Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 2, 3 October 1861 — Page 4

KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, OKATOBA 3, 1861.

 

He Inoa no Kauikeaouli.

O ke opuolani kauhi a Kama,
O kauhi kapu a Kamalalawalu,
O keumi ka la kaua ehu a Kama,
O na 'lii no ia mai ka haiki,
Mai ka pili manawa o Piilaniwahine,
A kaakau, paa lonoapii,
Ke 'lii mai ka houpo kaunele,
O ka lani malalii o Luakaua,
Ina he kaua lima ka ke aloha,
Eha loko ke kanaka ia ia,
Hakanu wale iho no i ka manawa,
Pulu pau kuu maka i ka waimaka,
Eiae hoi e!

Me he makamaka la no kaua i Hilo one,
Ka hele no a kipa i Hanakahi,
Kipa aku oe ua hala i Makakalo,
Hoi no au a Alenoho, kakali,
Nana e ka huikau a ka Lehua,
I ka luluu a na pua i Kanahele,
He wahine kanapua na ka Puulena,
I na la i ke kai o Punahoa,
He hoa ia nei o ka nuhanuha ka hewa,
He hakanele wahi a ka olelo,
He lola keia, he hepa na ke 'lii,
Eiae hoi e.

NA LIHOLIHO I.

O ewa uli ka lani ewa laakona,
O kike nui a ewa kena,
O ke kuihewa makua kuihewa,
He mau alii kapu no ka pali Lihue,
He kini hoa'wahia lala koa,
He poe hanu honi palai no Halemano,
O Paa kani a nui kani a weke,
He mau lani hoohuoi e Palakoa,
No mokihemo i ka uka o Kahui,
O oe kai huia ihola e ke aloha,
Hoomaloe i ke kino, kaoo ka noho,
Hoole i ke aloha ia e noho nei,
I aha la hoi ia i kuawe ai?
Eiae hoi e.

Hoi no i Hilo ke kupanaha o ka moku,
O Kamakani alahonua weawea ua,
Ke malimali ae la ia Hanakahi,
I maliu mai o Ohia o Kalani,
He alele hala na ka leo mai Puna mai,
I halihali no a ke alo Piilani,
I ke akaka ka lani me Makakalo,
I na iako kapa lehua ka moani,
I hana opeope a haawe i ke kua,
Hoi wahi kuu makuahine i Kau e,
O kau mea u no ia o ke aloha,
He hele imua he hoi hoe haole,
He hoopalahe iwaho, he wili paa loa,
Eiae hoi e.

NA KAMEHAMEHA I.

O ke kai apikipiki lua na 'lii,
O na'lii kapu a Keakealani,
Nana hoi ka lani Kuuleleiaiwi,
O ka nalu puu holo na o ke kapu,
I kewe i ka nalu kakala o Piilani,
Hulili mai Kuihewa, haki kualua,
Popoi mai Kalanikuihonoika moku,
Amo mai Manokalanipo me ke kapu,
Laha loa no, puo i Oahu,
E ahu malie ka ukana ke aloha,
E waiho no i ka holowaa he kanaka,
Ina ka mea ino la he mu,
He aki pao i ka lole a pukapuka.
Eiae hoi e.

Puka ka maka o Kawaikini Kamakakuni,
Ke o nei ka hoaka o ke koolau,
He mau lima ia no ka maluakele,
Ke i ae la ia Malamalamaiki,
I na kihi peaua o Hihimanu,
E hoohualei ana ia Puueo,
I makamaka waioli a Naue,
Hoonaue ia oiai ka manao iloko,
Kahi kawelewele, ahiahi manao,
A piha i ke aloha pilikia ka noho,
Onou wale iho a ua nei i ka moi,
Eiae hoi e.
Na KUAKINI.

                Ina he wahi hemahema ma keia hoopuka ana, e oluolu ka mea i loaa ai kona pololei, e hai mai i kona oiaio maoli; no ka mea, aole au i manao o keia kona haina pololei loa ana, e hemolele ai me ka hoahewa ole ana iho, o ka poe i oi ae ka loaa ana mamua o kahi loaa ia'u nei, a oia no hoi ke kumu o keia hoolaha i ke akea. A eia hoi kekahi kumu, o ka makemake ana e ike i ka kakou olelo iho; no ka mea, maloko o ua mau mele nei a ua poe la i hala e aku i ka po, he nui na olelo pohihihi e hiki ole ana i ka poe o keia wa ke ike iho i ke ano. A eia hoi kekahi o ua mau olelo la: Puloku, luakaha, Anaha, iwihilo, pakohana, auhaumaule, oililepa, waihau, halemaluakeao, hikikauelia, kinohipohaku, halepaaniu, welina, paumako, kooku, kuhaoa, laukapalili, laukapalala, laumeki, palala, kohai, kaalauahi, kaalauaiku, kaakieleula, hoolokua, Kalawakea, hoopalai, puaia, haunaka, komamae, noao, wainohia, okaiao, limalanu, malakia, lauahe, hakukaiuli, kawehiwa, hapokopoko, kolii, kapolonae.
                O keia kekahi o ua mau mea pohihihi nei, a he nui loa aku i koe; aka, i mai paha kekahi o na makamaka, Heaha ka waiwai ma ia mea kahiko? Alaila, malaila aole i like ko'u manao me ko ka poe nana kahi olelo ana pela; no ka mea, mamua o ko'u hoopuka ana i keia mea, ua noonoo no wau me ka hooluhi iho i ko'u kino, e ike i ka mea a ko'u waha e olelo ai. Ina aole wau i kuhihewa, peneia no ia: o ka laha ana o ka olelo Hawaii iwaena o kona lahui, a me ka poe o ka lahui e aku, oia kekahi kumu e mau ai keia lahui, a ina paha e lilo ana ka olelo Hawaii i olelo e ao ia ana i ka lahui e aku, e like me na aina a na kahuna o kakou i holo aku nei e hoohuli o Pekuhiwa ma, e hoololi ia na mea ao a pau ma ka olelo o Hawaii nei wale no, a hiki aku i ko lakou huli ana mai, alaila e lilo ana ka olelo Hawaii i olelo kamaaina iwaena o lakou, a o na buke hoi a pau a lakou e heluhelu ai, e pai ia ma ka olelo Hawaii. Aka, pehea la e lilo ai ka kakou olelo kuakahi a kualua paha, e poina loa ia ai ka lakou olelo iho, a lilo auanei lakou i poe Hawaii. Aka, pehea la e lilo ai ka kakou olelo i olelo e makemake ia ai? E hoonui ia aku oia, e like me ia mamua i ka wa o ka poe nana i kukulu mai ia ia. A e hoolilo pu aku hoi ia ia i alii wahine no na olelo a pau, a na lahui ili ano like.
                Ke manao nei au, e ku mai ana kekahi e hoopio i keia manao; aka, ina he mea e makemake ana e pane mai, ke kauoha ia aku nei oe e hooili mai i kau mea i manao ai e pane, ma ka inoa o G. W. Mila, i komo ai oia maloko o ka Hoku o ka Pakipika, ka honua kahi e hiki ai ia kakou ke hoopuka i ko kakou mau manao maikai, i ka wa ano a i ka wa mau loa. E mau ai hoi kona lilelile me ke anohinohi o kona malamalama gula, maluna iho o ko kakou kulanakauhale alii, i malama i ke kuokoa.
                Ka oukou kauwa haahaa,
SIMONA KAAI.
Kawa, Sepetemaba 21, 1861.

No ka Hoku Pakipika.

                Eia ka lua o ka puka ana'ku o keia pepa iwaena o kakou na kanaka Hawaii, a ua ike oukou i na olelo iloko ona ma ka pepa o kela pule i hala aku nei, oia hoi kona pepa mua; a ina ua ike oukou i na manao hewa a me na olelo hilahila e make ai ko kakou lahuikanaka, a lilo paha na keiki hou i poe hewa, alaila, e pono no ke hoike mai me ke kanalua ole.
                Owau no kekahi i lawe ia pepa, a me ka Nupepa Kuokoa hoi, a ua hiki no ia'u ke hoike i na mea a'u i ike ai iloko o neia mau pepa elua. Aka, no ko'u manao he mea hooloihi wale a lilo i mea hoopaapaa, nolaila aole au e pane aku i keia manawa, a e pane aku no nae au mahope aku.
                Ua hoolahaia aku e kekahi poe kue, "He Nupepa lapuwale ka Hoku Pakipika." Aka, ea! Eia na pepa imua o ko kakou maka, a me ka pepa hoi i oleloia he pepa hemolele, oia ka Nupepa Kuokoa; a pehea, ua oiaio anei ia mau olelo?
                O ka makemake o ka poe nana i hapai i keia Nupepa Hoku o ka Pakipika, eia no ia, o ka hoonaauao i ka Lahuikanaka Hawaii, a he poe kanaka Hawaii no ka poe nana i hapai, a eia no lakou ke hooikaika Hawaii nei, e holo pono keia Nupepa iwaena o kakou.
                O keia pepa, aole ia na kekahi haole, aole aole hoi na ka mea hookahi; aka, na na kanaka Hawaii maoli, a no ka ike ana, aole i hoopukaia i pepa kupono i ka makemake o na kanaka Hawaii, a no ka lawa ole o ka makemake ma ko kakou mau pepa mua i hoolahaia iho nei; a no ka hilinai ana hoi i ko kakou ano naauao, nolaila ke kumu o ka hapai ana o keia pepa e hoolaha aku iwaena o kakou.
                O ka Ahahui hoopuka i keia Nupepa, he poe kanaka maoli hoi, aole lakou i manao e kukulu i keia Nupepa i mea imi waiwai, a i mea e puka ai no lakou; aka, eia wale no ko lakou waiwai, o ka hoolaha aku i Nupepa ku kaawale, pili ole i kela aoao hoomana keia aoao hoomana, a pili ole i ke kanaka hookahi; aka, i na mea a pau. Nolaila, o ka waiwai puka oia Ahahui, eia no ia, o ka laha o ka ike iwaena o na kanaka maoli, a e ku mai iluna me ka olelo iho, ko kakou Nupepa ponoi keia.
                O ka Ahahui hoopuka i keia Nupepa, ke hoolilo nei me ko lakou dala iho i mea e pono ai na hana a ke Ahahui, a me ko lakou manawa pu, a me ka uku pu no hoi no ka pepa e like me na mea lawe pepa e ae a pau. Nolaila, e maopopo no, ua hana ko oukou mau hoahanau i mea e kokua wale ai i ko kakou ohanu e ola nei, a e mau aku no, ke kulike na manao o kakou a pau.
                Ina e makemake kakou e ku like iluna me ko kakou poe hoahanau, a e lawe i ka pepa Hoku o ka Pakipika, me ka uku mai i kona uku i oleloia iloko o ka manawa kupono, alaila, ke olioli nei au me ka hoike oiaio aku, aole pio ana keia Nupepa.
                Ke mokuahana nei kekahi poe, a no ke kapa mai, aole kupono keia pepa i ka poe pono (hoahanau.) Ina paha, auhea ka lahui kanaka Hawaii? He pono wale no anei lakou a pau? He poe kalawina wale no anei a pau? He poe Katolika wale no anei a pau? He poe Moremona wale no anei a pau? A he poe hewa wale no anei a pau? Aole anei pau lakou a pau iloko o keia huaolelo lahuikanaka.
                Nolaila, aole manao keia pepa e hookue aku i kekahi o ka poe i oleloia maluna, a ua kauohaia ka Luna Hooponopono e hana i ka pono like e ko like ai ka manao like iwaena o na mea a pau.
                Ua ike oukou i ka olelo a Waianuenue o Honolulu ma ka Nupepa Kuokoa i hoopukaia iho nei. He olelo hoino no ia i keia Ahahui, a e hilinai ana ia H. M. Wini no kona kuonoono, a e lawe i kana pepa ka pono: pela no kona manao, no ka mea, ua ike oia he poe kanaka maoli ka poe hapai i ka Hoku Pakipika a he poe waiwai ole no ka nui o lakou, a nolaila ka olelo ana me ke keakea aku aole make lawe i ka pepa a keia poe kanaka maoli, he poe waiwai ole, e lawe no i ka pepa a H. M. Wini.
                Ua hoakaka aku au maluna i ke ano o ka Ahahui hoopuka i ka Nupepa Hoku o ka Pakipika, me ka hilinai aku he pepa ia i hoopuka ia e ko kakou poe hoahanau, a e pono no kakou ke hilinai e lawe i keia.
                No ke kaulana wale ana no o keia leo, o ka Nupepa Hoku o ka Pakipika, he Nupepa ia i hoopukaia e na kanaka maoli, nolaila ua lawe nui kekahi poe haole i keia pepa, a he poe ike ole i ka kakou olelo kekahi, ua lawe lakou elua, ekolu, elima a kekahi, me ka uku pakahi no ka pepa i ka makahiki, no ko lakou olioli i ka ike ana i ka Nupepa i hoopukaia e na kanaka Hawaii, a ina pela, a pehea kakou, e lawe mai ana anei kakou i na ouli o Amerika ke kue, a hoolike aku na kanaka Hawaii pela e kue kekahi i kekahi.
                Ke manao nei au, hookahi o kakou hanauna, hookahi ili; hookahi olelo, a e lawe like kakou i kukulu paaia ka Nupepa a na kanaka Hawaii.
                Aole au e papa aku i ka lawe ana i ko Wini pepa, aka, aia no ia oukou, ina he pokole kahi kakai, e lawe no i ka Hoku o ka Pakipika, ka pepa a kanaka Hawaii.
J. W. H. KAUWAHI.
Honolulu, Okatoba 2, 1861.

KA HOKU O KA PAKIPIKA.

                Ua kapaia keia Nupepa he "Nupepa pono ole" wahi a ka aoao e kue mai, a ke lalaha nei ia hoowahawahaia ma na wahi a pau ma na "Olelo Hoolaha" a me na palapala kakaulima a puni ka aina, e ka poe nana e kue mai ana, a ke hele nei e komo iloko o ka "Ahahui Euanelio" o Hauula e keakea ai me ka manao e hoopio i ka Nupepa i hoopukaia e ka "Ahahui hoopuka Nupepa Kuikawa o Honolulu" ka mea i hana oleia e ka lahui Hawaii i na makahiki he kanaha i hala iho nei, a no keia mea, ke hoohewa wale nei ka aoao kue me ka hoomaopopo ole i kekahi olelo nui a ka "Ahahui" i hai ia ma ka pepa mua aoao elua o ka la 7 o Sept. nei "ma o ka Lunahooponopono" la o ua Nupepa nei, penei.
                "Ua puka mai ka la" "e haawi ai ka lahui Hawaii, he Nupepa Kuokoa, i kokua ole ia e ke Aupuni, i hoolilo ole ia i ka hoike ana ae i ka pono o ka aoao hookahi, i Nupepa e hoolaa loa ia i ka pono o ka lehulehu, i ke kalepa ana, ka mahiai ana, ka noho aupuni ana, a me ka noho lauua ana o kanaka, oia hoi ke ano o ka Nupepa a makou e manao ai e hoopuka mau ai."
                E like me ka olelo i kuhikuhi maopopo ia maluna, pela no ke kukulu ana o keia ahahui i pepa kuokoa no lakou me ka manao maikai, aole lakou i kukulu me ka manao e hoino aku; no ka mea, ua hana keia Ahahui i kumu Kanawai no lakou i mea e maluhia ai ko lakou Oihana hoopuka Nupepa, a i mea e mahaloia ai.
                Ke manao makehewa wale mai nei ka aoao kue mai, ua hui keia "Ahahui me ka aoao Katorika e hooikaika i ka hoopuka ana i Ka Hoku o ka Pakipika.
                Aole pela ko makou manao, aole lakou i hui mai me makou, aole o lakou kuleana hui iloko o keia Hui, aole ko lakou mea malalo o ko makou kumu Kanawai no ka hoohiki paa e lilo i lala mau no keia Ahahui, aole no he mau haole i kupu mai ma keia lalani hoopuka Nupepa; hookahi wale no haole i lilo mai i "Lala mau" no keia Hui, oia hoi ka Lunahooponopono a makou e kupaa nei (G. W. Mills,) aka, he kuleana ko lakou e hookomo mai i ko lakou mau manao, ke pili i ka hoonaauao a me ka pono o ka lehulehu, no ka mea, ua kauohaia ka Lunahooponopono e makaala no na manao pono ole, i ole oia e hoopuka ma ko makou Nupepa, oia wale no.
                Eia kekahi mea kupanaha i ka aoao kue mai i keia Nupepa, o ka hoohewa wale me ka ike ole i kana mau hana e puka ana ma keia hope iho, iloko no o ka huaolelo, "Kuikawa," a me ka huaolelo "e hiki no i kela aoao hoomana keia aoao hoomana ke hookomo mai i ko lakou mau manao iloko o keia Nupepa." Ma keia mau mea, o ka puiwa koke no ia o ka aoao kue a peku koke i keia Nupepa me he lio i holo-kaa ole ia ala, me ka olioli iho, "he Nupepa pono ole"! he Nupepa pono ole!! Heaha la ka mea i hoomaopopo ole ai ka aoao kue i ka huaolelo ke pili i ka hoonaauao a me ka pono o ka lehulehu! oia ka mea kupanaha loa, me he mea la ka aoao kue e hoopio ana i ka malamalama o ka lahui Hawaii, i ka meh i ake nui ia e ko "Amerika Ahahui Misionari" e loaa ia mea he malamalama ma na aina pegana, e like me ka makemake o ko "Hawaii Ahahui Misionari" e loaa ia mea he malamalama ma Fatuhiva.
                Nolaila, o ka manao i maopopo o ka mea nona keia manao, i na he mea mau ka uhiia o ka naauao o ka lahui Hawaii e ka aoao kue mai, alaila, e aho ka hooki ana o ka hoouna ana i mau misionari ma Fatuhiva; kainoa o ka puka mai o ka naauao ma na aina pouli e like me Hawaii nei, oia la ka mea maikai, eia ka he mea uhi na ka aoao kue mai, ka naauao e hoopuka i Nupepa.
                Ke olelo nei ka aoao kue, "Mai lawe i ka Nupepa pili kahi hua i ka hookamakama, a me ka moekolohe, a me ka ona rama, a me na mea pili i ka pono ole."
                He olelo kupanaha loa keia a ka aoao kue. Auhea ka Nupepa i hoolahaia ma Hawaii nei i hemolele loa, i komo ole kekahi hua olelo "hookamakama, moekalohe, ona rama? " aole loa hookahi.–I kun noonoo ana, ua makehewa keia olelo a ka aoao kue i ka Nupepa o kanaka Hawaii.
                Ke olelo hou nei ka aoao kue. "E lawe i ka Nupepa a H. M. Wini." Ae, he oiaio no ia e lawe no,–aka, aole e hiki ke manao aku he Nupepa hemolele loa kela i like loa me ka makemake o ka aoao kue. Ua like no ia Nupepa o Mr. Wini me ka "Hae Hawaii," pela wale ko'u manao.
                Eia ka ninau? Heaha hoi ka mea i kukulu ole ai o Mr. Wini i ahahui hoopuka nupepa nana mamua o ka hookumu ana a keia Ahahui i nupepa no lakou? Heaha la? aole i loheia ia mea, aka, eia ka mea maopopo. Ua hoopuka o Mr. Wini i nupepa nana no ka manao e uhi i ka naauao o ka "Ahahui hoopuka Nupepa ku i ka wa o Honolulu, me ka manao e loaa he dala puka, a me na dala loaa no ka "Olelo Hoolah." Ina pela ka manao o ka mea nana ka Nupepa hoopuka hope, alaila pela kekahi hapa o ka manao o keia Aahahui, Penei:
                1. Makemake keia Ahahui e loaa i Nupepa holo okoa no lakou e hookomo ai i ko lakou mau manao ponoi a pela aku, e like me ka olelo hoakaka a kekahi mau lala o keia Ahahui.
                2. E loaa ana ia lakou he mau dala puka no ka pepa, ke oi ka poe makemake 4,000 a emi i ka 3,000 o ka poe lawe.
                3. I Nupepa e hoolaa loa ia i ka pono o ka lehulehu, no ke kalepa ana, mahiai ana a me ka noho Aupuni ana.
                4. I mea e ike nui ia ai na Nu Hou mai na aina e mai, a me na moolelo kupuna o na aina a pau.
                Nolaila wale no, aole no ka manao e hoopuka i Nupepa hoino i na Misionari; aka hoi, e like me ke ao mau ana o na Misionari e noho nei, a keia lahui kupaa nei ma ka pono i aoia mai ai e like me ke kuhikuhi o ka Baibala, alaila, he kuleana o keia Nupepa e hoolaha aku, pela wale no ke ano mau iwaena o ka poe maikai.
                Eia kekahi mea kupanaha loa, i ka manawa i peku mai ai ka aoao kue i ka Hoku o ka Pakipika, alaila o ka peku like iho la no ia me kekahi mau lala o keia Ahahui, hookahi ka owala like ana me ka aoao kue i ka ukana o ka Pakipika, a hiki i ka hale o Moanauli, helelei liilii loa ka ukana a ka Pakipika, komo iloko o ia Ahahui, kau hou ka ukana a ka poe kue, o ke oki ihola no ia, manao ole i ke kanikau kupaa ma ka aoao mua o ka Hoku Pakipika a me na olelo paipai maikai loa, i kakau ia me ka manao kupaa; akahi a akaka ka Muhee, ka ia hololua. Me ka mahalo. H*1/2.
Honolulu, Sept. 18, 1861.

No ka Hoku o ka Pakipika.

HE MOOLELO no kekahi mau kanaka ikaika i ko Umi wa e noho ana i ka noho alii, ma ka Mokupuni o Hawaii.
                I ke au ia Keawenuiaumi o Hawaii, e noho ana o Kulanipo ma Holualoa, i Kona, o Kamaelekapu kana wahine, hanau elua mau keikikane, o laua na keiki oi kelakela o ke kolohe a me ka ikaika i ka hakaka. O Kalepuni ka mua, a o Kalaehina ka muli, he kanahakumamalua paha hanauna a hiki i keia wa.
                Eono paha puni (makahiki) o ka mua, hoomaka koke kona ikaika e luku i na keiki hoa paani ona, a i ka umikumamawalu o kona mau makahiki, alaila ike maopopo ia aku la ka mahuahua o ka pii ana o kona ikaika, a hala na puni he iwakalua, lilo loa oia i keiki kaulana a puni o Hawaii.
                Ua makaukau o ua Kalepuni e luku i na pua alii o Hawaii a pau loa, me ka manao e hookoe ole i ke koena oia hanauna alii; aka, aole i manao o ua o Kalepuni e pepehi ia Keawenuiaumi, no ka mea, ua maopopo ia ia e make koke aku ana no ia no kona elemakule loa.
                No keia ikaika launa ole o ua keiki nei, manao iho la o Keawenuiaumi e mahuka ma kahi nalo loa, no ka mea, ua weliweli loa o ua o Keawenuiaumi i kona ike maopopo ana aku i ka ikaika loa o ua keiki nei ia lakou i holo ai i ke kupalu mano iwaho o Kalahiki, aia no kela wahi ma Kona Hema.
                Ia manawa a na lawaia a Keawenuiaumi e huki ana i ka mano, lele koke aku la ua Kalepuni nei iloko o ke kai iwaena o na mano, e hopuhopu ana i na mano me ka luku aku i na mano i laka mai ma ke kupalu ana, a lanakila iho la ua keiki nei iloko o kela nahu mana. Ii iho la ua o Kalepuni. Ma keia hope aku e hoolilo ana wau i o'u mau lima i makau kihele mano; a e hoolilo au i na mano i lehu ahi iloko o kuu lima.
                I ko lakou hoi ana mai mai ke kupalu mano ana, a pae ma Honaunau, ike aku la ia i kekahi laau Kou e ku ana ma ke awa pae waa, i ka oleloia ekolu kanaka nana e apo puni, hele aku la ua o Kalepuni a ma ua kumu laau nei, lalau aku la oia me kona mau lima, a huhuki ae a hemo, ua like me ka lalau ana i ka hapawalu, pela kona huhuki ana i ua kumu kou nei. I iho la oia, e hoolilo ana au i o'u mau lima i koi kua waa no Hilo.
                A no keia hoike ana o Kalepuni i kona ikaika imua o Keawenuiaumi, nolaila, mahuka aku la oia a noho mauka o ka mauna o Hualalai, mawaena o Maunaloa a me ke kuahiwi o Kona, ua kaulana ia wahi a hiki i keia manawa, na ahu a Umi, a pela no ma na wahi a pau a ke alii o Hawaii i noho ai iloko o kona mau la e mahuka ana.
                Haalele iho la o ua o Keawenuiaumi i kona noho alii ana ia Hawaii; mamua o kona mahuka ana, kauoha iho la oia i kekahi kahu ona ia Maunaloia, "Eia wau ke hele nei, i noho oe a i hiki mai o Kalepunui, ina i ninau ia'u, olelo aku oe, ua make au." Ae aku la kela, o ka hele iho la no ia a noho ma kahi i oleloia na ahua a Umi.
                Mahope iho oia manawa hiki aku o Kalepunui, i ko Keawenuiaumi hale, ninau aku la, hai aku la ke kahu o Keawenuiaumi e like me kana olelo.
                Maopopo ae la ia Kalepunui, aole alii o Hawaii i koe. Lawe koke ae la oia i ka aina, a ku oia ma ka noho alii o Keawenuiaumi.
                Ia Keawenuiaumi e noho ana i ka mauna, kauoha ae la oia i kana kahuna ia Mokupane, penei, "E pono e anaana ae oe ia Kalepuni a make, i ku hou aku au ma ka noho alii."
                Mahope koke iho o ke kauoha a ke alii i kana kahuna, hoouna koke aku la ke kahuna he (80) kanawalu kanaka i Kahoolawe, maluna o na waa e eli i punawai umi anana ka hohonu, e hoopuni ia luna o ka punawai i na pohaku he nui.
                A pau keia mau mea a pau i ka hana ia; alaila, hoonohoia hookahi elemakule lawaia me kana wahine i ua punawai nei, aia no ua punawai la ma Kanapou, i Kahoolawe, a hiki i keia la.
                Mamua o ka hoi ana o na kanaka he (80) kanawalu i Hawaii, mai Kahoolawe aku; olelo aku la ke kahuna i ua elemakule nei me ka luahine, "I noho olua ia nei ina i puka mai kekahi kanaka nui, ua aki ia ka lauoho, ua like ka loihi o ka aki me ka pupu olona, alaila o ke kanaka ia nona nei lua wai, malaila oia e make ai, ina i noi mai i ai, hoole aku olua aole ai, haawi aku olua i ka ia a pau loa e like me ka nui o kona makemake, malia o ai i ka ia a make i ka wai, ina i noi mai i wai, mai haawi olua i ka wai, kuhikuhi aku olua i ka wai iloko o ka lua wai."
                Ia hoi ana o ke kahuna me na kanaka a hiki i Hawaii; ia manawa hoomaka ke kahuna e ku i kana pule anaana e make o Kalepuni ma Kahoolawe, iloko o ka lua wai i hoomakaukau ia nona.
                Mahope iho o ko ke kahuna anaana ana ia Kalepuni, ua ku ka mano o Kauhola, hoomaka koke keia e hele i Kohala, no ka mea, ua lealea loa keia i ka hopuhopu mano; a o kana puni no hoi ia i hai ai; o ka hakaka me ka mano.
                Ia ia nei i hiki ai i Kohala, hiki loa keia i Kauhola, i kahi i ku ai ka mano; e paapu ana na kanaka he lehalehu, e makaikai ana i na mano he nui loa, aole e hiki i kela lehulehu ke au i ka heenalu no ka makau o nahuia e na mano.
                Ia manawa koke no, lele koke aku la o ua o Kalepuni iloko o ke kai iwaena o na mano.
                Aka, no ka lilo loa o Kalepuni i ka pepehi i na mano, ua lawe loa ia oia e ke au i ka moana o Alenuihaha, ekolu po ekolu ao, pae oia i Kanapou, ma Kahoolawe, nana aku la keia e ku mai ana he wahi hale.
                Hele aku la keia a hiki i ua wahi hale nei e noho ana hookahi elemakule, hookahi luahine, alaila hoomanao iho la laua nei i ke kauoha a ke kahuna a Keawenuiaumi ia laua nei no ua kanaka la.
                Ia Kalepuni i hiki aku ai a halawai me laua nei, aloha aku la laua nei, aloha mai la kela, ninau aku la laua nei, "Ma ka moana mai nei oe?" Olelo aku la kela, "Ma ka moana mai nei au, ekolu po ekolu ao, hiki mai nei au ia nei."
                Olelo aku la o Kalepuni, "Aole he ai a olua?" Hoole aku la laua nei, aole a maua ai, aia wale no ko maua ola, a holo mai ka waa mai Honuaula mai me ka ai, alaila kuai aku maua i ka ia, loaa ka maua ai, a pela no ka waa ke holo mai mai Ukumehame mai, loaa ko maua ola e noho nei, pela wale no e noho ia nei keia wahi, a i keia manawa, ua pololi maua, hookahi no ai kamaaina o keia wahi he kupala.
                Nana ae la o Kalepuni, o ke kau a na papa kaulai ia, ninau ae la keia, "Nawai keia mau ia e kau nei? Olelo aku la laua, "Na maua no." Noi aku la keia i ka ia, haawi mai la laua nei.
                Ia laua nei i haawi mai ai i ka ia, e noke aku ana keia i ka ai i ua mau papa kaulai ia nei a pau i ka ai ia, eha ka nui o na papa kaulai ia.
                Olelo hou o Kalepuni, "Pau loa mai la no ka ia?" Hai aku la no laua nei, elua ipu ia makamaka i koe, ua liu i ka paakai. O ko ia nei noke aku la no ia a pau loa, aole ia i koe. Ia manawa, ono wai o ua o Kalepuni olelo aku la oia i ua mau kamaaina nei, "Aole o olua wai?" Olelo aku la laua, aole he wai maoli o keia wahi, he pono na ka ua naulu, i keia manawa, ua oki loa i ka wai o ka ua, hookahi no wai o keia wahi o ka wai kai iloko o ka punawai i eli ia.
                Hele aku la ua o Kalepuni a iho ilalo o ka luawai e inu; ia ia nei e inu ana, e olokaa aku aku ana laua nei i ka pohaku, a kaumaha loa ko ia nei kua i na pohaku he nui, oni ae la keia a lele liilii ae la na pohaku, iho hou no keia e inu, olokaa hou ae la no ua mau mea nei i na pohaku aneane piha ka luawai, oni hou ae la no keia lele liilii na pohaku iloko o ke kai–aole keia i kena ka ono wai; no ka mea, ua paa loa ka wai i na pohaku.
                Alaila olelo aku la o Kalepuni, "Mamuli make olua ia'u no ko olua kolohe,"–oili ae la keia mailoko ae o ka paakiki i na pohaku, ike ae la ka elemakule e make ana laua nei, holo aku aku la oia; kahea mai la ka luahine, "He holo ka kau, kainoa he hoomanawanui aku a make ka enemi, alaila pono, a holo aku auanei oe pakele, e holo no paha e make no, ina no e noho no e make no, o ka ikaika anei keia e pakele a i ke holo aku, ua like keia kanaka me ke kaikoo ke komo i na la ino o Kaulua, o ka holo loa no ia o ke kane, aole maliu mai i ka olelo a ka wahine.
                Aka, hoomananui loa ka wahine e make ua o Kalepuni, lalau oia hookahi pohaku ma kona lima a pehi ma ka lae o Kalepunui, o ka make no ia.
                Ua maopopo aole i make o Kalepunui no ka ikaika o kela luahine; aka, no ke ku wale ana ka pohaku ma kona lae. (Aole i pau.)
S. N. HALOLE
Honolulu, Aug. 28, 1861.

"E noonoo mamua o ka lawe ana i ka Nupepa."

                E ka Hoku o ka Pakipika e, e aloha auanei kaua, a me ka Ahahui pu:
                E ae mai oe ia'u e kuka pu no ka mea i ikeia ma ka "Nupepa Kuokoa" (?), oia hoi ka manao o Waianuenue, e hapai ana oia i na huaolelo hoohilahila, "waiwai ole," "ilikole,"–oia kana mau huaolelo hoohilahila e waiho la ma ke akea.
                No kona ike ana he poe ilihune ka poe nana e hoopuka nei ka Hoku o ka Pakipika, nolaila kona olelo ana, e ninau mua ka poe e manao ana e lawe i ka nupepa ina he kanaka waiwai ka mea nana e hoopuka ana ka nupepa, alaila, e pono e lawe i kana nupepa, oia ke kumu o keia kanaka i manao ai e lawe
i ka nupepa a Wini me ke kanalua ole no na dala elua o ka makahiki, a me kona hoowahawaha ana i ka Hoku o ka Pakipika, no ka mea, ua maopopo i kona manao, he poe ilihune ka poe e kukulu paa nei i ke kino o ka Hoku o ka Pakipika, nolaila kona lawe ole i ua nupepa nei i hoopukaia e ka Ahahui, me kona ninau kohu ole iho.
                "Owai ka mea nana e hoihoi mai keia poho; o ka poe i lawe i ka nupepa me ka uku i na kala elua?"
                Auhea oe, e Waianuenue, o ka mea e lawe ana i ka nupepa, nana no e uku aku i ka poe e hoopuka ana, aole na ka poe e hoopuka ana i ka nupepa e uku hou aku i ke poho o ka mea e lawe ana, i lohe oe e Waianuenue, pela anei oe e manao ai e lawe i ka nupepa a Wini me kou manao iho, na H. M. e hoihoi hou mai kou poho i lilo ai i ka makahiki. "Kupanaha no oe!" E hele oe ma Huha. E nana aku oe ma ka manao o Wini, ke mihi la oia no ke poho, ke lawa ole na inoa he 2,500.
                "E lilo ana keia i mea poho nou," wahi a Wini!–ia oe hoi e Waianuenue, ke makemake la ka! oe e hoihoiia ke poho o ka poe e lawe ana i ka nupepa." He keu oe o ke kanaka lokomaikai nui wale, ka haawi wale aku no ia mau mea a pau, me ka uku ole ia mai, aole i mihi ka poe ilikole i ke poho, loaa e no ka mihi i ke kanaka waiwai. Ke hoi nei au i ka nani o Maunakilohana a me ka lai o Keoneula. L. P. KALEILEHUA.
Keoneula, Kapalama. Sept. 27, 1861.

PAPA MANUAHI!

                EIA ka mea hou loa no na kanaka maoli o Hawaii nei, ua loaa mai ia'u na Papa Oregona o kela ano keia ano, me ke kumu kuai make pono loa, e pono e hele mai oukou e hoakaka i ka oiaio no keia mea. Eia ke ano o na Laau a me na Papa.
                Laau nui, laau liilii, Papa hele, Papa kahiia, Paipa kalakala, Papa Paina no Amerika a me na Pine paa, Pili.
                Eia kekahi, Pena keokeo Pelekane maikai loa, Pena omaomao lenalena, Aila pena, Wai hoomaloo a me na mea e ae kupono no na hale. Aia makai ma Aina Hou, mauka iho o ka Hale Dute Hou.
GEO. G. HOWE.

OLELO HOOLAHA.

                E HOOLOHE mai oukou na kanaka Hawaii, eia ma ko'u hale kuai, oia hoi ka hale Mahoe, makai o ka Uapo, na oo maikai he 250, elua dala ke kumukuai pakahi, kaula lopi kupono ke ako hale, na kaula lio kaula moku a pela aku, na pena o kela ano keia ano, aila kukui makau lawaia, a me ke aho no hoi, he make pono ke kumu kuai o keia mau mea, aia ma ko'u hale kuai makai o ka Uapo, oia hoi ka hale mahoe. H. W. SEVERANCE.
HANALE.

PAI KII! PAI KII!!
J. W. KING, (Hope o HAULANI.)

                MALUNA O KA HALE PAI PALAPALA O H. M. Wini, e pili ana me ka Hale Leta. O ka poe makemake KII MAIKAI A HOLOPONO, e hele mai no oukou ma ko'u Hale Pai Kii. O ka poe hemahema i ka lole ole e Pai Kii ai, e loaa no malaila Holoku, Pukiki paha. Mai poina oukou i ka hele mai. KINI, Pai Kii.

OIHANA LOIO!

                JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio ma ke ALANUI NUUANU, ma kai iho o ka Hale Kuai o A. S. Cleghorn, ma ka Hale ai o na kanaka Hawaii, i kapaia o "HALEOLA," ma Honolulu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai no kela hewa keia hewa i hoopiiia'i oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa a me ka pololei i ko oukou mau palapala kuai o kela ano keia ano me na palapala hoolimalima, me na palapala haawi waiwai paa a waiwai lewa, na olelo ae like o kela ano keia ano, na palapala hoopaa o kela ano keia ano, na palapala moraki waiwai paa a waiwai lewa, o na palapala hoohui o kela ano keia ano, a me na palapala hoopii i na Ahahookolokolo no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na palapala kauoha a pau, a me na palapala a pau o kela ano keia ano. E ninau no ia ia no ka uku.
Honolulu, Augate 31, 1861.

MAKE PONO!

                AUHEA OUKOU, E KA POE E MAKEMAKE ana e kuai i ka LIO MAIKAI, me ke KAA a me na ili kauo kekahi.
                Hookahi haneri me kanalima dala ke kumu kuai.
                E hele koke mai a e ninau ia J. P. SHIELDS, ka Haole hana Noho Lio, makai iho o ka Hale Kuai laau lapaau o Kauka, ma Alanui Papu. 1-3t

OLELO HOOLAHA.

                KE hai aku nei i na mea a pau, o kekahi haole o Beni, kuu kane mare ua noho kaawale maua iloko o na makahiki eono, me na makahiki hoolu ekolu, ua holo aku i ka aina e, nolaila, ua pilikia loa wau i na mea e pono ai ka noho ana, me kuu kino. Nolaila, ke manao nei au, e huli aku i mea e pono ai ko'u noho ana, ma ke ano hoolimalima. Ua kaawale loa wau mawaho i keia manawa, no ka pau ana o na makahiki i hoomalu ia ai. POEPE w.
Honolulu, Sept. 24, 1861. 1-2*

OLELO HOOLAHA.

                E IKE oukou e na mea a pau loa, owau o Kaniniu, wahine mare a Nameilihune, ua ike oukou ma ka Helu 24 o ka Hae Hawaii. Eia ko'u manao malaila, ua hoolaha huhu ole mai kuu kane ia'u aole au i haalele i ko maua wahi moe, aka, o ke kumu o ko'u haalele ana, o ka malama pono ole ia'u i ka ai a me ia a me ke kapa, ia mea aku a ia mea aku. Nolaila, i ko'u noho ana malalo o ka malu o kuu kane, ua hai mai au i malama i na mea a pau nana maluna. Eia ka mea kupanaha iwaena o ka maua noho ana, aole ona makemake i ko maua noho pu, no ka lilo o kona manao i ka lalau, oia ke kumu o ko'u haalele ana ia ia, aka aole no i pau ko'u aloha ia, ke kali nei no wau ia ia i kona kii mai ia'u ina ia e hana hou e like me na mea i haiia maluna, alaila e hana no wau e like me ke kanawai.
Na MILIAMA KANINIU.
Kaumakapili, Honolulu, Sept. 19, 1861. 1-1t

OLELO HOOLAHA.

                E IKE oukou a pau, ua hemo hou ka puka o HALEOLA, ka hale paina o Kaikainahaole mamua, a oia hoi o "Haleola," ka hale ai o na kanaka Hawaii, e paina ana i keia wa, pono no oukou e hele mai e paina no ka uku oluolu.
                E ninau no ia HIKIAU.
Honolulu, Augate 29, 1861.