Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 21, 13 February 1862 — MOOOLELO NO PAMANO-HELU 2. [ARTICLE]

MOOOLELO NO PAMANO-HELU 2.

A pāii keia oii aiia a Koolau, huli aku la no ke aio pii iiika, ō ko ia iiei pii aku la iio ia a kahi i hiiīl hou ai ke alo tiana i feai. īīapai akti la keiā i keia wahi mēiē pēhēi. Aloha walē ka pali o Koloa, Kfe alo hiiii i Waihaiiau ia—ē f Hanau—e, Aloha wale ka hoahahau, 1 ka hōi Wale i ke kaha loa isL—e t Hoi wale. Mai ka la a laūa hei i iho ai a po, mai ia po a ao, Ua hooholo itt 6 ke 'Lii ka iiiake iio laua hēi, ōia o itaiUli, no ka inahao loa o iia o ĒEaiuli tia aioha i kaha kaikāmahinē/ nolaila, hooiina ae la ia i kekahi inaii kaiiaka e kii ia īauanēi i kai o Mokulaii, iiife ka olelo aku o Kai&li i na kanaka nana e kii laua nei i kai, pcAeī: Ina oiiia ē iho a iūki i Kiii/ ea r a aii ho fSI« ke īMo iui kiiu kaikam&iniiē; kēha aē oliia i iia kanaka e pepehi ia laua a inake. Ia lakoii hei e kamailio ike mai la kekahi kanaka ia Koolau, e hoea aku Bha, oleIo ae ia ia ia Kaiuli, " eia o Koolaii ia, i nana iiiai ka haha o lakOU e hoea akii ana 0 Kooiaii. ta wā* kena koke ae ia o Kaiuli 1 na kaiiaka ē kii ē pēpehi iā Koolaii a makē, kii akii la na kanaka ia ia ē {)epehi, ike mai la kēla i iia kaiiaka ē kiiia akii ana kē ia ē iftakēj alaila,- ōlēio iiiai īa kēia, " ē, aiia ati ē Ttifikē; hē waiii olēiō ka'ii i kē aiii i A loiiē lakou i ka ia la olēlō, liōōki kōkē lakoii i ko iakōii ihahao. Alakui ia akii ia kēia a mathiia ō ikē ihai la ia ia Uēi* iiinaii inai ia ō Kāiuii, heaha inal iiēi kau? jtaiiioa paha ua hiakē akU hei Oē ia lakoU la, prtiie ihai Irt kekahi kahaka, aoie hoi # i hiai hēi he ōīēiō kaha ia oe. A lohe kē aiii i keia mēa, niiiaU aku īa kēla, hēaha kau oiēio? iiai aku ia ia, ai& iiō o Painaiio ia i kai Ua aiōha ōia i ko ksicatiiāa lohe o Ēaiuii i kēia Uiea, hui ioa iho ia koua huhU no Pamanoi ariō ē koiia kii. lā wa no, kēUa koke aē la o feaiu!i i kēkaiii inau kanaka ē kii ia JPāindtiō i kai ō īlokuiau, hae ka ōleio aku ia ia ē hoi iuai; Iho akU la Ua niau kanaka Uēi a hala Uiai la kauhaiē ō lakoU hēi, ōlēīo akU kekahi kanaka i kekahi kauaka o laUa, aiōha thAi la #«U ia Pamano, e aho |>aba ē lioi kaUa a oiēio aku i ke aiii aoie ē hiki iuai ō PainaUō} aē aku ia kekahi && 0 ko iaua nei hoi aku la Uō ia, ia laiia Uēi i hōi ikii ai a hiki i ka haie, niUaU iUai lā o Kāiuii, auhea hoi o i*āniano ? hai aku iā Uā iuau kahāy ka nei, aole ē hiki mai, oi koi āku uei UiāUā ē hoi hoolōiohē lōa uo ē Uoho i kāh A uo ka hiki oiē auā inai o PaUiāuo i keia taau kahakāi kena faou ae ia Uo ia i kēkāhi inaU kahāka e kli ia ia. Ihō afeti iā no hoi kēia inaU kanaka ā wāē 4 nā o kē ālānuii tittt āē iā Uo hoi iloko o kēiā mau kāiMKki kē āloha no Pāmano, oīēio āku lā kekahi i kelōlhii kāi ē aho |nfthā e hoi kāua ā olēio lā Kāiuii āoie e hiki inai ō PamāUo; a hōlo like ae la ia laua kā UiaUāō ē hōi* ko lāUa hoi akti lā tio iā ā hiki i ka kā hinaU fiiāl ō KāiUli, hāi ākti uō hoi keiā Uiatt MāUākāi aole ē hiki tnah 0 ka hanā tnaU no iā a kē alii p ka hoouna pinēpiii4l m kanāka ē Itii iā i£ uei i kai o Mōkulau. 0 kā haua inaīl iio hōi ka nā kāhākā o ka iHu U6 ā kāhi ē hoi iiiāi āi A ho kā hiki ole ātift iiiāi ō PaiUāUo ē likē ine ke kauoha ā fcaitiii, alaiia, ku ae lā iā iluiii 'i uināU pakahi aku i kela kāhakā, kēiā kauiki £ētieij owai 1« auauēi p ōUkoU kā iuea ē hiki iuāi āi o l»imāno ieka heī? Ōlelo iUai ia kekihi, otorati} oielo hoi kēkahi t oWau. 1« pāUē iiiāi la o WaipU, o*rāti koūa Uiēā e hiki mai ii itika uei. aoie e hiki iUai ia lakott hēii no Mi inēā, Uā inoUioUā ko MoU Uei puti i ka Waiwai ā kuu keikL A lōhē o

Kainli i keia manao o f»in»u mai Ia ia, ea, e hiki io mai ana anei o Pamano inka nei inia naa e kīi. Ae mai 3a o Waipu ae, i akn o Kainli, o ke aha aoanei hoi ka mea e hiki mai ai ia oe inka nei, no ka mea, o kaii keiki no ia. Oko ia la maknahine no ka mua, o oe aku no ka hope, nolaila, aole e hiki mai ia oe iuka nei. Paakiki loa mai la no kela me ka olelo mai, liiki no. A holo like ae Ia ka manao, o Waipu ke kii ia Pamano. / ' i 4 * Ia Waipu i makaukau ai e iho, olelo aka la ia ia Kaiuli penei, iea wan e iho, ea, o!e--lo aku oe i na kanaka ē kii i awa, a hoi mai no mama a piha na nmeke, a me na huewai, alaila, iho akii 1a o Waipu a hiki i kai o ifokulaa, halāwai pn iho la iā me kana keiki, alohā aku, aloha mai. I aku la o Waipu, Auhea oe e kuu keiki, i kii mai nei au ia oe e hoi kaiia, i ko puni o ka awa, i ria kanaka a iriē ka a paa, ke kali inai la o nka la o ko hoi aku, haawi ke kapa, ka malo, kā pau, ā irie ka āi, ka ia, me na mea a pau ioa, ae mai la tio o Pamano ae, o ko iaua nei hoi aku Ia noia. ia laua nei i makāukau ai e hoi, lele mai o Keākā paa ia Pamano, rrie ka i mai, mai hoi oe, iiohō mai no kāua, iioko o keia leo kāohi ā kā wāhihe e noho, aloiia hōii aku la o Pāinano, ine kona inanao riō e iioho no i ke kaohi iiiāi a kā wahine. A ike ākii la o Wāipii he aiio noho io koiia i ke kaoiii māi a ka wahine, alāiia, pane hoii akii o Wāipu, iiiāi iioho ōe, e hoi kāiiā i ko piiiii o ka awa, ā lohe kelā he āwā kēkahi meā ōiā riei i kii iā iiiāi āi, alāiiā y ikaikā loā iho iā ko iā riei maiiāo i kā hoi, iioolaie koke akii iā keia ia Wāipii e hoi. Ike mai la kā wahine iā lāiia iiei e mākāiikaii ana e hoi, iele hoti inai ia iio keiā e aiiā i ke kane, i aiia Wāi kā hāiiā o ia la, aoie ō ia iiei wāhi ineā a māiia ākii, i uhai akii kā hāriā y hoōiiāiianhā ākii āriā kelā. 0 ko latiā iiei pii āku iā riō iā< Pii āfeti iā iāiiā riei iiiāi kāi ākti ō Mokiilāii ā wāeiiā o ke ktila y ke iiāhk mai nei oluna o itaiihāo iā iāiia riei o kā hōea ākti, ia lāriā riei e pii āria, kāti ifrāie inai la no ia Pamāiiō kōnā heieheieiia inake, ālaila, iiināii aku īa oia ia Waipii kona mākuakane. Owai ākii 'fiāf Mi la ō Wāif>ti y ō ftitih^ōheō y ō £titipiōpiō y āiāila, pāiie ākii lā o i*airiārio perieiy ē iāwe āiiā pahā oe ia'ii e iiiake. iiia no iioi he iiiāke ko ītiriā, eā y e-iiāi tiiāi ōe ia'u, oke ālā no keia lā heie āe y he irieā āi ia rio, kāio ineā. Alāiia, oieiō akti lā o W'aipii, āole oe e make, he alohā ko liiiiā iā e iioiio iriāi īā iā oe, o ko hiki ākii y ke w'āihō la kā wāiwāi ā hiki āku ōe kā piiukti y āiāilā iiāāwi. iā iiiaiiāwāy oli mai āhā kekāiii kāikiiwahiiie ōiā «ei y 0 Jtātihariekiriōwāiitiā y rio ko iāiiā iā ike āiiā ināi e lāwe iā āiiā kō lāiiā kāikiiiiāiie e hiāke. iCāti poiiō iho iā kā lā i ke kiiiā 0 Māiiī/ Aia iōā kēkāha o fctiāiākāi y Alākāiiiā i ke āhupiiāā—e y Ūa hne ka oe ati e hooie nei y Paa kā oie i ko wāhā y Nāti iā—>e y A īohe o Pāmano i keia mele ā tiā kāikiiwāhiiie i oii māi ai; alāiia, i akii lā kēiā, aoiē [iāhā i pāa kā hāie pāiWi o oitiā o tiā kāikiiwahiiie i kuti lā liiie. feairioa i kii i ktiti <ā kāhākā ināikai y iiō ōiliā rio la kā ōiēlō āiiā he akiiā poo hiiiiā i ke āotili, he ftktiā māhā ōiē. Pii ukti iā riō iāiiā ā liiki i kekāhi oioitiā hōti akti, iiināii hoii akii la iio keia y oWāi kēiā oiōiiiā? Mai ināi lā iio o Wāipii e iike irie iriamuā y o ka ia iiēi hāiiā rio ka riiriāti akti i kā iiiake, ā ō ka iā |ā iiō kā hooie ihāi. A iiō ka ritii aloha iio o iik kāiktittrahiiiē i ko iāiia kāikuriārie y oli iiiāi li no. fee kpko pilipiiiula i f ka lā—^ J iiiā i kā ia ō Wāikaiā y Kāiā ākti lā oē ilāiia—e y \ Hoināi kā ihii ā heiē āē—ā y V, / A hele ae inaaa—e, ,;X i ka iohē aiiā oiā nei i keia inele ā iiā kāiktitvahirie i oli māi āi y iiiaopopo iho lā ia ia kōiiā iāWē iā e iriāke y alāilā y liāpāi ftē lā ō iiā ō Pamaiio i kēiā inēlē peuēi. &iiti ākiiā heā ī feā iāi—e, 1 ka piiiiā o PUeohtiltiriui, &ā uhane pee i feā laiiki—e } O llamakua i kui iei y Oia he feui lei aii iiou e feē aktia—e y 0 iiā ākiia inahā oie iiei hoi—e, A pau āe iā ke oii ana a ia nei, ninaii boti ākii tio keiā i kahi hiāktiafedtiē ōi& tiēi iā Wāipu. Ahoai |iāhā hōi iie tiWē itiāfeē feēia ou ia'u, e hāi iiiai oe, ō ke ala iio keia la heie ae, he mea aina no, kuiō iiiōā. 1 Aoie tio iioi kāii ahē i(rahi mea ifei ō Waipii i kanā kēiki i ke koi akn, hīiiīi iōa keia me kā hoole itiiī y aoie oe e laweia'iia e inafeē y piiiepiiie kft ii oei koi afeti* pī&epine no hoi ka ia la hoofd īnāl. Koi ikāika ioa ttfett iā iiō WāipH iii Paināno ifi« k* oleio »ktt y e feātia, fee niohuā tnai la ffeh«i 0 iunā !a i ka lōhi o kātta. Pii akti ia ā hifei i ioiii o K«tihao; i kafii ō iia hale o Kainli, feti latiA nei ihaWnho oka hale. 1 naiia iihi Miii I* iokō, tii loa i na kanaka e nonōhō lifee fit*i āiiā M kāōe tia Wahih#; i me ni keiki, "ike ttii li lākoii iā ii iiēi i kē feri m feā pnka o ka hale, tiWe thai la lakou.

[ A k&mo aka k keia iloko, kahikuhi ta ae | -*f **** e noho *}, o kahi ii>oino keI lekele Jo«, a do ia »ke ana iho o ia nea i ke I ino 616 ia nei wahi, webe ae fa no keia | | kahi m moena oia nei, uhola iho la malalo I ona, aoho iho la keia malana, nana akn la' | IfB|® kanaka, hiolo like mai la ko iakon i no ka nana mai ia ia nfci a ° nei kanaka maikai, aloha maii la. He not»ai ka maka o na mea a pari o loko imnai #ba; aka, o na maka o Kaiuli a me ka na inau helehelena a pan, auo e l loa kona kii imn& o Pamano ia wa, like pn me ke kii o ka papa ehikn. Ike akn la no hoi keia i na omeke awa, a me na huewai, ua pi>»a loa 6 lalo holopapa. Ia wa, oli aku Ia o I"a--maiw i keia mele penei. Kn ke-a ka hale o Kaupo, lioohalike me ka hale papohaka, |%ā ole fca hale a ka lanwili—e, He lauwili, lauwili ka makani he kanaula, Ka pii loa aku a NaiwL i-ala—e, nku o ko hale la o na iwi, lif i* nei e noho ana ma ria wahi inoino nei, h6olaie koke ae la o Kaiuli i na kanaka e h6orAakaukau i ka awa, e hooina ia Pahianōwl 2a inanawa, haawi ia mai Ia ka awa ia pa hana ia a loko o ka huewai, ia ia neis makaukau ana e inu, ani ae la keia me ke kahea ae i na kaiknwahine, peneL E1 e Kaiihanekinowailua, 0 Keakaikamuliwai e, eia<ka awa. Pane mai la na kaikuwahine, nifiia ka awa; aole oia nei ae akii-i ka laua koi rnai e ninini, inu ae īa no keia a pari. ikē ihki la no lCaiuli ua pdti keia huewai āwā y kohā ae la no i na kanaka e hooinu, o kā ia flēi fiana rio ke kahea i na kaikuwahine KihowailUa oia nei, o kai laua la rio hoi ke fctri i#iāi 6 iiinini ka awa aole 6iA riei āe &kri, akii la rio k£i& i ka iriti y ā rio kā āwaawā loa o ko ia nei puu, nonoi ākri Ja keiā i tfāi y haawiia niai ia no ka iiiieWāi, iriu āe ko ia nei haiia, he awa no. Ā riO ka iiui loa o ka āWa i hanāiā, āole e hiki k6 pau. Ūa ona riā kāikuvrabirie, ā no kO iaiiala ona aiia, nolaila, oiiā pii iho ia me ia tē\, ia ia ri6i ē rioi āku āi i \frai, haawiia inai iā no he awa, ia #a y kokoke (oa iōai ia -&iā i ka OiiiL „ t lie iriaf 1ā tiā kāik'tiw ! ālifinie ōlā nēi iiā 6riS tcitt, iawe āfe la laiiā i kā ōiiā iiio iā lātiā y āole iho Ia oia riei oriā, ākā, āoie he paii iki 0 ko ia ncfi hoohāiiiii iā. Oi iiiii ākii keia i ka āwa aoie i pāu y Onā ioā keia ā me na kaikiiwahiiie pri, kO6 e kā āwā 7 ā ike iho iā iariā ria onā ko iaua kaikiiriarie rf oli mai lā kekahi kaiku#āhirie i keiā meie. A inālie haki ka iiaiii 0 Kāiihāia, ĒOaiai ke kāikoo o Māiiii—e y A Maliu—e y Ko māliii oie ī kā aālo—ā y lto iiōokuii i kā hea— iiāhope iho o keiā oii āiiā ā fiā kaikuwahiiie, keiia koke āe lā o Kaiuli i kaiiākā ē irja i ke kei: 1 iiāiiā ākii ko iā nēi hāiiā 6 iioa iā mai aiiā ke koi oiā riei e okiia'i. A rio ka iiiii āioha o ria kāiiaka iā iā riēi y me ka inieaiiiiiia i ke kāiiākā māikāi o l*amāriō y āōie i hoa iā ke koi frie ke kāiiiā kiipoiio e pāai y hōā ia māi la ke koi me ke kania iai. Aiaila, oii ākii iā ō Pārrtārio i keia mele. Aaiā kiipukiipii kā iika o Kānehoa la-e y ftoa—e y Hoā na liina o kā iriākārii he Waikoioa, ile Wāikoloā ka mākāiii ānii Lihue, Oliiia aioha kā iika o Wāiopiiā la—e y Kiiti j?iiā, kiiti i kiii e iei—e y liiā ia oe ke iei iuai la y A j)āii āe iā ke oli āriā ā ia nei, iele iiiai la kekahi kāiiākā ā oki iā ia riei. īā Wā oiā nei eoki ia aria aoie oiā nei tfahi meā a ino- | ktiiki f rio ka irieā y iiā hoōhiiii iā ka oi ō ke koi hiāhōpe, a ō kāhi oi oie mātritiā y Ho fei \ ntii aloha o nā kanaka ia ia nei ke kumu o | keia hatiā ana peia. > A no ka mokti oie o Pamano i keia kānaka, 'noīaila, kāhea hoii ae ia o Kaiuii i kekalii kāhaka e heie āe e ōki ia iā riei 4 0 kā haiia mau lo ia a na kanako o ke oki ia ia nei ine ka hwhuli ia o ka oi o ke koi mahope, no ke aiohā ko. 0 ke aiolia wale no ke kumu o keia hakāliā o fiamado. no ka me ā, aole i iōāA iloko 0 ri* kanaka ka heWā rio ia nei e make ai. Akā< able he pā(i iki o ko j£aiuli lriātiad iriāke nō ?amatio, ku inai la rio ia iiiina me ka i wiwo de y ā ninaii, ŌWai la ananei ka mea | hiki kepepehi ia Pamano a make, a o&ki tio | ia hoi ka mea hiki ke hoa i ke koi me ke | kaala hipoiio. Alaiia, pane mai ia o Wak pn, owial owad waie tio ka mea hiki: £ ke Pamano t keia ieo o koiia makualune, alaila, huli pono akd i* ko ia nei aio &ana iwaho, ike aku lā keia i ka wailio māi i Kahikinai y ka aina hanan o ia nei y aioha ain 1a keia, oli akti la oia. i keia mele penei. kai pali o t£āhifeirini, Kololo mai kā ohti e he iiio, tki*i k» ne a ke kai—-e, 0 lapaloa i Popnn «ile Wq iraiii y pH moe, 1 inke iti I e, i konno kfc iiio. la Wa] kiī mai la o Waipii i]tttia, oielō ae 1 īA, aoib e māke 0 Painano iā lākoti flei, rio

kā mea» oft ai I&kou nei a momona k& puaj ka waiwai a kua keiki. Nolaila, na MlahiM lakou nei. Alaila, olelo mai la o Kaiali, pehe& auanei e make ai ia oe, o kan keiki no hoi o Pamano, a ooeno k& muli o kon& mākuahine. Hai aku la o Waipu i ke kumu o ka make ia ia kona hal& e make ai ia'u, o k& haawina ai, a me ka haaWina ia, kapa, p&n, malo. Ika wa oia ka puuku waiwai, na haawi ia mai o ka wahi o waho o ke ope kapa, o ko'u Wahi kapa ia; a pela no ka haawina malo, o kahi nikii o waho la, oko'u wahi malo ia, a pela no hoi ka ha&wina ai, a me ka ia, nolaila, make ia ia'u. Alaila, haawi ae la o Kaiuli i ka mana ia Waipuehiki ke pepehi akn ia Pamano a make. Ia wa, lalan aku la o Waīpu ike koi, a hoa iho la ia me ke kanla knpono. A paa ke koi, lele aku la o WaipU e oki ia Pamano, ia ia e oki ana, moku iho la keia, no ka mea, aia ka oi oke koi mamua. Ia wa, pane mai keia, alia paha, ua make hoi, oli aku keia i keia mele hooalohalohā penei. A Ituia au o Malamanui, Lulumi iho la i ke hau o Kalena, He hau e hookio ana i ke kapa pili, Kāuiāi aku ilalo o Waiakekuā, 0 uii akua maha ole nei hoi—e, Iloko o keia leo aloha a Painano i oli aku ai, hioi/> like mai la ka waimaka o na kane, me na wahine, ā me na keiki, aohe mea paa ole o ka waimaka, aka, o Kaiuli, a me Waipti, a me Koolau, o lakou ho ka p6c Uwe ole. la wa ku hou m?i lā no o WaipU iluna, iele aku la no ooki ia Pa/nano, ia ia e oki aha, pane hiai la keia, alia hoi # e ae hoi e akahele ka pepehi la, ua make hoi* aiaila oli aku la keia penei. j 0 ke koko pilipili ula i ka īa— -ē^ 1 ula i ka inokiha ula a kane, Xe pili heie i ka lā—e, 0 Lani i Maunalei, Ile kui lei au noh 6 ke'ku—e. iā wa aneane ioa iho I& keia e mainoino, paholehoie ke kino, nahoahoa ke poo, kahe ke koko, mao a māāhei oha. Nahā inai la o Koōiāu i ke aikane, u ua inoino ke kino, koino iho Iā ke aloha iloko ona, uwe ilio Ia ia, nolaila, oli inai la o Koolau ikeia mele āloha i ke aikane. B īiwe an« wāh i& i ko'u bo& f Mai ka ai huli i ka maunā/ Māi ke āia iho i Khlihemo, Hemo ua pili aloha hui nei a kaua, Kē aloha nhi a kaiia i hui āi\ Aāau aku kaha a ea me he wai iā-e. A pāa ke oli āha a Koolau i keia mele, īeie aku ia no o Waipu e oki ia Pamāho, oleio māi kela y ē ākahēle Uā māke, āoie no he wahi alohā iki o Waipu i kana keiki, Oii ākh lā o Painano i keia mele^ Kukuiu ka pahu Niii—e, Ke āiinā o ka rnaeWaewā y ! ia iuho aku kini oka po, ile pihe aha ko luna e ita hei, He pihe make* Aloha mai ka ua koahine, Mikii |)āā hā iiina i ke khā, JCiiu pokii e aioha, Aloha Waie, . WaiakUa e KoolāU, s| Mahope iho o kā pau āhā o keia mele, ku hiāi ia no o Waipu iluna nie ka wi#o oie # ine ke āhō mākona aiohā oie # kāena ihō ia y inake ō Pamaho ia'u i keia la, ina o lākou hei ka hiea hahā e pepehi,aole e make, lele hiāi ia ho o Waipu a oki ho ia i& nei me ke koi/ iā iā e oki ana ia ianei, Ua nāhā aku la keiā i ha maka o Kaiuli a o ka inoino, oli ākU lā penei. Papane huhuhue, fle me e ka inaka o ka lani i ka inaina-e, M&i ka iau o ka iaanea ka iii a iuna—e, Hoolili— E hoi no ka lill a kau w&hine, liilāhilā iho ka liii i ke kanaka—e, Hē hiiahi(a pāhā kdU, Ke kulou ia—e t