Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 3, 10 October 1861 — Page 1

Page PDF (1.53 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika.
BUKE I. HONOLULU, OKATOBA 10, 1861. HELU 3.

 

Hoku o ka Pakipika.

 

He mele aloha no ka Hoku o ka Pakipika.

                Ka pua lose o Honolulu,
                Ua kupu ia ua ulu,
                Ua loihi, ua lala,
                Ua mohala, ua lei ia,
                Ua aala ke honi aku,
                Ua lei ia ma ke kaona,
                Paoa aku la i na mokupuni,
                Mai Hawaii a Niihau,
                I lei a-i no na ipo,
                I pua hoonani no ka wahine,
                He pua ala na ke aloha,
                Awili pu ia me ka Pikake,
                Ka Hokuloa ka'u aloha,
                He hoailona no ke ao ana,
                Mahina konale i ke aumoe,
                Huhui hoku e kau ana,
                Ua kiekie ia ke ike aku,
                Mai ka honua aku a i ka lewa,
                Akaaka lakou i ka pouli,
                Imoimo lakou ke ike mai,
                Ka Hoku Pakipika ua hiki mai,
                Ua nani no ia ua kamahao,
                Aohe ona lua ma ke kaona,
                O ka nu hou no ia o Honolulu,
                He kane aloha ia na ka wahine,
                He wahine aloha ia na ke kane,
                O ke keiki ia malama ia,
                I lei a-i no na pali,
                Me oe ke aloha a nui loa,
                O ka lolii ko'u a hiamoe,
                Ka Hoku Pakipa ka'u aloha,
                O ke kii-lohi ia o ka Ahahui,
                Hoolana i ka manao e noho nei,
                A oe poina ke moe iho,
                O ka makaala no ia a ike aku,
                Palupalu ko leo ke hiki mai,
                Onaona na maka ke ike aku,
                O ka Nunu kahi mea like,
                Anedalope maka maikai,
                Laua kou hoa e like ai,
                Ua oi no oe ua kela aku,
                Na lio liilii o Alabia,
                Laau ala o Rebanona,
                O ka oluolu ko Himeli,
                O ka pua lose o Salona,
                Kamaa puki o Italia,
                Ka nani lua ole o Melekule,
                Ka ala nepunepu o Pelekane,
                Ka wai pahu o Mareka,
                Ke ahi aweawe o Kamaile,
                O ka wailele ko Hiilawe,
                K ke kani kaohi ko Kalola,
                O ka Ainahou ko ke kaona,
                O ka hui nupepa ua lai ia,
                Ua lewa lakou mahope ou,
                Na nupepa a pau loa,
                Palua kou nani ia lakou,
                Me oe ka manao a oi aku,
                Me a'u ke aloha a noonoo,
                E hele no oe a manao mai,
                I ka Hoku Pakipika o naue aku,
S. D. KEOLANUI.
Niuhelewai, Kapalama, Oct. 6, 1861.

Mooolelo no Kawelo.
Helu 3.

                Ia ahiahi no, holo aku la lakou i Kauai, holo lakou a waena konu o ka moana, hu ae la kona aloha i kekahi wahine ana ia Kou, ka mea ana i hoonoho ai i Oahu, alaila paha ae la o Kawelo penei:
                Aloha Kou e aloha Kou,
                Ke aloha mai nei Kou ia'u,
                Ka hoa haele i ka makani,
                I ka apaapaa anu o Ahulua ne–i,
                E ualo mai ana ia'u na niu hea o Pai,
                E naena mai ana i kuu maka,
                Ke aa o Kuamanuonuu,
                I-i au, e kii e kui e lei,
                Na akulikuli papa o Huia nei la–e,
                E ualo mai ana,
                I keia paha ana o Kawelo, pane aku la ke kaikaina o Kamalama, "ua ike no ka oe he aloha wahine kou e noho aku nei no hoi oe, owau no ke holo e kaua me Aikana, manao iho la o Kawelo he olelo huhu kela a ke kaikaina, alaila paha akula ia.
O ka ikea la hoi auanei e, he mea hewa ia nou–e–a,
                Ia lakou no e holo ana, ike e aku la o Kawelo ia Keaolewa i ka lele mai iluna, paha ae la ia.
                Eia o Keaolewa i ka ihu o ka waa–e,
                Eia o Keaolewa i ka ihu o ka waa–e–a,
                Pane mai la na wahi makuakane i kii mai ai ia Kawelo, mai Kauai o Kaweloikiakoo ma, i mai la "Wahahee oe e Kawelo, o ka makou moana no keia e holo ai me ou makua, mai ke ahiahi a e ao a e awakea, alaila ike aku ia Keaolewa i ka lele mai iluna me he manu la. Holo aku la no lakou me ka hoopaapaa.
                Aole i emo, wehe mai la kaia o ke ao, ike aku la lakou ia Keaolewa e lele mai ana iluna, a o Kalanipuu hoi e au mai ana i ke kai, manao ae la lakou he oiaio ka Kawelo ike, mahalo iho la o Kaweloikiakoo ma i ka holo o lakou. A kupono lakou iwaho o Hanamaulu, olelo aku la ua mau wahi makuakane nei.
                E Kaweloleimakua,
                E pa–e,–e,
                E kama hanau a ka lapa o Puna,
                Na maka o Haloa iluna,
                Kuu haku, kuu alii,
                I–o–e! I–o–e–a!! mai la o Kawelo, e aho kakou e pae ia nei e ike i ka maka o ka makua, a me na kaikuaana, kahu hoi i o no ka hele ana i ke kaua, alaila paha mai la o Kawelo,
                E Kamalama iki kuu poki,
                I Wailua ka ihu o ka waa–e–a,
                I Wailua,
                A lohe o Kamalama ka mea ia ia ka hope o na waa, hoihoi ae la ia i ka ihu o na waa a kupono i Wailua, holo aku la no lakou ua ao ae la nae. A hiki lakou i Wailua, lana pono iho la lakou makai pono o ke kulanahale ona i pau ai i ke ahi.
                Alaila paha aku la o Kawelo i kona kaikaina ia Kamalama.
                E Kamalama iki kuu pokii,
                E kei ka noho,
                E hume ka malo,
                E ai ka ai me ka ia,
                A lohe o Kamalama, hoolale ae la ia ia lakou a pau e ai, a ai iho la lakou a maona. Ike mai la na kanaka iluna o ka puu o Nounou, i keia mau waa nui e lana nei ilalo, hoala aku la na kanaka ia Aikanaka, a ala ae la ia, ike mai la ua mau waa nei e lana ana, alaila, kahea ae la o Aikanaka ia Kaehuikikeawakea, he wahi kanaka kukini ia na Aikanaka, i aku la, e iho ae oe e nana i keia mau waa, ina he mau waa kaua, e pae mai no iuka, aia iho no o Kuahulau, a me Onionikaua na pu kaua o lalo o Wailua, e kaua iho no. Ina hoi he mau waa makaikai, e pae mai no, aia iho no o Kuahulau a me Onionikaua, aia ia laua ka ai, ka ia, ke kapa, ka malo, ka hale, alaila, holo aku la o Kaehuikiikeawakea, holo aku la ua wahi kanaka nei a kahakai, au aku la ia. Ike mai la lakou, e au aku ana keia kanaka, alaila, paha mai la o Kamalama ia Kawelo.
                E Kaweloleimakua,
                E pa–e–e,
                Kama hanau a ka lapa o Puna,
                Na maka o haloa iluna,
                Kuu haku, kuu alii,
                I–o–e–a! I–o–e–a!! mai la o Kawelo.
                Pane mai la o Kamalama, "Ke kanaka a ke Akua o kaua, eia la ke au mai nei, alaila, olelo paha mai la o Kawelo.
                O kau kanaka no ka ia o ka manao ana aku,
                Ko kaua pokii o Kaehuikeawakea,
                O Kaehuikeawekea–e–a,
                Au aku la o Kaehuikeawakea, a pili i na waa, pii aku la ia a kau iluna, ninau aku la ia, he mau waa aha keia? Pane mai la o Kamalama, "he mau waa kaua," olelo mai la o Kaehuikeawakea, a kaua, owai ka pu kaua o ke kii ana mai ia Kauai nei? Pane mai la o Kamalama, owau no. Ninau hou aku la ua wahi kanaka nei, a o Kamalama, auhea hoi o Kawelo? Pane mai la o Kamala, aia no i Oahu. Ninau hou ua wahi kanaka nei, heaha keia ope nui e moe nei mai mua a hope o ko oukou mau waa. Hai mai la o Kamalama. "O ko makou mau wahi ukana no ia, alaila keekeehi iho la ua wahi kanaka nei ua ope la, me ka olelo iho, aohe no he ope nui a koe aku. He olelo huna ka Kamalama i ua wahi kanaka la, no kela ope, o Kawelo no ia ope, aohe he ukana, ninau aku la no ua wahi kanaka nei. He mau waa kaua ko oukou, a pehea kakou e kaua ai? I mai la o Kamalama, e pae makou a uka, hapai oukou i na waa o makou a kau i kapa, hele makou e auau i ka muliwai o Wailua nei, a hoi mai makou, ai a maona, alaila, puali na malo a paa, alaila, kakou kaua. Ae aku la no Kaehuikeawakea, me ka olelo aku, aole e pau ke aho ia oukou, no ka mea, ua noho aku la no o Kawelo i Oahu, ka mea i kukui ia mai ai, he kanaka ikaika. Olelo hou aku la no hoi ua wahi kanaka la. E hoi hou i Oahu, aole keia o na waa o ke kii ana mai e kaua ia Kauai nei, hele a waa nui, a waa iki, a waa loa, a waa poko, alaila, kii mai ia Kauai nei.
                Ia lakou no e lana ana, paa mai la ouka, kahi e pae aku ai, i na kanaka, me na pu kaua o lalo o Wailua, o Kuahulau; a me Onionikaua, a o na koa malalo o laua, elua lau kanaka, aole nae i helu ia na wahine a me na keiki. Pae aku la lakou i ke one, anehe mai la na pukaua me na koa e kaua, me ka ninau mai, he mau waa aha keia? Hai aku la o Kaehuikeawakea, he mau waa kaua no, alia nae e kaua, e hapai kakou i na waa a kau aku i ke one maloo, hele lakou nei e auau, a hoi mai, paina lakou a maona, alaila, puali na malo a paa, alaila kakou kaua, ae mai la na pukaua, a kena ae la i na kanaka e amo ua mau waa nei iuka. Hapai aku la na kanaka e paa ana maloko a mawaho, a o lakou nei, noho no iluna o na waa. Ninau malu aku o Kawelo ia Kamalama, eia kakou ihea? pane malu iho la o Kamalama, eia kakou i ke one maloo, me ka mauu kuku, a pane ae la o Kawelo ia Kamalama, e hoi ae oe ma kuu mau wawae, hoi aku la o Kamalama a ma na wawae, huki mai la i ke kaula ua pakolea ia mai mua o ke poo a na wawae, no ka mea, ua paa o Kawelo i ka wahi ia i ka ahu, a ua hana ia a paa ua kaula la.
                Huki mai la o Kamalama i ke kaula, o ka hemo ae la no ia o Kawelo mai ke poo a na wawae. Ala mai la o Kawelo me ka hopu iho i ka laau ana ia Kuikaa. Ike mai la na kanaka o waho e alualu mai ana, kahea mai la lakou i ka poe e hapai ana i ka waa E! make oukou, aia ae o Kawelo ke ku nei iluna, nana ae la na kanaka a ike, kiola iho la lakou i na waa, a pepe iho la kekahi mau kanaka he nui wale, a o kekahi poe hoi e holo ana no ka makau nui, e makaua okoa i ka weliweli i ka make ia Kawelo, aole hiki ia lakou ke holo. Nana iho la o Kawelo ia Wailua, ua inoino ke one, ua malualua, ua kahawai, ua aa, alaila, paha iho la o Kawelo i kona ike ana i na kanaka, mehe haki la na ka nalu.
                He mea e nei la kaikoo nui o kai,
                Ke auau nei ka moana,
                He kai paha na ka hinalii,
                Ua ku ke-a, ka halelo, kuu ahu pohaku i Wailua nei,
                O ua one maikai nei, ua malualua, ua kahawai,
                I ka pohaku o Kauai,
                O Kauai nui moku lehua,
                Aina ma ke kau,
                Pili makamaka ole ia Kawelo, la–e,
                A pau keia paha ana, paha hou aku la no ia penei
                Pueo–e, Pueo–e,
                Pueo, opili i ka ua,
                Pueo kanikani kaua,
                Pa na'u na Kawelo,
                Na koa i ke awakea,
                He kaha pue wai o Wailua,
                Ke alo hiki i Kaupea,
                Kuahi lau ka luahi kaua,
                O Onioni kaua,
                Pau na kanaka i ka lae one,
                He loaa iloko o Kuikaa,
                Ke poo kapu o Hihimanu,
                Nau na kui e! Nau na Kui e–a!!
                O na kanaka no i makau ole ia Kawelo, a me ka poe i ilihia i ka makaua, ua pau lakou i ka make i ka hahau ana o Kawelo i kana laau ia Kuikaa. Hio ae la ka waa i ka pau ana o na kanaka o kekahi aoao i ka make, kahea mai la ka aoao i make ole E! hio hoi ka oukou aoao, e hahau hou iho ana o Kawelo ma kela aoao, a o ka pau no ia o na kanaka i ka make, a make pu me Onionikaua kekahi pukaua nui o na koa. Haule iho la na waa ilalo, hoouna aku la o Kawelo ia Kamalama, ke kaikaina, a me na keiki o Kaeleha, a me Kalaumaki, a me na koa a Kakuihewa i hoouna ai e holo pu me Kawelo i Kauai i ke kaua, oia o Kauluiki ma. Hoomaka iho la lakou i ke kaua, mahele iho la o Kamalama ia lakou, o kekahi keiki o Kaeleha, a me kekahi mau koa Ulu, ma kekahi maha o na waa kaua o kela aoao, a o Kalaumeki hoi a me kekahi mau Ulu, ma kekahi maha, a o Kamalama, iwaenakou ia o kuamoo o ke kaua. I ko lakou kaua ana, aole mea o lakou i make, aole no hoi o kela aoao. Makau wale iho la no o Kauluiki ma i ka make mai paha auanei i kela aoao, o ko lakou haalelele no ia i ke kaua, a hoi aku la i kahi o na waa, aia no o Kawelo e moe ana iluna a me kana wahine. Ninau mai la o Kawelo ua poe Ulu nei, pehea ke kaua? olelo aku la ua poe Ulu nei, aohe pono i koe, haalele aku nei makou aneane e hee mai ko kaikaina, a me au keiki i kela aoao, nolaila, hoi mua mai nei makou e hai aku ia oe, o na waa no o kakou, a hekau aku iwaho, alaila, nana aku o ka hoi mai o ko kaikaina, me au keiki, aka, i make mai, hoi no kakou i Oahu.
                A lohe o Kawelo i keia olelo, a ua poe koa nei, koo aku la kona mau wawae i kona moena, a paa mai la kona mau lima i ka ahu i ke poo, a hakahakaa ae la ka ahu. Nana aku la o Kawelo maloko o ka pukapuka o ka moena, ike aku la ia i ke koa o ke kaikaina, a me na keiki, aneane e auhee kela aoao, mahalo aku la ia i ke koa o lakou, a ike hou aku la o Kawelo ia lakou, e luku ana i kela aoao, a e alualu ana i na koena kanaka e holo ana, e pii iluna o ka puu o Nounou, aia iluna olaila o Aikanaka a me Kauahoa ke koa ikaika ma ko Aikanaka aoao, manao iho la o Kawelo e kahea i ke kaikaina, o make mai auanei ia Kauahoa, nolaila, paha aku la ia penei.
                Pau iki, pau nui,
                Pau loa, pau poko,
                Pau a'u lehua i ka manu,
                Ke aina mai la e ka maau,
                Na pua lehua i aina e ka manu a koe koena,
                Kolohe ua kamalii la, ke lelehu,
                Lehulehu mai la ke one,
                Hopu i ka papa hee i ka nalu kakala e Kamalama,
                O oe la ke ko-i, owau la ka helu ai,
                Pau ka pali ele ka ai i ka maha,
                O–e ohi ka pili,
                Ilalo kuli e Kamalama.
                Pau ana ka ai i ke poho,
                Mo ka ihu i ka Ilio hae,
                Hae ka puaa i kona kahu,
                Hae ka mano e i ka hala,
                Hae ka puhi e, i ka maunu,
                Eueu kolea i ka puapua,
                Pelua kulia haua a noho ia Kuahilau ka luahi kaua,
                Kaa i ke oho helu papalua,
                He la koa, he la hee,
                He la malu nei e Kamalama,
                Ke ole lua nei ka ihe i ko lima,
                Ke kui ke nei ka ihe i ka pali lehua,
                Moa keiki kuku ka heuheu.
                O kala ka hulu o ke kea i halala,
                He pukoa wawahi waa o Kamalama no Wailua,
                Hoouka ia i na koa,
                Hee kuamoo me ka huna lewa,
                Auhee liilii ioio a moa i ka nahelehele,
                I ka li a ke auhee nui,
                E ao ka loko e Kamalama,
                Aia mai ke maha laau,
                O ka o'a o Mamalahoa,
                O Kauwila o Puukapele,
                O hapupue la o Halelea,
                O Kee la o Kalalau,
                I wai auau no ua koa e Kamalama,
                E Kamalama iki kuu pokii, e hoi,
                Hoi mai la o Kamalama i keia lohe ana i keia paha a Kawelo; a hoi pu mai la no hoi o Kaeleha, laua me Kalaumaki na keiki a laua, a hiki o Kamalama ma i kahi o Kawelo, ninau mai la o Kawelo, pehea ke kaua, hai mai la o Kamalama, ua pau o Kuahulau ma i ka make a me kahi poe, a o na kanaka i koe oia no kela e pii la iluna o ka puu o Nounou, a o ka hoahanau no o kaua ke koa nui oluna i koe, a lohe o Kawelo i keia olelo a ke kaikaina, hoomaopopo iho la ia he hoopunipuni o Kauluiki ma, a manao iho la no hoi ia, he poe koa hoe wale no, aohe ikaika, alaila paha aku la ia Kauluiki ma, penei;
                Aole hoi no oukou kahi aloha,
                No ka pohaku i kaa aku nei,
                Komo hewa ko'u waa,
                Pau hewa ka'u ia me ka'u ai,
                Pau hewa ko'u kapa me ko'u malo.
                Kai noa he koa no ka la nui,
                Aole he koa ka no ka la iki,
                Wahawaha i ka laau nui,
                He iki hoi ke kihapai,
                O ka noho ana ka ia Kauai,
                Noho i kalukalu o Puna,
                Lilo Puna ia Kaeleha,
                Lilo Kona ia Kamalama,
                Lilo Koolau ia Kalaumaki,
                Pau ka aina i na koa,
                Mihi i ka hune e Kauluiki ma–e,
                Aloha, Aloha i ka hoi wale e na pokii e kui hoa,
                A lohe o Kauluiki ma i keia paha a Kawelo, alaila, pane aku la lakou, Ka! eaho no ka hoi ka noho ana me Kakuihewa, he ai ia kalo mo-a. He oleloa ka hoi ka holo ana mai nei me Kawelo, ua pau ka aina i na koa, a o ke aha la ka kakou? nolaila, manao lakou e hoi i Oahu.

MOOOLELO NO KEANINIULAOKALANI—Helu 3.

                I pau ana o ke mele Leimakani i kakau ia ma kela Helu, nana aku la ia i keiki a laua ua make, ua hanau ia i ka paepae o ka puka o ka hale, a ua lilo liilii ke kino, ua kaawale ka poo, a e lana mai ana ke koko, hu ae la ke aloha o Leimakani i ke keiki ana, a hu ak la no hoi ke aloha i ka makuahine ia Hainakolo, me ka olelo iho iloko ona, i na paha o Hainakolo ka mea e malama ke keiki, i na aole e make. A no ka nui loa o kona aloha i ke keiki, oli ae la ia penei:
                Ka hauna i ka paepae,
                A manini a ke koko i ka honua,
                Paapaa ke koko i ka lani,
                Kawele wale ana au o ke koko uli, o ke koko lei, o ke koko kea,
                O ke koko ula, o ke koko hoi ana keiki a kaua e Luukia,
                O Luukia wahine i ke alailailani e Lono–e,
                O Lono–Kaiolohia,
                Ua nui no ko Leimakani mele ana i keia mau mele, me ka uwe, no ke keiki a no ka makuahine. Lohe mai la o Luukia i keia oli a Leimakani, a me ka olelo mai he keiki wawahee ia, ma ka hoopuka ana o Hainakolo kona makuahine. Ia ia e oli mau ana, kau aku la ke kahili iluna o na kahuna a Olopana, nolaila, hai ae la ua mau kahuna la ia Olopana, penei, "E! Olopana, aole kela he keiki e aku, aole mawaho, aole hoi ma ka aoao, nolaila, mai hoohewahewa oe i ko keiki, o make oe." Pane mai la o Olopana i na kahuna aohe a'u keiki, no ka mea, ua lawe o Keaniniulaokalani i kuu kaikuahine, ua lilo i Kuaihelani, a nohea hoi auanei na keiki a'u, a mahea hoi auanei o Hainakolo i hoi mai nei?
                Olelo aku la na kahuna ana, E! ina hoohewahewa oe i ko keiki, o make oe, aole keia he keiki e ae, a nui hoi ko lakou hoopaapaa malaila. Ia Leimakani e hoomau ana i ke oli, ike aku la oia i ka makuahine ona ia Hainakolo e hele mai ana i ka welelau o ka pali ua ohuohu oia ka lau o ka nahelehele i kaei ia ma kona poo, ka lehua, ka hala, kela mea keia mea, e like me ko ka pupule ano mau. Ike pu aku la no hoi me na kahuna a Olopana a me Olopana pu, i ka hele mai o keia wahine i ka welelau o ka pali. Ikaika loa ka olelo a na kahuna ia Olopana, e hoopau i kona kanalua a me kona hoole i kona kaikuahine, a e kukulu koke i heiau, a e kau ka puaa a me ka ia ulaula, kela mea keia mea, a e kaumaha i pau ai ka pupule o Hainakolo. A mahope olaila, ike oiaio iho la o Olopana, o kona kaikuahine io keia o Hainakolo, alaila, hoala ae la ia i ka unu, e like me ka na kahuna olelo ia ia.
                A paa ae la ka unu, hoomana iho la na kahuna e hoomalu ana a e hoopau ana i ko Hainakolo mai. Pela ka hana ana a na kahuna a oluolu mai la ko Hainakolo pupule, a ao kanaka ae la, a hookokoke mai la i kauhale, h hoolauna iki a me na kanaka. A pau loa ae la ka pilikia o Hainakolo, ike mai la ia i kana keiki ia Leimakani, a apo aku la ia ia me ka uwe nui loa. Hai aku la hoi o Leimakani, ua moe au i ka wahine, a ua loaa ke keiki, ua kapa ia ka inoa o ke keiki o Lonokaiolohia mamuli o ka inoa o Lono ke akua o'u, mai ia Keaniniulaokalani mai, a ua pepehi ia iho nei e kuu wahine a ua make. Nana iho la o Hainakolo a ike i ke poo, a me kela wahi keia wahi o ke keiki i kauliilii, ohi mai la laua i na mea o ke kino, ka ili, ke koko, ka iwi, a koe iho la kekahi paana iwi poo, a nolaila, ka hakahaka o ke poo o kakou ma kahi i kapaia (ka manawa) no ka nalowale loa ana no ia wahi apana iwi mai ko Lono poo mai, a ia kakou. Pela ka olelo ia Hana iho la o Hainakolo ia Lono ke keiki a Leimakani, a hoola ae la ia ia, a ola ae la. Ike mai la ke kaikunane o Hainakolo, o Olopana, uwe mai la ia me kona hai mai, aole ia i mano na Hainakolo keia keiki o Leimakani, a nolaila ke kumu o kona hoohewahewa, ua manao oia, aole i hoi mai o Hainakolo, aia no me Keaniniulaokalani, a i keia ike ia ana, o ka pau no hoi ia. Ia wa o Keaniniulaokalani e noho ana me Kaekaenalukai i Kuaihelani, me ka manao no hoi o Keaniniulaokalani aole i hoi o Hainakolo, a i kekahi wa, hu ae la kena aloha i ka wahine, hoi mai la ia i ko laua hale, a hiki i ka hale, nana iho ia, ua ano hale noho ole ia e ke kanaka, ua polopolona, a ua pelapela no hoi, manao iho la ia ua hele paha ka wahine ma kahi e aku e noho ai. Hele aku la ia e ninau i na kaikuahine ona, a hai mai lakou, ua hoi o Hainakolo i Hawaii. Ninau hou aku la o Keannininiulaokalani i ke keiki, hai mai la no lakou, ua lilo pu no ia Hainakolo. Nolaila, ia lohe ana o Keaniniulaokalani i ka hoi o ka wahine, kaumaha iho la ia i ke aloha. Hoi aku la o Keaniniulaukalani a hiki i ko laua hale, nana aku la ia i na mea a laua i kanu ai, ka ai, ke ko, a uwe iho la ia, lapa mai la ke aloha o Keaniniulaokalani i ka wahine i ka noho ana, i kahi hoi a pau a laua i hele ai, nolaila, ono ole iho la ka ai i ko Keaniniulaokalani ai ana, meia no kona noho ana e uumi ana i ke aloha, aole nae he nalo iki, nolaila, hookii loa iho la ia aole e ai i ka ai, a naauauwa iho la i ke aloha, a kaawe okoa iho la ia ia a make.
                A make o Keaniniulaokalani, i Kuaihelani, a ola ae hoi o Lonokaiolohia ke keiki a Leimakani moopuna a Hainakolo. Aole no lakou i lohe, ua make o Keaniniulaokalani, aka, no ka hai ana mai no o ke akua oia hoi o Lono. Olelo no ia ua make o Keaniniulaokalani, a o ka hele iho la no ia o Lonokaiolohia i Kuaihelani. A hiki o Lonokaiolohia i Kuaihelani, aole no i ike ia mai oia, aole no hoi keia i kipa kauhale aku, aka, ike e aku la no Lono i ka uhane o Keaniniulaokalani, e noho mai ana iluna o kekahi puu, a o kona hele aku la no ia. A kokoke o Lono e hiki aku i kahi o ka uhane, a ma kona alawa iki ana ma kahi e-ae, a nana hou aku, aia hoi, ua nalowale. A ku pono o Lono i kahi ana i ike aku ai i ka uhane, alaila, ike aku la ia he puoa e ku mai ana ma ia malua aku, a manao iho la ia o ka hale kupapau ia o Keaniniulaokalani nolaila, hele aku la ia a ku ma ka puka, a wehe ae la i ke pani, a ike aku la ia i ke kino o kona kupuna wahine e waiho ana, aole nae he ano ino i ka nana aku –aole no hoi he pehu, me he mae ana la no na ke kanaka ole, a o na maka nae ka i poopoo iho, aole no hoi he hanu.

He wahi nane.

                E kau ana kekahi Moohueloawa nui ma ka Mauna Kalemera 1, 861 anana kona loa, aole i ike ia ka nui o kona laula, ku pololei mai la kona huelo a wanana mai la i ko ke ao nei, i mai la "E hiki mai ana he mea oi aku kona loihi mamua o ko'u a ua like nae maua ma ka laula 5, nae anana oi o kona loa mamua o'u, ua kau ia nae ma ka aoao akau o kona lae i na hua palapala ma ka olelo Beritania (A. D.")
                Hai maopopo mai la ka huelo o ua Moo nei, i ke ano io maoli o ka mea e hiki mai ana ma ke kakau ana i ka hua helu 6, alaila i ka hua helu 6 hou, i mai la ka huelo o ka moo i mua o ke ao nei, "O keia ka mea e hiki mai ana nona na anana oi 5 mamua o'u a olelo mua ia ae nei.''
                Ia manawa, puka koke mai ke alelo o ua moo nei, a olelo mai la i mua o ke ao nei i mai la, "aole i piha na hua helu o ka mea e hiki mai ana mahope." Alaila lalau iho la ke alelo i ka peni a haawi ae la ka na wawae hema o ua moo nei e kakau na hua helu i koe e piha ai ka mea e hiki mai ana i ka hua helu 6 a me ka hua helu 6 hou a ka huelo kakau mua ai, kau hou aku la i ka hua helu 8 e kokua ana i na hua helu mua, a mahope i ka hua helu 1 e kua ana i ka hua helu 8 6 6, alaila, olelo mai la ke alelo, "o keia ka mea e hiki mai ana mahope i olelo ia ae nei e ka huelo, ua kakau ia nae i na hua palapala ma ka aoao hema o ka lae ma ka olelo Hawaii
(M. H.")
                Eia ka ninau. Heaha keia mea e hiki mai ana? Heaha ka haina o na hua palapala i kakau ia ma ma lae i na olelo like ole elua? Ehia ka helu ana o kona mau la mai keia la aku a hiki i ke ko ana?
                E hiki paha i ka Aha Hui naauao o ka "Nupepa Kuikawa" e hai mai ma ka Helu 3 o "KA HOKU O KA PAKIPIKA."
J. W. KALAIOLELE,
Honolulu, Sept. 28, 1861.

Olelo Ao.

                Auhea oukou e na kumu a me na hoahanau, mai Hawaii a Kauai, aloha oukou. Eia mai ka Hoku o ka Pakipika, ke hele aku nei imua o oukou a pau; mai opupunalua oukou ia ia, e aloha oukou ia ia, e like me oukou iho e aloha ai i ko oukou mau hoahanau.
                Aole no hoi makou i manao he mea keia e hewa ai a e haumia ai ka lehulehu, a e pono ole ai na hana a pau a kanaka e hana ai. Ua hana no makou me ka noonoo nui a ua maopopo no ia makou, aole i hewa ka makou hana ana, no ka mea, ua hana no makou i mau kumukanawai e pololei ai, aole e hookomo i kekahi mau mea ino iloko o keia nupepa. Ua ike no makou he mea maikai no ia; ua hana no makou i pololei kona mau kuamoo, e hele ai e like me ka lula mau e hana mau ia nei. A pela no ka Ahahui nana i hooponopono ke kahua o keia nupepa. Eia no lakou, ke malama nei i ka lakou oihana, no ka mea, he mau maka no ko lakou e ike ana he mau pepeiao no e lohe ana, a he mau lima no e hana ana, nolaila, mai hoohuakaeo mai oukou ia makou, no ka mea, aole i ku i ka naaupo keia hana ana, ua ku no i ke akamai maoli o ka lahui Hawaii; a o ka poe e hoino mai ia makou, ea, e pule no makou i ke Akua no lakou; e aloha aku i ka poe hoino mai ia makou; e hoihoi aku i ko lakou mau ino iloko o lakou iho, a e ola ka Hoku o ka Pakipika a kau i ka puaneane, a e huro no ka Ahahui Hoopuka Nupepa o Honolulu, i ke Aupuni Hawaii, a mau aku.
W. J. KAILIULI.
Honolulu, Sepetemaba 30, 1861.

 

Ka waiwai i hoomaunauna wale ia.

                Ke ninau mai nei paha o'u mau kaikuaana, kaikaina, kaikuahine. Heaha ia waiwai i "hoomaunauna wale ia." O oukou no ia e o'u kaikuaana, a me ou hoahanau i hai ia ae nei maluna. Ua hanau ia mai kakou mai loko mai o ka pupuu hookahi, a ua hanai ia kakou i ka ai ono, a me ka waiu momona, a ua ao ia kakou i ka naauao, a ua loaa ka mea i manao ia he ike. A heaha ka mea i koe. Eia wale no, e lawe nui i ka nupepa i mea nana e kuhikuhi mai ka oiaio, no ka mea, he ai ono ia i ka poe naauao, a he makua no ka poe makua ole.
                Auhea oukou e o'u mau makua, no ke aha la oukou e ao aku ai i ka oukou mau keiki e lilo i ka auana, no ka mea, he waiwai ia i oi aku mamua o na waiwai a pau loa o ke ao nei.
                Ina e naue oukou i ke kaona i na ahiahi a pau, aole e nele ko oukou ike aku i na keiki, kaikamahine, e ku ana mao a maanei o ke alanui, e hele ana io i anei, me ka imi i mea e lawa ai kona manao, he ukeke ka hana. Alaila, e hoopuka mai no auanei lakou i na olelo kohu ole maloko o ka ukeke, penei, "ua lilo kuu kino i ka ulaia, i ka ulu a-oa ma ka moana," pela no lakou e hana mau ai–-me he uhane la i uluhia e na daimonio, e ulala hele ana io a i anei.
                Nolaila, ua hoomaunauna wale na makua i ka lakou mau keiki, me ka ae aku o na makua e lilo i ka ulaia, aole oukou i malama pono e na makua i ko oukou waiwai makamae.
                A loaa ka pilikia i ke keiki, hoi mai, o oe no o ka makua ke luhi; no wai ka hewa? nou no e ka makua, nau i ae aku e kuai i ke kino, o kau no ka loaa, a i ka loaa ana, hoi mai ia oe e ka makua e hoouluhua ai,–eia kau e pane iho ana, "ka! i ka hookuli no e iia aku ana oe e hoi mai, hele no, a e laa ka pilikia la."
                Nolaila, ke hapai nei au i ko'u leo iluna, e malama oukou e na makua i ka oukou mau keiki, e hoolako pono ia ia i na mea kupono. Heaha ka pomaikai ou e ka makua e hookuu wale nei i kau keiki ma ka uapo e ohikau ai? eia ka pono, e hoomaemae oe i kau keiki a maemae, alaila, e hoouna aku ia ia e hele i ke kula. Oia ka pono! L. P. K.
Keoneula, Honolulu, Oct. 6, 1861.

                Ua minamina au i ke ao aku i kuu hoa iloko o ka hana pono no kekahi mea ana i hana kue ai i ka rula mau o kana oihana. Ina ua haawi ia mai ka Nupepa Hoku o ka Pakipika, i nupepa na kela mea keia mea e hoike akea ae ai i kona manao, e manao no au aole i kue ia mai ka'u wehewehe ana no kekahi mea i pili i ka hana kupono ole no kekahi kahuna pule i hana'i maloko o kona luakini.
                Ua maopopo loa ka hoolilo ana o kekahi o na kumu a kakou i ka hale i hoolaa ia no ke Akua, i hale no ka poe powa. I ka la 26 o keia malama oia ka poaha, ua puka ae na nupepa o ka Hoku o ka Pakipika a me ka Nuhou Kuokoa. Ua komo no ua kahuna la a me na hoakoakoa, na hoahanau, a ku mai iluna me na nupepa a i elua ma ka lima akau kekahi, a ma ka lima hema kekahi, me ka olelo o keia nupepa he nupepa maikai, a o keia nupepa he nupepa ino.
                Ua hewa loa kuu hoa i ka lawe ana i na mea i pilikanaka, a no ka pomaikai o ke kanaka ma ia wahi i hoolaa ia e kanaka no ke Akua. E nana ma Mataio 21:12-13. Mai hoolilo i kou hale i hale no ka poe powa.
                Ua make hewa ke hookua nui aku i na olelo no ka mea he mea maopopo, ua hana kue loa i ka pono, ka maluhia, a me ke kupono no ka hale o ke Akua.
Honolulu, Sepatemaba 26, 1861.