi oia i th6e āi i waiiine nāna t ke kaikamahlnfe a Kāionaikahāilaau, o Kā* heWāhiheikiaoha kā ihoā, lā Kawelo e noht> āhā i kā mahiai, loho āku iā iā i ka wāWā hui luuna ole o kā li»o o na kanaka i Waikiki kai, uwa ka pihe ā hāālāle wale, uwa a haalele wale, a|ai)ā, oinaU aku j, I a mi h a kupuna una^^ea ha. l£ | e uwa māi )a i kai ? Uā kUpunā t I maiaiā ou kāikuaanā ua helā aku la i Ua heenalUi ā.hoi mai la ho ka hanā hie ke ki*»»«ka ikaika o Kakuihewa, malia ua hiha iho la ua kanaka la i ou kaikuaahā, noiailn nā pihe āu e lohe la. Olioli iho la o Kāwelo e hele e naha* a i koha hohoi āhā i ha kupuna e hele oia. aole hāā hā kupunā 11 ae. l 'kekahi la wale āku» iho iho iā no 0 j Klwe)ol māmuli u ktma manao, a hiki i kahi 6ua kaikuannn, āole » loao iā iā» bā halā i Itā heenalu, heie aku la iā ā hiki i kāhākāi» nonoi āku lā iā i papā heenālu hoha» a loaā mai la ka pāpā ta lā, au āku lā iā ā lōāā nā kāikuaanā, Heo iho la lākou i ka halu o kulanā heehālu o KaWehāWāhe t A pau ka heenālu āhā a lāk&u» hoi āku lā iakou iukāi k auāu iho la i ka muilM o Apuakehau» a pauka āUāU.āhā» hoi āku lā lakou i ka hale e ffiokomoko āi t iā wa Hlo ae lā ka mokomoko ia Rawelo t me ua kanakā ikaika nei o Kakuihewa. t inai la na kāi» kuaana, he ikaikā ho oe eaa ae nei! a hiua ka hoi thāua na mea nui, aku plha la oe he uuku; aoie uia i uana olelo a na kaikuaanā, ku oo ia ihe he kanaka la i maa ia mea; a ku māl la no hot uā kānaka ikaika tstu Hai fte la ua kanaka la I kāna oielo hooulu il&ua o Kāwelo, a me ka lehulehu i 'tnāi ;la ia iā Kawelo, 14 Ihā wau e kahea pe« nei; Kahewah*w& heu!! H aiaila kaua kulai. Hai aku la no hoi o Kawelo i kana oloio hoo. ulu, peiieu " Ktnepua-ā I Kenāhu nei II aliaUl aliā t oki ka aina a kā hewahew» ! heull» v Lilo iho la ke a laua i ke kā» hakā ikaika, e liku mo'knu* olelo hooulu i hai iam&lunn, a i ke kulai Ana o ua ktnaka nei, anēāno Qo o Kawelo e hina, a no kā nul no o kona ikalka, aole ia i hina loa ilalo, oo ka meā, aiā ā olelo ia oiā he kanaka ikāika oie. Hoomakaukau no hoi o Kawelo e kahea i kana olelo hooulu, e like hai ia moiuna, a t ko Kawelo kulai ana, hina iho la ua kanlka ikaika nei ia ia, a hinā loa t ā kau iho laoKa*elo dtalubā t 4 uwa le la'nā kanaka ā pau, e mahalo aua 1 keia wahi keiki uuku ikaika. Ike iho lā na kāikuāana i ka hina ana o kela kanaka i ko iaua kaikaiaa, kā mea i hina oleia laui, onUila, hilahila tho la laua, & © ko.kumu no ta oko Uua manāo aoa • hof i Kauai. Hoi aku la laua v « hiki ina kupuna mo ka u»e, a me ka ninau mai le na kupuna. Heaha hoi ka mem i u w« ai? 01010 aku ia laua o kau moopuna hni paha, pehi 'mai nei ia maua t ka pohaku, nulaila, aole maua o noho ana, e hoi ana nu maua i Kauai a ho» 0u tā pu me na maiua 0 lakou» a na laua i h«e aku ka lono i na makua o lakou t ka ikaika o Kaweio i Oāhu nei. Moho īhfe la o Kawelo me kana wahine

i: kupuoa, ā nte kona kaikaīoā me Kame! i; Ao iho lto Kawelo ika hula me kuna & „• ■> o Kealaea a akamai, aha, i kona nano i i iā hāna, i iho lā »a, he haoa loaa ole ka . he wāhi waiwai iki 60 nae, aole n«ie e k«» moku, nolailā, kiola ō Kaweio īa hana, a āo iho lā ia i ke kaua me kooa i me Kalona»kāhatlcau ka makuakane b hewahineikiaoha, *o pU iho la no hoi L * inālama kooa kaikaīna, ame Kanewahinp l - āoha no hoi; Eao aha no o Kaweio i k* <. ano kaua keiā āno kaua, aiaila manao ii«o li ia .&■ ao ika lawaia. A« iho la o Kāw#|r, sh? lawaia me kanā kumu o Nakuakeke, 4se fn* naka keiā no Waiaiae* Ala ae la o i kakahiaka nuij hele aku la ia m«i akUi makai o Kaluahole a rne Kaal&jp&(i }■*. hookāha aku e nāhā la Waiālae, aia aliu ka uluhiu o Waialae i kai, ku mai la o «Kak welo iluna mai, ā pahā āku ta—*peuei; > | £ Makuakeke hōalawaia o K&welo Ea—la! ua ao ua malauiālamā, U"ā hiki ka lā āiā iluna, • Lawe mai ha kihele mākāu a kaua, ■ ■ 1 Me ka ipu holoholonā mai, Me ka upenā mai n kaua, v E Makuākeke, kā hoē hākek?, ke nakēke, Keka naheke, e Makuakeke, e ā)a» u« Lohe iho ia ka wahine a Makuakeke tkei;| kahea ia mai o kahā kane« hoala aki\lāi#ii| Makuākeke penei; " {£tā ooi e moe nei, ad| he aū i lohā i ka leāleā 0 kou inoa i in« ma?i māiiUā, ā i kou mau kupunā» a iā Kawelo, ākahl no au n lohe i ka lea o kou inoā, a ak ae la o Makuakeke. hoomākāiikāu iho ia $ e like me ka Kawelo inau mea ī kahea ai 'ia iu a pāu ilUha o ka wao, a hele āku lā 4;. Kewelo a hiki i ka waa, hoio āku lft lāUw l ko.iāuā holo &gVku ā mawaho aku»olātt«| kahea onai o Mfu\tākeke ia KāWelo 1 E KāWeio lei makua,—Ē, pae—e, : % E Kamahnhā ā kā iapa 0 puha, <js|j Na maka Ohaloa iluua, < *.\*! Kuu hāku, kuu lawaia alii o Koilāi;- l 1 l-e-fe-ā, mai lā o Kawelo. Eia ho kiu makoU wahi $ lāWaia na fhe māu makua, loaa mai uo. kn ia, hoi aO'no 4 ke kāne; o ka wahine, 0 ke kfeiki? Hdole akv lā 0 Kaweio, aole keiā o kāhi o ka ia, eis kāhi o kā la o kā lāe o Kāehā, me kā olelft aku o Kawelo iā Makuākeke, »'e ipaa." Hookāhi ftft hlāpuna hoe a^la iMamala, ika Juā ike kolu, kohlo iluko o Waianfce. Pupuhi & iho ia o KāWeio ike kukui i māfino ai ke kai y ho ka mea he lawaia kakauhu ka laua lawaia. Lāwaiā hele aku la laua, māi kahi papāU āku a hiki i kahi, hohonu; ua nui no na iā i loāā iā laua iā mannwa, oia hoi ka " Uhu. n 1 keia holo lāWāia aha ā iāUa e holo āna i kai loā o Waianae, ike o keke, e kokoke āhā laua e hiki t kāhi o Uhu hiākāikāi, oia Hoi kā iā nui kupuā, ā oiā kā~ irtdā o Uhu makāikai, ~a V Olelo aku ia s o Makuakeko ia Kawelō, pēhoii B Koweloieim&kua.E,pae—e, Ē KamehāAāu a kMāpa o Puna» 4 Nā maka o Haloo lluM» » Kuu haku t kuu lawaiā aiii o Kauai, , l-o«e«a, I>o-e«a mai |o hoi o Kawāio/ , Paue āku !ā o Makuākeke» o uhoi Wāu^ t ua a hoi māllā lāuā) ft hikl i VVaiālā6« Hopu k iho lā nb o Kawolo eluā wale no āna Uhu» na ke kaikāinā punahele ona» na Kā« uiālamā| a uā kana wahino o Kanewahināikh āoha, alua oo tlhu, a hoi mai kelā \niākā|;:d KaalāWāii a hiki i Wāīkiki, ā haawi aku l& ua mau īā nei eluā i ke ka»kaina, me ka wahtnē 4 a< haiā āku la o Kawalo e auau i ka muliwai o Apuakehau. Hoi mai tā koia mai ka aupu nna, kahea aku la la i ka lāiia aipuupuu', la Puikikāulehu» i ai, ia; mai ia ua āipuupuu nei, he kanaha umeka |>oi t he kanahā lauUu puaa, a pau keia mau Kawelo i ka ai, kii hou aku la no uaaipuupuu ool» he kanaha no laulau puaa, ho kā&aha umeke poi, aiaila, ua maooa neia kāOakā o Kawelo/ A aneāhe e knpoo ka lā t wena mai la ka lani, kahea aku la ia » kaoa Wahine ia Kanewahiueikiaoha, peoei. E Kanewahineikiāohn e, Lawea mai ana hoi ko kaua muena iwaho nei o Halahola, - I A me ko kaua ulunā o A me ko kaua kepa o Maakuiakalāni. E nana ae t ka opua o ka aina Ia e, He opua hao wale oei la e KamaUma, Ua holo koehanā i kuu piko la—e, JPau-e, j»ā-u pau Kauai tke ahi e-pai>, IPau-e, Pa-u, pau H«upu » ke ahi e->peu, Pau-e, Pa-u, pāu Kaiahipuu i .kl. aht e- ; P»U, . '*# Pau-e, Pa-u, pau Kālalaa i ke ahi *-pao, Pau-e, Pt-u, pau Kahikihauoaka \ ke ahi e-pau, Pau Kaonioa a ka puhi i kt ihi-e~pau, Ke hooalohaloha mai nei o Maihuna makua o Kawelo n«i la—e, 0a maka paha,— Paoe mai la o Kanowahiaeikiaoha ia Ka* welo, E! emoo!fe hoi nei waa ou e hob āku oei a Kauai, ā ike i ka maka o ko« mau makua, a hai mai ia makou. Paha h>o akula o Kawelo lni paha he make no kou makuakan« oo KaUnaikah&iUau, Kulukulu la hoi kou wahi waimak», Kakahe la hoi kou wahi hupe,

0 ka make o ko'o nāakuakane o , Makua o Kawelo nei la—e, ua make pahe. ; Moe iho la o Kaweln ia po, a kakahiākā r « ae la, hele aku la no ke»S i kā lawāiā me kat oa liumu me Makuakekei keia i Waii! alae. Paha aku la o Kawelo penei. I! E Maku&keke hoalawaia o la-e, E aia! E ala ua ao, ua maiaUiaiama, ; Lawe inei na kihele makau a kaua, " Me ka ipu holoholona mai, me ka upenā 'l niai uo a kaua» . E Makuakeke, ka hoe nakeke, ke kuapoi nakeke, ] Ke ka nakeke, e Makuakeke, (i ala ua • i ao—e~a, * " t I keia kaheih ah* a Kawolo lohe aku 1 ; o Makuakeke ho^^^ā^W.^līllll* • j mea a pau e like me kft āhā aku. A pau ia mau mea ilunā o ka waa, ; hele aku iā ho o KāWeio, a hoio āku la lauā. A mawaho aku no kahea āku ia no o Makuakeke ia Kawelo, penei. 1 E Kaweloleimakuā e Pa*e.-ē, Holo mat la laua, alaila, pane āku lā o ,K«welo ia Mākuākeke 11 E! hoho ā pāā!! M ~ Hookahi no mapunā hoe ā KaWelO, hoiō ae ia laua iO-aho o Mamālāi hookahi hou, hiki iwaho o Puuioa, hookahi hou māpunā HOā, hikt i ka iae o Kaena, a pupuhi jho la o Ka* Iwelo i ke kukui, ā māliho kē'stpi k hOomākā tho ia no laua e laWaia r kāka hele āku lālat ka Uhu tt kokoko hO ē hīkī i kāhi o Uhu niakaikai, olelo āku lā ho 0 MākUākeke iā ' Kawelo. Ē KaweloleimakUā—ē, s E pa—-e —--.e, . . I M 'KamahahāU ā ka lkpā aPuna, • Na maka o Haloā.iiuhā, i Kuu haku, kuu lāWāiā alii o Kauai, % E uhoi kaUā ua po t IKahea mai lā o Kawelo, t k " 1 keia kah'ea'āna a Mākuākeke, hoololohe iho la o KaWēiō, ājbhe thākētnakē ē holj hh t walea ioā Uhu» Ike aku iā o. I i kā Uā me kā makahi, ā hle kā 3ho, mahāo iho lā o Mākuākēkē e hiki āUāhēi l. o Uhumakaikāi, hō kā mēā, Uā ike ola, ma- ' muā aku i kohrt Wā e liuio at mē kona māU • makuā i ka ā ina lākou ē ikē' i kā Uā ; me kaiihakāt»i, a h»ē ka iho» e hai ho lākou, i no ka"thēa, hē hoāilohā lā lilnU m«ā hO ko j \ Uhumakaikoi hiki mai t ā Oiā kē kumu 0 ko i f koi anā āku ia KaWēlO e hoi» ! jAka t aole i aē m&i 0 KāWēlo e ua māo- | ia iā» .«:•• loos.-dtAjii-i pupuhi i ke'kokUli 4 kulou mairaftā ; ltaloV la Wā ho/liiki iia nei/ o Uhu- ■ makaikāi, ike iho la o Kowēio, ua iā nei e i holo ae ana maWāho o kā hē o kā oia 1 hoi na kuku, ā ikē pu iho ia ho. liol o Mākuakeke, mākau iho laMa, no ka iā akua . kela, Ia ike āhā ā lauā Uā iā 'hēi, haioWālē ' lioū āku la, ā mahopo, hoēā hōu māi lā a kiēkiē ke poo mawāho o ka ho o ka upena a C iauā nel» hdki kāpakahi mai ana KāWēio i kā upēhā ā iiel iho lā o Uhuhiākaikāi. A hei iho la uā ia la, ti)o āku la laua nēi I kti hukia : ē kā ia»... Nāhā āku lā o Mākuakēkē iuka o ? Waianaē, ua halowaie kā poiha naiu, nalo» Wāiē kāuhāiē, i āku lā o Makuakēke ia Ka* K- Wjālo. - ' _ -•■ . . ; ; •; JS Kāweioiēimakuā. ~ E pāē—ē, v E Kamahāhau a kā lāpa o Puhā, Na mākā o Haloa ilunā, Kuu hākuj kuu iawaiā ālii o KāUāi, Kahēa māi ia o KaWēlo, r . I-o-'e-'a, '> Pane aku la o Makuakeke» ē aho e oki ka ia a kauā, Olēlo mai la o Kāwēio,'l e pki hoi i kē aha kā hoa pāio o ka iawaia o ka* ia. H la manāwa„o kā ahai aku la no la o ua ia uu| nēi ia laua, a i ko laua nan& ana iuka, ua nalowalē ke kuāhiwi o Kaaia. Iko Iho la o Kawelo i ka piha loa o ka waā o iaua i ka liu, no kā nui o ka holo o ka waa, » ka ikaika o kā ia, moe iho la o Idiwelo ilalo kona p alo, i paā ka waha o kā waa t aoie e komo mai ke ka», a i kooa mo® ana, u| paa mai mua ā hope. Alawa ae la o Mākuakeke e nana i ka aina, uā nalowale ioa o Oahu Aei, manao iho la ia i ko laua make, " Lawe aku la o Uhumakaikai ia lauā ia lā' a po, a hiki» Manawaikeao, a ao ae lā, mai la laua ma ka mole o Niihau. e hoi hou ana ua ia nei i 0«f?U oei. Hele mai la laua l a waho o Hulaia, ike aku la o Makuakeke i' ka waiho ana mai o uka, olelo aku la ia iā Kawelo, fi! ka aioi eoi maoka o kauk, Ninau mai la o Kawelo, owai ia aiaa? i aktt I» o M*fca&k«kt» «wai (a, $ »ft la o Kawelo, o K«tt«t ka awa, a © fc« kola ia o Kipaa • waiko mai liaailka drai 6», a «k* la o Makaokeka i« Kawla, 91 1 aaāo bm ha kaoa a I ioa 09 q • Uu i« Kttnc a Mo ii oe, ko'ii iiai • Kape «M»a» I* • u« lilo h «a A ITaiiwrf» Ma Mka e oana i«ka e a»fei iMl«iikiii* 10, • aa&a aai m m l^awiliikai. Hele mm • Ma* kmakek* fc* ana« • ig*e mm im līia wia o !•»•« paa* «• 8« •• m m Xk eo o«ia aiea mmmM • Imi, i mm la • o Kaoai ki »?•*, ♦ gaint«i m» m • waiho oni ia la, «a • ik« ake S«;« ilie la • MikaaI ooWaoawi k«sa • i b©b o« e ■aua ia Ritni, a uia • lila ia oe. ao% o Ha-

oalei M 1 mai !a o Kawelo, ua iilo ia ia oe. Huli tnai la ua ia aii, hok» no i Oahau«i,t ?ke liai la o Mikuakeke i ka malu aoa aku oke kuahiwi o Kaala. Hāi ae la oo o kuakeke ia Kawele, K! eia no keia aina nei mamua o kaua k i aku la o Kawelo, o Oahia kā «ioa o ke kuahiwi no ia o Kuaia ao t »k» ! aku la, alaila, manao iho la o Makuakeko i ko laua ola, ua hot ika ain*. Hei* mai ta 00 laua a hiki iltahi i hei ai o Uhumakaikāi, alāila, aia ae la,u Kawelo iluna a ku iho U t ka pulē, Penei. 0 kahi ka po, olu% ka po, okolu k« po, j Oha tea: olio» !* j>0 4 āao ka i»», :;• % l Ohiku ka po t owalu kā po, oiwā k« po 4 ~ Leie wale ka po, -j Ka po kinikini, ka po lehuleho, « 'i Hanau oho piipvi, hauau oho kaloie, Hanau oho maewaewa, Hanau o Maewnewa, ! E āla e u-i, hei aku ia oe i ka upena, ! Make aku !a oe i ke nho kaaiua, | 1 kē aho kaakolu, * I 1 ke aho ā kuu kupunawahihe i hiioāi ia-e, | a āia e a hoi, ! A hoi ka ua. āka maka oka lehuā la-e, I oho māi hulio māi o—4, ■ N ho» ka opuā a Kahiki, noho mai e— • Auoiio raat e^a, Huki āē lā o KāWelo ia Uhumakiikai, ttO ka mēāi Ua hiake iho la i kelā puie āuā, ā hiki uli ia nei iiuna, huopiii māi la iā Uā ta ! hēi »ha ka āoao o ka waa, a hoa iho ht i ke j kaula ā pāa, a moe iiio lā uā lā hei mai mua a hope oka waā. I kēiā hei aha o Uhumakaikāi; ia ahiāhi nooUhā inai ia o Walaiakalāhi i kohā tnāu kāikuhāhē ia Kaweloikiukoo āmē Kooākāpoko. 1 āku ia o Malāiakāiani 1 kohā mau kaikuhānē, auhea oiuk^ : lia iōhē mai nēi kakōu i ka ikaikā o ke keiki ā kakoUj hoiailā, ē kii oiua » ke keiki ā kākou, ke kukui toai nei hoi kā lono o konā koal Kauai hēi, a oia ikaika.hoi onā ā kuua ao me hākā, Ke kumu ia oko Mklāiākalani kena āhā i hā kaikuhane, ho ke pai ana o Aikāhā- * kā i kā āiha o uā hiau mākua nei, ua lawe o Ālkāhākā I kā āihā a me ana» aole ā lākou atj ā o ka uku ka ai ā me ka iihli. i kā lā i paā ai o Uhumakaikāi iā Kawelo, ia aht*ahi hoāiā āē lā o KaWe!btkiā« koo rpā i kē kiā o ka pāpa o .ko laua waa, ā hoomakaukau ae la no kā holo, a hooil» iho. lā i kekahi akua o Kawelo, o; Kulaiiihehu, ā hplo mai lā no iā ahiahi, a o ko laua ai o, %Hā uku a ..kēkāhUno hoi a kekahi. r| Holo « k» hm- iho Ia - HOt ■« liēkahi. Iā wa a laua nel ioi »», āole lauā i j pulā e i ua ākua la, nolaila, puni iho ia laua i ka ino, nolnila loihi ku laua holo ana ma iā po, ā āo, nolaila, hoōnoO iho ia laua i ke kumu o ka iuihi o ka hulo ana i ka moana, i mai lā kekāhi, eia ka mea i loaa ai kāua i ka ino, ua ai kaua, aoie nae kaua i puie mua i ke Akua, penei. Okahi ka pō, Olua ka po, Okolu ka po, Ohā kā po, Olimā kā po, orw ku po, Ohiku ka po, Owalu ka Oiwa ka po, Lēiē ka po. A pāu ka pniē ana a iauāf maiie iho la ke kai, a hola; mai la »o hoi laua. A ao ae ia, iko aku lāua i kē. kuāhiwio Kaala, mahao iho iauā o,Oahu keiā. Hplo mai la no laua nei a pae i Waikiki, ninau aku lā laua ia lama, auheā o Kawelo?tmailao Kamalama, Uā hāla i kā lāwaiā, mai nehinei a pō, ao ae aei, āohe i hui mai nei. Olelo aku la lāUā ia Kamālāmā,; i kii mai nei maua ia ia e holo i Kauai; āia na •'ia kokoko make, he uku kā ai, ā lihai lā oKāinalama i kēkahi maU kanakā o Hl Kalohipikoikipuwaawaa, he mau Wahi kanakā leo iiui keia no Waialua mai. O keia mau Wahi kāhikā, ina laua e kāhēa i Waialua, ua 1000 0 kāi o Ewa, nolaila n6 ke kumu o ko Kamalama kooa ana ua mau kauakā la e kii ia Kawelo. 1 āku la o Kamalāma, e kii oluā ia Kawelo, « Hai aku e hoi māi, eia na makua ona i kapa oēi. B hoopaa nae olua i na inoa o keia mau kaoaka, e hoopāi kahi iā Kawēloikiakpo, m kaht hoi, tā Kōoaka|>o« ko, e hoio plua, aioa olua o iko aku ia Kawelo 1 kahie, e hāi aku ho olua, mai hookokoke aku olua ia Kawelo o make olua. i 9 Holo aku la ua mau kanaka nei maluoā o ka waā a kahi i kahuli ai, ko laua kahuli no ia, nolaile, kii kekahi i ke kalju, a paa hoi kekahi i ka hoe, a poina iho la ka inoa o ua mau kaoaka o«i a laua i maoao at i- ia Kewelo. Ike aku ia laua i kahi e» miīAiii ioa o Kiwelo li Uhumikiikii r ai ki ioio o ka waa, kihei aku li laua. E Kiwelo « ! Ui pae mai oo mikuikioe iii iuki. Ninau mai ja o Kawelo, Owai •—m, owii •—i ? Ua loaa oo ii miui.ki ihoa, ui holo mai 8«t maui a kaHi i kihuli at, a i ka ho# kekihi, i i ke ki kakahi, iliili no miui j oiii nai i ki w««, « ui poioa ki inoa ia maua, «a loh« aku la oo oe i kou mau mfikoa, nau no • 000000 ka inoa, iii no maoa k« bts n«i. Nolaila, hoopaka mai fa o-Kiw«-loik«iapihe. *' r Holo i&i tjie hoi o ■ Hikiola, O Hikikei p - 1 kepakepa o ka waa, Ohiki elī t kooa lua, Aama holo i ii maloo ( Paiea nolm i ka mawao, Kaola nobo i K* Puhi Upa iloko o kt *!«,

| Opale fe*i i »ooa au, Koke aae hoi k« niho Kahoiah&ia, Aluti« fpn» oei Aaua o Apeha. f N« bot « ooho ai ikn ek® o l'lēieee, K«»ife «oa feoi tuu houpo « lau& )« ;k» . kamaiii, | He mee km pili .a f -Ht m%* k« pili a ; Paoe aku Uuā raau wahi ksooka nei, ■ j ioo* A«, ho inoa okoa iho d». j1« o Kaw»lo, peo«i; ol „ Ku kiia i ke ? - Mo« lta pua%.iHiQlkt K«ateaha>« i& i k« aku* tt Kie«ikapuheo«, Afe«* «āiiie o kou kupumakane. Mn ka ua me ka makam, M"» ke kaikoo oss ke kai wot, Holo aku t« i $U^taa*as, 'i Ne teko keoiM elele» j O KaweloikiakiH), | O Kooakapoko muli o Malaia o fituu mi* j kuahine nan& i hanāu. 0 laua s»o nae paha ka iukn «—a, o tftua oo nae paha e'—a Ae aku la ua mau kanaka nei, ae f oka inoa ia o un mau makua ou, a me ko akua pu mai noi no me Kulanihehu, no «a hat ena aku a ua rasu kanaka 2a i ke akua ona, huhu ih« lā o Kawelo, i ua mau )kaaaka nei, nolaila, ilualu t»ai la o Krwelo e pepehi ia laua, ina liua e m«k# t alaiiā t loea ke kauake a Kawelo e mohai aku ai iua akua la. PeJa ko Kewelo maoao aoa e make ua mau k«n«ka la. U alualu aoa o Kawelo, hookaki qo ana mapunā hoe, ua kokoke loa oia i ka waaoua mau wahi kanaka oei. Nana ae )a ua mau kaokka nei; ua kokoko o Kaweto mahope o laue, nolaila, iko laua alawa ana iho, ike iho la laua ua kokoke loe* e komo aku aoa lauu maloko o kuaau o Waianae, oiahoimauka o kahi e poi aoa ka nalu. A iko oo hoi 0 Kawelo uo komo laua la maloko, e hoo* komo aku ana o Kawelo i kooa waa me ka maoao e loa* uaiwau kanaka la, a i ka hoo* komo ana, ili iho la ua ia oei o Uhuenakaikai » i ka papau, nolaila, aolo ia t koino maloko, aia ua mau wahi kanaka nei ke hō!o ia maloko, a hoi hou o Kawelo ma«taho. O ua mau wahi kanaka nei no kai pao mua i Waikiki. Oleio aku la laua it Kam&lama, pakele mai oet maua mai make, iaku la o Kamalama, ua 01010 aku oei no hoi au ia olua, e holo 110 olua, a kahi ja olua © tko aku ai, ālaīla no olu» kahea aku, a nana no e noonoo mai ka inoa o na makun, ia lakou o kamaiiio euu, pae !a kn wna o Knweio. A pue kft wa» © ē me', k«i, emo Mokunkeke, a iele aa la i ka|>.i t hei' maik n Knuiuiki, o Knulunui, Kauluwaho. Kauluk*uloko, Kauluikialala, Kauluaaiole, Kaulupainakani, a hou mai ikaiheia Ka«* wHo, Ike mai ln ua mau makua nei o Kawelo 1 holo mai ai mai Kauai, 01010 inai la laua, . E' o ka hou o inai tio ka hoi auanei ka ōukou i ka iho a ku-e mai, a make iho, pane fte la o Kam«tama ia laua, E ! o ka waiauau ia, mamua o kv ilbe, a hou mai, hele mai la 0 Kaeleha laua t Kalaumaki e hou i ka laua matl ihe ia Kawelā, no ka mea, he mau kel* ki hookama laua na «Cawelo. A pau ka Uua hou ana, kahea maoU aimi» 0 Kaweloia Ka* malama, ma ka paha, pei^i; E» Kamalama iki t kuu kuiLpokli, Lawe maī hoi nā wahi ihe Vi 0 | ?kaua! Alaila, lalau ae la o o Kapuaokekau o Kapuāokahooilo, eia k« inoa o oa • ihe a laua, a puka aku la mai ka haU aku, a] hiki i kaha āku la ia Kawelo, E haka ko māka i kutf ihe, imo ki» maka ia ku oe, elieli kulana o Kamalama a paa, * hou< &ku la i ka ihe ia Kawelo. 1 kā hou aoa, pa «ku la ka ihe a Kamalama 1 ka poohiwi o Kawelo, ua lele ka ihe iluna, a lefe aku la a haule mawaho o kuaau. Hopu hou iho la o Kamalama i ka iua o ka ihe, a hou aku la # alaila, paha mai la o Kaweh, penei : . Weleiau ludi āoa ka ikV»K*tirafo&fnituo " - '/, ; ..; He āina aku peha kahope^—«. " Hele aku la o Kawelo e auau t ka muliwai o Apuakehau, a pau ka auau ana, hoi ae la ia a hiki i ka h*)e, keoa aku la ia i kana ai* puupuu ia Puikikāuleha, i ai, ia. Lawe mai la kaoa aipoopuu, ho kaoaha umeke ai, he kaOāha laulau pufta ( « pau ia i ka ai ia * Kawelo, ke*a h6u aa o Kawelo, kii hou no ua āipuupuu la, he kanaha umeke ai, he kanahā laulau puaa, alailu maona iho h o Kawelo, A pau ka ai aoa» kamailio iho eme kona mau makamaka! me Kaneloiki«koolau« oKooaka* poko, na mea i holo māi mat Kaoai. Olelo aku la ua mau kanaka la, i kii otāt o«i maua ia o«, i kae&ha m«i nei ko m«u makua, «i« ou makua la f kokoke mako, he uku ka ai, he liha. Ua lawe ia aela k« aina e Aik«naka, u« liloaohe uk«, «ohe kat f aoh« )oko, aoho waho. Wot»i!« maua i kii m«i nei ia oe, rs?> ke kok«ian» ae nei ok« 1000 o ko ikāi i i hiki» Kauai, oolaila, keoa inai ne. maku« ia maua e kii ia oe, » na d 1 hoi ou « kaua me Aik«o«k«. A}aii« ks «e ta o Kaweio $ kana wahine ia Kauwi : neikiaoha. E kii oe i kekahi Kiun&k, Wahieloa'a ka roākoak*o« © k«s« • holoai kau« e k«ua U Aikaoak», , o Kauai. Ae mai )« o K«o«w«b t « ine kekahi m«u kikoo paoa iole a*L gs t o Kaoewahineikiaoha, me k«k»ht HHma mai a k« makuakane o kaya ne k«u« k«u« 6 Kauai, • kaua ia Aikanaka, a« » oo o Kenewahineikiaoha. S. K. K&wniieu 1 {JhU i pau.)