Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 8, 14 November 1861 — HALAWAI KU I KA WA. [ARTICLE]

HALAWAI KU I KA WA.

He mea kopono inalalo o ke Knmukanau-a o ka Moi ke akoakoa ua. kanaka a pau c ku kakuka oo ko l«kfni imm pono iho ; tf no ke aw», o kekalii haoa kupon6 J keia manawe manma o ka ahanlelo ana, oia ka hōoooo i ns lutia kupono e kohoia i Lunamakaainana t hele i ka Ahaolelo no keia makahiki aku, Nolaila, ua kuka kekahi poe i wahi e halawai ai ; a ua hooholo lakou e nonoi aku i ka Mea Kiekie ln KLamehameha i hale e akoakoa'i, a ua aeia mal hoi, a eia malalo na palapala e hoike ana : HoN*OLtrLO, Nov. 12, 1861. Ika Mea Kiehie L. Kamehameha, Kuhina Kalaiaina—Md ha Mahalo: Ua makemake kekahi mau makaainana o ka Moi ma ka apana o Honolulu nei e nonoi haahua akli ia oe, e ka Moa Kiekie, e aeia mai lakou e halawai maloko o ke keena nui o ka Hale Hookolokolo, ke hiki aku i keahiahi, hora 7, o ka la 19 o keia malema, o ka poalua hoi ia. Ae oluolu paha oe, e ka Mea Kiekie, ko hoikeia aku me ka hauhaa ke kuiou o ko lakon haiawai ana—oia rio ka noonoo ana, a me ka hooinaopopo ana i mau Lunamakaainana no keia apana no ka Ahaolelo e hiki mai ana. Me ka mahalo, Kau kauwa haahaa, (Inoa,) J. W. H, Kaowahi. OIIIAN'A KaLAIAINA, ) Kulanakauhatc o Honolulu, >• 12th Novernber, 1861. ) Aluha oe, e J. W. 11. Kauwaiii : t r a loaa mai kau palapala e noi ana e haaAviia'ku i kekahi poe o na inakaainana o keia kulanakauhale i ka luini nui o ka Hale Hookolokolo. I ko'u manao, ua pono ke noi ana a na maknainana, a nolaila, ke haawiia'ku nei ka palapala ka;ioha i ka liauiuku e haawi ae ia oukou i kcta keena, Mo ke aloha, (Inottj L. Kamehame'ha. Na J. U . H. Kauwahi, Eaq., Honolulu. Nolaila, ke kuliea ia aku nei na kanaka a pflu ma keia apana, e hele mai i keia halawai ma ka poalua e hiki mai ana, oia ka la 19 o keia malaina, hora 1 o ke ahiahi,*aia maloko 0 ka Ilale Hookolokolo nia Honoluiu, kahi e halawai ai. > (Koena ma ka Helu 7.] No ka hapa loa o ko ke kauaka ike, a me kona noonoo, nolaila, aole i paa i ke kanaka ka manao mua a ke Akua i hooulu mai ai i na laau i pouo no ko ke kanaka ole, ua ike ia paha ma na aina e ae, aka, ke olelo nei au 1 keia*no na kanaka Hawaii, no ka mea, aole i haawiia na lahuikanaka e ae ka noonoo i oi loa aku inauuia o ko kakou, a i mea e maopopo ai, aole i auo e ae kekani lala o na kanaka i loiia. ia lakou ka ike hohonu a kaulana hoi, aole no hoi i ano e na uh&ue, a me na ki no, aka, eia wale no, o na lahui naauao o ka honua, ua hoomahui lakou e noonoo, a e imi, a hana hoi i na mea ano nui a kupanaha ilo k(» o na haneri uiakahiki i liala aku nei, aka hoi, o ka lahui Hawaii, eia no ke kanaha tiookahi r» na makahiki mai kona hanau ana mailoko o ka naaupo, nolaila, aole liiki i kekahi ke haohao ia mea. no ka mea, i kinolii, ua Imna ke Akua i ke kanaka inua ma ke ano kue e ole, a ua laha mai na lahui e noho nei inalalo o ka la, mailoko mai o kona puhaka, a no ke euii hope ana o ko leakou inau kupuna iloko o ka uaaupo, aote hoi i loaa na moo olelo pololei i palapala ia no ria hana a kela hanauna, keia hanauna, nolaila, ua poholo tike na maino iloko olaila, a hiki loa ia kakou nei. Ua ho6uohoia ko kakou lahui ma keia mau mokupuni, kahi e ulu ana na laau, a e hoohua inai ana na mea ulu. e kahe ana na waipuua a me nā kahawai, a e waiho ana na aina maikai a monlonii no hoi. Aole ke Akua i hele hou mai, a i ao mai ia kakou i na hana e ponipni a e ola ai ko kakou mau kino ma keia noho ana, aole hoi i kauoha mai ia kakOu e malii i ka honua i ola no kakou, aka, hookahi 110 kana kauoha ana i kiiioki, i ko kakou mau kupuna, a ua paa loa ia kauoha ia kakou a hiki i.ka hopena. Ua haawi ia mai ua kakou ua mea a pau me ka ninau hou ole akn ia ia, a me ke noi hou ole aku ia ia e hoolako mai ia kakou ma na mea a pau, no ka mea, ua waiho mai no oia i ka honua a me kona mau mea e piha ! i na kakou w&ie r ito ift) a no ko kakou ponoi, a nananok» hoomalu ana mai, a me ka hoonoho ana i poe hoomalu maluna o kakou a me na lahui a pau o ka hoiiua, nolaOa, e pono ia kākou ke ike pono i keia mau mea a pau. No kakou ke kuahiiei, a me ka mo«na, a me ka aiiia, & me ka lewa e like me ka hiki ia kakou, he waiwai ponoi no ia no k*kou na ana i hana mai ai, & ua pili na« k

m mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmiĒĒiĒ | bwti*ltī ēOM ē līk* am mAk«n*lt« i ko» > o\« ni lUkou i kdttbi i keksM, i olelo pbf iH katoo i n6 » kA p&kia, dftmo«, <Ul*dk, a krfif oki, ft po* i leīli Jkri, a nile bm i na īnoka i loan ko kft» koa ditl«, ke milki nei kākoa ao kn lom ole o da i me« e pono ai ka hoomala Aua o ku kakoa aopouL Maloii* owi Ia keiA h«w% * rae keia aek? malaiuk o kakou waie ibo do, do ka mea, ke haaa bookaraani uei kakon, a ke hoolīlo nei 1 ia kekoa i poe oi loa o k* haipti]e ma ke ao | nei e oi mamaa o Xoa, loba, a me ko kakon I hako lesa Kriato, a kē makemake nei pahA e oi aku ko kakou haipaie hookamani aoa inamaa o na aapaoi uui o ke ao oei i keia maa 1». Aole anei he wtiwai ma ko kakoa aina ? aole aoei he dal& iloko o oa mea e alu wale ! mai nei ma na kuahiwi ? aole anei e hiki ke hoololi ae i ke ano nui o kekahi mau mea a kakou e mahi ai i mea e loaa'i ke dala. a e lilo i waiwai kalepa ? no ka nele anei i ke kumu waiwai ole iloko o ko kakou aina e lioohaf maiaa'i i ka puka e komo mai ai ka waiwai o ■ i na aina e 7 Ke hoole aku nei au, aole i nele, aole loa, ! aka, eia ka mea i nele ai, ua paa ka puka i ; ke ki ia, a i na e hemo ka puka, alaila, e pu- ! ka mai no ka waiwai, a.paa no ko kakou poe kanaka i na hana, a e loaa no hoi ka oku, he i oleloa ka aea hele ma ka moku okohola e aea wale mai, Ina paha ninau mai oukon, e hai akti no wauy a eia lio ia, o ka malakeko a me ke ko paa wale no anei ka waiwai o ke ko, aole anei he waiwai e ae i koe aku iloko ona ke hoololiia ? 0 ka laui a me ke kalua i ke ki i mea e moa ai, oia wale no anei ka waiwai o | ke ki 7 o ka ai wale no anei i ka uala kahiki ; ka waiwai oia mea, o ka palaoa, a me ka berena wale no anei ka waiwai iloko oka huita, a pela no a nui aku, a ina he kurnu waiwai no iluko oia mau mea, e pono i ka mea ike e hoike mai, no ka mea, o ka manawa kupouo no keia e kamailio pu no ko kakou mau pono mamua o ka noho ana o ka ahaolelo e hiki mai ana. Ile rnea maikai no ka hapai aua no ka rnahj pulupulu, inahi raiki, a rrie na inea e ae, aka, aoie paha he mea kue i ka pono o ka leliulehu ka hoopuka aku i nu mea e ae i manaoia e ola no ka lahuikanaka i pale aku i na pilikia e hele mai ana mamua o kakou. 0 kakou no na lunakanawai no ko kakou mau pono iho, a e pono ia kakou e noonoo, a ina e holo ka manao, he mea pono ia, alaila, e hooholo aku 110. He kumu 'waiwai kalepa maikai no kakou ka pulupuiu, a me ka raiki, a me ke ko, a me ke kofe uo lioi, aka, no ka loaa ole anei o kekuhi kumu waiwai kalepa e ae e pono ai ke waiwai kalepa o kakou e noho nei, a ke lawe ia nei uo i na aina e i keia nianawa, oia lioi ka puluhupuu, ka pepoiao laau, a ke kauohaia aku nei i ka loli kekahi poe, a me ka lala inano 'kekahi. He'mau aina kupouo no kekahi o kakou i ka hanai hipa, a me ka hanai kao no hoi, a ke. mau nei uo ke kuai ana, a me ke kalepa ana, 110 ka hulu hipa a me ka ili kao no hoi, aole no nae ia o ka pau o ko kakou mau kumu wawai e kalepa aku ai, no ka mea, ua haawi mai ke Akua i ka aina e waiho nei malalo o ko kakou mau wawae i kumu waiwai no kakou, a malaiH^e imi ai ke kauaka i waiwai nona iho, a no kona hale, a ine kona ohana, a aole hoi ke Akua i hoowaiwai i kekahi aina a hoilihune lioi i kekahi, e like no me kakou e ike nei, aka, ua hookaawale oia i na apaua aina o kakou mainuli o na hana kupouo i ka poe e noho una malaila, a o ka nele, maluna wale no o ka poe e noho aua maluna o ka aina ka hewa a me ka pilikia. Aole paha oukou e ixiolowti ho ka loihi o ka manawa e pau i ka hoakaka ana nia keia mea, aka, aole he mea kupono ke hoakaka pokole i na kuuiu manao e pili ana i ko kakou knmu waiwai kalepa, nolaila, aia malaila ke kuonoono a me ka lako o ka lahui kanaka a me ke aupuni, a no ka mea hoi, aole e iho hou mai ana ke Akua e hana i honua waiwai hou ae no kakou e nolio ai, a i wahi e hao wale iuai ai kakou i ke gula a me ke dala, a hahao iloko o ko kakou mau paiiu, a me na waihona o kakou, a i wahi hoi e ai | wale ai kakou i ka ai i hoomakaukau mua ia I me ko kakou lawelawe ole aku. | 0 ko kakou riiftu mokupuni e noho nei, iia j kupono no ia iA kakou, & e pono ke oluolu kakou i kahi i loaa mai ia kakou, no ka mea, | aole i pau i ka hoike ia maluna na kiimu waiwai e waiho ana iloko o ko kakou mau mokupuni e noho nei, aka,.ke makemake loa nei nae paha kakou e hoolilo i na kumu waiwai a kakou e luhi hapa ai i kunui waiwai io no kakou, me ka imi hou ole aku. Ke ultt nei no ke ki, a iue ke ko, ka huita, ka uwala kahiki, a no keaha e hiki ofe ai ke hoOhuli ae ma kekhhi ano i kiimu waiwai kalepa no kakou. Ke ulu nei ka nioi, ke akaakai, ke k&ukama, a me ke bine, ( papapa opiopio Hilii, ) a no keaha e kapi ole ia'i a lilo i kumu waiwai kalepa e pili aua i na mea ai ? Ua ae ia ke kaiiii aua, a me kef kaomi ana o ka waina, a e loaa i vinega I mea iapī no na mea uln, a i mea kaiepa no hoi. 0 ka lepo hoi a kakou e hehi nei, no keaha ke kahu ole ia, a e lilo i pohaku u!a? he waiwai kalepa no ia, no ka mea, ua ike oukou i na hale nui e kukulii ia nei ma kela meā, e waiho anei no na aina e wale inai? no ko kakou pohaku ula i mea kukulu, he iraiwai no ka a me na aiia bipi t a me ka iwi bipi, a no ke*ha ka hana ole i kopa ?

mssßSßßmssssamssaßssssĒĒms^ Xr#»ik> i£ii jml ko mao aioa tat ! kiiMkmkiikā, *iōa# aika, t k» ! i# |>«bi r ililk» #p«k« iā < j •§ ok* io»s pi» nuo wami, # l»oflbc^ Āui m» aoaiMei iloko o ka e|ke ppie o* liiimai kalepa o oa kft*uu no ia e kaili.aku i ke daia mai loko akn o ko kakun !ixna, a oia ka mea a kakoa e mihi nei 00 ka pUikia, • me ka hi)imi oni n« ijm moko okohola, oo ca waiwai palaho wale «I kakoa r ka 1110 *kn. Ua p*tf ko katdfj fi pnas ®ar« boēmi ai i ka haoai aoa ? na ono ole iho nei aoei ka io o ka moa, e hanai kaana ai i mea fcooooono ? aole aoei ka waina, a me ka maia, he ua«a hiki ke kapiia a lawe i ka aiua e. Ina e nana kakoo i oa knma waiwai o k*-i kou, e hiki ke kalepa me na aiea e, ua nui no, a ina e hana naaoao kakou, aole paha e pilikia hoo ana, aka, aole au i olelo ana e haalele i na ano o ka kakou mau mea e hana oeī, a e kak-pa nei i keia manawa, no ka mea, ua kupono no ia, c»a nae ka hewa, o ka hooim> lowa, a ine ke kanu uuku, a me ka hana uoku, no ka hilinai ana i ke kuai koke ia mai. Nawai e noonoo i na mea e pono ai keia mau hana, aole anei na ka Aliaolelo e hiki inai ana ? Aole anei na ka poe e manao ana e ike oie i na la piHkia. Ma ke ahiahi iho nei o ka la II o keia malama, oia ka poakahi; he halawai ma ka Luakini o Kaumakapili, he haiawai kuha 1 na Lunamakaainana e komo i ka Ahaolelo o keia makahiki aku ; a ua kohoia o J. Komoikeehuehu i Lunahoomalu no ia halawai, No ua kanaka maoli wale fto ia halawai, a malaila kn mea Hanohano ioane li, & me na hoahanno he nui no, a me kekahi mau hoa o na Ahahui Nupepa e hoopukaia nei. Nui na Luna i hoikeia; ewalu kanaka mao* li r a elua haole, ua kohoia no keia mau Luua i koktihī halawni ana o lakou mimua ibo nei, a eia na Luna kanaka maoli : S, I), Keolanui, "1 Sn|oinona, 1 ... Malnki, j-noKaumakap.li. E. P. Kamaipelekane, J VV. B. Mahu, \ Daniela B. Pali, »r • L J. Komoikeehuehu, f no K"""""'""'. Pualewa, } G. P. Ju(Jd, ) T , . J. J?'uller, j Luo. haole. Ma kela halawai ana, ua kapaeia na Luna Haole, no ka maopopo ole o ko laua ae mai, a ua kohoia i mau Luna haole hou : i Edwin O. Hall, ' William Webster. Paapu na Luna I Kupono kekahi a kūpo* no ole kekahi ; ano ka hooholo ana oka Hale e ninau pakahi ka Lunahoomalu i ka inon o na Luna, ua ninauia o S. D. Keolauat, (10 k« mea, oia no Ka ifiot miia; ua kO" mai o loane li, a hoakaka i kona manao me nonoi mai e hooholoia i olelo hooholo, e pono ke nrfbnoo a kuka no ke ana pono o ke kanaka, a hoopuka mai i ko S. D. Keolanui kumu i kanalua'i oia, oia ke kokua i ka nupepa Hoku Pakipika. Aiakalkekahi hewa 0 ke kanaka ma ke Kumukanawai e komo ole ai i ka Ahaolelo, o ke kokua i ka nupepa Hoku Pakipika ! E hoike mai ia Pauku, a e pai oe ma ka nupepa. Ūa ikaika 110 kekahi olelo a ua mea Hanohano la ia po e pili aha i keia nupepn, e olelo ana no ke kipaku aku ina kumu. Eia ka ninau, Ua olelo kumu ole anei ka pepa ia mea ? L T a kipaku io anei ia lakou ? Ua noho malie anei ka waha oua mau kumu la ? Aole anei o lakou ka poe hoino loa i keia nupepa ? Aole anei no kela olelo a E. Bailey o Wailuku 1 kela kanaka ia W. Kaleikau ke kumu o ka olelo ana o keia nupepa ? Aole aiiei ua paiia kana palapala i ka Hae Hawaii, a maho{ie olelo aku keia nupepa ? He olelo maikai anei kela a Bailey ia KnleikaU ? Aole anei e hiki i ka nupepa ili ulaula ke keeo no ka oielo iho ia o kekahi o kona hanauna ? Hiki no, a hiki loa no. E nana oukou i ka Hae Hawaii Helii 29, \ Buke 6, a e ike i kela palapala a W. Kalei- j kau; a e nana 4 hoi ika Hoku Pakipika, Helu | 6, aoao 2 J a e ike i ka olelo a keia nupepa; j aole kuihe iki keia pepa i kann olelo malaila. ! Mai hoohewa *ale mamuli oka inaoao ino. J Ua hoopukaia no hoi e ka Mea Hanohano j ka manao e kihai i kela kanawai e hooki i na j mai ino, no ka mea, he haumia loa ke Aupunii Ae paha. Aole au i ike uā ae akt« kela kanawai e lanakila na wahine, a e hookamakama h»i; aole au i ike. ua hoonoaia ko lakou moekolohe ana ; aka, eia ka'u mea i ike, o na mea a pau maloko o keia Aupuni, aia no lakou inalalo o ka Mokuna XIII o na Kanawai Karaima, a ina e hopuia, a laweia, a hookolokoloia, a ku ka hewa, alaila e hoopaiia no. Pela ko'u manao, aka, malia nae paha aole pela ko ka Lunakaoawai Kiekie manao. Ua hanaia kela kanawai i mea e hoemi ai i oa mai ino i loaa ma ka hookaoiakama malu ana, a nolaila, kauia i kanawai e hiki oie ai lakou ke huna, aka, e pāa lakou malalo o ke kaoawai; aole nae ehoopunahele ia lakou ke ikeia aku e mOēkolohe aoa. Aole loa. Ina pela, alaiia, e haalele au i kuu kokua ana i kellkanawai. Ma ka nupepa e hoopukaia ana i keia, puie ako, alaiia, e hoopukaia aku no na Rula a tīie na kumuao aku i na kanaka Hawaii no ke katiir āoā a ma ka hana, amalama ana hoi i ka pulupulu a me ka raiki, aia a pau i ka hoomakaukauia e ka poe i ike, alaila haawiia mai e paiia.

Hm Laaa Im • H«*a «kāl^. £ like m» boobok> o ka o e» Ahahoi ma lta l* 93 o Oeaioha, $m*4L Hooiiokiia. ki Laaa Nai e kofco oa loi* boo oka £tok»0 ka Pakipika. Nolaila, aa k£<boia o O. W. D. Halema&o o Hamakua Hawaii E. Makaioulo. " " Pona " " 5U &. Kaknna. " 44 " " M«o4. W. Crowoingberg Makawao " " Jf. Harerko«t " - .Waihiko " " ] r ,,W. H.. KMiuwāi, V" " " " " i. 0. K&huailoa, " " " " " " j 5. M. Ka»akao f M Waihee " "| Makai, " '• Waikaoe, OainL | Kaopala, " " Ewa. " " fT. B. Come, " - " " " " " | | L. Kauakahi, " Moloaa, KaoaL i E like me ka loaa ana māi oka ookoo mao |Pepa Hela inoa, ma o ke Kakaoolelo la-o ka Hoka o ka Pakipika. nolaila, oa hooholo ka i jLuna Nui me ka maeao maikai. Ca mau no na Inna i koho mua ia ai. ke haalele ole lakou. ) Ina e ninau oukou iko onkou uku, he pono ke nana i ka olelo hoike a ka Ahahui ma Jtā aoao e 2 o ka helu e ma o ke Kakauo/Alo la, ame ka luna hwponop<»no. f Kaiawielo oka lIOKU PAKIPIKA,