Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 26, 20 March 1862 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, MARAKI 20, 1862.
I ka Poe lawe i ka Hoku Pakipika.
Ma keia Helu o ka nupepa, ua pau na mahina mua eono o kona hoopuka ana. Ua hooikaika na mea nana i hoopuka e hoolilo ia i nupepa kupono loa i ka makemake o kanaka, a ua manao lakou ua makepono loa ko lakou hooikaika ana. Ua lawe nui ia ka pepa, ua heluhelu nui ia hoi ia e oukou, a ua kueka ia no hoi, a i ka nana aku, ua olioli no kanaka i ka loaa ana ia lakou he waha kamailio no na mea a pau a no na aoao a apu. Aka, o kekahi poe, ua lawe no lakou, ua ai i kona mau pono, ua hoolealea ia, a ua hoonaauao ia paha lakou i na mea i hahao ia iloko o kona ope hooakea ike i awe mau ia ai ma na pule a pau i ko lakou mau ipuka hale, aka, aole lakou i uku mai i ka uku makahiki e like me ka mea i ae ia i kinohi.
Nolaila, ke kauleo aku nei makou i ka poe i hookaa ole mai, e haawi koke mai ke dala i na luna, no ka mea, ua pau ke aho i ka lohi loa oia poe. Aole e hoopanee hou aku, no ka mea, ke hoopaa nei oukou ma ko oukou mau lima i ko hai mau pono.
Ke kokoke mai nei ka manawa e halawai ai ka Ahaolelo e kukakuka no na mea e pomaikai ai ke Aupuni a me ka lehulehu. He maikai a kupono hoi ka nui o na Lunamakaainana i kohoia, i ka nana ana aku, aole nae i akaka ko lakou mau manao no na mea e kamailio ia nei iloko o na nupepa, aka, e manaolana ia ai nae e noonoo ana lakou me ka ike kuokoa a me ka naauao akea, me ka hio ole io e ia nei, a huli mao a maanei e like me ka eena makani i huli ai i ka huli ana o ka makani. He mau mea nui, e pili maoli ana no i ka pomaikai a me ke ola mau o keia lahui, e hookolokolo ia ana e ka Ahaolelo e kau mai ana a i ko makou manao, na makou no e kuhikuhi aku i na hoa o ka Ahaolelo i kekahi o na mea e noonooia ana, a kupono paha e noonooia e lakou mamua o ka akoakoa ana mai o ka Ahaolelo, i makaukau lakou e hooholo koke me ka paio nui ole, a malaila e hoolilo makepono ia ai ke dala o ke Aupuni, a pau ka hana, e koili aku no na hoa Ahaolelo me ka hoomaikai ia mai e ka lahui.
O ka hooemi ana o na lilo o ke Aupuni kekahi mea nui, a malaila paha e ulu mai ana ka hoopaapaa he nui wale. He mea maopopo i na kanaka a pau, na'lii a me na makaainana, he pono no ke kanahai ia na lilo, aka, o kahi e kanahai ia ai ka mea pilikia. E hoike ana paha ia mau mea imua o ka Ahaolelo e na Kuhina iloko o ko lakou mau Palapala Hoike, a na ka akahai o ka Ahaolelo e hooholo i ka pono ole paha.
O na kanawai kula kekahi mea kupono loa e hoano e ia, a ina e manao maoli ana na hoa Ahaolelo i ka pomaikai io o keia lahui, aole no lakou e kapae ana a hoololi ana paha keia kumu nui lua ole e pili maoili ana i ka pono o ka hanauna Hawaii. Ke mahuahua nei no na ino a me ke kuonoono ole no ka hemahema o na kanawai kula, aole e pii nui ana ka ike a me ka naauao o kanaka i keia wa, a o ke kau ana i na kanawai hou wale no ka mea e pono ai.
Ma keia mea, aole e pono ia kakou e pukukui i na lima a e hookiihelei i na wawae, me ka olelo iho, ua ikeia na pomaikai o na kanawai e noho nei i keia manawa a ua lawa pono no, a e pono no ke hoomauia. Ea, he kuhihewa ino loa ia i hoouluia mai ai i ka noonoo ole; no ka mea, aole no he lahui naauao ma ka honua nei i ku ma kahi hookahi, e holo mau ana lakou imua ma ka ike a me ka pomaikai. He pono anei ia kakou ke ku malie me ke keehi ole imua? He pono anei e eo ia kakou ma ka hooheihei ana o na lahui ike? Ua hoomalule mau ke ano o ka noho ana, a na kakou no e hoano e i na kanawai i pili pono lakou i ke ano hou o ka noho ana. O na kanawai kula, ua pili loa ia i keia manao, a o ka hoololi no ka mea i koe. Ina aole kakou e hana me ia, aole e upuupu a kuemi ihope kakou ke hoohalikelike ia kakou me na aina e.
O na hoololi o ke Kumukanawai a ka Moi i hoike mai ai kekahi mea nui. O ka pauku e pili ana i ka waiwai o ka poe i kohoia i lunamakaainana ka mea ano nui ma ia mau hoololi ana. I ko makou manao he mea pono loa ia ma keia pae aina; no ka mea, ina e kau ia he kanawai oia ano, aole no e koho ia ka poe e manao wale ana i ka uku e loaa ana ia lakou ma ia oihana, a e hooholo koke ia ka hana a ka Ahaolelo. O ka mea mau mamua, oia ka hoopaapaa loihi, ka hoonahili ana o ka olelo, a me ka hoopuka ana o na manao ano ole, i mea e loaa ai ke kaulana no ke akamai ma ka haiolelo ana—e pale ia ae ia mea a e panai ia mai ma ka hakahaka i hookaawaleia he noonoo a me ka hooholo ana o ka hana. Eia kekahi, o ka poe waiwai ole, aole o lakou he pomaikai nui ma na kanawai e like me ka poe waiwai, a nolaila, ua akaka no, aole o lakou la he iini nui e mahuahua ka waiwai a e hoomaunauna ole ia ke dala o ke aupuni e like me ka poe waiwai, no ka mea, ina he pilikia ke Aupuni i ke dala ole, a e kau ia mai he mau auhau hou, a e mahuahua auanei ka auhau maluna o ka waiwai, alaila, e hooili ia mai no ke kaumaha maluna o ka poe waiwai, aole maluna o ka poe waiwai ole. Aole paha he pono loa ka nui o ke dala i olelo ia iloko o na hoololi i hoolaha ia mamua aku nei, e aho paha ke hooemi iki ia, e like me ka manao o ka Ahaolelo i manao ai he pono.
O ke puhi rama paha kekahi mea e hooala hou ia ana. Ua hoomoe pinepine ia keia mea iloko o na Hale Ahaolelo mamua, aka, he pono no ke hoopaapaa hou ia, malia paha e pau ke kuhihewa, a e hooholo ia he mau kanawai kupono no ka hooponopono ana ke puhi ana, mamuli nae o ka malama ana o ke aupuni, me ka haawi mai o ka mea nana i puhi he palapala hoopaa no ka hana ana e like me ke kanawai.
O na mea i olelo ia maluna ae nei oia no kekahi hapa o na Kanawai e waihoia ana imua o ka Ahaolelo, a ke paulele nei ka lehulehu i na'Lii a me na Lunamakaainana na lakou no e noonoo, e kaukau, e wehewehe a e hooholo i ka mea pono, ka mea hoi e kokua nui ana i ka pomaikai o ka lahui a me kona holo ana imua.
Mai manao kakou no ka uuku o ko kakou aupuni, malaila ua hiki ole ia kakou ke kaua aku me na aupuni nui. He oiaio, aole no e hiki ke kaua aku me ke aupuni, aka, ina e hele mai na aumoku e like me kekahi mau aumoku mamua, mamuli o ka imi hala kumu ole, ua hiki no ia kakou ke pale aku, aka, eia ka ninau, auhea na alii koa ike i ke ano o ke kaua ana. Aole loa; nolaila, i keia wa, ina e kui ia ana ke kaua ku hewa, oia ano e hele ana na alii hanau o ka aina e make imua o ke kaua, no ke aha kei? Eia no, no ka ike ole o na kanaka, a mau kanaka paha i ke ano o ke kaua. Nolaila, i ka manawa e ao ia ai na alii koa i hoolaha ia ma keia pule i hala ae nei, e pono loa ke wehe ia ka ipuka no ka poe o waho e ike mai ai i ke ano o keia mea e hoouka hou ia nei ma ko kakou wahi aupuni. He mea kupono ole ke mauna aku i na alii hanau mamuli o ko lakou wahi ike uuku i mea e pakele ai ka inoa hanohano o ke aupuni a me ke ola o ka lahui kanaka mai o a o. Nolaila e ao kakou, e hoomakaukau. No ke aha? No ka hewa kuhewa e hiki mai ana, i ole e loaa ia kakou ke keehi ia e na kanaka o na aina e.
Maloko o kekahi kaua ana o na koa Beritania ma Sepania, ua nui na alii hanau o ka aina a me na alii akamai i ka make ma keia ano hookahi, no ka nele o ka poe kaua o ia kaua ana i na kanaka akamai nana e hana a hooponopono i na mea liilii malalo iho i kupono ole i na alii koa, nolaila, ma ia kaua ana, ua hele na alii koa nui iloko o ka enaena kupono ole no lakou e kuhikuhi ai i ka poe ike ole i ka lakou mau mea e hana ai, a maloko o ia hana ana, ua nui na alii koa i make, a nui hoi ka poino i loaa ma ia ano.
O na kanaka ka mea nana e kokua aku i na alii koa ma ke kaua ana, aka, o na alii koa ka poe nana e alakai a e kuhikuhi, o ko lakou mau luna ae ka nana e hooponopono a e hooko i na olelo a pau loa o ka mea maluna loa i mea e lanakila ai ke kaua ana ma kona imi ana, noonoo ana, a hoonohonoho ana i mea e lilo ai ka eo o ka la kaua ma ko lakou aoao.
Ke maopopo nei i ka poe naauao o keia manawa, ua nui na mea kaua e hoololiia'na i kela la a i keia la, a he mau mea hou i kela a me keia la, i mea e loaa ai ka pomaikai o ko lakou aoao iho, a o na ano kaua o ka wa kahiko ua lu helelei ia, a mamuli oia lu helelei ia ana o na mea hou ka mea ake nui ia i pono ai, a i makaukau ai, i lanakila mau ai mamuli o ka makaala ana i na mea a pau i pili i ka oihana kaua.
No ka noho nanea ana o kakou iloko o keia mau makahiki ae nei i hala, mai manao kakou ua pau na poino, ua pau na mokuahana, ua mau ka maluhia o ke aupuni, a e mau loa aku ana. Aole; e hiki mai ana no i ka wa i ike ole ia, i keia wa pu kekahi a kakou e noho kilohana nei, no ka mea, he la e kaua ai, he la e mai ai, he la e ola ai, a he la e make ai.
E nonoi kakou i ka wa Ahaolelo e hiki mai ana e noonoo no keia mea, a e like me ka mea i noi ia i kela pule i hala ae nei, pela e manao ai kakou e hhoko ia mai. E haawi i ka ike o na hana o kela ano keia ano maloko o ko kakou mau kula ao, a o ke keiki e makemake ana i ke kaua e ao no ma ka oihana kaua, o ke keiki i manao e amala, e hana no ia i ka amala, i ke kamana, i kuke, i mahiai, i lawaia, hana hao, hana keleawe, a pela aku. Ke ike ia nei o na haumana a pau e puka mai nei mai na kula nui mai, aole loa i ike i na hana oia ano, aka, ua loaa ia lakou ka oihana helu, a o kekahi kumu nui no hoi ia e ike ai ina oihana a pau, a pono ai ke ao ia ka oihana koa maloko oia mau kula no ke akamai loa o na haumana i na hua helu o kela ano keia ano.
I ka wa kahiko o ko Roma poe, ua nui ke kaulana oia poe no ke akamai, a me ka noiau no ke kaua ana, nolaila, ua lanakila mau ua aupuni ia manawa. Ua ao maoli ia na koa, a me ka maluhia o ka noho ana maloko oia oihana, aole e lilo kekahi o na koa oia aupuni ia manawa, aia a hala na makahiki eono, alaila, hooliloia ia koa e hiki ke hele i ke kaua.
O ke aupuni o Farani ke pookela i keia manawa, i ka ike ia mau oihana, a o ka nui o na hel kula alii koa he eono ka nui, a o ka nui o na haumana he 1,000, he mau kula e ae no kekahi he nui wale i maheleia malalo o na alii malalo iho oia mau mahele kula.
O ka nui o na hale kula koa o Perusia he 12, no ke ao ana i na alii koa, a o ka nui o na haumana ao iloko oia kula he 3,000. O ko Auseteria he 50, a o na haumana he 4,000 o ko Rusia he 35 kula eniginia, ua ao i ke ano o ka paikau pu kuniahi he 2,000 haumana, he 25 kula o na alii hanau o ka aina, a o ka nui o na haumana alii he 8,700. O Beritania kekahi aupuni nui o na hale kula ao koa, a pela no hoi me Amerika Huipuia.
He oiaio he mau aupuni nui no keia, a ua kupono ia lakou ka hapi nui ana i ke ano o ke kula koa, i mea e makaukau ai i ka wa kaua ole.
Mai manao kakou no ko kakou uuku, nolaila, e noho wale kakou, no ka mea, e hoohalike ia no ia me kakou i pili aku ai i ke akua mana loa, ua maopopo no ko kakou, he wahi mea uuku wale no kakou imua o kona alo, aka, aole nae i nele pakahi kakou ka noonoo ana e hoomakaukau kakou no ko kakou mau uhane i pono mai ai. Ua pili na mea o ka lani me na mea o ka honua nei, a e pono, a heaha hoi ka hana ke noho kakou mamuli oia hoomakaukau ana no ka manawa poino i ike ole ia e hiki mai ana. E launa kakou me ka hoomaopopo i keia mea, aole me ka hoomaloka o ka manao, aole e hiki mai ana ka poino ia kakou.
Ke Alanui o ka Pomaikai.
Ia makou i hele aku nei i ka makaikai, hiki aku la makou ma kahi i akoakoa nui mai o kanaka, a ia makou i hookokoke loa aku ai, ike aku la makou he la kudala ia. Aole i hiki aku ka manawa e kudala ai, a nolaila, e kamailio ana ka muimuia kanaka i mea e hoopau ai ka manawa a kaawale o lakou. Kaohi iho la makou i ko makou mau lio, i mea e lohe ai i ke kumu a lakou e wawa ana. E kamailio ana lakou no na pilikia i loohia mai no ka inoino o ke kalepa ana a me ka uuku o ka hana. Olelo aku la kekahi kanaka i kekahi elemakule ano maemae, ua poohina ke poo, e noho ekemu ole mai ana, i aku la, "E! Makuamakaula, pehea kou manao no keia wa e noho nei. Aole anei e poino a mamake ana ka aina i na auhau kaumaha e kau nei? Pehea la e hiki ai ia kakou ke hookaa? Heaha ka mea e pono ai, i kou manao? Ku hookipupu ae la iluna ka elemakule, a pane aku la, "Ina e makemake ana oukou e lohe i ka'u olelo ao, ea, e hai pokole koke aku no au, no ka mea, ua lawa ka huaolelo hookahi i ka poe akahai." O ka hui like mai la no ia o ka aha, a koi like aku la lakou a pau i Makuamakaula e wehewehe mai i kona manao ma ke akea, a olelo hou aku la ia, penei:
"E na makamaka, he oiaio no ua kaumaha na auhau; aka, ina o na auhau wale no a ke aupuni i kau ai ia kakou e uku ai, ina la ua pau koke i ka hookaa; aka hoi, he nui wale na auhau e ae, a ua oi aku ke kaumaha o ia mau auhau i kekahi o kakou mamua o ko ke aupuni mau auhau. No ka mea, ua auhau palua ia kakou e ko kakou palaleha, ua pakoluia hoi e ko kakou hookano, a paha ia e ko kakou hoomaunauna; a ma ia mau auhau hoi la, he hiki ole i ka Lunaauhau ke hoopahemo iho a hookuu ae paha ia kakou. Aka, e hoolohe kakou i ka naauao, a e loaa ana paha ka olu, no ka mea, ua kokua no ke Akua i ka poe i kokua ia lakou iho, wahi a ka Makaula.
"E manaoia paha he aupuni kaumaha no nana i auhau i na kanaka a pau i ka hapaumi o ko lakou manawa e hoolilo ia ma na hana aupuni; aka, ua oi ae ka auhau i hookupuia e ka palaualelo; a o ka noho lima hoolewalewa ana, ua hookumu ia i ka mai a nolaila ua hoopokole ia ke ola. O ka palaualelo, e like me ke kukaehao, he mea e popopo wale e ia a anea hoi, aka, o ke ki i hana mau ia he lilelile mau kona. Ina ua anoi oukou i ke ola, alaila, mai hoomaunauna i ka manawa, no ka mea, oia ka mea i hana ia ai o ke ola. Nani wale ka manawa a kakou i hoolilo ai i ka hiamoe i ka wa kupono ole, me ka manao ole i ka haina, o ka alopeke hiamoe aole ia e hopu ana i ka moa; a aia i ka luakupapau ka hia moe e lawa ai, wahi a ka Makaula. Ina o ka manawa ka mea minamina loa a makamae loa hoi, he uhauha launa ole mai ke hoomaunauna ia; no ka mea, o ka manawa i haule, aole e loaa hou ana ia. Nolaila, e eu ae kakou a e hana; e hana paupauaho ole, a ma ka hoopapau ana, e pakelakela auanei kakou me ka pilikia ole. He aneane hiki ole i na mea a pau ke palaualelo, aka, he hiki wale i na mea a pau i ke kanaka hooikaika, a o ka mea i moe a awakea, e holokiki no ia a po ka la, a ane hiki ole ia ia ke loaa aku i kana hana; a no ka hele pupu o ka palaualelo, aole e emo a loaa aku la ia i ka ilihune. E hooholo i kau hana, aole e ae aku i kau hana e hooholo ia oe; a ina e hana oukou peia, e loaa auanei ke ola, ka waiwai a me ke akahai.
Nolaila, ea, aole anei he makehewa e ake ai a e manaolana ai no kekahi manawa oi o ke hoololi i keia manawa a maikai nui ae. Aole o ka mea hana mau he kuko nui, a o ka mea i ola ma ka manaolana wale no e make auanei ia i ka pololi. Aole no e loaa ana ka waiwai ke ole ka luhi, wahi a ka Makaula. O ka mea i ike i kekahi hana lima, he waiwai paa kona a o ka mea i ike i kekahi oihana naauao, he oihana e loaa ai ke dala a me ka hanohano no kona; aka, e hana pono ia no ka hana lima, a e malama pono ia no ka oihana naauao, a i ole ia, aole o ka hana lima, a o ka oihana naauao paha ka mea i hiki ai ke hookaa i ko kakou mau auhau. Ma ka hana mau ana, aole kakou e pololi ana, no ka mea, ua kiei wale mai ka wi ma ka ipuka o ka hale o ke kanaka hana, aole ia e aa e komo iloko. Aole no hoi e komo ana ka makai e hoomalu i ka waiwai, no ka mea, o ka hana ua hookaa ia i na aie, oiai o ka palaleha ua hoomahuahua i na aie. He aha la anei ka hewa o kou loaa ole ana he puu dala, a o kou lilo ole hoi i hooilina no ka hoahanau waiwai? O ka hana no ka makua o ka pomaikai, a ua haawi mai ke Akua i na mea a pau i ke kanaka hana mau; nolaila, ea, e mahiai oiai e moe ana ka palaualelo, a e loaa ana ia oe ka ai e kuai aku a nau ponoi iho. E hana no i keia la, no ka mea, aole no oukou i ike i na mea e alai mai auanei i ka la apopo; aole e pono ke hoopanee a ka la apopo ka mea e hiki ke hana i keia la. Ina he kauwa oe, a he haku oluolu kou, aole anei e hilahila oe ke loaa kela ia oe e noho wale ana? Ina o oe kou haku iho, ea, e hilahila no i ka noho wale i ka wa he nui na mea e hanaia nou iho, a no kou ohana, a no kou aina a me kou Moi. E lalau i na mea paahana me ke komo mua ole i na pikipiki lima; no ka mea, ua lohe paha oukou i ka olelo e i ana, "o ka popoki i komo i ka pikipiki lima, aole ia e hopu ana i ka iole," wahi a ka Makaula. He oiaio, ua nui no na hana e hana ia, a ua nawaliwali paha oe, aka, e hoopapau, a nani wale no ka hua e loaa ana; no ka mea, o ke kulu mau o ka wai ua hoopau ia i ka pohaku, a o ke koilipi uuku, ua kua iho ia i na laau nui, wahi a Makuamakaula.
E noonoo oukou i ke ano nui o keia mau olelo, e ka poe e heluhelu ana i keia mea.
(Aole i pau.)
Kuhihewa!
Ua lohe mai nei makou, ua ahaiia ae nei ka lono iwaena o kanaka e olelo ana, he makehewa ka hoouluia ana o ka raiki, no ka mea aohe mea kalepa ma Honolulu nei nana e kuai aku. He kuhihewa maoli keia. Eia no ma Honolulu nei, he mau haole a ua makaukau laua e kuai i ka raiki a pau, i laweia mai ia laua e kuai ai. O Mr. Savidge, ma alanui Papu, a me Dr. Judd (Kauka,) ua makemake laua e kuai i ka raiki. Nolaila, e hooikaika no i ke kanu mau,a e loaa ia oukou ka pomaikai, aole o ka poho.
Maluna o ka moku Speedwell, i holo aku nei i Kapalakiko, ua holo elima kanaka a me kekahi wahine maoli, me na pahu, na hokeo, na puniu, a me na mea a pau e pono ai i ka hula Hawaii. Ua manao ka mea nana i hoolimalima me lakou e hoike aku i ke ano o ka hula Hawaii ma Kalifonia.
E kau ana ka Ahahookolokolo kiekie i ka poakahi, la 7 o Aperila. No ka papa inoa o ka poe Jure kanaka maoli, e nana i na lalani olelo hoolaha.
No ka Pomaikai.
Elua mea nui ma ka nana ana i na pomaikai: O ka pomaikai ili wale mai maluna o ke kanaka, a o ka pomaikai ma ka hana maoli ana. O ka pomaikai ka mea e haakei nui ia nei, ma ka olelo ana. Ua pili ka olelo pomaikai ia kakou i keia wa e oleloia nei, a ua nui wale ka olelo no ka pomaikai ia kakou e noho nei, a ke olelo nei kakou, i na la mamua, he wa naaupo; he oiaio no ia, aohe kanaka o ia mau la i ao ia i ka palapala, aole i ao ia i ka olelo a ke Akua, a me na hana ike e ae, i ike ia i keia mau la a kakou e ku nei; a ua pakela no ka hanohano nui ia kakou e ike nei, no ka hiki ana mai o na mea hou a nui wale, pau ole ke helu aku. Aka, eia ka mea kaumaha ia kakou e noho nei i keia mau la, o ke emi ana o ka lahuikanaka, ke uuku loa mai nei ka lehulehu o na kanaka, a ua nele loa hoi na'lii. Hookahi wale no keiki alii a kakou i keia mau la, a pehea la auanei ma na la hope ae; no ka mea, hookahi wale no hanauna alii i loaa iloko o keia mau la; ke noho mare ole nei kekahi poe o lakou, ma wai la la auanei e loaa mai ai ka lehulehu o ka hanauna alii o keia pae aina? Maloko mai anei o na keiki hoe waapa o ka wapo a me ka poe kuai ia o ka makeke? Nolaila, o ka mea kaumaha nui keia, o ka emi ana o ka lahuikanaka, a me ka nele kokoke loa ana o na'lii. Ua hanohano kakou, a ua naauao i keia mau la; aka, o ka pilikia nui keia, ua paa loa ka lahuikanaka iloko o ka emi ana. Ua kamailio pinepine ia keia mea i keia manawa, o ka emi ana o ka lahuikanaka, a ke olelo nei na kahunapule, o ka hewa ka mea e emi nei. Pela io paha, aole paha. Ina o ka hewa io ka mea i emi ai ka lahuikanaka, he kumu paakiki keia kumu.
Ina hoi oia maoli ke kumu o ka emi ana, alaila, mahea la e kaawale ai ke alanui e mahuahua hou ai ka lahuikanaka? He mea paakiki ka hewa i ke kanaka. Owai la ka hapa nui o na kanaka ma ka honua, o ka poe pono anei, o ka poe hewa paha? O ka hewa ka hapa nui. Mahea la auanei e hiki ai ka lahuikanaka ke mahuahua hou ae? Ua poipu ia mai kakou e ka hewa. Maluna o ka honua, mahea la ka poe ike a me ka poe akamai e koi ai i mea e mahuahua mai ai ka lahuikanaka? Eia hoi, elua kumu kupono paha i kahi e hiki ai ka hoomahuahua ana i ka lahuikanaka, o na kanawai kula, a me ka hoomana ana i ke Akua.
Ina paha e makaukau na kanawai kula i ka malama i na keiki kane a me na kaikamahine, a hiki i ka wa mare, alaila paha e mahuahua hou ae. O ka paa o na wahine, aole hanau, oia ke kumu o ka emi ana. No ke aha la e like me ka olelo maluna ae? O ka make kokoke loa o ke kanaka, he mea mau no ia; o ka nui paha kekahi o na kanaka i hele aku i na aina e. Nolaila, elua kumu o ka huli ana i kahi e hiki ai, o ka hoano e ae i na kanawai kula, o ka hoomana Akua ana o na kanawai kula, a me ka hoomana ana iloko o keia mau kumu kahi e huli ai kakou i kahi e kupu nui mai ai ka lahuikanaka; a i ole keia mau mea ua alakai hewa paha na kumu ia kakou ma ka hoomana ana; a kahi no kakou a ike i ka emi mau o ka lahuikanaka, o ka hiki ana mai paha o ka olelo a ke Akua a me na mea hou a pau.
A ke olelo ia nei, o ka palaualelo kekahi kumu i emi ai ka lahuikanaka. Aole nae pela ko'u manao; no ka hewa no, no ka hiki ana mai o ka olelo a ke Akua ia kakou, a haalele kakou i ka noho ana malalo o na kauoha o na'lii, a hoolohe kakou, a hoohiki i ka ke Akua, a malama ole kakou, nolaila ke emi ana. Pela ko'u manao. Ua kamailio ia ka mooolelo no keia pae aina mamua, he nui loa na kanaka, a he mau hoouka kaua nui ia mau la, he luku nui loa ana i ke au ia Kahekili, ma Oahu nei, oia hoi ke kaua o ka Poloku ka inoa, ua olelo ia, paa ka wai o Niuhelewai, a hoi iuka no ka nui o na kanaka i make i ke kaua.
No ia kaua no, i kukulu ia ai kela hale o Kaualua, ma Moanalua; o ka iwi o ke kanaka ka laau oia hale, a me ka pa laau o waho, he iwi wale no a puni. Pela no ke kaua ma Iao i Wailuku, ua kapa ia o Kepaniwai ka inoa oia kaua, no ka paapu o na kanaka make i ke kaua, paa ka wai o Iao, a hoi iuka.
Pela hoi ma Kahokunui i Lanai, ua piha ia lua hohonu i ka nui o na kanaka make i ka luku ia a ua kapaia ia kaua o ka Laehohoma. Aole nae i emi ka lahuikanaka, mahuahua mau ka pii nui ana; a he nui no kekahi nmau make e ae ia wa, he uumi wale na wahine i na keiki, he powa wale ia kekahi make, he mau kekahi i ke kapu o ke alii, aole nae he nui o ka mai ia manawa, aohe nui na kahuna lapaau o ia wa. Pela ko'u lohe. Ina paha ua aahu, a pulou kakou i ka lia, a me ka hiaa, a moe ole ka po, no ka hiki ana mai o na moe uhane, no ka emi ana o ko kakou lahuikanaka, ke hookui mau ia nei kakou e na manao hoonaauao o kakou, na maka mua i keia mau la, a ke ike maka nei kakou, ua pauhia ka lahuikanaka no keia pilikia. Pela kou noonoo, a pela no paha kakou a pau. K. MAAKUIA.
Kaopuaua, Honolulu, Mar. 18, 1862.
He mau kumu i makemakeia ai o H. A. Widemann e koho ia i Lunamakaainana.
E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
Ua hiki mai oe i ko'u hale me kau mau ukana kaumaha e kau ana maluna ou, a i kuu heluhelu ana, loaa iho la ia'u kekahi wahi hakina ai maloko o kekahi puolo au i lawe mai ai. Oia ka puolo unuhi paewaewa e kau ana ma ka aoao elua o kou helu 22 o ka la 20 o Feberuali.
O ka hakina ai hoi, aia iwaena o ua puolo la, penei.
"Aka, o ka nui o ka hoino, ua pili ia ia Mr. Widemann, no kona koho ia ana i Lunamakaainana, me ka olelo iho ua ko oia no ka makau o na luna kanaka maoli malalo ona, a no ke kokua mai hoi o na misionari, oiai he haole pope oia, a ua hana hoi ma ke kue i ka hana misionari."
Ua ike hoi oe na kekahi mea i hoopuka ma ka nupepa Kuokoa, a nau hoi i hoakea loa ae nei ma ka loa a ma ka laula o ke aupuni Hawaii nei, a hala loa aku i na palena o ka honua. Nolaila, ke hai aku nei au ia oe me ko'u manao no na mea a makou i manao ai e koho ia H. A. Widemann i Lunamakaainana no makou e komo ai i ka ahaolelo o keia makahiki. A nau hoi e olelo aku i ka mea nana e hoopuka nei ma ka nupepa Kuokoa, malia o ike iho a kanalua paha ka manao no ke kuhihewa. Alaila, pau loa ae kona manao ino no ko makou Lunamakaainana.
Eia na kumu o ko makou manao ana i koho ai ia H. A. Widemann i Luna no makou.
Kumu 1. He kanaka oiaio ia, a me ka pololei maoli ma kana mau hana iwaena o kakou, aole paewaewa, aole apiki, aole ano lua, aole loa no.
Kumu 2. He kanaka naauo maoli ia, a makaukau hoi ma na olelo a me na moolelo o keia pae aina, a me na aina e ae. Hiki ia ia ke noonoo pono ma na mea e pomaikai ai keia lahui, a me ka noho maluhia ana o keia aupuni iwaena o na aupuni e ae.
Kumu 3. Eia no iwaena o kakou kona kuleana paa, kana ohana, kana waiwai. A o na kaumaha e kau ana maluna o kakou, e kau like ana hoi maluna ona.
Kumu 4. He kanaka kuokoa. Kuokoa ma ka noonoo ana, a me ka hoopaapaa ana, aole e hoopili wale mamuli o ka mea e ae.
No keia mau kumu nui, a me na kumu e ae, e ku nui mai kakou e na makaainana o Koloa a me Lihue e koho ia H. A. Widemann i Luna no kakou.
Oia iho la na kumu a makou i ike ai no ka maikai a me ka pono o H. A. Widemann, a i paa ai ko makou manao e koho aku ia ia i Lunamakaainana no makou.
Ua hoolaha ma Koloa a me Lihue keia mau kumu, a me na kumu e ae, e like me ke kuhikuhi ana o ka lima kuhi.
Aole makou i koho aku ia ia, no ko makou makau e like me ka mea i hoopuka ia mai nei, aole loa. I koho aku no makou ia ia, no ko makou ike maoli no, he haole maikai, haole oluolu, kamailio pu me na kanaka maoli no, ano lua ole, a hoopili wale ole aku ma kekahi aoao. No ko makou ike maoli no he haole malama i ka pono kaulike iwaena o ke aupuni a me na makaainana oia no ko makou kumu i koho ai ia ia.
Eia hou kekahi. Ua kuhi paha ka mea nana e hoopuka nei ma ka nupepa Kuokoa, ua lilo ka manao ke koho ana ma ke kanawai ia H. A. Widemann. Ke hoole aku nei au, aole loa, eia no ia makou, a me oukou, a me lakou la aku hoi ka mana e hiki ke koho i Lunamakaainana, e like me ke kanawai e waiho nei.
E ka mea nana e hoopuka nei ma ka nupepa haole, a me ka mea nana e unuhi nei ma ka nupepa Kuokoa, mai hoopuka i kou manao imua o ka lehulehu no na Luna aupuni i koho ia i Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha, me ka ike mua ole i ke kumu o ka pono o kekahi aoao, a me ka manao ana e huhu paha, a hoahewa wale mai paha, oiai ua olu iho ka aoao i oi ae na barota mamua o ka mea nana e manao nei e hoohilahila ia ia iho, oiai ua haule oia i ka hapaina waa. Ua pau, ke hooki nei ka pulima i kana. No ka Hoku Pakipika ke aloha pau ole. S. R. HAPUKU.
Kekahi Komite Koho.
Niumalu, Kauai, Mar. 14, 1862.
No ka Rama.
No ka ninau, no na kumu o ka pono o ke puhi ana i ka rama a me ka pono ole, eia mai i lohe oe. Ano la, e hoolohe mai e ka makamaka, he oiaio, he pomaikai no ke puhiia ka rama penei.
Ma ka hoolilo ana, penei ia, he wa hana lealea nui ke au kahiko a inu rama nui no, me ke puhi rama i na makahiki he 20 a oi ae mamua aku nei; aka, he pakolu aku ka nui o na kanaka ia wa, a me na keiki hanau, oia iho la ma ka hoohalike ana.
Eia iho, ma ka wehewehe ana i na kumu o ka pono a me ka pono ole, eia no ia. Ina e ae ia ke puhi rama, i eha a i ewalu paha hale puhi rama ma keia pae aina, me na palapala hoopaa, a me na hope kupono, no na tausani dala $5,000 i mea e puhi ai i ka rama me ke kue ole i ke kanawai, a me ka uku aku $1,000 no ka Laikini, (License,) oia na palapala ae kuai aku a me ke puhi rama, a ma ia nui ana o ka rama, ke holo ka oihana puhi rama, a loaa paha he 40,000, a he 60,000 galani paha, alaila, e emi auanei ke kumukuai o ka rama, hookahi dala, a he hapalua paha no ka omole hookahi, ma ia emi ana, alaila, e kanalua auanei ka poe lawe mai i ka rama maanei, no ka mea, he ekolu dala ka auhau dute no ke galani hookahi o ka rama.
He oiaio, ina e emi ko lakou rama a lawe ole ia mai maanei, he oiaio, e paa ia puu dala ma ko kakou aina, aole e lilo iwaho, ua like paha me na $70,000 dala e laweia ana i kela makahiki keia makahiki. Poino anei kakou ke paa io mai ia mau dala no keia Aupuni, a pela kela, ekia oihana kalepa e ae, alaila, e mahuahua no ka pomaikai, aole makou i hilinai e waiwai nui kakou malaila, e aho nae hoi ia ke koe ia mau dala maanei, ina pela aku a pela aku, alaila, e pomaikai no aole poino, mai hilinai ma ka inu o kela lahui a me ka uhauha, a ano ino e ae, no ka mea, he mau haawina ia mai ke Akua mai, aole e hiki ke hoololi ia ia mea, me he mea la ua sila ia, pela ke ano, aole no ka rama. Auhea ka poino, ina e ae oleia kela i keia manawa aku, alaila, e lilo mau ana he $70,000, a he $90,000 paha i kela makahiki i keia makahiki. Eia ka ninau, pomaikai anei kakou ke lilo mau me keia? E nana oe i ka rula o na aupuni. He pani ia anei kekahi oihana imi waiwai i kona lahui iho? Aole loa. A owai ke aupuni i like me kakou ke pani ia o keia oihana imi waiwai? Ea. Owai ke aupuni e like me nei? O ko na aina e ke kalepa waiwai ma ko kakou honua, a o ko kaou lahui ponoi iho, ke kapu, aole e imi waiwai ma ia oihana.
He kumu pomaikai no na aupuni ka paa ana o kona dala iloko iho ona ponoi, aole e lilo iwaho, pela ia kakou kino pakahi e noho eni. Ina hoi o kau hana ka haawi i $300,000 na hai i kela makahiki keia makahiki. Pehea oe, manao au nawaliwali loa oe. Pela no hoi keia aupuni e like maluna. A ina e lilo ua mau dala la au ma ke kalepa ana a loaa mai ia oe he pomaikai mahope, oia ka uku hoopanee o kou mau dala, alaila, e pomaikai oe, no ka mea, aole e lilo ia ia hai, no ka mea, e uku mau ia mai ana oe he mau dala ma ka uku hoopanee, alaila, e pmaikai oe, pela keia aupuni. Ina oe he ike a maopopo ia mea he kalepa, pela ke ano o ke kalepa pomaikai, ka nui ole o kou lilo, a me ka mahuahua o kou loaa, alaila, e pomaikai oe. Ina e nui ka huita maanei, ke ko, ke kofe, ka pulupulu, a rama hoi, a pela aku. E mahuahua ko kakou mau waiwai kalepa ma na aina e, alaila, e pomaikai kakou, e lilo mai ko lakou mau dala iloko o ko kaou aupuni, alaila, e pomaikai no, pela ke ano i manao ia ai, aole kumu e ae, i lohe oe e ko makou hoa wahapaa. A he hewa anei keia?
Ia oukou no e ka lehulehu, a me laua la o Niuhelewai, pehea la keia mau kumu manao i hai ia ae nei maluna, e nana akea mai oukou, ina he hewa e hoike mai no i ka hewa imua o ke akea, oiai e noho ana na aha elua, ko Niuhelewai a me ko ke Kaona nei.
He uiui, he ninau, o ka wai o makou ka pono. Nolaila, ke waiho aku nei i ke akea na oukou e hoahewa mai, a e hoapono mai hoi, o wahapaa wale auanei makou, me ka poeleele ia ole, a pau wale ka manawa, a me ka hoopau wale i kahi inika, a me ka pepa, a me ka luhi no ke kuu wale aku no o keia mau olelo, me ka noonoo oleia mai e na hoa. Ea, e hai koke mai e na makamaka i ka pono a pono ole, e like me ka ninau, he uiui, a he ninau i ka lehulehu, pehea makou e nononoke nei. W. J. KULUWAILEHUA.
Honolulu, Maraki, 15, 1862.
Ua makemake na mea a pau i ka haipule, uuku nae ka poe i noho haipule.