Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 25, 13 March 1862 — HE MOOOLELO NO MOKULEHUA. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO MOKULEHUA.

la nalowak loa hoi o ke kaue la, oli ae 1a o ua o Paeo, no ke aloha. Ia pua kttkoi o Hilo i Koolau loa !a, kna kane —e, E ani mai ana ia T u me he ipo la, >"o'u makua no hoi kekahi aloha, Nou uo hoi la—e alua, E kii aku oe e ka makani koolau a ia tnaua, Ke hoi hooniehana aku la i ka pali koolau, Ke hea la i ka lana o Wahīnekapii, Ua kapu mai la na hale i ka leo, Auhea ane oe? eia ane au. Ia pua kukui o Hilo i Waimalu, kuu kane ua la puiu, Eia ke kuami poko i kuu maka, lte aloha, Ke hanini iho iiei pulu ka ili, Pulu elo au e; auhea ane oe, eia ane au: Ia Pueo e oli nei, aia no iloko o Mokulehua, ua pee a ua nalo loa; pane tualu mai la no nae kela, me ka lohe ole o kela. Eia ane au e. Pua kukui o Hilo i Waiawawa la, kuu kane—e, . . Kuu kane kula pili holu o Kalae 1 ka la, La iho la ke kula o Maunalea—.la, Ua lea no ka olua pili ana, ai ana; Ua haka wale a ua manihau na ili, Auhea ane oe, eia ane au—e, 0 Kanikaniaula keia he ula lono, He kau ka haili o ke aloha, ua ahiahi, Nani kUu kola honua ia oe, Ami hewa ka wahine i ka papa o Hopoe, Kou-kou i ke ala kakahiakanui, E hiki dku ai i Kahuailunawai, Hoolana ke kanaka hele ua o Koolau, Halawai hoi koke i ke alanui, Auhea iine oe, bia ane aii.

la wa liuliii loa la, ukahi 110 laua nei a halawai kino, i ike mai ka hana o Mokulehua ia PueOj ua haia ka wa maikai, aia o Pueo ina Kekaii, ua kaa ae ka maikai inuā mahen pe, ua liala kā.laki mua a laua i kuwiwili ai inamua, alaila, hoomanao ae la o Mokulehua e hoi me ka poe waliiuē o kai. E ake ana o Pueo, e noho laua uei,, alaila la hoi, ai keia i ka aii auliea ka! he mea inaliu ia mai. Haālele iho !ā o Mokiilehua ia Pueo, alaila, hele keiā i ka hale o niiia i ka inu awa, nie ka manao a pau ka inu awa, hoi loa keia i kai. Oi kali aku o Pueo, a kokoke i ke ao, a ke lilo la no hoi kela i ka ono o ka awā, a ekolu aha awa a ia la o ia po, ia manavva la, hoomanao mai la o Kanikaiiiaula ia ia nei, a i mai la kela; Peliea oe e Pueo e nbho nei i ammnn? t Wi im tmf ana ho hoi paha aii i kuu kane, i mai o Ka-

nikauiaulft, aoli3 paha C hoi inai ko o ka noho 110 paha ia a ao ae lioi i kai; no ka mea* ua hai naai hō ka hoi ko kane i kona manao iko kaikaina la, aole hoi oe i hana, ua hookiili oe, nolaila, ua hoowahawaha ko kane ia oe, eia wale Ixo ka pono, e ai oe i ka ai, malia o inaikai hou ae ote, alaila paa ko kane. la manawa no, e ai aku aha keia i ka āij aole i kana mai; pela no hoi a kokokē e ao ua po nei, i mai ila kupunakane ūei, o hoi, kokoke e hoi inai ko kane, īioi keia a loko, huki mai la no hoi keia i ka moena a ka pu- ! ka, huii iho la 110 hoi ke alo oia nei iiālo # hiainoe koia. Noho lioi oua o Mokulehua a hoi mai, i alawa aku auanei ka hana* te a mai ana nei meā, ine lie alii la 1 ka Uale o laua, o ia hele no hoi ko ia iiei a hiki i ka puka, i naiia iho ka hana o ka wahiue ana, ua maikai, e iike mamua, kauo aku la keia inaīoko, alaila, pani ka puka, alaila, hoomaka hou laua ntei e like tnte ka pill mamua, Noho iho ia laua hei a hiki ike awakea, kamailio iiio la laua nei, no kela mea keia mea ma ia manawa iho.

Ptme aktt la b Mōkttlehtta ia Pueo, e kii oe i ou mau kaikuina, kii iio hoi o Ftieo a hikl mai, ninau no hoi o Mokulehna, aole anei oo i haawi i ou mau kaikaina i kuu poe kaikaina? hoold aku la no hoi o Pueo, aole, aole no o'u noho a kokoke aku io laua la. 0 ko'u noho ana, oia noho ana no a hoi wale oe, aolc o'li lihi kokoke aku i na kaikaitia o kaua, ma .ko laua walii no i iiohō ai f a hoi wale 110 oe. Noho iho la 110 hol iakou nei mulalo mai o Pueo, o na kaikaina pua tna na aoao o Mokulehua, ia mauawa, lmha aku la ti& kane nei isk ta uala, ua pepe la ualā. Pane aku la o Mokuīehua ia Pueo, e make ana oe ia'U, kainoa paha e waiho malie oe i ott māu pokil a pepe ia'u. I keia la, aple kaikāina, aole kahu, e make ana oe ia'u. I mat no hoi o Pueo, Ēeaha la hoi, hele no oe/ kaawale np laiia nei ia'n, kaka no au i ko*ti kino e inake no mamuli ou, pane mai la ( o Mokulehua, e make āna oe ia'u.

Ia mamawh nae, pau ae W kona nnanao ē aobo i Haehae, oia hoi o Mauomae ko Woknlehua vrahi, i aktt keta, e hoi kakou i kou wrahi. Hoi lakou uei a hiki i Hawaii, uoho liikoa uei i Niuhele» oia ko t*eo *ahi. Nobio iho la lakou nei a Huliu, pane aku o Mokulehua ia Pueo. "Maikai lio hoi kou aina, liookahi w*»!e no bewa, o kuu puhi o ka nalu aoter ninan o MokUlehua ia i£aftikani»ul*, lelle anei he nalu o keia Wahi? I mai keia* b«'il»la:no a ia 1 ke kuahiwi. Hopmaka o Mokutehuywa» m* ke kupuAkua o ia nei e b<oe tiia keia ***, nui k» pUikia, aka hoi, oka mea hoi a ka naau i nakui ai t mea ole !a anu, a me ke koekoe, i* miiaaw*, oli •« 1» °

A Pounoi i mauna anu—e- t | j Ana a kaaa i ka aka, Kuu % ka !nhi o kaaa ilaila, Moe a kana i ka uka o Waiopua iiei la— he opna, He opna hao wale nei no ka aina, Ke k*!e liiliī mai nei ka maka o ka Hokn, Ke kau pono mai nei ma ka wa o Hemoaala, Hao mai 1a ke kipaupun, ka ua Xabna, ka Pahiele, ka moae, ka moani, aohe anu mai a ko«s akuj Ia manawa, oli ae la o Mokulehua. Nani kuahiwi o Hainoa i ka la, Me he pua olomea la i ka lai kui aina, Nani kuahiwi o ka inoku e waiho mai nei, Ke holahola mai nei ka makani o ka aiua o ke ae la iuka, . luka ka na e noho Bi—e, Hoolne aku la ke haa aia i kai. Ia pan ana o ka Mokulehua oli ana, oli aku la o Iwa, penei; Aloha wale no kaiia e hele nei, I .ka nka, i ka lipo, i ka wao, Kahea ka leo o ka ua Nahua, Haule iho kaua ilalo, I ku moena ololi a kane, ] E ike aku ai kaua ia Hawaii nui kuauli I nei la—e, uli wale hoi. j

Hiki liiiia noi maluna o keia aina, ia laua e noho ana, ku mai ana he laan nui, oia o Hawaiintifkuauli. eu mai no ka ilo, nana laua nei he aina o lalo, ninau o Mokulehua ia Kanikaniaula, auhea ke alanui o keia aina? Pane mai kela, o keia laau; oia ke alanui, kau aku no olua iluna, paa no a paa, oia ke alamii. Ia lele ona o laiia kau iluna, pau ka ike, haule iho la laua nei a luna o kumoena ololi a Kane ma laua o Kaiialoa, ia pauhia ana ēka hiamoe a ala ae. Haohao laua nei, me ka olelo iho o Mokulehua; " Maikai ka aina" o kanaka ote hoi ka hewa, ia manawa la, walaaU mai ana kanaka o ua ainā nei, kaili mai ana o Iwa i ka olelo, oia ka puu o ka īeo o ka Hawaii. Hoomaka no lakoii e hele i- ua aina nei, a liiki ma kekahi kahawai, ninau aku la o Mokulehua ia Kanikaniaula, heaha ke kupua o keia "wahi? Hai mai la kela he mau Oopu oia na kiai o keia wahi, nana lau&/|fi.<} pau, waiho. atwtaaka hou e liele a loihi aku, ninau

hou 0 Mokulehua ia Kanikāmaulā; heaha hou aku ua make o keia wahi aku? I mai ua kupuuakane nei, o Paliuli aku nei he lepo poho; tna ka^^ijo lailo. iurv aina. Hiki ĪakoU tl6l lUa Wluilpoho iifei> hala ia nintltr liōu o MokUlehua ia Kanikaniauki, heaha hou Ua make i koe? Uai mai kela, o ka ua paka nui o lao, haule ka ua, kapoo pu iloko, oia ka make i kofc, alaila pau. Ia hele aiia o lakou nei a komo iloko o ka ūa paka nui o lao, pakele uo lakou nei, alailii, hiki lakou nei iluna pono o £aloakaotna, oia kahi o ka ualu a lakou nei i heie ai, kaii iakou a ekolu iluua' pouo o kekaiii kuinu lehua; i naua aku auauei ka d heenalu ana o īalo, me ke alii Wahitife o ua aina īiei, oia hoi o Laniwahine.

Hopu iho la 0 MokulehUa i kekahi pua hua, kiola aku la a pi» i ka papa o Ua aiii wa hiiiē nana ae la o ila o Laniwahiue i keitt poe ekolu, e kaū ana i ke kuinu lehua ana„ oleio iho la ua aiii wahine nei, he poe kanaka ekolu, hookahi kanaka poohina, īa inanawa la, o ka molehulehu poeleele tnai la no ia. Ia po ana iho, nana aku la lakou nei e a like mai ana na kukui, a keū no ke ahi o ko Mulianaula walii, oia ke kahu maiama tvaiwai o Laniwaiii)ie. I aku keia ike kupunakane f ihea auanei kakou e noho ai? 1 mai la kela> i kela hale e keu e mai la ka a o ke kukui o kau haife, ilaila kakou. la manawa, hele aku la laua nei a hiki i ua hāie nei, kikeke aku ia ma ka puka o Ua halē nēi f wehe ia mai la ka puka ia laua nei, komo aku la laua nei a loko, nana mai ia na kamaaina ia laua nei, he mau kanaka tnai-

£ai keia; eia hoi keia, iko Muliauaula tnalama ana i ka waiwai o kona hak«, da pati loa ia ia ika hookoli ia i ka wahine, aole nae he loaa oka wahiue ia laua nei. Pfela wale ho a.hiki wale o Mokulehua me Iwa, oia mooolelo ka lakoli e kamailio ana, a pan ia, inu awa lakou nei. Ika hoolnaka ana 6 lakou e inu ika awa, kahea ae īa o Mulianaula i ko laua akua a pau kana pule ana, alaiia) kahea rio hoi o Mokulehua i kona akua p£nei; Kanikaniaula, eia ua wai o kakoU, alaila, pane mal ia kela, inti ia; o ka awaar wa auanei kai ia'u, o ka ona kai a o!ur» Aiaiia, pane mai la ua wahi elemakule hei, 1 kupanaha, o ke akua paha ko olua la, rae he kanaka la ka iuai. Moe iho la lakou nei, a hiamoe ua mati wahi eiemakule nei, alaila, hoolale mai la o Kanikaniaula, haeie ae ika heeualu, liio laiia nei iiaila, a pau ka heemalu ani* hoi ae la laua iiei a

! Waihaehae anau, ilaila laua nei, haehae ia a liilu, hookui ae 1a o Kanikaniaula pili, komo laua nei i Waiui, ui hou laua nei, hoi taai la laua nei a ka hale, hiamoe, me ka Ike ole ia mai. la ao ana ae lfc, hiki mai la tta poe wahine nei* i aku !a ua mau wahi eleinakule j v rei f «ole oukou e ike ika maua mea maikai» j I mai la lakou la t i nana, komo mai la liikou*! e moe ana laua nei, makemake mai la napoe wahine apild nei t alaila, pane aktt I* o Iwa, I { ua poe vifaifie nei, o hele noi ta& na Wahi

ēiemakule e noho aai ai. akabi no a loaa ia lana oa poe wahine nei, a hiani«>e no īakoa oei, hele no laoa nei i ka heenaln. A pao ka heenalo ana a lana nei, hoi laoa fieī a ka hale, hoomaka laua nei e kii ia Laliwahine, ke nlii wahine o Kaloakaoina, ua looipoipo mna nae o Laniwahine roe Waikalukuln laua me Waipohia, a lilo ilaila kona manao, aka. ke haele aku nei hoi oMokoa me Iwa, e halawai kino me Laniwaline, e noho ponpaa ana no oia, ia kokoke o lakou neii ka hale, e lapo akn ana o Kauikaniaala. pan na kiai i ka nwe, koino :ikn ana laoa nei iloko. He akua bo hōi ko o Kaapu, oia kona kopunawihine. ) j Komo mua o Iwa, a lalau no hoi ia Lauie noho, ike ia oia, e ko ia la akoa, i jn&i la o Laniwahine ia lwa, he kanaka maiXai no oe, a oko ao e ana no ka hewa i ka [lihue iīoko o ka opu, maikai ole 110 oe, hilahila: o Iwa, koino aku la no hoi o.Mokoīehua, kamailo pu laua ine Laniwahine, a pau ko laua kamailio ana, pauhia iho la īaua nei e ka hiamoe, wili mai ona o Laniwahiine i na laneho o laua noi a paa, lioomanao o Kanikaj;iiaola, kii mai wehe, ia hoi ana o iaiīa nei i ka hale, ua poina ko laua nei maikai ia ia, I ai aku la uo ka ia nei, mahalo o Waipuhia a

a me Waikulukulu. J manawn i ao ae ai, eia ka hana a ua maii elemakule nei, o ke kaena i ka ni o keia tna«l kanaka e noho nei i kona wahi. Lilo iho la ia, i mea ino no ko lakou wahi, olelo hoi 0 Laniwahine, aole e īike me kana mau kane ka ui, hoomaka ka pili a ua wahi elemakule nei, me kanaka, oi pili aku i ka waiwai a pau, a pili i na iwi. Hai aku tta maU wahi elemakule nei, alaila, ninau laua nei, a hea hoike, hai mai la laaa, a popo, i aku o Mokulehua ma, e poke, olua i umi pauku koa, e hoa pakahi ai nd hoi i keia ahiahi, pela olua e hoa ai, a i pau ka wahie, a i hiki ole mai maua, alaila, make olua, i aku o Mokulehua ia Kanikaiiiaula, ehikino anet kakou i keia po i Haehae, hoolē mat la o Kanikaniaula, ui ae o Mōkulehha ia Iwa* he akua no nae paha kou, alaipane mai o Iwa, he akua mano ko u. Heie lakou nei a kahakai, komo iloko o ka maliial : —7— ka ipuka, lele iho la o Mokulehiia maluna I iho o Hiiia, kulu iho la ka waimaka, manao o Hina o Kanikaniaula, 1 ke kau ana aku o Ika haili. Pane ae o Hina, liele aku nei pa-

ha oe nie ko moopuna a pilikia, hoi mai nei oe, liohi iho la o Mokiilehua me ke kulu o ka waimaka, i mai o Hina, Ueaha keia waimaka ou? Hui mai la kela, ua hoopapiiia maua e ! kahi o maua i noho aku ai, me na keiki a lCāhihiopanaewa, a popo la kai ka aha, nolaiWl la, kii mai nei au i kuu malo, i niai la o | aole ia he mati kauaka e, he mau kahu wāle iio ia la ina e ike mai ia oe o Waikiiīukulu me Waipuhia, make laua, aole e ola, ia wa no, hoi mai la lauii mai Haehāe ia pae aha inai o lakou nei 1 Kaloakaoma, ua kokoke e ao, ua pau loa ka wahie hookahi walii moinoku wale no i koe, e uwe ana nae o Mulianaula me Kanapuaa 1 ka moke o laua, iti ike ana mai o laiia la, a kāhi no a olUolu iho kahi manao.