Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 12, 12 December 1861 — Page 1

Page PDF (1.68 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika.
BUKE I. HONOLULU, DEKEMABA 12, 1861. HELU 12.

 

KA HOKU
O KA
PAKIPIKA.

E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O

J. W. H. KAUWAHI,

Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehuehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.

Eia ke kumu manao paa.

                He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.

Hoku o ka Pakipika.

HE UHANE NO KIPOLA.

He uhane he aloha no Kipola,
He aloha ko kino e waiho nei,
Aole ka uhane ko hoa pili,
Ei aku nei paha i ke ao uli,
I ka ua punohu ua i ke kai,
Akahi ke aloha lia i ke kino,
He uwe helu mai o ka Pahukoa,
Aloha ino no kuu moopuna,
Kuu hoa hoolaukanaka oia hale,
Ua haalele mai nei i ka pili,
O ka lia ke aloha kai kuu kino,
Kaumaha luuluu e noho nei,
Inai pu no me ka waimaka,
He uhane he aloha no Kipola,
He aloha ko kino i ka nalo ana,
Ei aku nei paha me Poliahu,
Me ka wahine noho i ke kuahiwi,
Aahu i ka noe o ka mauna,
I ka ua halii i Maunalei,
Lei aku ka uhane o ka Lauae,
O ka lau aala o na pali—e,
Hoolohe ka uhane o ke Kahuli,
O ka manu leo lea o ka nahele,
Kaahele ka uhane ma Hilo e,
A ike i ka ua kualu,
I ka ua halii mai i ke kai,
Kahiko i ka maka o ka Lehua,
Ai aku ka uhane o ka Omaka,
O ka ia nui o Waiakea,
Ola ia maka pehu noho i ka uka,
Hee aku i ka nalu o Punahoa,
He uhane he aloha no Kipola,
Huli hoi ka uhane ma Puna e,
A ike i ka wai koolihilihi,
I ka wai i ka maka o ka Lehua,
Honi aku ka uhane o ke ala,
O ke ala o ka hala me ka maile,
Paoa i ka nahele o Panaewa,
Aia Lilinoe i ke kuahiwi,
O ka ua aweawe i ka pali.,
Haaheo i ka lau o ka nahele,
Huli hoi ka uhane i ka aina,
I ke one hanau o ka makua,
A ike i ka lai o Hookena,
I ka malu o ka niu o Kuua,
O ke kai leo nui o Puhau,
Nakolokolo lua i one Ua,
He uhane he aloha no Kipola,
He uwe kanikau mai o Kaai,
Aloha ino no kuu kekii,
Kuu mea aloha i hele aku nei,
U iho nei au aole oe,
Ua lilo ua hala me ke Akua,
Me ka makua nui o ka lehulehu.
Aahu ka uhane o ka ua noe,
O ke kapa kehau o Kaala,
Lei aku ka uhane o ke kupukupu,
O ka nae aala o Lihue—e,
I ku i ka luna o Koiahi—e,
O ka lau Kawelu ko Lanihuli,
Paia e ka makani holu i ka pali,
O ka pali kiekie o Nuuanu,
A ike i ka ua poai hala,
Mauka makai o Kahaluu,
He uhane he aloha no Kipola,
Au aku ka uhane o ke kai loa,
Na ale makawalu o ka ieie,
A ike i ka noe o Alakai,
I ka uhi mai iluna o Maluaka,
Akaka e ka luna o Kawaikini,
Ahuwale iluna o Waialeale,
Nana ka maka ia Puna—e,
A ike i ke ku a Haupu,
I kela kuawi kukilakila,
I paia e ka makani o ka malua,
Hao na polena o Kalanipuu,
Huki mai Kalalea me Nounou,
Kilinahe ka makani o ke Koolau,
Ai aku ka uhane o ka Hinana,
O ka ia nui o Wailua—,
O ka ia mili i ka poho o ka lima,
Hee i ka nalu o Kalehuawehe,
O ka puahau lana i Hauola,
Ua ola ka uhane oia nei,
Ua inu i ka wai o Waiehu,
I ka wai Anuenue i ka pali,
I ka pali lele o na'Lii kapu,
He uhane he aloha no Kipola,
O ke kalukalu mai o Kapaa,
O ka nalu kaumuku o Makaiwa,
O ke kaha ai ole o Kealia,
Alia ka uhane e naue aku,
Ka piina loa ana i Mailehuna,
Aloha ka uhane oia nei,
E naue nei la i ka malu hala,
I ka malu hala nui o Koolau,
Kie aku ia Hanalei,
A ike i ke one o Mahamoku,
I ka limu heelua i Manuakepa,
Kahiko ka uhane la o ka Lehua,
O ka lehua kupali o Luluupali,
I ku i ka luna o Kaumaka,
Nana i ka ulu Hala o Naue,
I kuniia e ke kai lewa i ke one,
He uhane he aloha no Kipola,
Geresona P. KAAI.
J. S. K. Kakauolelo.
Kauhako, Kona, Hawaii, Nov. 3, 1861.

HE KAAO NO HESINI.
Helu 3.
I unuhia mai mailoko mai o ka Arabian Nights.

                Puka aku la ua wahi kaikamahine nei, a ninau aku la i ke Lii koa. Heaha ka oukou. Olelo aku la ke alii koa. I kauoha ia mai nei makou e ke alii, nona na Mokupuni ehiku o Wakawaka, e kii mai ia oukou, e pii aku oukou i kahi o na kaikamahine ana ehiku, ae aku la keia, me ka i aku, e hoi ae makou e komo i na wahi kapa o makou.
                Oia ke komo ana o lakou i na kapa manu o lakou, a makaukau lakou nei, hele like aku la lakou nei, e ike ia ua o Hesini; a pau ia, o ko lakou nei, lele like aku la no ia i ka lewa.
                Noho iho la o Hesini, oia wale no iloko o ka la mua, o ka lua ia o ka pule o ia nei, hele aku la keia e nana pakahi i na rumi a pau, pau na rumi a pau i ka nana ia e ia nei, koe hookahi rumi i koe, aole keia i nana ia rumi; no ka mea, oia no ka rumi i papa ia mai ai e kahi kaikuahine hookama oia nei, aka, he mea pono ole nae ia i kona manao, olelo iho la ia iloko ona.
                Ua ae ia mai ia'u na wahi a pau o ka hale, aka, o keia rumi, heaha la ko'u mea i papa ia ai, aole au e wehe, aole no hoi e hookomo i ko'u poo iloko. Heaha la ka mea maikai o keia rumi, i papa ia mai ai hoi au, aka, no ka ikaika loa o ko ia nei manao e ike ia loko o ua rumi nei, hookomo aku la no keia i ke ki, a wehe malie ae la i ke pani o ka puka o ua rumi la, ike aku la keia i ke ano o loko o ua rumi la, he waiho wale iho no, aohe wahi moena o loko, aohe no he wahi ukana, ua hele a ua oki loa i ka lepo, olelo iho la keia, ka! kainoa he rumi maikai keia e aua ia nei ia'u, eia no ka hoi he lepo wale no hoi la, hookomo aku la kela l ke poo oia nei iloko, a ike aku la keia he wahi ala pii e ku ana, komo loa aku la keia iloko e nana ai, ia ia nei i komo loa aku ai iloko, ike aku la hoi keia, he wahi puka uuku maluna ponoi o ua wahi rumi nei, neenee loa aku la keia me ka nana pono loa i ke ano o kela wahi puka maluna, ia ia nei i kupono ai malalo ae o ua wahi puka nei, ike aku la keia hookahi La, hookahi Mahina, a me hookahi Hoku e kau ana maluna ponoi o ua wahi puka la, pule aku la keia i ke Akua, ma ka inoa o Alahe, ka mea nana i hoikeike mai ia'u i na mea kupanaha iloko o keia rumi. E hoonani mau loa ia aku kou inoa, i na manawa a pau, a hiki i ke ao pau ole, Amene; pii aku la keia ma ke alapii, oia paha ka hapalua o ka hora 7 o ke ahiahi, a puka ae la ke poo oia nei maluna o ua wahi puka nei, ike aku la keia ia luna o keia wahi, ua like loa me ke kihapai maikai, me ka olelo iho oia nei, aohe ia nei i ike i kekahi wahi maikai ma ka honua nei, e like me keia, i ko ia nei ike ana i keia wahi, ua aneane keia e maule no ka maikai loa o keia wahi, pule aku la keia i ke Akua, no ko ia nei hiki ana ma kela wahi. Ia ia nei e hoomaha ana malalo o kekahi laau nui, ike aku la keia i ke konane maikai o ka mahina ia po, ike aku la keia i kekahi kiowai maikai loa, ua hoonani i na lau o ka nahelehele, e ulu ana na pua o kela ano, a me keia ano, malaila keia i lohe ai i ka leo o kela manu, keia manu, huli ae la koia nei alo iluna, ike aku la keia, me he mea la, ua hoonohoia na manu a pau ma ka lewa o ka lani, aka, o ke poo nae o ka manu ka ia nei e ike aku ai, i ka okuu mai iloko o ke ao, nana pono loa aku la keia i keia mea kupanaha.
                Ia ia nei e nana mau ana iluna, ike aku la keia i ka hulali mai o keia mea iloko o ke ao, hoomaopopo loa aku keia, a ike maoli aku la keia, he poe ano koa, he mau tausani paha ko lakou nui, maluna wale no lakou a pau o na lio, me ka papale keleawe ma na poo, oia ka mea hulali ana i ike aku ai, oiai oia e nana ana iluna.
                I ka ike maopopo ana aku nae oia nei, i keia poe a pau maluna o na lio, makau loa iho la keia, pee loa ae la keia malalo o ka laau, me ka manao o ia nei, o pilikia auanei keia ke ike ia mai, a liuliu iki iho, hoaiki ae la keia, aia hoi, e lele iho ana keia poe manu he umikumamakolu, nana pono loa aku la keia i ua manu la, lele pono ae la lakou maluna pono o ke kiowai, a haule like iho la iloko o ke kiowai.
                Ia lakou nei i haule ai iloko o ke kiowai, lohe ae la keia he poe leo wahine keia e akaaka mai nei iloko o ka wai, lele hou mai la ua poe manu nei, a kau pono iho la maluna o ka laau a ia nei e moe nei, (me ko lakou ike ole mai nae ia ia nei, oia nei nae ka ike aku ia lakou,) wehe like ae la lakou i na kapa manu o lakou, a waiho iho la iluna o ua laau la.
                Ike maopopo aku la keia ia lakou pakahi a pau, ike aku la keia i na kaikuahine oia nei, maopopo iho la ia ia nei, o ka poe Haku keia o na kaikuahine oia nei; mahalo aku la keia i ka wahine maikai o lakou nei, me ka i iho oia nei iloko ona, eia ka hoi he poe wahine keia poe manu i lele mai nei, he keu no hoi keia o ka poe wahine maikai nui wale, o kuu wahi kaikuahine uuku no nae ke keu o keia poe.
                Ia lakou nei e auau ana i na kiowai nei, lohe aku la keia i kekahi leo wahine, e kani mai ana ke oli iloko o ka lewa, i ko ia nei lohe ana, ua like me ka leo o ke kahuli leo lea o ke kuahiwi, me ka leo hoi o ka pololei kani kuamauna o ka nahele, lele ae la ko ia nei hauli, me ka manao e ike pono aku i ka mea nona keia leo, aohe i liuliu iki iho, ike aku la keia i ka mea nona ua leo nei, he manu. I iho la keia e, o ke keu paha hoi keia o ka wahine maikai, (o keia ka muli loa o ka poe kaikamahine o luna, oia nei no hoi ka mea ia ia ka noho alii, a oia nei no hoi ka punahele a ko lakou nei makuahine,) lele iho la keia me ke kapa hulu oia nei iloko o ka wai, (e like no hoi me na manu e auau ana iloko o ka wai, a kakou e ike nei, pela ko ia nei auau ana iloko o ka wai, a pau ia, lele hou mai la keia i kapa, a kau mai la iluna o ka laau a kela poe i kau ai i ko lakou kapa hulu manu, kau pono iho la nae keia maluna pono o ke poo o ua wahi keiki nei, me ka ike ole i ua wahi keiki nei, o ua wahi keiki nei nae kai ike aku ia ia nei.
                I ua kaikamahine la e wehe ana i ke kapa hulu manu ona, leha ae la na maka oia nei iluna, ike aku la keia i ka poli o ua kaikamahine la, a me na wahi huna o ke kino, ia ia nei i ike aku ai. I iho la keia iloko o ko ia nei naau, kahaha! o ku no hoi a ka wahine maikai la, pali ke kua, mahina ke alo, holoholo aku la ua kaikamahine la, a lele aku la iloko o ka wai, ia wa a ua kaikamahine nei i lele aku ai iloko o ka wai, ike aku la keia i ka hope o ua kaikamahine la, oia no ka ka ipukai laau la, ka hele a popohe maikai. Ia wa no, ka pii mai la no ia o ka pouli, i ka ka mea o ka makemake, me he mea la, ua naha ko ia nei puuwai, aole keia i ike i ka pii ana mai o ua poe kaikamahine nei, a me ka hoi ana, ua pouli ae la na maka, me he mea la ua pau ka hanu o loko.
                Puoho ae la keia, ua kokoke i kau wahi o ka wanaao, ko ia nei hoomanawanui aku la no ia i ka hoi i ko ia nei rumi, hoi aku la no keia a hiki i ko ia nei wahi moe, ka haule aku la no ia o ia nei, o ka moe ka hana, aohe manao mai e o ka ai, pau ae la ka ono ana o ka ai, i ka ka mea o ka makemake i ka wahine; o ka ike wale ana aku no ka ia nei, me ka launa ole la, a lilo e no ia ia nei keia mea o ke aloha.
                Waiho iho la keia, hookahi pule ka waiho ana aohe komo mai o ka ai, a i ka lua o ka pule, hele keia i kau wahi o ka pilikia, a aneane no i kau wahi o ka hele aku, ua hele keia a koe na iwi.
                I ka la hope o ka pule hope, hoi mai na kaikuahine oia nei, mai luna mai, i loa no hoi i ko lakou nei hiki ana ilalo, ka miki mua aku la no ia o kahi kaikuahine uuku o ia nei, a wehe no i ka puka o ka rumi, i nana aku ka hana i ke kaikunane, ua hele a koe o na iwi, ua aneane e pau ka lohe.
                Lele iho la keia maluna o ke kaikunane, me ka uwe, haule iho la ka waimaka o ke kaikuahine maluna pono o koia nei mau maka, alawa ae la ko ia nei mau maka iluna, ike powehiwehi ae la keia i kahi kaikuahine uuku oia nei, haloiloi ae la na waimaka o ua o Hesini. Ninau iho la ke kaikuahine ia ia nei, heaha keia au i hana ai? a nohea mai hoi keia pilikia i kau mai ai maluna ou? aka, aole loa e hiki i ua wahi keiki nei ke hai aku, i ke kumu o kona pilikia ana, ninau hou no ke kaikuahine, aole anei e hiki ia oe ke hai mai ia'u i ke kumu o kou pilikia ana? Ua wehe anei oe i ka rumi a'u i papa aku ai ia oe, aole oe e wehe.

HE MOOOLELO NO KAILIOKALAUOKEKOA.

                [E kapa ia keia mooolelo o Kailiokalauokekoa, i oleloia malalo, o ka Helu 1 o na Helu i hoopukaia e Hinau, a o ua mau Helu la, e kapaia o na Helu hope; aka, ma ke keena o keia mooolelo mahope iho o ka Hinau hoopau ana, e oleloia, oia ka Helu 6 ma ka'u mana, a o ka Helu 6 ma ka Hinau mana, aia a pau ka hooponopono ana o ka mookuauhau o ka mea i oleloia o Wailuanuiahoano, a me na mea i komo ole iloko o na Helu i kaao mua ia ma kela mau pepa a me na kumu hoohalahala e ae, alaila, e hoopukaia aku ke koena ma ka Helu 13.]
                Ua oleloia iloko o keia mooolelo, he alii nui ka makuakane o Kailiokalauokekoa no Kauai, a o na kupuna o ka mea nona keia mooolelo, noloko mai o ka aina i kapaia o Kealohilani, aka, ma ka Helu mua o keia mooolelo i hoopukaia e Hinau, ua oleloia malaila, o Kealiiokauai ka makuakane o Kailiokalauokekoa, o Wailuanuiahoano ka mawahine. Ma keia mooolelo hoi, o Poloula ka makuakane no loko mai o Kealohilani, o ka makuwahine hoi, o Hakoilani, no Kauai ia, makai o Mana i Kauai, kona wahi i hanau ai, malaila no oia i noho ai a hiki i ko laua hoao ana me Poloula.
                Mamua o ko laua hoao ana; holo mai o Poloula maluna o kona waa Leho, a pae ma ke Kaha o Mana, mailoko mai nae o ka aina i oleloia maluna, o Kealohilani. Ia ia nei e nana ana i ka anapa o ka wailiula, ike aku la keia i ke aka o Hakailani ma ka wailiula, lilo ko ia nei maka i ka nana ilalo; a pela no hoi o Hakoilani, ua ike aku ia ia Poloula maloko o ka wailiula ma ke aka: aka, ua lilo na maka o laua i ka nana ilalo, ma na aka i hoike ia e ka liula. Aia o Poloula e nana ana na maka ilalo, me ka hele no imua a hiki i ko laua halawai ana me Hakoilani, i ko laua launa pu ana, akahi no a ike kino laua a launa kamailio, ia manawa, hoao koke laua e like me ke ano mau.
                Ia laua nei i hoao ai, ua hanau aku o Hakoilani, eha keikikane me kekahi kane e aku. Aka, mamua o ko laua hoao ana, ua hai mua aku ke kahuna o Luanuu ia Hakoilani penei. O keia mau keiki kane au eha, he mau keiki waiwai ole, ina e hanau hou ae i ke keiki, a he keiki kane, alaila, oia ko keiki e ku ai i ka moku, mai kukulu o Tahiti a keia aina, aka hoi, i hanau he kaikamahine. he kiki waiwai no, e ku ana no i ka moku. Oia ka wanana a ke kahuna mamua aku o ko laua hoao ana, me Poloula me Hakoilani.
                Ia laua nei i hoao ai, lilo ka noho alii ia Poloula, a puni o Kauai, a me Niihau, a ua maikai ia mea imua o na makaainana, a me na kaukaualii a pau.
                Ia noho ana a laua nei, hapai o Hakoilani, a hanau mai he kaikamahine, kapa iho la o Hakoilani, i ka inoa o ua kaikamahine nei o Kailiokalauokekoa mamuli o ka inoa o kona kupunawahine.
                Elua anahulu mahope iho o ka hanau ana, hele mai la ke kahuna o Luanuu, a nana iho la i ke kaikamahine, a olelo aku la i na makua. Eia ka ouli o nei kaikamahine, he kaikamahine hanohano, aole nae oia e moe ana i kekahi o na'lii o keia aina, he kane akua ka ia nei kane, ma keia hope aku, he manu ko ia nei hoa noho, aole olua e ike ana i kana wahi e hele ai, a loaa kana kane, i ka manawa nae e loaa ai ka ia nei kane, e mainoino ana nae laua, me ka make o kekahi o laua; eia hou, o ka wa e loaa ai ke kane a keia kaikamahine, oia kona manawa e pipili loa aku ai i ke kane, me ka hoolohe ole mai i ka olua olelo, a me ka make o kekahi o laua. Nolaila, ke olelo aku nei au ia olua, e malama pono loa olua i keia keiki, a hiki i ka olua manawa kupono e manao ai e mare i ke kane. Oia ka wanana alua a ua kahuna nei.
                No keia mau olelo a ke kahuna i haiia maluna, nolaila, malama nui loa ia o Kailiokalauokekoa me ka ike ole o na makaainana ia ia, a me ua kaikamahine nei i na mea a pau, ma ke alo alii wale iho no oia e ikeia ai. Pela oia i malamaia ai a nui ua kaikamahine nei, ua ane hiki paha i ka palena o na makua i oleloia ma ke kanawai e pili ana i ka makua me ke keiki.
                I kekahi po o ko ia nei mau la hookanakamakua, loaa ia Kailiokalauokekoa ka moeuhane, no kona halawai ana me kekahi keiki opiopio maikai, i oi aku mamua o na keiki kane o ke alo alii. Pela mamua aku, a hiki i ka umikumamalua o ko ia nei halawai ana, ma ka moeuhane, nolaila, mamule ka manao o ke kaikamahine, no ua keiki nei, a kaumaha ka naau, me ka luuluu, a me ke ake nui e ike kino i ua keiki nei a ia nei e moeuhane nei.
                I ka po hope loa o ko laua halawai ana ma ka moeuhane, i ka wanaao, hoala aku la oia i ke kahu wahine, a ala mai la ke kahu, hai aku la o Kailiokalauokekoa i kona kahu i ke kumu o kona hoala ana.
                I hoala aku nei au ia oe, no ka mea, ua hiki mai hou mai nei no ua kane uhane nei au, akolu loaa ana ia'u, ma ka moeuhane iloko o keia po, aole au i moe iki, i ka hiaa wale iho nei no au, a hoala wale aku la no au ia oe, nolaila, pehea la wau e ike ai i ke kino maoli o ka mea au e moe uhane nei. Alaila olelo aku la ke kahu wahine penei.
                E olelo aku oe i na makua ou e hookuu ia oe, e hele i ke kaapuni ma Kauai nei a puni, malia o loaa ia oe ka mea au e moeuhane nei, ina i ae ole mai ou mau makua i ka hookuu ia oe, o oe wale no, alaila e olelo aku oe, e hele pu me na makua ou, malia o ae mai laua.

                I ka wa kahiko, he aina mauna o Paliuli ma ka Mokupuni o Hawaii, a e koe ana elua kanaka wale no malaila, i ko laua iho ana ma kai o Hilo i keia niau la'ku nei, a hiki laua ma kahi kokoke iki aku, oioi iho laua, a nana i ka maikai o kahi Kulanakauhale o Punahoa, a hookani laua i ka maikai o ka Luakini o Haili, olelo aku la kekahi o laua i kekahi me ka ninau aku, "Maikai ka hale, a me kahi oioi o ua hale la, ke ike aku la no anei oe? pane mai la ka hoa, ae." Ninau hou aku la no ka mua, " ke ike aku la no anei oe i kahi nalo e e kolo ae la iluna o ua wahi oioi la?" nana pono aku la ke kokoolua me ke kanalua loa no ke kupanaha loa o koiala ike ana ia nalo ma kahi loihi loa, elima mile paha, a haupu keia me ka manao e hana hoopunipuni mai ana kela, a pane aku la ka hoa, " aole o'u ike aku, aka, ke lohe nei au i ka nakeke o kona mau wawae."
                "Me ke ana a oukou e ana aku ai, pela no oukou e ana ia mai ai."

No ke kaua ana o Kamehameha, a me ka hui ana o na Aupuni o keia Pae Aina malalo o na.

                He pono paha ia oe o ka Hoku o ka Pakipika ke hoopuka ae i keia wahi puolo meli, a na lakou ia e mukiki iho i kou momona, a nihi hele ae oe ma nei mau kai ewalu, mai ka la puka i Haehae, a ka welona i Lehua.
                Eia no ia. O Kamehameha ke keiki ia a Keoua, o Keoua ke kaikaina o Kalaniopuu, no ka mea, hookahi o laua makuahine o Kamakaimoku.
                A make iho la o Kalaniopuu i Kau ma Waioahukini, i Pakini kahi i make ai, a i ka make ana iho o Kalaniopuu, koi mai la o Keawemauhili a me na'lii a me na puali ia Kiwalao i ke keiki a Kalaniopuu, e kaua me Kamehameha a me na'lii a pau o Kona.
                No ka mea, ua makemake nui ko Hilo poe alii ia Kona, no ka pohu. Lawe mai la lakou i ke kupapau o Kalaniopuu maluna o ka waa, a holo pu mai la na'lii a me na kanaka a pau i Kona, no ka manao no e kaua. A hiki lakou ma Kapalilua i Kona, holo mai la o Keeaumoku mai Honokua, mai Kapalilua mai, e ike i ke kupapau o Kalaniopuu maluna o na waa, a uwe iho la lakou.
                A ike aku la ia i ke ano o na'lii a me kanaka maluna o ka waa, he ano e. No ia mea ninau aku la ia ia lakou. Mahea ke kupapau e waiho ai ? I mai la lakou ia ia, Ma Kailua e waiho ai. Alaila, maopopo ia ia ke ano o ke kaua; no ka mea, ua manao lakou i nui kahi o Kona e lilo ia lakou, nolaila i hooke ai o Kailua.
                Holo mai la lakou a ku pono i Honaunau, alaila, ua iho la ka ua, he ua nui loa, nolaila pae ae la lakou i Honaunau, a waiho aku la i ke kupapau o Kalaniopuu maloko o ka hale o Keawe, a noho iho la o Kiwalao, a me na'lii a me na kanaka e okioki i ka aina o Hawaii a puni no lakou wale no a pau.
                A ma kela ua ana i pae ai ke kupapau i uka, holo aku la o Keeaumoku io Kamehameha la. Ma Kohala no o Kamehameha ia manawa; aka, ua kii aku o Kekuhaupio ia Kamehameha, a ua hiki mai o Kamehameha ma Kekaha, a halawai aku o Keeaumoku ma Kekaha me Kamehameha, a hai aku la o Keeaumoku ia Kamehameha i na mea ana i ike ai maluna o na waa kupapau, a maopopo iho la ia lakou ke ano o ke kaua.
                Alaila, kuka iho la lakou no ke kaua ana, a pau ia, holo aku la lakou e hookokoke ma Kaawaloa a ma Keei.
                Holo mai o Kiwalao mai Honaunau mai, a halawai me Kamehameha, a uwe iho la laua, a pau ka uwe ana, i mai la o Kiwalao ia Kamehameha, Auhea oe, e make ana kaua la, eia no ka makuakane o kaua la, ke pue mai nei no e kaua kakou, elua wale no paha auanei kaua e make; aloha ino kaua. O Keawemauhili ua makuakane la.
                Hoi aku la o Kiwalao i Honaunau, okioki iho la i ka aina me kona poe alii, a nele iho la kekahi alii i ka aina, o Keoua kona inoa. Ukiuki iho la ia no kona nele ana, a no ke kuamuamu ana mai kekahi. Alaila, hoohewahewa aku la ia me kona mau kanaka a pau e hele i ka lele kaua.
                A hele loa aku la lakou a Keomo, kua iho la i ka niu malaila, a pepehi aku la i ko Kamehameha kanaka a make, a make no hoi kekahi o lakou i ko Kamehameha kanaka. O ke kaua iho la no ia, ekolu paha la i kaua ai, alaila, hoouka nui.
                Eia na'lii mamuli o Kamehameha i ka la i hoouka ai, o Keeaumoku, o Keaweheulu, o Kameeiaumoku, a o Kamanawa, o Kehuhaupio, a me na'lii kaikaina o Kamehameha a pau.
                A i ua la la i hoouka ai, o Keeaumoku kai hoouka aku i ko Kiwalao mau poe kaua a hina iho la o Keeaumoku ilalo no ka hihia i ka pololu, hopu iho la ko Kiwalao poe koa o Nuhi, a o Kahai, oo iho la laua i ko Keeaumoku kua i ka pahoa, a o iho la kekahi i ka pololu, me ka i ana iho, ku aku la ka laau i ka Aama kua lenalena. A ua nawaliwali o Keeaumoku kokoke e make.
                Ia wa, lohe aku la o Keeaumoku i ko Kiwalao leo, i ka i ana mai, e malama i ka niho palaoa, aole e malama ia ia. Alaila, manao iho la o Keeaumoku i kona make loa. A ike o Kamanawa i ko Keeaumoku nawaliwali; hoouka la ia. A lohe o Kamahae, kipehi aku la ia, a pa iho la o Kiwalao i ka pohaku, a hina ilalo, a ala ae la o Keeaumoku me ka hooikaika, a uumi ia Kiwalao, me ka lei o mano ma kona lima, a moku ko Kiwalao ai a make, alaila, hoouka nui iho la o Kamehameha; o ka hee iho la no ia, alaila, lilo ke aupuni ia Kamehameha, o Mokuohai ka inoa oia kaua, oia no ke kaua i lilo ai ke aupuni nona.
                A ma keia kaua ana, lilo o Keoua ma kekahi kaua ana; a lilo no ia i alii no Kau, a ia mau la iho; mahuka malu o Keawemauhili ma ka mauna, a lilo ia i alii no Hilo a me Puna; o laua no na hoa kaua o Kamehameha mahope iho.
                A noho alii iho la o Kamehameha maluna o Kona a me Kohala a me Hamakua, akolu okana ia ia; a noho alii no hoi o Keawemauhili ma Hilo, a noho alii o Keoua ma Kau, akolu aupuni o Hawaii, akolu no hoi alii ia manawa.
                A kipi ae la kekahi alii o ko Keawemauhili aupuni o Kanekoa ka inoa, a kaua me Keawemauhili, a hee o Kanekoa ia Keawemauhili; a mahuka o Kanekoa a noho me Keoua, a mahope iho; kipi hou iho la o Kanekoa a kaua me Keoua, a hee o Kanekoa ia Keoua a pepehi ia iho la a make.
                No ka make ana o Kanekoa ku ae la kona hoahanau o Kahai ka inoa, a wehe ae la i kona malo, a hele ia io Kamehameha la, ike mai la o Kamehameha ia ia e hele wale aku ana; aloha aku la ia, a hoolalelale ae la ia i kena mau Kuhina e hele ma Hilo e kaua, ae mai no kona poe Kuhina ia ia.
                Eia ka inoa o ua poe Kuhina la, o Keeaumoku, o Keaweaheulu, o Kameeiaumoku, o Kamanawa, o lakou no ko Kamehameha mau hoa olelo, no kela mea keia mea nui o ke aupuni, nolaila, ua mau no ka olelo ana o ka lakou mau keiki, a mau moopuna i ka Kamehameha mau keiki; a mau moopuna.
                A liuliu iho la lakou, a hele aku la e kaua i kela mau okana ia Hilo a me Kau, ma ke kuahiwi o Kau ka hele ana. Ua kapaia ka inoa oia kaua, o Kauawa, o ka lua keia o ko Kamehameha kaua ana.
                Aole i hee o Keawemauhili a me Keoua ia kaua ana.
                Hoi ae la o Kamehameha a Laupahoehoe, a mahope iho, hele hou aku o Kamehameha ma Hilo e kaua; a hakaka ia me ha poe lawaia ma Keaau i Puna, a pa iho la ko Kamehameha lae i ka hoe a ka poe lawaia, a no ka nui o kona ikaika i pakele ai oia mai ka make.
                Aia wa, loaa ia Kamehameha ma Hilo na koa o Kaekili i hoouna malu ai mai Maui mai, e noho me Keawemauhili, e kaua mai ia Kamehameha. A ike o Kamehameha i ko Kahekili hewa, alaila, holo mai la o Kamehameha e kaua ia Kalanikupule i ke keiki a Kahekili. I Oahu no o Kahekili ia manawa. A kaua iho la laua ma Wailuku a hee o Kalanikupule ia Kamehameha, a pakele o Kalanikupule, a holo i Oahu. Ua luku nui ia ko Maui kanaka ia kaua ana, ua paa ka wai o Iao aole e kahe no ka nui o kanaka, ua kapaia ekolu inoa o keia kaua ana, o Kepaniwai, o Kauaupali, o Iao. O ke kolu keia o ko Kamehameha kaua ana. Ia manawa, kaua o Keawemauhili me Keoua, a make o Keawemauhili i ka pepehiia e Keoua, a hooke loa mai la o Keoua me ka manao e kii mai e lawe i ko Kamehameha mau okana nona, a me ka pepehi mai i ko Kamehameha makaainana. Hele mai la ia a kokohi ku i na kalo o Waipio.
                A lohe ae la o Kamehameha ma Kaunakahakai i Molokai keia hana hewa ana a Keoua, alaila, aloha o Kamehameha i na makaainana o Kona, o Kohala, a o Hamakua, nui ke kaumaha o ka naau no ko lakou luku wale ia.
                Alaila, hoi o Kamehameha mai Maui aku, e kaua me Keoua; a kaua iho la laua ma Koapapaa, ma Hamakua i Hawaii, a hee o Keoua ia Kamehameha. O kona hee loa no ia, i noho pio wale iho no ma Kau a hiki i kona make ana ma Kawaihae. O ka ha keia o ke kaua ana.
                A ma ia hope iho, holo mai ke alii o Kauai o Kaeo kona inoa, a hui pu me Kahekili ma Oahu; a holo mai laua ma Hawaii e kaua me Kamehameha. A halawai lakou me Kamehameha ma Kohala, a kaua iho la lakou ma ka moana, a hee laua ia Kamehameha, a pakele laua i ka pae ana i Maui. Aka, o ka nui o ka auwaa, ua pau i ka lukuia. Ua kapaia ua kaua la elua inoa, o Kawai, o Kepuwahaulaula. O ka lima keia o ko Kamehameha kaua ana.
                A ma ia hope iho, make o Kahekili ma Oahu, a noho iho la kana keiki o Kalanikupule a me na'lii no hoi ma Oahu. A lohe o Kamehameha ua make o Kahekili, manao ae la ia e holo i Oahu e kaua me ka Kahekili mau keiki, e hoopai aku no ke kaua wale ana mai o Kahekili ia ia.
                Alaila, hoomakaukau iho la o Kamehameha no ka holo i ka malama o Febeluari. O Kaulua ka inoa o ua malama la i ka olelo a Hawaii.
                A holo aku la o Kamehameha a Oahu, kaua me Kalanikupule ma Nuuanu, a hee o Kalanikupule ia Kamehameha, a puni Oahu a me Molokai, me Lanai, me Maui, me Kahoolawe, a haawi wale mai o Kaumoalii ia Kauai no Kamehameha. O ke ono keia o ka Kamehameha kaua ana.
                A noho alii iho la o Kamehameha ma Oahu, hookahi makahiki, a holo aku ia ma Kauai. No ka nui o ka makani aole i pae i Kauai, hoi mai no ma ka moana o Kaieiewaho. Ua kapaia kela holo ana o Ieiewaho.
                A ma ia hope, lohe o Kamehameha ua kipi kekahi alii ma Hilo i Hawaii, o Namakaeha kona inoa, alaila, hoi mai la o Kamehameha mai Oahu mai e kaua me Namakaeha.
                A kaua o Kamehameha me Namakaeha a make ia ma Kaipalaoa ia Kamehameha. O ka hiku keia o ka Kamehameha kaua ana.
                Alaila, pau ke kaua lanakila, huipu ia keia pae aina e Kamehameha i hookahi aupuni mai Hawaii a Niihau. Me ke aloha no.
J. W. TIMOTEO.
Papalaua, Lahaina, Nov. 30, 1861.