Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 6, 31 October 1861 — Page 1

Page PDF (1.51 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika
BUKE I. HONOLULU, OKATOBA 31, 1861. HELU 6.

 

Hoku o ka Pakipika.

He kanikau aloha no ka uhane o ke kanaka.

                Ua kakau ia keia Kanikau e Maewa, kekahi haumana o ke Kulanui o Lahainaluna, i ka manawa o L. Analu ke kumu mua. Oia hoi paha ka puka ekolu ana o na haumana o Lahainaluna. Aole pela hoi keia e lilo ana i mea hoohilahila i na keiki kupa o ka aina, no ke kau ana i keia Kanikau.
                "Aloha ka uhane,
                Ka hoa pili o ke kino,
                I pili ia ka ua me ka la,
                A o ke anuanu me ke koekoe,
                Aloha kuu hoa ohumu o kahi mehameha,
                Hoa hoolaukanaka o kahi kanaka ole,
                Aole hoi na o kuu hoa i ka ua lani polua,
                Hoa ae ale o na kai ewalu,
                A me na makani eha,
                Kuu hoa o ka moana kalawalawa,
                A me ka la makaponiuniu, pololi ai ole,
                He pokakaa ka ia e nohoa nei,
                A hala na makahiki eha,
                Malaila no ka halialia aloha ana mai, e aloha,
                Aloha oe o haalele nei ia makou,
                A hoi aku i ke Akua,
                E like me na mea e imi ana i ke kumu,
                Ua iini ke ahi i kona kumu o ka la,
                A o ka wai hoi i kona kumu o ke kai,
                Pela no ka uhane i kona kumu o ke Akua,
                Aia i ka la e kani mai ai ka pu leo lea,
                Ka pu hoala hiamoe,
                Alaila, ala mai ka honua,
                E puunaue i kana mea i ale ai,
                Ala ka ia nui, huhu hala ole o ka moana,
                E hoike i kana mea i nahu wale ai,
                Nolaila la, elua wahi e noho ai o ko ke ao nei.
                A i luna, i luna,
                I ke ao eleele la, o luna lilo aku,
                A i lalo, i lalo,
                Io Milu la la, o lalo lilo aku,
                Alaila, pau na wahi e noho ai o ko ke ao nei,
                Auhea oukou e o'u makamaka me o'u hoalauna,
                E ka pili kaikaina, me ka pili kaikuaano,
                E ike ia kakou hookanaka,
                O kipa hewa ke aloha i ka Ilio,
                No ka mea, he Ilio no ka hewa,
                E nahu ana e aki ana i ka pono me ka maikai,
                Ua hakihaki ia ka ulili, ka laau keakea,
                Ma waena konu o na laau nui he umi,
                Ua pokopoko liilii loa i ko ke ao nei,
                Aole loa e pakele ka uhane lawehala,
                Ke uku aku i na dala he kanawalu miliona,
                Aole hoi i ka puaa kea i halala ka niho,
                Aole hoi ina wao iho ole pau loa,
                Aole hoi i ka lako o ke kanaka waiwai,
                Aole loa e pakele ka uhane lawehala,
                Ke uku aku i kekahi o keia mau mea,
                Ina ua haule kekahi mau lalani, a o kekahi mau hua paha, ma keia kakau ana, e hiki no i kekahi ke kakau hou mai i kahi i koe.
W. N. PUALEWA.
Kaliulalo, Honolulu, Oct 19 1861.

KA MOOOLELO O KAPAKOHANO.

                Ua ike kakou i ka make ana o Kalaehina ia Kapakohano ma ka Helu 4, a ma keia Helu e ike ai kakou i ko Kapakohano ikaika a me kona make ana.

* * * * *

                Mahope iho o ka make ana o Kalaehina ia Kapakohano, haalele keia ia Maui, hoi keia a Kauai, a noho ma kona noho alii, a hala he makahiki okoa; aia no o Ola i uka o Honopuwai e kokoke ana i ka Mauna o Waialeale, o Ola a me kona ohana, a me kekahi mau kanaka pu me ia ewalu mano; E hoomakaukau ana i na mea kaua e make ai o Kapakohano.
                Ia lakou nei e noho ana iuka o Honopuwai, olelo aku la o Ola i kana kaikamahine ponoi, he kaikamahine ponoi, he kaikamahine punahele loa ia a Ola, i oi aku mamua o na kaikamahine e ae ana.
                "E kuu kaikamahine e Hauailiki e, ke ninau aku nei au ia oe penei: O ka noho alii ou e nohoa mai la e Kapakohano, a o keia noho ana pio o kakou ma ka mauna nei, auhea ka maikai?
                Pane mai ke kaikamahine. "Ke aloha nei au i ko kakou noho ana mamua, i ko manawa e ku ana i ka moku, ia kakou ke kanaka nui, ke kanaka iki, o kakou ka mana maluna o ka aina, no kakou ka leo e puka maluna o na kanaka a me na'lii, i keia manawa hoi, e lilo ana ka ko kakou noho ana i mea ole, pomaikai maoli kakou ke ku hou i ka moku."
                Olelo aku la kona makuakane; "Ke lohe nei au i kou leo, eia ka'u olelo ia oe; O oe no ka'u kaikamahine oi o ka punahele mamua o na kaikamahine e ae a'u a pau, aia hoi oe imua o'u i keia manawa a ke minamina nei hoi oe i kela noho ana mamua.
                Nolaila, e kii oe e hoao i ke kahu o Kapakohano ia Kanenae, mai manao oe i kona elemakule a makole, a me ka pupuka, a hoowahawaha oe, malia o aloha o Kanaenae ia oe ke hoao olua, i ninau mai kela i kana uku e haawi mai ai ia oe mai hai aku oe, aia a lohe au i kona aloha ia oe a me kana ninau mai i kana uku e uku ai, no ka hoao ana me oe, alaila, hai aku au ia oe i na olelo e pono ai oe ke olelo aku ia Kanaenae.
                Iho aku la o Hauailiki mai kahi a lakou nei e noho pio ana, a hiki ma ka hale o ke kahu o Kapakohano ua aumoe ia manawa kono aku la ua kaikamahine nei, e hoao mai ana o Kanaenae, aole he kukui e a ana ia manawa haha aku la ua kaikamahine nei a loaa ke poo o Kanaenae, ninau mai kela, owai keia? "Amau!" wahi a ke kaikamahine. "Owau no keia o ke kaikamahine a Ola o Hauailiki." Ia manawa lalau aku la o Kanaenae i ka lima o ke kaikamahine, komi iho la ma ka pulima me ka iini nui, no ka mea ua maopopo ia  Kanaenae oia ke kaikamahine maikai loa a Ola: Ninau mai la o Kanaenae me ka leo hawanawana.
                "Heaha kau?" Olelo ke kaikamahine, "I kii mai nei au ia oe e hoao kaua." Olelo aku o Kanaenae; "Hea la auanei ko'u kumu o ka makemake ana mai e hoao mai kou kino opiopio ia'u, he elemakule au, he makole, he pupuka haalele loa" Olelo aku ke kaikamahine.
                "Kahaha! kainoa no ka makemake ia ou, oia ke kumu o ka au ana mai i keia kula loa, mai ka la a po a aumoe loaa oe."
                Olelo aku o Kanaenae; "Heaha la uanei ka'u uku o kou makemake ana mai ia'u e hoao." Olelo aku la ke kaikamahine.
                "E nalo no hoi ka uku e olelo ia aku ana i ka uku, aeia no ka he mea uku ka makemake mai ia oe?" " Oia hoi ha" wahi a Kanaenae.
                Moe pu iho la laua a wanaao hoi aku la o Hauailiki a ma kahi e aku, aole e pono ke noho pu, o ike koke o Kapakohano, pepehi koke kela a make; aole nae laua ike ia laua iho ia po, moe wale no a ao.
                Eono po o ko laua nei noho ana pela, aloha maoli ke kahu o Kapakohano; I aku o Kanaenae i ka po hope o ko laua noho ana. "Ke ike nei au i keia mau po o ko kaua ike ana, aole oe i ai mai i ka ai, malia no paha he ono kou i kekahi mau mea, aole ou hai mai ia'u."
                Alaila, hoomaopopo aku la ke kaikaimahine i ka olelo ana, no ka mea, ua ike lea o Hauailiki i ke kela ana aku o ko Kanaenae aloha ia ia, olelo aku oia penei.
                "Auhea oe? e Kanaenae. Mai ko kaua hoomaka ana e launa a hiki i keia po a kaua e kamailio nei, aole he loaa iki oia mea ia'u he ono i ka ai, a me na mea e ae, eia wale no ko'u manao nui o ke aloha ia oe." Oia ka olelo hoopunipuni a ke kaikamahine.
                Ia po a ao ae, hookaawale hou laua e like me na po mua i hala, ia ao ana ae, hoi keia a uka o Honopuwai, kahi a Ola ma e noho ana; Ninau mai la o Ola. "Pehea kau hana no Kapakohano?" Olelo ke kaikamahine, "aole a'u hana no Kapakohano, aka, e like me kau olelo ia'u no Kanaenae, ua hooko wau e like me kau olelo, aole nae oia i komo mai iloko o'u a hiki i keia la.
                Aka i keia po, akahi no ia a ninau mai i ka'u mau mea e ono ai, ua hoole aku au, eia wale no ka'u, ua ike ole au ia mea he ono ai, a me na mea e ae, mai ka po mua o ko kaua launa ana a hiki i keia po a kaua e kamailio nei; Ua olelo mai nae kela ia'u i ko maua wa i halawai mua ai, no kuu olelo ikaika ana e hoao maua, ninau mai kela ia'u, heaha auanei ka'u uku ia oe? No ka mea, ua i e no oe ia'u he elemakule, he makole, he pupuka, ua olelo aku au, aole o'u manao ia mea, (e like me ka mea i olelo mua ia maluna) pela kona hahai kumu aku i kona makuakane.
                Alaila, olelo hou ka makuakane i ke kaikamahine. "O hoi hou a hiki i kai, ina i ninau mai kela ia oe i ka'u mea e ono ai, alaila olelo aku oe, aole au mea ono, hoiloli iho oe me he hapai keiki la alaila nui loa iho ke aloha o ua kahu la o ke alii, a i lohe maopopo kela i kou hapai, alaila hoi hou mai oe i uka nei"
                A pau ka olelo a kona makuakane, iho keia a hiki i o Kanaenae la, i ka pili o ke ahiahi, oia paha ka hora 10 o ka po; Ia laua nei i halawai hou ai, olelo mai o Kanaenae i ke kaikamahine. " Oi kali aku i kela po ia oe, aole oe i hiki mai, i ka po nei hoi, aole no oe i hiki mai, manao iho la au ua loaa mea hou aku oe, a i ole la hoi ua hoi loa aku nei no oe iuka loa i ou mau makua, pono ole iho au, aole au i moe iki i keia mau po elua a hiki wale i keia manawa, hiki mai la no oe la ea, e ala aku ana no au me ka hia-a loa.''
                Olelo aku la ke kaikamahine "Manao lalau no oe, o keaha ka'u mea e.hoi aku ai o uka, manao anei oe he pono iki kekahi o'u i keia mau po, i ka hoopailua wale no paha wau i noho mai nei a hiki wale mai nei, me he hapai la ko'u, ka hooliliha wale mai no."
                Olelo aku o Kanaenae. "Ua hapai hoi ha oe?" oia paha! wahi a ke kaikamahine. "O ko ka hapai no paha ia la ke hoopailua wale mai nei no, auhea ka ono mai o ka ai."
                Olelo aku la o Kanaenae, "ua hapai io oe loaa ana ka kaua keiki." A hala na la elua, ninau aku la o Kanaenae, "heaha kau mea ono, e pono e hai mai oe ia'u." olelo aku la ke kaikamahine, "aole he aka- o ka'u mea ono i keia manawa, malia paha e ono ae ma keia hope."
                Ia ao ana ae, hoi ke kaikamahine e halawai hou me kona makuakane, a hiki hou keia i uka o Honopuwai, ninau mai o Ola, pehea? olelo aku ke kaikamahine, ua olelo aku nei au ua hapai wau, ninau mai nei kela, olelo aku nei au, aole he akaka o ka mea ono.
                Olelo hou ka makuakane; o hoi hou i kai, a ninau hou mai i kau mea e ono ai, alaila hai aku oe, aia a paa ka hale nui, ekolu kanaka nana e apo ka pou, he hookolokolo ke aa, e eli ka lua a hohonu e like me ka moe ana o ke aa o ka laau, pela ka lua o ka pou e paa ai, pela na laau a pau, e hili ke kaula a nunui, e hana a paa, e paa no i ka la hookahi, a paa ka hale, alaila ono ae oe i ka ai.
                Ina i ninau mai kela i ka uku e uku ai ia oe no ko olua hoao ana, alaila, olelo aku oe, e make ka hanai a ua o Kanaenae. O iho hou, a ike au ua paa ka hale, iho aku makou i ka po i o Kaloa, oia ka po e hoouka ai ke kaua maluna o Kapakohano.
                Hoi aku la ke kaikamahine a launa pu hou me Kanaenae e like me na po mua. Ninau maila o Kanaenae, pehea? Heaha ak mea ono? Alaila hoopuka ke kaikamahine i kana olelo. "Aole o'u ono i ka ai a me ka ia aka, iloko o keia manawa a kaua e kamailio nei, ke kau wale mai nei no ka maka o ka hale nui ia'u, me he mea ala, aia a paa ka hale nui, alaila ono ka'u ai! * * * * Olelo aku la o Kanaenae. E! he keiki alii ka kaua, he keiki-waiwai, e ku ana nae i ka moku, he keiki kane nae.
                Ia manawa, hoolele koke ae la o Kanaenae i na kanaka e kukulu i hale nui e like me ka makemake o ke kaikamahine. Kuka kala aku la o Kanaenae i ka olelo imua o kana Luna, penei.
                Ke makemake nei au e kukulu i hale no kuu hanai no Kapakohano, i hale nui, hookahi pou, hookahi oa, pela i kela ahupuaa, keia ahupuaa, a pau na hemahema o ka hale, e paa no i ka la hookahi, a noho no ke alii iloko o ka hale. Alaila, hana aku no ka Luna e like me ka ke kahu o ke alii olelo, ua haawiia ka hana ma na aina. I kekahi la ae hoomaka koke ka hana, a paa no ia la, ia po iho, noho ke alii iloko o ua hale nei, me ka manao o ke alii, nona kela hale nui. Aia no o Ola e hoomakaukau ana i na mea e make ai ke alii.
                Eia nae; i ka manawa i hana ia ai ke kahua e kukulu ai ka hale, ua ▬▬▬▬▬▬ ma kahi kaawale loa pili kahakai ole aka, ike mai la ke alii, ua kaawale ka hale iuka loa, pili ole aku i ke kahakai, alaila, olelo aku o Kapakohano i kana kahu, aole pono kela kahua, no ka mea, ua ike no oe, aole e kukulu ana ko'u hale ma kahi pili kahakai ole, aia no a kokoke ko'u hale i ke kai, alaipono, ina e hiki i ka la e kaua ai, aia no a pulu ko'u kino i ke kai, alaila ikaika, a lanakila no hoi maluna o ka hoa hakaka. Heaha mai nei hoi keia ou? Me he mea la aole no'u ka hale! Alaila, hooko no ke kahu e like me ka ke alii olelo.
                I ka la i paa ai ka hale, ninau aku la o Kanaenae i ke kaikamahine, pehea oe? Olelo aku la ke kaikamahine, Akahi no a loaa mai ia'u ka ono i ka ai. Ninau hou aku o Kanaenae, heaha kou manao i koe? Olelo aku ke kaikamahine. E make ko hanai o Kapakohano, ae aku la ke kahu, o ke alii ae, ua make ia e like me kau mea e olelo mai ai, pela no au e hooko aku ai, no ka mea, ua aloha ka hoi au ia oe, heaha auanei kona mea e ola ai, ua make ia; ahea oia make? Olelo aku ke kaikamahine. Aia a hiki mai i ka po o Kaloa, oia ka po e make ai ko hanai, e pii au iuka, e olelo aku ia Ola ma, e iho mai me na kanaka he ewalu mano ka nui, a me na mea i hoomakaukauia nona e make ai, ke ae mai nae oe ia'u e pii au iuka. (Aole i pau)

HE MOOLELO NO KAILIOKALAUOKEKOA—Helu 2.

                Ninau mai o Kauahialii, auhea la hoi ua wahi kanaka la, i aku ke kaikuahine, aia no i ka hale, i aku la ke kaikunane o kii hoi ha, ae aku la kela o ke kii no ia o ke kaikuahine ia Piilaau, a loaa e noho ana iloko o ka hale, hai aku la keia i na huaolelo, i kii mai nei au ia oe; ae aku la ua wahi Piilaau nei, haele mai la laua nei, mahalo aku la ua wahi kanaka nei i ka hale, i ka manu, i ka lehua, he hale lehua ka hale.
                Eehia maoli keia, kahea mai la o Kauakahialii, hele mai, hele aku la o Piilaau a kokoke aku la, aloha aku la keia, aloha oe me ka nani pau ole, aloha aku la o Kauakahialii ia ia, ninau hou mai la o Kauakahialii ia ia, heaha kou mea i hiki ai iuka nei, i aku la o Piilaau, o ko kaikuahine ka mea i lohe i ko'u mea i hiki ai iuka nei, ninau ae la ke kaikunane i ke kaikuahine, heaha la koia nei mea i hiki mai ai iuka nei, hai kumu mai la ke kaikuahine, i na olelo a Piilaau i pii mai oia i ka laau hale no ke kaikamahine a ke alii o Kauai, ninau aku la o Kauakahialii nowai, hai mai la ke kaikamahine ia ia, no Kailiokalauokekoa, ninau hou o Kauakahialii, he kaikamahine maikai nae paha ia, me wai la ka maikai o ke alii o oukou, i aku la o Piilaau, me oe la no hoi la, he oi loa nae hoi kou maikai, he emi iho kona ui, o oe no ke kane e pili ai, i aku la o Kauakahialii, o kii hoi ha i wahine na'u, i mai la o Piilaau, aole e loaa ia'u, i aku la kela i ke aha hoi, i mai la o Piilaau, ina wau e hiki i kai, o kuu make no ia, i aku la o Kauakahialii, pehea la ka hoi e loaa ai.
                I aku la o Pililaau, o oe no ka mea e loaa ai, ina oe e noho alikealike o ka po, alikealike o ke ao, alaila, iho oe i kai o Wailua, alaila loaa ka hoi ia oe ka wahine, ae mai la kela, o ka pau no ia o ka olelo pu ana o Kauakahialii me Piilaau, noho iho la o Kauakahialii, hoomanao ae la ia ia Kawau, ka ohe ana, lalau aku la ia, a holoi iho la ia a maikai, wahi iho la ia i Kaahuula a paa, hoohamama ae la ia i ke poo o ua ohe nei, a kau aku maluna o ka hooleiamoa, ua lana kona manao no kona lohe ana i ua kaikamahine nei okai o Wailua, noho iho la ia alikealike o  ka po, lalau aku la ia ia Kawau kaohe, huli ae la kona alo iluna, ani peahi aku la ia me ka hai aku ma kona waha, kapu aku la o Pihanakalani, kapio kaniau imua kapu kolea o Kawau kaohe. E Kaili-e Kaili-e e Kailiokalauokekoa-e, ua moe-oe, lohe ae la kahi kuapuu. Ua lai kalea o ka ohe i kai o Wailua nei, hoala aku la ua wahi kahu kuapuu nei i ka hanai, ala mai la kela me ka huhu, i mai la ka hanai, heaha keia au e hoala nei ia'u, i aku la ua wahi kahu nei, e ala ae paha oe, i mai la kela, heaha keia, i aku la ua wahi kahu nei, i kahea ia mai nei oe, i mai la kela, nawai au i kehea mai nei, i mai ua wahi kahu nei, mauka iho nei i hea iho nei, lea ka leo, ua like me ka lea o ka ohe o ka olelo ua like me ka olelo a ke kanaka e hai mai ana i ka inoa o ka aina, pehea mai la ua alii nei, pehea! hai aku la ua wahi kahu kuapuu nei. E i mai ana, o Pihanakalani ka aina o Kawau ka ohe, hea mai nei no i ko inoa. E Kaili-e, e Kaili-e, e Kailiokalauokekoa e, ua moe oe, i aku la ua alii nei, pala no ke kahea ana mai, ae aku la kahi kahu ae, aohe mea lea ma Wailua nei e like me keia i kahea mai nei.
                I mai ua alii nei aole paha auanei e hahea hou mai, minamina ino, o ke ala iho la no ia olaua nei a ao ka po olelo aku la ua alii nei ina e kahea hou mai i keia po haele kaua, e ake ana laua nei e po koke aku ka la a po ▬▬▬▬▬▬ aku la laua nei i ka po, aole i kokoke aku, ninau mai la ua alii nei, ahea hoi kahea mai, i mai la ua wahi kahu nei, aole i keia wa ke kahea ana mai, ninau hou mai la o Kailiokalauokekoa, i ka wa hea la hoi, i mai la ua wahi kahu nei, aia a lai ku kauhale i ka moe, alaila kahea mai, kakali iho la laua nei a liuliu, kahea mai la.
                Huli ae la ke alo o Kauakahialii iluna ke alo, ani peahi aku la keia i ka ohe e hai hou ana, kapu aku la o Pihanakalani, kapio kaniau imua. Kapu kolea o Kawau ka ohe. E Kaili-e e Kaili-e e Kaililauokekoa e, ua moe oe, i mai la o Kailiokalauokekoa, aole au i moe, ke ala aku nei nou, e huli aku ana au ia oe, a i loaa oe he wahi aikane oe na'u i huli aku au ia oe a i loaa oe he kane o ka'u kane no hoi oe, aka hoi; i huli aku au a he akua oe, o ko'u akua no hoi oe au e hoomana ai, aka hoi i huli aku au a i loaa oe ia'u he Lio keokeo o ko'u lio no oe e peki mau ai i ke one o Wailua nei, he kuke no hoi ia.
                Ka hele aku la no ia o laua nei a au i ka muliwai o Wailua, a kau ma kela kapa, pii aku la laua nei a hiki i ka nahelehele, me ka lawe kapa no ua wahi kahu kuapuu nei, no ka hanai, hele aku la laua nei io ia nei, i kela nahele i keia nahele. Pau ae la na wahi kapa o laua nei i ka lawe ia e ka lau o ka laau o ka nahelehele, ike mai la o Kahalelehua iuka o Pihanakalani e pii aku ana iloko e ka nahelehele.
                Hele aku la o Kahalelehua a hiki i ke kaikunane, hai aku la keia, ai ae hoi ko mea au i kahea aku nei iloko o ka nahelehele. Aole hoi oe e pelu iho i hookahi lima i koe aku i eha lima e koe mai, ani peahi aku oe i lohe lau ala, alaila e like me ke kahe ana au mamua pela no keia kahea ana, me ka olelo mua au i kahea ai i kai o Wailua, pau ka olelo ana a ke kaikuahine, hoi mai la ia i kona hale.
                Kahea aku la ua keiki nei iloko o ka nahelehele, elua kahea ana a ua keiki nei, i ke kolu o ke kahea ana, hiki laua nei iuka o Pihanakalani, mahalo aku la laua nei i ka maikai o ka aina, hoole laua i ka maikai o Wailua, aole e like me keia ka nani, hele aku la laua nei iloko o ka mala maia, kalo, uala, ko, o na mea kanu no a pau, o ka aina a pau ka laua e nana ana, hoea mai la laua mawaho o ka mala ko, a ike aku la laua nei he hale e ku mai ana, olelo aku la ua wahi kahu kuapuu nei, he kanaka no ka ko keia wahi, i mai la o Kailiokalauokekoa, hilahila no ka hele ana aku, ua hai mua aku o Kahalelehua ia Piilaau.   Ai ae ke alii o oukou, i mai la o Piilaau ka! i ka hale nei no ka oe o kou ike aku nei no ka ia, i aku la o Kahalelehua ia Piilaau, e nana aku paha oe la, nana aku la ua wahi Piilaau nei, a ike aku la e hoea mai ana laua nei, pee ae la keia iloko o ka hale, i aku la keia ia Kahalelehua, he oiaio no ka, o ke alii io no o makou, hele mai la laua nei a hiki.
(Aole i pau.)

                Auhea oe e ka mea nana e kakau mai nei ka mooolelo o Kailiokalauokekoa. E kakau pololei mai oe i na kiko, a me na hopuna olelo, aole make huikau. A i hookuli oe, alaila, ua pau ke pai ana ma ka Hoku o ka Pakipika.

He wahi Kaao no Melekule

                O keia inoa o Melekule, he kaikamahine maikai o ke kino a me kona helehelena ke nana aku. E like me ka pua o ka Melekule ka melemele a me ka nohea ke ike aku, pela no kona ili a me kona mau maka, a nolaila, kapaia kona inoa o Melekule. He naauao a me ke akamai loa kona i ka palapala, a oia ka oi ma ke aupuni o Belekane i ka wa o na'lii mua ma na kuaaina a pau, a nana e hoike ka poe naauao i oi ae o kela hale kula keia hale kula.
                He mau makua kona, he ilihune nae, o kana hana nui o ka heluhelu palapala i ka wa kaawale o ka po a me ke ao. Aia hoi ke keiki a ka Moi nui loa  o ke aupuni. Ua hanau ia maloko o ka hale 'lii, ua kapu loa, aole ike na makua a me na'lii e ae i kona kino a hala na makahiki 20. Maloko wale no ia o ka hale i noho ai iloko oia mau makahiki; aole ikeia mawaho a me ka lehulehu. O ka mea ike ia ia o ke Kuene, a o kona lua e noho pu ai iloko o ka hale he popoki. Ua oi loa ka naauao o ua keiki la me ke ao ole ia. A ua uluhua loa no ka paa loa iloko o ka hale.
                Noonoo oia i wahi nona e puka ai. Aia maluna loa o ka hale, he puka hao malamalama e huli ana i ka pa o ka hale, aole nae he kiai oia wahi. Maia puka ua maopopo e hemo ana ia, kakali oia a ao ka la, pau ka ai ana o ke ahiahi a poeleele, lawe oia ma kona pakeke $50 kala ulaula, a pii ma ua puka la a hele iwaho.
                I kona puka ana iwaho nui kona olioli, i kona ike ana i na laau e kupu ana, na kanaka, a me ke ano o na mea a pua. Hele no ia e makaikai, a kokoke e hoi hiki aku la kona ala i hele ai i kahi o Melekule e noho ana. He wahi hale me ka puka aniani, e heluhelu ana o Melekule i ka palapala iloko. ▬▬▬ i ka puka aniani, ike ia Melekule i kona nani a maikai, hele keia a ma ka puka kike, wehe koke mai o Melekule i ka puka a haawi mai i noho.
                Nana o Melekule a kulou, nana keia a kulou, ua like na ili, na memele, na ano, a me ka maikai o laua. Pane mai o Melekule mahea mai oe? Olelo keia maanei mai nei no wau, hoole o Melekule, ua hele au ma na wahi a pau o keia aupuni i ka hoike kula, aole keiki e like me oe. Olelo mai kela, aole paha oe i hoike i ka hale o na keiki 'lii. Ae aku o Melekule. Ninau kela, o kou wahi no keia. Ae o Melekule.
                Ku koke ua keiki nei; manao i na dala $50 (ulaula) haawi ia Melekule, me ka olelo e hana oe i hale i oi ae mamua o keia hale, e wikiwiki oe i paa mamua o kuu wa i hiki hou mai ai, mai lohi oe. Hoi ua keiki nei, a kela po no hele hou, lawe oia $150 dala ulaula, hele no i ka holoholo a hoi ma kahi o Melekule kike i ka puka, ua noonoo o Melekule, a kamailio laua, a liuliu, hoi no a haawi keia i na dala $150, me ka i aku ia Melekule e hana i hale i oi ae mamua o kela, a e wikiwiki i paa mamua o ka wa hiki mai.
                Ua paa koke ua hale nei, a ua oi ae kona nani mamua o ka hale mua, a ua nui ka olioli o Melekule a me na makua ona no keia pomaikai i loaa ia ia, a ua olelo o Melekule i na makua no ka nani o ua keiki la. Olelo na makua, ina pela, o kau kane no ia. O ua keiki  nei ma kona wahi i noho ai, ua uluhua oia no ka po ole o ka la. A po ua la nei, hele oia me ka lawe i na dala ulaula $2,000. Ua lana loa kona manao e ike ia Melekule.
                I kona hiki ana, kike mawaho, wehe mai o Melekule a uwai i ka noho, noho laua, nana keia i ka hale, maikai mahalo, olelo ia Melekule, ke hoi nei au eia na dala $2,000 e haawi a pau loa no ka hale, a e wiki oe, a kela po hele mai au, e lawe oe i kou makua, ae o Melekule, hoi ua keiki nei.
                O keia la o ka poakolu ia. Noho ua keiki nei a pau ka ai ana, olelo i ke kuene, mai lawe hou mai oe i ka ai, ua lawa keia a pau keia hebedoma, ae mai ke kuene. Noho keia a po, lawe elua haneri tausani kala ulaula a hooili i luna o ka popoki a hele pu, ki a paa na puka. O ka hale o ua keiki nei, he wahi waiho dala no ke aupuni. Hiki keia i ka o Melekule, kike, ua maa kela, wehe koke mai, a uwai mai i ka noho, noho o Melekule me na makua; iniki aku iniki mai, e olelo aku i kane no na Melekule, o ua keiki nei he makemake ia Melekule, ua paa nae i ka hilahila, pela no hoi o Melekule. A mahope pane mai ka makuakane o Melekule, o oe ke kane, o kau wahine no keia, olelo ua keiki nei, ina pela ko oukou manao o ka manawa keia.
                Palapala keia, haawi i ka popoki e lawe i ka palapala i ke kumu Katorika mauka o ka uwa e pili ana i ke ala aupuni. Penei na hua o loko, "I kou wa e ike ai i keia e ku oe a hele mai e male ia maua, a e kapu kou waha, mai olelo, hookahi 1,000 dala kou uku." I ka wa i ike ai ua kahuna nei, aole i huli i hope, aole lalau i ka papale, ku oia i ka puka, ku ua keiki nei me Melekule, male a pau hoi ke kahuna.
                Noho laua nei a hiki i ka poaono, olelo ua keiki nei, a ka la 7 holo kaua i ke kuahiwi ma ke kaa, olelo o Melekule, e aha? I mai ke kane, malaila, a'u e make ai, uwe o Melekule a hoole aku, aole o'u makemake e make oe, i mai ke kane, ina e ola a'u, make oe, no ka mea, he kapu wau o wau no ke keiki a ka Moi, aole a'u i ikeia e na mea a pau loa. O oe wale no, me ou makua. Ina make a'u ola hou no.
Aole i pau.

Ka pono a me ka hewa.

                Maloko o keia mau mea. Malaila ke kukulu ana o na hana, malaila mai ke aloha ana i na mea a pau, a lilo i mea pomaikai a pono. Oia hoi ke ano o na mea e ku mai ana imua o ke ao nei. Ina ua lawe ia mai i ke ao nei, he pono wale no.
                Mahea la auanei e ike ia ai ka pono, ina hoi aole ka hewa, ina hoi he hewa wale no. Mahea la auanei e ike ia ai ka hewa, ina hoi aole ka pono. Nolaila, ua palua ia na mea a pau, i mau mea e akaka ai ka hana ana. Alaila o ke kanaka, oia ka mea nana e lalau a hooko i kona makemake, alaila, ua piha pono oia i ka olioli o kana mea i makemake ai, a ma keia mau mea ua loaa mai ka hana i kekahi poe, ua kapaia kekahi poe he poe kumu, he poe kahua, he poe haumana, he poe kaula, he poe kilokilo, kakaolelo, kuhikuhipuuone, a pela aku. Nolokoo o keia mau mea he nui wale na hana.
                A nolaila, na ka uhane hookahi no, he poe kekahi i kapaia he poe waiwai, a he poe waiwai ole kekahi, a ua hanohano kekahi poe, ua hiki mai ka malamalama i ke ao nei, a ua halawai oia me ka pouli, o ka malamalama, oia ka hua olelo naauao, o ka pouli e kapa ia he naaupo.
                Huaolelo naauao, ina ua komo ka naauao iloko o kekahi kanaka. Eia ka haina, he mea mana ka naauao, he mea makau ia. He koa ka naauao, he ikaika ka naauao, he mea waiwai ka naauao, he hookiekie ka naauao, aole oia e makau i na mea a pau. He hiki ia ia ke hoohana i na mea hanu a me na mea hanu ole, e hiki ia ia ke makaikai i na mea iloko o ke aouli, a wanana mai i na mea e hiki mai ana mahope. Ina paha i olelo ka naauao i ka makani e hana, aole hoi e hiki ia ia ke hoole, pela no ke ahi, a pela no ka wai, aole hiki ke hoole, pela na mea a pau. Aole au e kamailio ana no keia hua olelo a he moe uhane na'u. Aka, o kakou a pau ke ike pu ae, i ka hana a ua mea la. Nolaila, aole o kakou  make hewa iloko o ka lokomaikai ia mai e ua mea nei, ua kani oia me he pu la, a ua pahu me he pouda la, a ua lapalapa e like me ke ahi, a ua lele hiki wawe loa kona mama, ua lalau mai ka naauao i na hana i hoomakaukau ia e ia me ka huikau ole, a ua kaawale pono na hana a kela mea keia mea. Ma na aupuni naauao a pau, malaila kakou e ike nei oia e alakai ia nei kakou, a pela hoi kakou e alakai aku nei i ka poe mahope ae o kakou, i kaawale aku mawaho. A ua liuliu lakou ia kakou ke nana aku, aka, ua hookahi na hana e like me kakou i na la mamua, a iloko hoi o ko kakou mau la e noho nei, ke alakai ia nei kakou ma na kapuai kahi e hele ai me ka naauao a e loaa mai ai ka pono. O ke kukulu ana o na hana iloko o ke aupuni i hoonaauao ia, o ka Moi, oia hoi ka Helu akahi, ua kaawale loa kana hana, ma ka poo maluna o na oihana hooko. A malalo ae o ka Helu akahi, Helu alua a me kana mau hana, o ka poe ike i ka nana a me ka heluhelu, ua ike lakou ma ke kumu Kanawai, i ka mahele ana o na hana. Aka, eia ka'u e hoakaka ae malaila, ua lawa kakou a pau i na hana, o ka naauao, na kakou like a pau e kau nei na Kanawai o ke aupuni, ua lawa ia mana no ko kakou ike e noho nei, ke olelo nei, no ka like o na mea a'u i hoakaka ai maluna o na hana like me ia ano. Iloko hoi o na la mamua ae o kakou, ua mahele ka lehulehu, a ua maka paa; ua huikau wale na hana ua hoomalu pono ole ia ke ola o ka lehulehu, a ua lilo kai kaika o ka mea ikaika i kumu Kanawai e uhau ana maluna o ka mea nawaliwali a palupalu, a ua lilo ka make ana o ka hoalauna i mea lealea wale, ua ili ae na hana a pau i ka mea hookahi me ka huikau, a kaawale ole ka mahele o na hana, aole hoi e lawe pono ia na olelo ike a kekahi a me kekahi imua o ke akea.
                Me ka hoolaha ole ia o ka mea i hana ia ma ke akea, e like me keia mau la, a kakou e ike ae nei, aka, ua mahuahua ka lahuikanaka ia mau la, pela hoi e ike nei kakou i na kaao a me na mooolelo oia mau la, ua nui na alii o ka aina a me ka poe kanaka nunui, a me ka poe ikaika. I ka wa a Kamehameha II., ua mahuahua ka nui o na kanaka ia