Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 25, 13 March 1862 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

Ka Hoku o ka Pakipika.
BUKE I. HONOLULU, MARAKI 13, 1862. HELU 25.

 

Hoku o ka Pakipika.

He kanikau no Apuiki.

He uhane he aloha no Apuiki,
He uwe helu mai ka makua,
Aloha ino no kuu keiki,
Kuu hoa o ke kai o Mamala,
Mai na lae o Kawaihoa,
Waihoa mai ko kino,
Lawe ia aku ka uhane,
Ua noho me Alahe,
Ka makua o ka lehulehu,
Aia paha ka uhane, i ka pali o Iao,
I ka poli o Kakae,
Ka piina o Kiloa, nana i ke ehu kai,
I ka la wela o Kahului,
I ke kula o Kamaomao,
I ka wai o Kanaha, i ka loko o Mauoni,
Ua oni mai ko kino,
E noho me ka makua,
I ka ua ulalena, halii lua i ke kula,
I ke kula o Kamaole,
Aole iho nei oe, aia paha ka uhane,
I ka wai o Hualele,
Ua lele ae ko ea,
Ua pau ko noonoo, ua hoi aku ko kino,
Ua noho i Waiahao,
Ua pili me ka makua,
Kauaheahe ka uhane,
I ka lai o ke Kaona, i ka pihe uwa lua,
Makai o ka uapo,
Ua apo aku ka makua,
Aole e paa mai, aia paha ka uhane,
I ka ua kiowao,
Noho haaheo i ke kula,
I ke kula o Kahua,
Ia kula a kaua e uhai a holo ai,
Kau nui aku ka manao,
I ka hale o ke Kaua,
I ka imi aku i ke ola,
I ke ola o ko kino,
He aloha wau i ka uka,
I ka uka o Nuuanu,
I ka pua Kamakahala,
Ua hala e aku oe, aia i Paresaido,
I kahi nani mau loa,
Ua lai no he uhane,
KAIHO.

He uhane no Apuiki,
Uwe helu mai ka makua,
Aloha ino no kuu keiki,
Kuu hoa o ka lai o ka aina,
Mai ka ua halii lua i ke pili,
I pili ia ka ua me ka la,
Ke anu me ke koekoe,
Kuu hoa ke kai loa,
Mai na ale o Kaieiewaho,
Mai ka pohu malino o Waianae,
Nana ka uhane i ka nani o Kaala,
I ke ku kilakila haaheo mai i ka uka,
Honi ana ka uhane i ka manu,
Nene aala i ke kula,
Ke kula aloha la e Kehumoa,
Oia kula au e hele hookahi ai,
Auau ka uhane i ka wai o Waimalu,
Hoomaha aku i Kahuawai,
Oia wahi aloha a olua e noho ai,
Me kou makuahine i hala e aku,
O ka holo peki a ko lio,
I ke kula o Halawa,
Kau aku ka manao ia Kapukaki,
Nana aku o ka nani,
O ke kula o Kaiwiula,
Auau aku ka uhane,
O ka wai o Niuhelewai,
Elua ekolu waimaka, i ke aloha ia oe,
Kuu mea minamina he keiki,
Kuu hoa hoolaukanaka o kahi mehameha,
Kuu hoa o ka malu niu o Apua,
Mai ke kai lailai o Kuloloia,
Oia kai aloha a kkkou e noho ai,
Noho no makou me ka u,
Me ka minamina ia oe,
Ka lei mae ole a ka makua e lei ai,
Kuu lei hulu puehu ole i ka makani,
Kuu pua pikake aala i ka hale o ka makua,
Kuu hoa o kela uka mehameha,
Anoano kanaka ole a kaua e noho ai,
Hoolono leo lea o ka pololei,
He lei nani ko aloha na ka makua,
Kuu hoa o ka uka o Makiki,
Oia uka au e holoholo ai,
Elua manao e noho nei,
O ka u, o ka minamina ia oe,
Nana aku ka uhane,
I ka uluniu o Kawehewehe,
Wehe aku nei oe i ka pili,
Me ka makua kaawale,
Hele aku nei oe i ke ala makamaka ole,
Ia ole ai, ole, puni au e ke keiki,
Aia i Palesaido, i kahi nani mau loa,
KEAKA.

He uhane no Apuiki,
Aloha ino no kuu kaikaina,
Ua hele e aku oe, iloko o Ianuari,
A he nui kou aloha,
No kou nalo ana iho,
Ua noho iho no wau, me ko kaua kini,
Ke noho nei makou,
Me ka u, me ke kaumaha,
I kou nalo ana aku,
I ke ala hoi ole mai,
Ua hui aku paha oe, me ia kini mamua,
O kou hele ana'ku, ke noho nei no wau,
Me ka nui kou aloha,
No kou hele ana iho, aole wau i ike,
I kou kino wailua, elua no kaua,
I ke anu me ke koekoe,
I ka lai o Honolulu,
I ka huikau lua mai,
A na ululaau, a he nui kou minamina,
No kou haalele ana,
I ka pili me ka makua,
Kuu mea minamina i nalo iho nei,
Kuu hoa o ka la o kauapo,
Hoolaukana o ia wahi,
Alo aku kaua o ke ehukai,
O ke ao poonui o Anehola,
Paa mai Pueo i ka ua nui,
Kau aku ka manao ia Hanalei,
Nana i ka nani o Mahamoku,
He limu ka kanaka i Manuakepa,
Ia wahi aloha a kaua e noho ai,
Aia paha i Paresaido,
I kahi nani mau loa,
Ua lai no he Uhane.
KELIIHELELA.
Apua, Honolulu, Feb. 26, 1862.

                He 30,000 ka nui o na buke a kekahi haole waiwai i make aku nei ma Bosetona.

HE MOOOLELO NO MOKULEHUA.
Helu 4.

                Ia nalowale loa hoi o ke kane la, oli ae la o ua o Pueo, no ke aloha.
                Ia pua kukui o Hilo i Koolau loa la, kuu kane—e,
                E ani mai ana ia'u me he ipo la,
                No'u makua no hoi kekahi aloha,
                Nou no hoi la—e alua,
                E kii aku oe e ka makani koolau a ia maua,
                Ke hoi hoomehana aku la i ka pali koolau,
                Ke hea la i ka luna o Wahinekapu,
                Ua kapu mai la na hale i ka leo,
                Auhea ane oe? eia ane au.
                Ia pua kukui o Hilo i Waimalu, kuu kane ua la pulu,
                Eia ke kuaua poko i kuu maka, he aloha,
                Ke hanini iho nei pulu ka ili,
                Pulu elo au e; auhea ane oe, eia ane au;
                Ia Pueo e oli nei, aia no iloko o Mokulehua, ua pee a ua nalo loa; pane malu mai la no nae kela, me ka lohe ole o kela. Eia ane au e.
                Pua kukui o Hilo i Waiawawa la, kuu kane—e,
                Kuu kane kula pili holu o Kalae i ka la,
                La iho la ke kula o Maunalea—la,
                Ua lea no ka olua pili ana, ai ana;
                Ua haka wale a ua manihau na ili,
                Auhea ane oe, eia ane au—e,
                O Kanikaniaula keia la, he ula lono,
                He kau ka haili o ke aloha, ua ahiahi,
                Nani kuu kola honua ia oe,
                Ami hewa ka wahine i ka papa o Hopoe,
                Kou-kou i ke ala kakahiakanui,
                E hiki aku ai i Kahuailanawai,
                Hoolana ke kanaka hele ua o Koolau,
                Halawai hoi koke i ke alanui,
                Auhea ane oe, eia ane au.
                Ia wa liuliu loa la, akahi no laua nei a halawai kino, i ike mai ka hana o Mokulehua ia Pueo, ua hala ka wa maikai, aia o Pueo ma Kekaa, ua kaa ae ka maikai mua mahope, ua hala ka laki mua a laua i kuwiwili ai mamua, alaila, hoomanao ae la o Mokulehua e hoi me ka poe wahine o kai. Oi kali aku o Pueo, a kokoke i ke ao, a ke lilo la no hoi kela i ka ono o ka awa, a ekolu aha awa a ia la o ia po, ia manawa la, hoomanao mai la o Kanikaniaula ia ia nei, a i mai la kela; Pehea oe e Pueo e noho nei i ke anuanu? I mai no hoi kela, e kali aku ana no hoi paha au i kuu kane, i mai o Kanikaniaula, aole paha e hoi mai ko kane, o ka noho no paha ia a ao ae hoi i kai; no ka mea, ua hai mai no ka hoi ko kane i kona manao i ko kaikaina la, aole hoi oe i hana, ua hookuli oe, nolaila, ua hoowahawaha ko kane ia oe, eia wale no ka pono, e ai oe i ka ai, malia o maikai hou ae oe, alaila paa ko kane.
                Ia manawa no, e ai aku ana keia i ka ai, aole i kana mai; pela no hoi a kokoke e ao ua po nei, i mai ua kupunakane nei, o hoi, kokoke e hoi mai ko kane, hoi keia a loko, huki mai la no hoi keia i ka moena a ka puka, huli iho la no hoi ke alo oia nei ilalo, hiamoe keia. Noho hoi o ua o Mokulehua a hoi mai, i alawa aku auanei ka hana, e a mai ana nei mea, me he ahi la i ka hale o laua, o ia hele no hoi ko ia nei a hiki i ka puka, i nana iho ka hana o ka wahine ana, ua maikai, e like mamua, kauo aku la keia maloko, alaila, pani ka puka, alaila, hoomaka hou laua nei e like me ka pili mamua. Noho iho la laua nei a hiki i ke awakea, kamailio iho la laua nei, no kela mea keia mea ma ia manawa iho.
                Pane aku la o Mokulehua ia Pueo, e kii oe i ou mau kaikaina, kii no hoi o Pueo a hiki mai, ninau no hoi o Mokulehua, aole anei oe i haawi i ou mau kaikaina i kuu poe kaikaina? hoole aku la no hoi o Pueo, aole, aole no o'u noho a kokoke aku io laua la. O ko'u noho ana, oia noho ana no a hoi wale oe, aole o'u lihi kokoke aku i na kaikaina o kaua, ma ko laua wahi no i noho ai, a hoi wale no oe. Noho iho la no hoi lakou nei malalo mai o Pueo, o na kaikaina ona ma na aoao o Mokulehua, ia manawa, haha aku la ua kane nei ia la uala, ua pepe la uala. Pane aku la o Mokulehua ia Pueo, e make ana oe ia'u, kainoa paha e waiho malie oe i ou mau pokii a pepe ia'u. I keia la, aole kaikaina, aole kahu, e make ana oe ia'u. I mai no hoi o Pueo, heaha la hoi, hele no oe, kaawale no laua nei ia'u, kaka no au i ko'u kino e make no mamuli ou, pane mai la o Mokulehua, e make ana oe ia'u.
                Ia manawa nae, pau ae la kona manao e noho i Haehae, oia hoi o Mauumae ko Mokulehua wahi, i aku keia, e hoi kakou i kou wahi. Hoi lakou nei a hiki i Hawaii, noho lakou ni i Niuhele, oia ko Pueo wahi. Noho iho la lakou nei a liuliu, pane aku o Mokulehua ia Pueo. "Maikai no hoi kou aina, hookahi wale no hewa, o kuu puni o ka nalu aole;" ninau o Mokulehua ia Kanikaniaula, aole anei he nalu o keia wahi? I mai kela, he nalu no a ia i ke kuahiwi.
                Hoomaka o Mokulehua Iwa, me ke kupunakane Akua o ia nei e hele ma keia hele ana, nui ka pilikia, aka hoi, o ka mea hoi a ka naau i nakui ai, mea ole ia anu, a me ke koekoe, ia manawa, oli ae la o Iwa.
                A Puunui i mauna anu—e;
                Anu a kaua i ka uka,
                Kuu a ka luhi o kaua ilaila,
                Moe a kaua i ka uka o Waiopua nei la—e he opua,
                He opua hao wale nei no ka aina,
                Ke hele liilii mai nei ka maka o ka Hoku,
                Ke kau pono mai nei ma ka wa o Honuaula,
                Hao mai la ke kipuupuu, ka ua Nahua, ka Pahiele, ka moae, ka moani, aohe anu mai a koe aku; Ia manawa, oli ae la o Mokulehua.
                Nani kuahiwi o Hainoa i ka la,
                Me he pua olomea la i ka lai kui aina,
                Nani kuahiwi o ka moku e waiho mai nei,
                Ke holahola mai nei ka makani o ka aina o ke ae la iuka,
                Iuka ka ua e noho ai—e,
                Hoolue aku la ke hau aia i kai.
                Ia pau ana o ka Mokulehua oli ana, oli aku la o Iwa, penei;
                Aloha wale no kaua e hele nei,
                I ka uka, i ka lipo, i ka wao,
                Kahea ka leo o ka ua Nahua,
                Haule iho kaua ilalo,
                I ku moena ololi a kane,
                E ike aku ai kaua ia Hawaii nui kuauli nei la—e, uli wale hoi.
                Hiki laua nei maluna o keia aina, ia laua e noho ana, ku mai ana he laau nui, oia o Hawaiinuikuauli, eu mai no ka ilo, nana laua nei he aina o lalo, ninau o Mokulehua ia Kanikaniaula, auhea ke alanui o keia aina? Pane mai kela, o keia laau; oia ke alanui, kau aku no olua iluna, paa no a paa, oia ke alanui. Ia lele ana o laua a kau iluna, pau ka ike, haule iho la laua nei a luna o kumoena ololi a Kane ma laua o Kanaloa, ia pauhia ana e ka hiamoe a ala ae. Haohao laua nei, me ka olelo iho o Mokulehua. "Maikai ka aina" o kanaka ole hoi ka hewa, ia manawa la, walaau mai ana kanaka o ua aina nei, kaili mai ana o Iwa i ka olelo, oia ka puu o ka leo o ka Hawaii.
                Hoomaka no lakou nei e hele i ua aina nei, a hiki ma kekahi kahawai, ninau aku la o Mokulehua ia Kanikaniaula, heaha ke kupua o keia wahi? Hai mai la kela he mau Oopu elua, oia na kiai o keia wahi, nana laua nei a pau, waiho.
                Hoomaka hou e hele a loihi aku, ninau hou o Mokulehua ia Kanikaniaula; heaha hou aku ua make o keia wahi aku? I mai ua kupunakane nei, o Paliuli aku nei he lepo poho; ma ka'u wahi no auanei e hehi ai, malaila mai no olua. Hiki lakou nei i ua wahi poho nei, hala ia make, ninau hou o Mokulehua ia Kanikaniaula, heaha hou ua make i koe? Hai mai kela, o ka ua paka nui o Iao, haule ka ua, kapoo pu iloko, oia ka make i koe, alaila pau.
                Ia hele ana o lakou nei a komo iloko o ka ua paka nui o Iao, pakele no lakou nei, alaila, hiki lakou nei iluna pono o Kaloakaoma, oia kahi o ka nalu a lakou nei i hele ai, kau lakou a ekolu iluna pono o kekahi kumu lehua; i nana aku auanei ka hana, e heenalu ana o lalo, me ke alii wahine o ua aina nei, oia hoi o Laniwahine.
                Hopu iho la o Mokulehua i kekahi pua lehua, kiola akuy la a pa i ka papa o ua alii wahine nei, nana ae la o ua o Laniwahine i keia poe ekolu, e kau ana i ke kumu lehua ana, olelo iho la ua alii wahine nei, he poe kanaka ekolu, hookahi kanaka poohina, ia manawa la, o ka molehulehu poeleele mai la no ia. Ia po ana iho, nana aku la lakou nei e a like mai ana na kukui, a keu no ke ahi o ko Mulianaula wahi, oia ke kahu malama waiwai o Laniwahine. I aku keia i ke kupunakane, ihea auanei kakou e noho ai? I mai la kela, i kela hale e keu e mai la ka a o ke kukui o kau hale, ilaila kakou.
                Ia manawa, hele aku la laua nei a hiki i ua hale nei, kikeke aku la ma ka puka o ua hale nei, wehe ia mai la ka puka ia laua nei, komo aku la laua nei a loko, nana mai la na kamaaina ia laua nei, he mau kanaka maikai keia; eia hoi keia, i ko Mulianaula malama ana i ka waiwai o kona haku, ua pau loa ia ia i ka hookuli ia i ka wahine, aole nae he loaa o ka wahine ia laua nei. Pela wale no a hiki wale o Mokulehua me Iwa, oia mooolelo ka lakou e kamailio ana, a pau ia, inu awa lakou nei. I ka hoomaka ana o lakou e inu i ka awa, kahea ae la o Mulianaula i ko laua akua a pau kana pule ana, alaila, kahea no hoi o Mokulehua i kona akua penei; Kanikaniaula, eia ua wai o kakou, alaila, pane mai la kela, inu ia, o ka awaawa auanei kai ia'u, o ka ona kai a olua.
                Alaila, pane mai la ua wahi elemakule nei, kupanaha, o ke akua paha ko olua la, me he kanaka la ka pane mai. Moe iho la lakou nei, a hiamoe ua mau wahi elemakule nei, alaila, hoolale mai la o Kanikaniaula, haele ae i ka heenalu, lilo laua nei ilaila, a pau ka heenalu ana, hoi ae la laua nei a Waihaehae auau, ilaila laua nei, haehae ia a liilii, hookui ae la o Kanikaniaula pili, komo laua nei i Waiui, ui hou laua nei, hoi mala laua nei a ka hale, hiamoe, me ka ike ole ia mai. Ia ao ana ae la, hiki mai la ua poe wahine nei, i aku la ua mau wahi elemakule nei, aole oukou e ike i ka maua mea maikai, i mai la lakou la, i nana, komo mai la lakou, e moe ana laua nei, makemake mai la ua poe wahine apiki nei, alaila, pane aku la o Iwa, i ua poe wahine nei, e hele nui me na wahi elemakule e noho nui ai, akahi no a loaa ia laua ua poe wahine nei, a hiamoe no lakou nei, hele no laua nei i ka heenalu.
                A pau ka heenalu ana a laua nei, hoi laua nei a ka hale, hoomaka laua nei e kii ia Laniwahine, ke alii wahine o Kaoakaoma, ua hooipoipo mua nae o Laniwahine me Waikulukulu laua me Waipuhia, a lilo i laila kona manao, aka, ke haele aku nei hoi o Mokulehua a me Iwa, e halawai kino me Laniwahine, e noho puupaa ana no oia, ia kokoke ana o lakou nei i ka hale, e lapu aku ana o Kanikaniaula, pau na kiai i ka moe, komo aku ana laua nei iloko. He akua no hoi ko Laniwahine, o Kaapu, oia kona kupunawahine.
                Komo mua o Iwa, a lalau no hoi ia Laniwahine e noho, ike ia oia, e ko ia la akua, i mai la o Laniwahine ia Iwa, he kanaka maikai no oe, a o ko ao e ana no ka hewa i ka aihue iloko o ka opu, maikai ole no oe, hilahila o Iwa, komo aku la no hoi o Mokulehua, kamailo pu laua me Laniwahine, a pau ko laua kamailio ana, pauhia iho la laua nei e ka hiamoe, wili mai ana o Laniwahine i na lauoho o laua nei a paa, hoomanao o Kanikaniaula, kii mai wehe, ia hoi ana o laua nei i ka hale, ua poina ko laua nei maikai ia ia, ai aku la no ka ia nei, mahalo o Waipuhia a a me Waikulukulu.
                Ia manawa i ao ae ai, eia ka hana a ua mau elemakule nei, o ke kaena i ka ui o keia mau kanaka e noho nei i kona wahi. Lilo iho la ia, i mea ino no ko lakou wahi, olelo hoi o Laniwahine, aole e like me kana mau kane ka ui, hoomaka ka pili a ua wahi elemakule nei, me kanaka, oi pili aku i ka waiwai a pau, a pili i na iwi.
                Hai aku ua mau wahi elemakule nei, alaila, ninau laua nei, a hea hoike, hai mai la laua, a popo, i aku o Mokulehua ma, e poke olua i umi pauku koa, e hoa pakahi ai no hoi i keia ahiahi, pela olua e hoa ai, a i pau ka wahie, a i hiki ole mai maua, alaila, make olua, i aku o Mokulehua ia Kanikaniaula, e hiki no anei kakou i keia po i Haehae, hoole mai la o Kanikaniaula, ui ae o Mokulehua ia Iwa, he akua no nae paha kou, alaila, pane mai o Iwa, he akua mano ko'u. Hele lakou nei a kahakai, komo iloko o ka mano, alaila holo lakou nei a hiki i Haehae, komo aku la laua nei iloko, ku no o Iwa ma ka ipuka, lele iho la o Mokulehua maluna iho o Hina, kulu iho la ka waimaka, manao o Hina o Kanikaniaula, i ke kau ana aku o ka haili. Pane ae o Hina, hele aku nei paha oe me ko moopuna a pilikia, hoi mai nei oe, honi iho la o Mokulehua me ke kulu o ka waimaka, i mai o Hina, heaha keia waimaka ou? Hai mai la kela, ua hoopapaia maua e kahi o maua i noho aku ai, me na keiki a Kahihiopanaewa, a popo la kai ka aha, nolaila la, kii mai nei au i kuu malo, i mai la o Hina; aole ia he mau kanaka e, he mau kahu wale no ia la nou, ina e ike mai ia oe o Waikulukulu me Waipuhia, make laua, aole e ola, ia wa no, hoi mai la laua mai Haehae mai, ia pae ana mai o lakou nei i Kaloakaoma, ua kokoke e ao, ua pau loa ka wahie hookahi wahi momoku wale no e uwe ana nae o Mulianaula me Kanapuaa i ka make o laua, ia ike ana mai o laua la, a kahi no a oluolu iho kahi manao.

He wahi moolelo no J. Kaihupaa.

                I ka la 26 hora 2 1/2 o ke ahiahi, make o J. Kaihupaa, ma ka pa kula alii kahiko. He mai loihi elua makahiki, kona a ua haalele mai oia i na 'Lii a me kana wahine na makua a me na hoahanau ona. E pono paha ia'u ke hoakaka iki aku i kona moolelo ma kahi hiki ia'u.
                He wahi moolelo alii kona mai ka hanau ana mai e pili ana i ko Hawaii poe alii nui o Umi ke kau kea i Kona, mamuli o ka make ana o Umi a Liloa malaila mai a hiki ia Kuana Kua a me ka wahine o Maui loaa mai nei o Kaihupaa, a i kona wa uuku, hoihoi ia oia e ao i ke ano o ka malama ana i na 'Lii, ma na rula o kela manawa, noho pu me Aikanaka ka makuakane o Keohokalole a Kapaakea. Noho oia ma ia kula, o kahi alii, hoonoho ia oia e malama i ka hale opeope o ka Lani a kakou i hala aku nei, ma ka rula mau o na 'Lii nui, aole loa e hoonoho ia kekahi kanaka e pili ole ia lakou i mea malama ia hale, ma ia hana no oia a hala kela lani a kakou, lilo mai ia Iolani, ke aupuni, noho no kela ma ia hale e malama ana i ko ke alii mau mea e pili ana i ke kapa, a me ke ano o ka malama ana i ke alii. O Kaihupaa nei ke kanaka hele mua o ke alii aupuni ke ole ka mai.
                Na ka Moi Iolani i hoolako ai kona hoolewa ia ana i ka lole eleele, ka pahu, a me ke kaa nana e hele pu me ka huakai hoolewa, ma ko'u manao, aohe kanaka i manao nui loa ia e ka moi e like me J. Kaihupaa nei. Ke kauoha mai nei keia leo ia kakou, e malama aku ina haku i loaa ka mahalo ia mai.
J. W. IAUKEA.

                Aole no e huki ia ka palau i ka hookio wale ana; aole hoi he mea e hula ai o ke kamaa hou.

No ka naauauwa ana o ka Ilio ia ia iho a make.

E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
                E oluolu paha oe e hoike aku i keia hana kupanaha a kekahi ilio. Penei no ia. Ua noho kekahi kanaka maikai ma Farani, a hana ino ia mai oia, kuhi ia mai oia he hewa, a hoopii aku kona poe enemi ia ia i ke alii, a li ia oia.
                He ilio kii manu ko ua kanaka la a ua nui kona aloha i kana ilio no kona lokomaikai, a no kona hoolohe mau i kana olelo. I ka wa i lawe ia aku ai kona kahu e na kanaka e hookomo iloko o ka halepaahao, hooikaika loa kona ilio e komo pu me kona kahu. No ka lokoino o na kanaka ia ia, aole lakou i hookomo i ua ilio nei iloko me kona kahu. A ike hoi ka ilio, aole hiki ia ia ke komo iloko, alaila, hoi aku la ia i Parisa, i ka hale o ka makamaka o kona kahu, a moe malaila i ka po, a ao ae hoi aku la i ka hale paahao, a moe ia ma ka puka a po ia la, alaila, hoi aku la ia i ka hale o ka makamaka, a ao ae ia po, hele aku no ua ilio nei i ka hale paahao. Pela ia i hana ai i kela la keia la, a ike mai ke kanaka nana i malama ka hale paahao, aloha ae la ia, a hookomo iho la i ka ilio iloko, a noho pu me kona kahu. I ko laua halawai pu ana, ua like pu ko laua olioli nui, a i ke ao, ua lealea ke kanaka iloko o kona noho mehameha ana, no ka noho pu ana o kana ilio aloha. A po, kii mai ke kanaka nana e malama ka halepaahao i ua ilio la, aole ia i hele iwaho, nolaila, hapai ae la ia ia ia, a lawe aku la iwaho o ka hale.
                A kakahiaka ae, hele hou aku no ka ilio, a hookomoia aku no iloko o ka halepaahao, a pela no ia i hana mau ai i kela la i keia la, a hiki i ka manawa e hele aku ai o kona kahu imua i ke alo o na'lii, ua hele pu no me ua ilio nei, a hoohewa mai na 'lii i ua kahu nei e make ia, o ua ilio pu nei no kekahi ia hookolokolo ana. A i ka wa i li ia ai, hele pu no ka ilio, a kanu ia ke kino kupapau o kona kahu, moe no ia maluna o ka lua i elua po elua ao, aole ai i ka ai, aole inu i ka wai. Alaila, hele ae la ka makamaka o kona kahu e hoowalewale ia ia, no ka mea, ua ike oia i kona hoi ole i ka po. Hoi pu no ka ilio me ka makamaka o kona kahu, aole nae i ai i ka ai, ai uuku wale no, a hoi hou no i ka lua i kanu ia ai kona kahu, ekolu malama i moe ai ua ilio nei ma ka lua o kona kahu, a e hele ana oia i kela kakahiaka keia kakahiaka i ka hale o ka makamaka o kona kahu, ai no i ka ia, aole nae nui loa. A mahope, hoi aku i ka lua, a moe malaila i ka po a me ke ao.
                A pau ia mau malama, hookii iho la ua ilio nei, pau kana ai ana i ka ai, a nawaliwali loa ia, a make iho la ia maluna o ka lua o kona kahu.
                Ua manao paha kela ilio, o kona kahu ke kanaka maikai o na kanaka a pau o keia ao, aole ia i ike i ka mea like. Ua malama maikai mai kona kahu ia ia, nolaila ke aloha o ka ilio i kona kahu, aole hoi i poina kona kahu ia ia, a me kona manao ana.
                O ka poe a pau e heluhelu ana i keia olelo aloha o ka ilio i kona kahu, e pono ia lakou ke ninau ia lakou iho, malia paha, aole lakou i aloha nui aku i ka mea i malama mai ia lakou, e like hoi me ua ilio la. O ko kakou Haku, oia ko kakou kahu, a ua ike no hoi kakou, ua oi aku ka maikai o kona malama ana ia kakou mamua o ko na mea a pau loa. Ua ike no kakou i kana hana maikai ana mai i kela la keia la, a ua tausani kana hana maikai ana, me ko kakou hoomaopopo ole. A ua hana oia pela i ko kakou wa i lokoino aku ai ia ia. O wai hoi ko kakou mea i manaoio aku i ke Akua, e like me ka manao nui ana o ua ilio la i kona kahu? Me ka mahalo.
Nalu na F. W. KAAWALOA.
Haleohuohu, Maui, Maraki, 8, 1862.

Halawai hui a na Kumukula o Honolulu, Mokupuni Oahu.

                Mamuli o ke kauoha a J. Pula, ke Kahukula, e hoakoakoa mau i na kumu, mai Moanalua, a e halawai lakou ma ke keena kula o Kawaiahao, i ka poaono hope o kela mahina keia mahina, e noonoo i na kumu e holo ai ka naauao, iloko o na kula.
                Maraki la 1, makahiki 1862. Halawai i ka hora 9 kakahiaka. Ma ke noi a J. H. Kanepuu, e lilo o W. N. Pualewa i Lunahoomalu, a o J. K. Kaunamano i kakauolelo, a ua hooholo ia.
                Hooholo ia ma ke noi G. W. Poepoe, e lilo o Kale i kakauolelo alua, nana e hooili aku i ke kope o ka moolelo o keia aha i ke Kahukula wahi ana, he mea ia e mama ai ke kakauolelo mua.
                Ma ke noi a E. Kamaua, e malama ke kakauolelo i ka inoa o na kumu i hiki mai i keia halawai ma ka buke, a ua hooholo ia. Hooholo ia ma ke noi a J. H. Kanepuu, na ke kakauolelo no e malama ina hana a keia aha, a e hoolaha aku ma ka nupepa Hoku Pakipika, a me ke Kuokoa, a me ka inoa pu kekahi o na hoa i hiki mai. Eia ka poe i hiki mai.
                Solomona, Kawelohelii, J. H. Kanepuu, G. W. Poepoe, Kaili, E. Kamaua, Kale Hopuaku, Kupahu, Ninauokala, W. N. Pualewa, J. K. Kaunamano, D. Aumai, Kepano, Kirikina w, Kukahi, Pauli. Hooholo ia ma ke noi a G. W. Poepoe, e hoomaka ia ka hoomaemae ana ina mea e pili ana i ka hale kula me na papa eleele, ma Moanalua mai a hiki i Maunalua.
                Hoopuka mai ka Lunahoomalu, he olelo imua o ka aha penei, o ke kumu o ka holo ole o nei mea he naauao iloko o na kula, o ka hoolako ole o na makua i mau buke na ka lakou mau keiki.
                Ma ke noi a G. W. Poepoe e lilo ka hale i komite e noonoo i ka olelo a ka Lunahoomalu i hoopuka ai imua o ka aha, a ua hooholoia, e lilo ka hale i komite.
                Ma ke noi a G. W. Poepoe, e noonoo nui keia aha penei, o ka hiki wawe loa o na keiki i ka 16 makahiki me ke kupono ole i ua mau makahiki la, a haalele e mai no i ke kula, wahi ana, e kapae ia ka huaolelo 16 makahiki, a e hookomo ia penei, mai ka makahiki eono a hiki i ka makahiki 20 oia ka palena, o ka 16 makahiki wale no ka palena i olelo ia ma ka pauku 721 o ke Kanawai Kivila, mamuli wale no o ka makemake o ka makua e hiki ai i ka 20 makahiki, a ua hooholo ia pela.
                Hooholo ia ma ke noi a J. H. Kanepuu e hooholo ia ka mana hoolako o ke Kahukula i olelo ia ma ka pauku 733 o ke kanawai Kivila, a e hooili ia ia mana hoolako, a ma ke koi i ka Lunakanawai hoomalu, a apana paha, wahi ana, ina paha e lilo ia hana i ka Lunakanawai, he kumu ia e holo koke ai ka hoolako ana, a na makua i na buke na na keiki.
                Hooholo ia ma ke noi a Poepoe e hoopanee ka halawai a ka poaono hope o Maraki.
J. K. KAUNAMANO, Kakauolelo.
Maemae, Mar. 7, 1862.

Kanaka Hoomanaia.

                Pii no oia i ke kua laau iuka, aole oia e kua i ka nui o na laau e ku ana, o kalama, ke oa, a me ka aho, ka pou o ka hale oia ke aalii ku makani.
                I ke kukulu ana, hookahi no la e kukulu ai, aole elua, o hewa. Pela i ke ako ana, hookahi no la e ako ai, aia nae i ka hiki i o Kane, alaila, komo ia ua hale nei, waiho ia a hiki i o Kane, komo ia, i ka la komo ai, kalua ia ka puaa, ka ilio, mama ia ka awa, kau ia ka maia noloko o ua hale nei. Pela i na launahelehele o ke kuahiwi, ka maile, ka palapalai, ka awapuhi, ka ieie, ka lai, i ohu no ke Akua hoomana ia, kapu ia o loko o ka hale, o na kane wale no ke komo, nolaila, ke kakali nei makou i na kanaka o Wailupe nei i ke ku mai o ka ia a na kanaka hoomana ia nei ku mai la hoi pau kuhihewa, o ka inu wale no i ka awa, nakaka ka ili, molowa kahi kino, ke kalua wale no i ka puaa no ke Akua o ua kanaka nei, oia Oku, Ohina, nolaila, he mea pau ole ka naaupo o Hawaii nei, ke mau nei no ke kuhihewa o keia kanaka. Na IKEPONO.
Halehuki, Mar. 7, 1862.

Hana kue kanaka.

                Eia ka pono ole au i ike ai, ua noho ae o W. N. Kamakainai, i kona kuleana, ua papa ia mai ia e ka hapanui, aole e kii ina mea a ke konohiki, i kela mea keia mea o ka aina. Pela no hoi me kana wahine, aole hoopa e like me na mea i hai ia maluna ae.
                Ku hou mai o W. N. Kamakainai, hoopuka mai i kona manao, e i mai ana he lohe olelo i ka aina makahiki ia Keauhou. Eia hoi ka'u, e kapu aku ana au i ke awa, aole waa kau i ke awa, ke hookapu aku nei au ia oukou i keia la, i na e kii ole oukou i keia la a po e uku no i hookahi dala, ia la no ua kii kahi poe i ko lakou waa, a i ka la 25 oia malama no ua pau loa aole waa koe, hao ka mana o keia keiki la i kona wahi la, malu kula aohe lele pueo.
                E nana mai kaua i ka hana pono ole a keia poe, i mai Iesu, e aloha oe i kou haolauna e like me kou aloha ia oe iho, pela no ka laua e hahai oukou mamuli, o ke aloha, o ka hana anei keia a ke aloha, aole.
J. W. KAHOOLUHI.
Keauhou, Mar. 7, 1862.

No na mea Kanu.

                E pono paha ia oe e ka Hoku o ka Pakipika, ke hoike aku ma ke akea, i na mea kanu, a na kanaka maoli o Moanalua a'u e ike nei, eia malalo nei.
                Ehiku eka maia i kanu ia. Eia ke ulu maikai nei na maia, me ko lakou kino ohaha, aole nae na ka mea hookahi keia mau eka maia, ewalu lakou. He paka kekahi mea i kanu nui ia, aole nae i maopopo na eka ia'u. He kulina, uala maoli, akaakai, ipupu, papapa, pau na mea o ke kula, o na mea o ka loi ma kahi wai. He 12 kanaka e kanu nei i ka raiki.
                Eia ka'u mau mea kanu i ike ai ma Moanalua nei, o Kalunaaina ka mea oi ma ke kanu maia ana. Aole hoi o ka mahi kalo ana, he kamaaina ia. W. K. UHALU.
Kalualoa, Moanalua, Mar. 5, 1862.