Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 16, 9 January 1862 — HE MOOOLELO NO KAILIOKALAUOKEKOA-Helu 8. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KAILIOKALAUOKEKOA-Helu 8.

Aia, mahope iho o ko lana launa ana me Kailikalauokekoa, akahi no a lohe kona kaikoeke i ka uwe o na manu o Pihanakalani, ua pau na manu mawaho, Eia ka, ua make o Kailiokalauokekoa. Ā kanuia o Kailiokalaaokekoa mahope iho, kauoha o Kauakahialii i ke kaikuwahi»e, ke hele nei au e hoaaia I ke aloha o kuu a loaa ia'u ka.wahine maikai i iike me Kailiokalauokekoa, nolaila, e noho 6e, e malama i na manu a k£ua, ae nana i bo kaikoeke, ina wau e hele a i ioaa ka wahine e iike me kēia wahine, alaila o ka pau ka hoi ia o kuu aloha ia ia nei. Ia la, pau ke kanoha i kona. kaikuwahine, ia ahiahi, hoomakaakau na kanaka i na waa, he 0 40 ka nui ona waa, ewalu 40 hof ka nul o fi3 kanaka, ua like me 320, eia poe i hele pn me Kauakahialii. la la ae, haalele oia ia Pihanakalani, a waiho pu aku la i kana ohe i ke kaikuwahine, iho aku la a hiki fkai o Wailua; kau aku |a maluna o na waa, holo aku a moe i Nawi-

iiwili, moe maiaila ia po a hiki ka Hokuhookelewaa a holo mai la i Oahu nei. ' Ia holo ana a lakou nei, a pae ma Makna, ia la ae, holo na kānaka me na waa a pae i Hananma, o kekati man kanaka hoi a me Kauakahialii, kaapuni lakoa ma Koolau a hiki i Hanauma; ia kaapuni ana o Kauakahialii ia Oahn nei, aole wahine e like me Ka,iliokalauokeko4i. Noho lakon nei i Hanaomā, a pan ke kapu Heiats, haalele lakou ia Oahu eei, a Im>lo aku la ā Molokai, kaapuni no ke alii ia Molokai, &ohe no he loaa o ka wahine i like me K&iHo&alauokekoa. Fe?a no ka ia nei hana a pnni o Mani, me £anai ? ekoln oialama mai kona h&alele ana ia a Mki i kona haalele ana ia Maui. I ka o fes malama, haalele lakōa ia Maui, fi iiold &ku !a i Hawaai. 2 kela holo ana a ea lehulehu los lakou, tta ol aku na kanaka mamoa o aa &anaka i holo mai m Kūnsi msli, no te saes, na hooaikane fc2h e !reia ō la&oe w hele ... fo ko!c? n, olion lafe)is'ma I£ok _ ; S l'e aes o ī*a © I-iw ee], zaai Honoipa ū MM I kapg»i il i" — e—. _I_ t.-i Wse>ms kāluOiieiiiiīiiElEn mile a oi alin -lke Malraa © ■n , 11 eoh o l:_i;L Essi k& bhj o 1 lalkoii i Holiala a pa& ke &spss Hei<> 1 " JztiK haalele lakoa ia Kolmla, a holei j vJ-vi ia ma Ecms, Kau, a me Peaa, elaa maj Jaro» ko la&oa ®sa nnai Kohala aku

| I* lakon i hiki ai m* Keaaa, ike lakoa ika | nala o Fl&ena, ua p<mo ia waid I ko Kauaka- ; hialii maii&o, a taa o!uo!u boi imaa o ko ke | alii maa maka. Nolaila, olelo ae la ke alii i n& kanaka e koknlo ) mao hale no lakou, a h&na akn la na kanaka e like me ka ke alii olelo. | Ia noho ana a Kauakahialii ia Keaaa, akfi|hi no ia a ike i ka hala oka mano Oo e iei ia mai ana ena vahioe. No keia mea, hoolale koke ae ana ke alii i kona mau kamalii e pil e kapill manii 00, i hala e liie me ko ke alii makemake. 1 ke ahiahi o kekahi la, oa hai aku ke alii i kona Kuhina i kana mao olelo a pao, penei; Ma ka wanaao oka la apopo, ona kanaka i ike i ke kapili mana 00, e pii oakou i ka* pilimanu, hookahi kanah* hula a ka mea hookahi, a loaaiea mea a ke alii i makemak* ai, ke lawa nae k<Bna haawina, alaila, e hoi mai, ina no aole i loaa e hoi m&i no, aia no ka olelo i ko ke alii waha. ~ A pau keia mau olelo; moe 3io 1a na kanaka ia po, a wanaao pil aka la kela mea keia mea e like me ka ke alii olelo ma o kooa Kuhina Nui ia. Ia pii ana a na kanaka, aa loaa ka aohaa a kela mea keia mea, a hoi aka ia e like me ka pau ana o ka haawina o kela mea keia mea. .« A koe hookahi keiki ma ka nahelehele, ko ke alii kahu ponoi no, ua pau na kanaka a pau i ka hoi ako. A 1 ka loāa ana oka hulu aaa keiki nei, hoi ae la kela a ka halau kahi olona, malaiia oia e uo an& i kana inau hulu. *. I ua keiki nei i poka ai mawalio o oa »lialau kahi olona nei; ike akn la keia i ka mm wena me he ahi maloko maf ona laan. Ia ike ana aku a iaftteT i k&!& mea kupanaha, kaa ae \& keia i kana paaa hulu māloko o ua halau kahi olona nei, lalau ae la keia i ke kia manu a puk&akn la iwaho. Ia ia i puka aku ai mai ua halau kahi olona āku nei, hookolo aku la keia ma kahi a ua mea nei e a mai ana, no ko i&. nei iiiakemake e ike pono i keiā mea kupanaha. i hele ana a ia nei a poeleele moe keia maloko 0 kekahi puha laau; aka, ke hoomau mai la Āo kela mea wena ia ia i ua po nei. Ia moe ana a ia nei malaila, a i ke kakahiaka poeleele, ala ae la keia, a lalaa aku la 1 kana kia manu, a kokolo hou aku la i kela mea ana e ike mau nei. Ia ia nei i hele aku ai, haalele keia i ka ulu laau, a puia aka la iwaho o ia wahi; ike aku la keia i kela mea aia nei e aiuala nei, e a mai ana iluna o kekahi hale me he wena 0 ke ahi la« ike aku la no hoi keia i keia luahine e hanai moa mai ana, ua hele a paiaJiaa ka tooa, (aia no kela wahi maloko o ka ululaau o Panaewa o P&liuli ka inoa.) Hiki mua aku la keia mi* hale oua iuahine nei, s halawai aloha pu laua. Kinau mai lao Waka ka luahine, mahea mai nēi oe? A heaha ke kuleana o kou hiki ana maanei? Alaila, hai aku la ua keiki nei i ke kumu o kona hele ana, e like ine ke kauoha a ke alii, a hai aku la keia i ke kamu o kona hiki ana ia wahi, meka i aku, "Na kela mea e wena mai la lluna o kela hale au i alakai mai nei a hiki iho la -aūJ* Ninau boū ka malihini i ua laahine iiei; heaha kela inea & maluna o kela hale? Hai mai ks ka luahine, o kuu moopuna o Laieikawai, noua kela mea au e ike la. Ninau hou ka malihini; he moopuna kane anei kau? he kaikamahiee paha? He kaikamahine wahi a ka loahine.

Ma keia kamailio ana a laua aei, iana ka inanao o ka laalihini e noi aka i ka mea. sana ka moopana e ike i ka mea i oleloia o Laieikawai. I aka ia ua malihini nei, eae mai oe ia'a e hele an e ike i ko moopuna au e olelo mai uei. Oielo aka !a ka laaMne; aole e hiki m oe ke lieie e ike ia ia, aia a loaa moe hook&hi kanaha huln 00, alaila i&e oe. Ia olelo ana a ia nel lalau koke tia keiki fiei i kāns kia manu, a !caa ka aohao a ka laahine, hoi aka la keia a ks laahlne, haawiaka la. Hele aka la laaa a hiki ma ka hale o Laieikawai, aka la ke kupnnawahine ike pani o ka puka 4 i nana aku ka hana o ua fca~ hri nei o Kauakahialii, e Inoe ma.l ana o Laleilīawai i Itma o k& ehu o na mana, e hoolews āua na manu e like ka iKakemaoke kaikamahine, aia fea? malana iho o k® kaīkamaliiiie, eluā mau Enaea liv7ipden.a, e stslo aaa i na wai ala o ka Lēhua maluna iho o ke kailie.mahin©

Hoko oia 'kmm&a a ia nei e oana aiia i ke &j mea e makemake oia&eL Olelo ai"n Is fes mes kiamana i ka Inahine, ke noi aku aei aa ia 6e 1 ko moopona i wahine ea kuu kanai na Kanaksb®lli, u» e ae kela e mars i kane. Aloheo Laleikawai i-kela olelo, niaaa Is i ke kupunawahme, hoaha ka o!o* olelo ?

lioko o ninan da« a ke k»fk»mahizte, Ji!o mna i ka mallhini ka oielo, me k& i aku. " £ mea ae ana boi an i ko knpaa&w&hine ia oe i wahine oe kao h«nai na Kaaakahialii.

I mai la o Laieikawai, aole p&ha kela e ae m&i ia'o, onraa kaaa wahioe. Olelo aka kela, naa aku paha ka ole; ina ae mai e kii aa, al&ila, kii ae aa a pii mai. Olelo akn ke kaikimaliioe, e pouo ia oe ke hoi, a ahiahi &tkihoakti. *

Olelo aka ta ka malihini t aok e |>ono ke kil oe i ko kane, no ka me», oa paa ina kiai, ao!e no oe i ike i ka hale. Olelo akn la ke kaikamahine, e boi oe a nana mai iu'u i koia po. Ina i kani akn ka leo o ka Ao, aole au iloko oia leo, kani aka ka Alali, aole ao Hoko oia leo, ma i kaai akn ka leo oka Elepaio, alaila, hoomaln«« ksa ag no ka iho akii ; ina e nni aku ka feo 0 ka Āpap&ne, alaila, aa poka *ktt au mailoko aku nei o ka hale, alaila, hoolohe mai oe, a i kani aku ka leo o ka liwi polena, ala3a f ala aa ma ke kna o ka hale o ko hanai, alaila hnli ae oe ia'n a lo&a wau mawaiH), o ka hale, alaila, komo pti akn k«la, alaila, ua maikai ia olelo a ke kaikamahine imua o na keikineL * Mahope o keia kamailio ana o lana, hoi keia i kai o Keaau, a hala ka nahelehele ia ia* nei # ike ako la oia e a mai ana ho ahi iloko o ka paehomn o ka pa o ka hale alii. Ia manavA aia nei i ike aku ai i ke ahi, manao ae l/i keia he ahi nona e make ai. A hiki keia i kai, e kokoke akn ana I ka mu; ekn ana ka Ilamuku o ke aa ahi nei. Kahea mal ei*\nmifw e kaloa ia ai. ' r < v Jkte!fa olelo akn la ke keiki, ae e make no an, aole mea nana e welaweU aku ia make ana, no k» mea, ua hala ka m&nawa a ke aiii 1 kanolia ai. Eia nae ka'u ia oe; e lawe aku oe i kun kino a ke alo o ke alii i ike aku wan i kona man maka mamna o kna make ana, alaila, e hoi mai wau mai ke alo mai o ke alii mai, alaila make iho atrtna keia ipioa e ! a nei. . \ Iloko oia kamailio ana a ua keiki nei, kn-

Alaila, olelo inai ia ke alii, hookna ia rnai r alaila liookuu ia aku la ua wahi kahu nei, a halawai oia me ke alii me Kauakahialii. Ninan mai la ke ali! me ka maka huhn, heaha kau mea i ake nui ai e ike ia'u mamua o kou make ana? Asai!a, olelo ako la kona kahu, e hele kaua ma kahi inehameha, o kaua wale no, 1 hai aku wau ia oe, i ke kimm o ko'u haule ana iJoko o ke lauoha & ke alii, a lohe ke alii ia mea, alails, e hoi akti au mai kou alo aku a make iho au ma ka umu i hoomakaukauia dc/u. Manao ke alii he olelo kupono keia a kona iahii, hai aku la ua wahi kahu «ei oni. lamakou i pii akn nei ma ke kakahiaka o nehinei f a komo kela mea keifi mea o makela m» kahi ona manu, * owaa hoi ma knhi o aka, a loaa ia'u ko'a haawina huln, hoi an a kekahi halau kahiolona, e tio ana wau i ka'u maa huln, a hookoino iloko o ka paaa, lalau aku la wau i Ka'u kia mann, ar puka aku la mawaho me ka manao e hoi maij Aka, ike aku la au i kekahi mea wena maloko m»i o ka ululaau i like kona ano me ke anuenue, a me ke ahL

Ma ia ike ana a'u, manao iho la waa o oe, ua pii ae a mauka o ka nahelehele, no ka mea, o o« wale no ka mea like me kela mea a'u i ike ai, e like me kou ano mau y nolaila haalele au ! kuo hula ma ua halae kahiolona nei, a paa waa i kuu kia manu, a aluala aku la, aka, iia neenee loa keia mea, mat e/u aka, a moe aa ma kekahi paha laaa* aka, ua hoomau miii kela mea ia'u. Moē iho !a wau # mahope o ke aamoe, lohe Aka la waā I ke kani aka mop, ia mana- ! Wfl » Qa loa wau, no kuu ipanao e loaa ! afia ia'u, he kauhale, aka, ua hoomau mal ke ka- ; ni ana o ka moa a hiki ma ka ow<*hewehe ana 0 ke aiaula, ala ae la wau, hopu i ka'a kiamanu a hele aku la, aole i lioliu ike aku Ia an e noho msi aea keia luahine, o Waka kona inoa, e hanai ana I kana maa moa, kona wahi hale aok», na piha nae o wj&9 1 na moa he nui, aole 6 kana maL A halawai an me ka lfjahixio, nana akn lm wau i kela mea, nana wan i alakai, e a mai f ana ilona o kekahi hale nni & oanj ao hoi Ninaa mai la ka laahioe ia'u, i ke %trmu o kvru hiki mst m&laila, akila hai akn I* waa la ia i ke komii o kr/a hele ana ma k» naheleh«k-, a m© ko'o hiki ana ilaila. A maliope oia kamaiiio ana o maua, hai akm ia wau ika lnshine r e hai mai oia ia'o i ka mea weim malena o kela hale nani, Hai mai la oia, he moopana o Laieik&wai kona inoa, ia manawa, lele ko'u hauli no ke ano e !oa oia mea a'n i lohe ai. Nmaa hoa aa| he moopona kan« anei kau? He kalkamiihine palia? I mai la kela, he mo-> ptma wahine. No keia lohe ana f/a he v/ahine, nolaila, noi aka Ia wao e hele e ike i a Laieikawai.

Akik oklo mni !a ka ia r n, aok «n e ike i kona helehek-na. aia e loaa is'n bodkabl kaaa bolu (40) akila ike an ia lau eibw»i. Ia mamwiL, laia» wan i ka'e kia m-ami. a heli? akn Ia i k* eahekhele. a lawa ka auhau a b luahine, boi akn la wsa m haawi aku ia. Hele «ko I* maoa a weh«i ae la k«?fa i ke pani o ka paka, ia manawa ? ike akti 1a watj ia Laidkstrsi e mof! inai sna ilnaa o ka efeea o oa maoa e hoolewa hele ana a pimi ka hale e like me ka makemake o ke kaikamahine, ] n o loko hoi o kona hale, oa haliiia i na hultf manu 00. Im manawa, olelo aka la au i ka inahine, ina paha e ae mai ko moopona i trahine hA kna na Kaoakahiaiii, slaila, kii ae au. Ia maua e kamailio aha me ka luahine, ninau mai la o Laīeikawai ia maua i ka maoa mea e kamailio aea. Alaila, olelo aku la an i ke kaikaiaahine, e olelo ae ana wau ia o<j i kon hanai ia Ka'nakahialii i kane na«, itia oe e afc mai ana, alaila kii ae aii a pii mai. Aiaila, olelo mai ke kaikamahihe ia-n. Ē hoi ot a na'n no au e iho aku. Oia ka olelo a kahi kdbn imhH o Kauakahialii. la manawa, hool&k koke ae la o Ka«afcahudii i h Ilamnku e kinai k<j alii o ka umii. Kinan hiai o K&uākahialii i tia wahi kahii nei, pehea koult matiavra e hiki mai ai* -olelo aku ia ke kahu, ma keia po oia e hikliiai ai

tna e lohe lraua i ka leo o ka Ao» fe kaiil atia, aole oia iloko oia leoj kātH niai ka o ka Alala, aoie ia iioko oia ieo> a ihi* e kani mai ka leo oka Eiepain, ia manaWa kil oia maloko oiewna haie hooinakaukau no ka iho hiai j a tttihojpe o ke kani aha oia inaiiii, kāiii hiM ka Apapane, ua puka t)ia e ku ana mawaho o koiia haie; aia a ldhe &kii kaha i ka leo oka !i\*ipoten&, ia oia tna ke ku& o ka hale b kauā, ia biatiawa kaiia e kii akti ai a ioaa mawaho, komo mai iīoko nei o koii hale.

A hb keia alelo ii ke kiihu, thsikaiikāu ke alii e kaii iha ia po iho. A ikā napoo aha 0 \&4fc*J ka |>iii b ke ahiahi, lohfe īiliia i ka leo 0 ka ihān^HiUlM 1 hiāhope oia iā ieo, kani hbtt ka mahii. i ka waehā koiiu b kā ieo o ka Elepāip, mā ka pili 0 ke ao, kahi min* ka leo bka Apapaiie. la māhāWa inakaukau iāiiā nei ho kā teb 0 kā mahU i a tha ke kihi 0 ka po ma ka wahaao, lohe aku ia iaua 1 kā ieo b ka iiWipoiehā, he ineā te kā ieā. !a lohe āhā 0 laua ia leo, pukā koke āku la iauā i waho» hie ka hea aku* e hiiii āhā mao a maanei, a inaiainaiāina loa, aoīe i hiki mai o LaieikHwāi; A no ka hiki ule,ah&m#> & T ia. 1 ' M* he 8?« * * - j *>' Kn.-Km h" -'ii »»■"■ -*«hi h na lioopnuipum. wahi a ke atn. !a lohe ana o k« knhu i ka hua hoa o ke ahi, ia manawa ua pii koke keia iuka o Paliuli, a halawai hou tne ka luahiue me Waka. i aku la ke kahu o Kauakahialii i ka iuahine, i pii hou mai Uei aii, aole i hiki ae nei ko moopuna, oi kali mai nei maua aole i hiki āe, e like me kaha kauoha, uolaiia, e heib hou au e laiihā me ia i ke knmu 0 kona hiki ble ana ae, ua kapa mai kuu alii ia'u tie hoopuuipuni, noiāiiāi e inake āhā wau f ke āla kā imu ho'u. i māi la kā iualiine, aolb be b ike i kbha maka, ke loaa oie la oe ke kaau huiu k ia Ua hala kela i ka uaheie tne kaha ktā mahu, a ioaa ka aiihau a ka Uiahine» lioi aku ta a haawī i Ua iualiine iiei. lieie.āku tā laua a halawai me LaieikaWai, oielo āku la kahi kahiu ī pii hou hiāi hei au ia oe, ho ka Un?a, e make āha āti k ke a tā ka imu o\i e make ai. A heāhā hbi ko meā i hiki ole ae nei.

I mai la o LaHHkawal t he kupahaha paka ; , kahi &ku ai ka uvauu tuua> e nnuna ana lakdu uei 1 ka »w» t a i ka teo o ka Apapaue i kaiii aku ai, ua inu ilio makou i ka aWa, a o ka ona tao ia, a lta lilo au i ka ona a ka a* ii puka mai la no oo la o uiod ana> Nolaila e hoi a hiki akU atl i keia po, e like me ka'u olelo ia oe ma ka !a iueiuuel, pela *,vau s hiki aku ai a halawai au we ko hanw. Hoi aku la keia a hiki i kai, a ianna me ke &Ht, hai aku la koUa kahu i kana oieīo imUa ke a)ii uo kona haiawai hou me Laieikawai, a ua pono ia mea imua o kaua hauai; (Ma koia wahi e haalele kakou i ka mooolelo tu> ka halawai auA o ke kahu me Laieik*trat, a o hoi hou kakou e kamailio no Kailiokalauokekoa no kona ola hou ana mai, 110 kā tnea, i keta po tu«a a na mami o Paīiuii t kaui al, mamuii o ko kauoha a Laieikawai, aia o Kailiokalauokekoa i Puuahoa ia |>o. Ma kekahi Helu hou aku kakou e ike ai, a ō ka hopena ia.) O ka h&opuka āna i ua oielo ano opa ktkeue, a hoopuka aua paha »na mele, a me ua kaao auo ke&ka* e Hk& m® ka wa« kthee © Hawaii nei, i kē ®no kuamuaam att& osa keiki he \% a me ka h&uie etta*ku o ka ohia īa&iloko o ka puu o ke kaik*fttahiB« t kupoao ole ia t ka uupepa kohu tnae«iSB hoopuka mai iniua o kauaka, e aho tto tta fea Hoku Pakipika, e hoopuka ta mau me& atto keaka, na ka uupepa » kaulaua, no k« auo k&ā«taaa ole, ota ka paha ka mea i palpai iho to«> «a akahui euaaelio ® lawe ia aupspa t t ikaia aa laauao keaka, oii ka! || — " H He 35>1KR> ka ttut o na Pake uia Ka- ' iiponia. Ūa uui ka inaiua oko laila kaniaai- % ua ia lakon, a ua hoao kekahi poe mauiua e v hoohoio i kanawai e hookipaku ia lakou a I"*'