Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 28, 3 April 1862 — Page 2

kekahi ka ilio, nolaila, he pono ke kokua i ko ke aupuni pilikia a me kona nele.
                8. E hoemi iho i ka auhau ana no na ilio, no ka mea, aole ia he holoholona imi waiwai, hoopomaikai i ke kino o kona kahu e like me ka lio, a me ka bipi, o ke kahu ka ka ilio i hoopilikia a me ke aupuni no ka mea, na ke kahu ke aloha wale no ia ia no ko ke Akua malama pono ana ia holoholona.
                9. E hooi ia ka uku o na mea lio nui, a bipi hoi, a kaa. No ka auhau alanui, elima dala no ka makahiki, no ka mea, o lakou ka  poe hana ino loa i na alanui, a o lakou nohoi kai hoopomaikai nui ia e ke alanui, nolaila, he pono no lakou ke auhau ia.
                10. E noonoo nui ia ka pono a me ka hewa o na wahine hookamakama, e hoopau, e hoololi, e hookuu, e hoemi, e kau i na kanawai no na wahine i mare kane ia i oi ae mamua o ko ka moekolohe, e hana oolea, i mea e malama ia ai ka pono o ka mare ana.
                11. No ka rama, e noonoo nui ia ka pono o ka lahui Hawaii mamua o ka ae ana e puhi, ina he pomaikai e loaa mai ana, a i ole pela, ua oki no ke puhi ana, no ka  mea, aole i nalowale ke alina oia mau hana o ka wa kahiko, i na hoike e pono ai ke hoole, e pono e noonoo nui ia keia mea mamuli o ka wikiwiki ana e laha.
                Aole pau na mea a ko'u noonoo i kuka ai me ka hilinai i ka puka akea ana imua o na wahi kawalawala o keia mau mokupuni, a me ka makemake e lokahi na manao o kela a me keia i hookahi olelo a me ka manao, alaila e holo koke no ia, a e waiwai no hoi ia mau mea mahope aku.
S. D. KEOLANUI.
Niuhelowai, Maraki, 27, 1862.

KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, APERILA 3, 1862.

                Ina no ka pono, a no ka maluhia o ko ke Alii Aupuni, a o ka mea paha e kupaa mau ai e kuokoa ana o ko ka Moi mahiole alii, a no ke ola hoi o ka lahui Hawaii, ko kakou imi ikaika ana hoi me ka noonoo, alaila, he makepono ka naauao a me ka imi ana, aka, aole no i makehewa. Ua maopopo no, he waiwai io ka  mea e loaa mai no ka naauao, a me ka noonoo pololei. Nolaila, aole kuihe a kanalua ka naauao.
                O ka hooikaika naauao ana o na kanaka, a o ke alii, i ka  imi i na pono e kupaa mau ai ko ka Moi noho alii, a me ka lahuikanaka hoi, no ka pono o ko ke alii aupuni, ua oi aku ia pono i ka pono a na kanaka i imi wale ai i pomaikai no lakou iho, no kamea, aole oia pono ka  mea e pomaikai mau ai; aka, o ka pono a me ka maluhia maikai o ke aupuni, oia ka mea e holo pono ai na hana a pau a ke kanaka e hana ai.
                Ua olioli kakaou me ka mahalo i ka maikai oia hana, no ka mea, ua maopopo no ke kumu o ka hoihoi e makepono ai ka  hana, ke kokua ana, a me ka hooikaika ana o ka manaoio, ka paulele a me ka hilinai oiaio o ka naau. Aohe kumu e hoole ai i keia pono, no ka mea, ua ike maopopo ia,  hookahi no kuleana o ke alii a o na kanaka ma ka honua nei, mai ke Akua mai, malalo o ka mana nui o ke aupuni a me ka lahui kanaka.
                Ua ninau kakou no ke aupuni, no ke alii, no kanaka, no ka hoomana, no ka lahuikanaka, no ka lahui Hawaii, no ka hoohiki, a ia mea aku a ia mea  aku e pono ai ko keia ola ana. No keia ola wale no ke  ano nui o  ka ninau. He mau ninau kahiko wale no nae mai ke kumu mai o ke ola, aohe he ninau hou no ka po mai.
                No ka lahui Hawaii, ua kahiko paha kona ola, aole paha; aka, aohe mea i hoomaopopo mai i kona kahiko. Ua hoike mai kekahi, he kanalimakumamahiku hanauna alii kahiko o Hawaii nei a hiki i ka Moi i make iho nei, aka, aole ia i hoomaopoppo mai i ka mooolelo e maopopo ai ka noho ana oia poe alii, a me ka lakou mau hana no ke aupuni, no ka noho ana o kanaka ia wa, no ka hoomana, no na makahiki, no ka pono, a no ka hewa, a me ke kau kanawai ana. Ua make ia, a ua nui wale hoi na mooolelo ano kupanaha pili kanaka, a pili i na daimonio; aole pololei, aole kulike, a lilo no i na mea ano oiaio ole. Aole hoi mea ola ana i hoike, aole maanei, aole hoi ma kahi e, e hoomaopopo lea ai i kona kahiko ma ka ike a ko Hawaii nei, a nolaila, ua poho a lapuwale loa kona ola a me kona kahiko ana, no ka maopopo ole hoi oia mea.
                O ka wa o Kapena Kuke ke kupa kamaaina kahiko o keia pae aina e ola ana, oia paha ka wa maopopo no na hoike ana i ke ola o keia lahui, e hapaiia e ko kakou noonoo,  no ka pono a me ke ola o ka lahuikanaka o ka Moi a me kona aupuni, malalo o ke ola o ka lahui Hawaii.
                O ka pono o ke aupuni i hilinaiia e ka Moi a me na kanaka i keia wa, aole ia e like me ko ia manawa, ua okoa kona ano, kona noho ana a me ka  nui o na mea i hanaia, a ua okoa loa ko keia wa. Eia ke ano maopopo i koe mai i hoike, "Hele aku, a hele mai na hanauna o ke ao nei,  aka, ua mau no ka honua i hoike oiaio no ka lakou mau hana." He mea hou no ke ano nui o keia pono i loaa i ka hope o ka lahui; ua hoopae wale ia mai ia e ke Akua ma kahakai o keia pae aina, a ua lilo no i pomaikai maoli no keia lahuikanaka.
                O ka hoohiki malalo o ka hoomana, oia kekahi mea nui i pae mai maanei. He lahui hoomanakii keia i ka wa kahiko, ua mohai i ke koko a me ka io no na  akua a me na uhane ino. Ua maa i ka hoohiki oiaio, a ua hoopai pinepine ia i ka poino no ka hoohiki wahahee i na akua, na mea o ka lani, a me ka honua, a ua makau nui na kanaka i ka poino oia mau mea. Aole lakou e hoohiki a hooko ole, aka, e hana no i ka mea e hooko ai. Ina aole hiki me na alana, alaila, e uku iho no i ke kino i manalo ka inaina ia mai e ka hoopoiino a me na popilikia, a pakele ka ohana. Nolaila, he mea weliweli no kanaka kahiko ka hoohiki aku i kekahi mea ana e olelo ai. Aole hoi hana pinepine ia ia mea. I keia wa, aneane lilo ka mana oia mea i mea ole iwaena o ka poe opiopio manaoio ole ia mau mea, aka, koe no na elemakule a me na luahine kahiko, e ao mai ia mau mea, a piha loa ka aina i na  kahuna lapaau ano kahiko, o kela wa o Kapena Kuke, aka, aole i kanalima a kanaono makahiki ko lakou. No keia hanauna ka lehulehu o lakou, a he poe hoohiki Kristiano hoi kekahi.
                Ua like kekahi mau ano o ka hoomana a keia lahui, me ka na lahui o ka wa kahiko loa o ke ao nei, noloko mai o ka halelana, a me na kanaka ponoi o ke Akua ia wa, a me na aina pegana a pau. Aka, aole paha e hiki ia kakou ke hooholo i ka manao, ua ike maoli na kupuna o keia lahui i ka mea oiaio o ke Akua maoli, aole hoi e manao, ua kupono ia mau hana a lakou i ka aponoia e ka manaoio o ka Buke hoike no ko ke ao nei i kamea no ka oiaio, aole hoi i ka manao, mai ka oiaio mai o ke Akua ia mau mea, no ka like ana me ia o ke ano nui. Aka, poho paha ke hoakaka wale no me ka hoohiki paa ole, i maopopo aole ia no ka oiaio mai. He okoa ka buke no ia mau mea i kapaia e ka poe kahiko, he puka no na pegana.
                O ka lahuikanaka Hawaii i hea ia ma ka inoa o ka Moi Kamehameha, aole ia he mea kahiko mai a Lono Kapena Kuke mai. Ua like ka  hookumu ana o ka lahuikanaka me ko ke aupuni e noho nei malalo o ka Moi Kamehameha.
                Ua lehulehu okoa na mea like o ka hoomana kahiko i ke Akua io maoli i malamaia e kona poe kanaka a me na kaula, i like me na hoomana pegana e ae oia wa, a me ko Hawaii nei. Mai kuhi oukou ma keia kakau manao, ua olelo makou, he hoomana pegana ka ke akua i ao ai i ka wa kahiko i ka poe ana i wae ai, aka, he mea io kona pegana, a he mea io ole kona pegana ole, a mawaena o laua ka hoomana oiaio. No ke kanawai a me ka hoohiki ana a ke Akua i poni ai, nolaila wale no ka hoomana i hoikeia i ka poe Iseraela ma kahi malu loa, imua o lakou wale no. O ka hoohiki i kanawai kona kumu, a ma ka hoohiki ka poni ana, nolaila, he mea ole na kanawai ke malama ia ka hoohiki ana. E hiki i ke kanaka paulehia e hehi i na kanawai a pau o ke ola, ke ike pono ke kanaka i ke ano maoli o ka hoohiki i kauohaia ma ka olelo, a ke ikaika hoi ka manao me ka nawaliwali ole.
                Ua kaulana o Kamehameha no kona haipule i na akua ona, nana i hoohui i keia mau moku i pae aina malalo o ke alii hookahi. Ua haawi pinepine i na mohai a me na alana hooluolu no na akua, a ua mahalo nui ia kona haipule, a me ka mana o ua mau akua la, no ka puni ana o keia pae aina ia ia. O ka hoohiki i kanawai, oia no ka hoomana i ka mea nana ua mana la. Ua malama o Kamehameha i kona hoohiki iho, o haule oia i ka poino a i ka nele paha, a me ka makona wale ia mai e hiki mai ai maluna ona. No ka pomaikai o ke ola ka hooikaika ana o kanaka e hoomana, i pono ka noho ana o keia ao a kau i ka puaneane.
                He lehulehu wale o keia mau mea kahiko i hoomanao mau ia e kanaka i keia wa me ka poino ole,ma ka heluhelu Baibala ana, no ka mea, ua paa no i ka buke mooolelo a ke Akua no ko ke ao nei ua mau hana kahiko la. Nolaila paha ka lauwili wale o kekahi poe magoi o Kaledea a me Aigupita, i na mea o ke Akua iloko o ka Baibala.
                I ka noonoo pono, a me ka ike ana hoi i na  mea i oleloia iloko o ka mooolelo no ke Kauoha Kahiko ia Adamu, i hoikeia i ka wa o ka poe Hebera, a pau na kaula o ke  kanawai, a hiki i ka mohai nui ana o ke ao nei, a me ke Kauoha Hou nona, e hiki no ke pale aku i na moo kanawai kahiko a pau o Mose, i kauia no ka maluhia o ke ola o ka Iseraela a me ka ekalesia malu ma ka papa o ko lakou naau, no ka mea, ua hoike kino ia mai ua mea huna la o ke Akua, i hoonane ia ia Adamu ma, a i huna loa ia e ko ke ao kahiko a pau.
                O ka hoomalu ana o ka poe Iudaio i ka wa kahiko, ua hoopau ia, ua moe malalo a hiki i kona wa pono e hoala ia mai ai, no ka poe Iudaio wale no ka pili  kino ana oia mau kanawai hookapukapu, aka, ua hoopuehu liilii ia'ku lakou maluna o ka honua a pau a hiki i ka manawa i hoohiki ia ai. Ua hoonoa ia ka mana o ua mau kanawai la ma ke kino, a ua haawiia kau no na alii a me na lahuikanaka o ka honua nei, e malama i ka hoomalu ana i ke ola o na kanaka malalo o lakou.
                Ma ke ao ana a Kristo Iesu a me na lunaolelo, ua kuhikuhi pono ia ka malama ana i keia mau kauoha elua. O ke ano nui o ke Kauoha Kahiko, ua ku ia iwaena me ka mana o ka oiaio. Pela no ke ano nui o ke Kauoha Hou, ua ku no iwaena o ka oiaio, a hookahi no ia me ka mua, aole mea kahiko, aole mea hou, aka, hookahi no oiaio, aole elua, aole keu aku.
                E malama ia ka oihana kau kanawai o na Iudaio e na alii a me na kanaka, ma na wahi aukanaka a pau i hiki aku ai ke Kauoha Hou a Kristo ma kona euanelio, a me na episetole a na lunaolelo a ka Uhane Kristo i kuhikuhi ai, mai ka mua a i ka hope o ka Baibala o ke ao nei, aia no i ko lakou makemake e hoolilo ia mau pono i mea e malu maikai ai ko lakou noho ana. Aole mea a ke Akua i koe iloko oia buke, e kau kanawai hoopai kino maoli e like me ka wa o ka noa ole ana, koe wale no ka hoohiki i kou ola iho, a i na mea o ka lani a me ka honua.
                O ka ekalesia a Iesu Kristo i kukulu ai no na lahuikanaka a pau o ka honua nei, e malama ia ia ma ka naau o ka poe makemake, malalo o ka makau i ka hoohiki, me ka malama pono i na rula kanawai o ke ola mau i kau ia i mea e pono ai. E kau kanawai uhane lakou, aole kau no ke ola a me ke kino e hoopai.
                Hookahi rula like o ke kau kanawai o ka honua nei, a me ke kau kanawai o ka lani, oia hoi o ke akahai. No na alii a me ka ekalesia e malama like me ia ano, me ka hookeke ole o kekahi aoao a me kekahi, no ka mea, ua lawa like na oihana aupuni elua maluna o ke ola hookahi, i ka pono o ka hoohiki i ka mana o ka oiaio. Ina hana pela, a kue i ke akahai a me ka mana o kekahi a me kekahi, alaila, kue ka oiaio i kamalu o ke ola, a poino like na aoao a pau.
                I ka pono a me ka oiaio o ka Iesu Kristo Ekalesia i kuhikuhi ai, ina ua hooko pono ia kana mau olelo a pau e ke kanaka, a kuikahi like mai o a o, alailoa, aole kue a mokuahana ka noho ana o na aupuni o ka honua. O na mea weliweli ia no ka hoomana a me ka ekalesia iloko o ka Baibaiba, aole ia no ke kue o ka Iesu Kristo Ekalesia i ka pono o kanaka, aka, ua hiki mai ia no kela kupu ino kahiko, a nolaila,  ku kauahaka o na aoao elua, no ko laua aumeume i ke  ola o ke  kanaka. Ua maopopo mua keia mea i ke kumu kahiko o ka olelo, a ua hoike e ia mai.
                O kela mau hana kahiko i hoopau ia e ke Kauoha Hou, he mea ole ia ma ke kino i ko keia ola ana, aka, i ka poe naauao maoli, he palua ka uku ana o ka hoopai mahope aku. Ua hoopau ia no  ka nui, aka, he wahi mea uuku i koe mai oia mau mea, aka, o ka io maoli no ia a me ka hakupaa o loko, ka oiwi a me ke kilohana. Ua koe mai ia a e malama ia i na wa a me na kau o na manawa. Ua kakau ia iloko o ua buke la me na hoike oiaio ekolu ma ka honua nei, a pela no ma ka lani. O ua mea la i hookoe ia mai, oia no ke ola a me ka make  malalo o ka hoohiki e hoomana.
                Ua kau ia kanawai mai kahiko loa mai o ke ao nei maluna o na uhane ola a pau. He mea hiki ole ke holo imua a emi i hope, ua ole ke hapai i kona kaumaha. Ina ua hiki i kekahi e lawe i ka hoohiki a pololei kona aoao ia ia, he kanaka mana nui ia, aka, aohe he ano malalo o ka hoohiki. Malalo o kela oihana i noho ai na aoao hoomana a pau o ka honua nei mai kinohi mai. Pela no ma Hawaii nei i ka wa kahiko, a i keia wa iwaena o na kahuna lapaau maoli, a me na kaula Baala Hawaii.
                Heaha ko kakou pomaikai no ka hoohiki i keia wa? Ke lauwili nei ka hoohiki io a ianei—no ke Akua Hemolele o ka Baibala, no Kristo Iesu ka Haku, a no na akua lapaau o na kauka Hawaii. Auhea la ka pono mau i pono ai kakou?
                Ke minamina nei kakou i ka oiaio o ka Baibala, o lilo kona oiaio i mea hoowahawaha wale ia, a e hoole ia paha kona ku hoike ana no kakou, a imua o na aha hooponopono e hoomaluhia ana i ke ola o kanaka. Pela paha ka manao o na ekalesia o kanaka ma ka inoa Kristiano i hoolaa ia ma ka inoa o ka Haku Iesu Kristo. Aka, noloko oia mau aoao kekahi hapanui o ia poe. Pehea ka hoohiki uhane no ke ola mau?
                Ma ka manaoio o ka Ekalesia Aupuni a ka Moi no ka pono o ka lahuikanaka i malama ia e ke Kumukanawai, a e ka Ahaolelo a me na Aha Hookolokolo, a me ka manaoio like o ka Ekalesia o Iesu Kristo, i wawahiia e na aoao Kristiano o na ekalesia ano lehulehu a kanaka, ua pono i na manaoio hookahi o laua i kue ole, e hoomaluia ka waiwai o ka Baibala, a me ka hoohiki  no ka pono o ka lahuikanaka nana i hoohiki  kona oiaio, i ole kekahi e hoolilo ia ia a me kona oiaio i mea, me he waiwai ole la. Ua paa keia hoomalu malalo o na  kanawai o ke ola a me ka  maluhia, a ke mau nei kona manao.
                Aole kakou e hoopili iki aku i ke ano oiaio o ka Baibala i ua mau hoohiki hoomana pegana o ka wa kahiko, a me ka ka poe okipoepoe, no ka mea, ua kue ka manaoio o ua mau hoohiki daimonio la, i ka pono nui a me ka manaoio o ka Baibala, i ka mea oiaio nona ka hoohiki a me ka hoomana. Ua kue i ka hoike ana a na Kolu o luna a me lalo no ka mea paa, ua kue hoi i ko ke kanaka ikaika a me ke ola, ma kela a ma keia aoao o ke ao, a ua kue hoi i ka aoao maoli o ke kanaka.
                Ua hookoe aku kakou i ka hemolele o ka mea oiaio, no kamea, aohe o kakou kanawai e hiki e kau maluna ona, aole hoi akaka ka pono a me ka hewa, a o ka maikai a me ka ino, a iwaena oia mau mea elua, o ka oiaio wale no e hoike mai, he maikai paha, a i ole ia, he ino mai no.
                Ua hiki ole ke olelo, ua kuahaua ia ka hanauna o ke Akua, aole hoi ke pepehi ia ia iho i mea hoihoi i ka uku o ka pono no ka hewa, aole hoi e kapa aku ia ia he ino, he hewa a he pono ole. O ka mea hoahu aku ia ia me he puu ai la, ua puu waiwai ole la paha, ua like ka mea i loaa mai ia ia me ke kaniuhu ole. Aka, ua hamama ia ka mooolelo ano e, a ua hoopili ano e ia ke Akua o ka oiaio me he mea pupuka kohu kanaka ole la. Ua hoomoo ia a ano akua lapu, a ipuka la no ka po. Pela anei ia a me kona ano i hoakaka ia i pono no kanaka o ke ao nei?
                Aole i hoike mai ka buke i ko ke Akua ano maoli, a me ke ano o kona noho Akua ana. Ua hoohalike wale no i kona  mana a pau, aole hiki ke mooolelo nona, no ka mea, ua like me ka ole kona ano i ke kanaka ke imi aku. Aole i ike maka kona poe punahele kahiko i kamailio pu, nana maka, a milimili, a kohu mai kona mau kaha lima, a me na kapuai wawae. Kakaikahi loa i hoike iki ia mai, i mau sekona paha, a i pokole loa. Ike o Mose i wahi kiko uuku o ka poho lima ma ka poopoo puka liilii o ka pohaku, a pakele ke ola, ina aole ka hooki. Aole he mea ana hora o ke Akua, aole manawa, aole la. O mua, o hope, ua like me he ole la, nolaila, makehewa ka noonoo Solomona i ka naauao o ke kanaka, e hoano e ia mea maopopo ole.
                Eia i hoike uuku ia mai: "He lani iluna, he honua ilalo, he poo ko ke kanaka a me na wawae, iloko a iwaho kona ola, o ka hoohiki i ka inaina ka paku." Ua papa ia keia, no ka hiki ole o ke ola e hooko; aka, o ka mea e hiki ai, he mau paulehia kona. O Iesu Kristo ka Haku, oia wale no ka mea kupono e hapai ia, aole he mea e ae.

Make.

                Ma ke ahiahi o ka poaono iho nei, oia hoi ka la 29 o Maraki, make aku la o Monsieur EMILE PERRIN, ke Kanikela Generala a me ke Komisiona o Farani ma ke aupuni o Hawaii nei, a he lala no hoi oia o kekahi mau hui hanohano ma Farani. Mamua iho nei, ua haule oia i ka lio a hai kona lima, a malaila mai no ke kumu o ka mai i make ai ia ia. He haole oluolu no ia, a ua mahalo nui ia oia e na mea a pau i loaa ka pono o ka launa pu ana me ia; ua aloha nui oia i kona aina hanau, a hooikaika mau ia no ka pono a me ka hanohano o kona aupuni. Ua hooko o M. Perrin i na hana o kana Oihana ma ke ano naauao akea a me ke akahai, me ka makaala maikai kupono hoi i ko hai mau pono.
                I ka poalua, Aperila 1, ua hoolewa maikai ia kona kino kupapau. Ua hele no ma ka huakai hoolewa na Luna nui o ke Aupuni Hawaii, na Luna nui o na aina e, na koa mai ka manuwa Rukini mai, na koa o ka Moi, na koa pualu haole, a me kela mea keia mea o ka lahulehu i makemake ai e hele. Ua hanohano no ka hoolewa ana, a kupono hoi i ke mea hanohano e like me ka mea i make.

                I mea e holo ai ka hana, a e makaukau mua ai ko makou mau hoa ma na kuaaina, nolaila, ke hoike mua aku nei ka pepa i na wahi e halawai mua ai ka Luna Kaapuni o ka Hoku o ka Pakipika me na Luna, a me ka poe lawe.
                E halawai mua oia me ko Kohala poe ma ko J. W. Naihe hale, ma Kapaau, ma ka la 12 o keia malama, oia ka poaono, make awakea.
                Ma ka la 14, e halawai oia me ko Kawaihae poe ma kahi a lakou e koho ai e halawai.
                Ma ka la 19, e halawai oia me ko Waimea poe mawaena o ka hora 10 kakahaiaka me ka hora 3 o ke ahiahi, ma kahi a lakou e koho ai e halawai.
                Ma ka la 23, e launa oia me ko Waipio poe ma kahi o J. W. Kauwahi, a me G. W. D. Halemanu.
                Ma ka 25, e halawai oia me Iosepa, ko Hamakua Luna ma Paauhau.
                Ma na wahi i haiia maluna, a me na manawa i oleloia, e launa no ua Luna kaapuni la i ka manawa i hoakakaia, ke ole e loaa kekahi kumu keakea e ae e hiki ole ai ke launa me na Luna i oleloia maluna.
                Ma na apana i koe aole i hoikeia ma keia pepa, na na Luna la no e hoopuka aku i palapala no ka manawa e halawai ai me lakou, a i ole ma ka nupepa no.
                No ka mea, ma ka manao o ua Luna la, e hiki mua oia ma Kailua, mahope iho o ka pau ana o na wahi i oleloia maluna. Alaila, ma Kealakekua a me Kau.

                Ma ka la 7 o Ianuari iho nei, ua wehe hou ia na ipuka o ka Hale Keaka nui ma ke kulanakauhale o Warsaw, ma Polani. Ua paniia na ipuka i ka la 27 o Feberuari, 1861, a akahi no a weheia. aole nae i hele i ke keaka kekahi o na Polani, ona luna koa Rukini a me ka lakou mau ohana wale no ka i hele. No ka inaina o na Polani i ke Aupuni o Rusia keia hana a lakou.

                Ua nui loa ke kaniuhu o na nupepa o ka aoao Hema no ka mahuka nui ana o na kauwa hooluhi. Ua kokoke pau loa lakou ma kekahi mau wahi i ka hele, a ua nui wale ke poho o na haku. O ka uku pono no paha ia o ke kipi ana.

                Ua hooluolu iki ia ka hoopai ana o na wahine ma Rusia i keia manawa. Mamua ua hoopai pinepine ia lakou e hahauia mai i ke kaula nipuu ma ke kino olohelohe, a i keia wa ua hoano e ia keia kanawai, a ua aneane e pakele loa lakou i keia hoopai mainoino.

                Mamua iho nei, e hooheehee ana kekahi haole ma Califonia i kekahi ipu i piha i ke gula i kawili pu ia me ke dala heehee, puha mai ka ipu a puehu liilii i ke gula mao a maanei. He $2,400 ka nui o ke dala iloko o ka ipu, a ua poho $1,000.

                Mamua iho nei, ma Sacramento, California, ua hanau mai kekahi wahine i ka hanau hookahi ana i elima keiki. O kona hapai mua no ia.

No na Aina e mai!

                Ke huliamahi mai nei na lohe o ka lanakila mau o na koa aupuni maluna o na kipi. I ka nana aku, ke koili maoli nei ka la o ka nani o na kipi, a aole paha e upuupu a e kapoo loa iho ia a nalo. Aole no he nui loa na hoouka kaua e kaua ia nei, aka, ina e hoouluulu ia lakou he mea nui no na pono i loaa i ko ka Akau. He emi mau ihope ka hana maa i na luna o ka Hema, a o ke alualu aku ka hana maa o na luna o ka Akau. Aole nae i manaoia ua pau ke kaua ma ia ha na ana kipi; aia a mahope e ike auanei kakou i ko lakou koa ana a me ke kaua ikaika ana i ko ka Akau. Ua oleloia nae he ano haunaele ke ano o na puali kipi i keia manawa, aole lakou i hoolohe pono i na kauoha a na luna o lakou, a ua ane poho loa ko lakou manao no ka lanakila mau o ka Akau—aole nae i akaka loa ia olelo.
                Ua haalele na kipi i ko lakou wahi hulili ikaika loa, ma Manasa, kahi a lakou i kaena nui wale ai mamua. Ua hoomaka ka hele ana aku o lakou i ka la 8 o Maraki a hoomau ia a ka po o ka la pule. Ia manawa, wawahi iho la lakou i na alahaka e kokoke ana, ua hoopauia na alanui hao, a puhiia i ke ahi na hale lewa, na lako a me na mea ai a pau i hiki ole ia lakou ke lawe pu me lakou. Ua kokoke e pau na pu nui i ka lawe ia aku, he mau pu ino wale no ka i koe. He ikaika a paa loa no na pakaua a puni ma ia wahi, ua paapu na puu i na iwi pakaua. Ua kau lalaniia na bateri maluna o ka aina no na mile ekolu, e like me ke kaua ana o na lalani koa, a ina ua pio ia ka mea ma ke alo, ua hiki wale i na kipi ke kuemi ihope a ka lua, a malaila e kaua hou ai, me he mea la ua komo lakou ma ka papa hou. Aka, ua haalele wale ia keia wahi ikaika me ke kaua ole. Ua nui ka poe i hakalia iho a lawe pio ia e na koa Akau, a ua olioli no lakou no ke kuu ana aku o ko lakou pilikia. Ua waihoia na hale laau he nui wale, kupono no na koa he 30,000. Ma kahi e kokoke ana i ke alanuihao, ua ahuia mai he mau ahua nui o na kupapau lio make. Aole i oleloia mai ke kumu i make nui ai na lio, he wi paha, a he mau lio mai  paha ia. Ua manaoia e ku hou ana na kipi ma kahi e kokoke ana i ke kulanakauhale o Richmond, no ka  mea, he aina ano palipali ia a kupono loa no ka pale ana aku o ka enemi, oiai o ka aina o lakou i haalele aku nei  he ano papu no. Ma kekahi bateri, ua loaa he mau pu i hana ia i ka laau, i mea e hoopunipuni ai a hoomakaukau ai  na koa aupuni, aole e hoouka mai no kona kohu ikaika.
                Ma ka la 14 o Maraki, ua lawe pio ia ke kauhale kipi o New Madrid e Gen. Pope, a me kona puali koa. I ka la 13, hookokoke loa mai o Gen. Pope i kona mau koa i ua kulanakauhale nei, oiai e ooloku mai ana ka makanai a me ka ua, a iloko o ke kipu mau mai ana o na pukuniahi he kanaono. Ia po no, loohia ae la na kipi i ka naau ohemohemo a hee wale aku lakou, me ka waiho mai o na lako kaua he nui loa, ua loaa nae i ko ka Akau he mau pio. O ka waiwai o na mea kaua i loaa malaila he $1,000,000 a keu ae. He 25 na pu nui, elua bateri, (eono pu o ka bateri hookahi,) he mau kaukani o na pu kaupoohiwi, he 300 na lio a me na miula, a me na halelewa kupono no na koa he 12,000 ka waiwai i loaa mai. O ka puali koa kipi hope loa no ia iloko o ka moku o Misouri, a ua hee loa lakou, me ka haalele iho i na lako a pau e pono ai ke kaua.

Kaua nui ma Sugar Creek.

                He hoouka kaua nui no i ka la 8 o Maraki, oia hoi ka la pule, ma ka moku o Arkansas, ma kahi i kapaia ka inoa o Sugar Creek, (Muliwai Ko) i waena o na puali koa o Gen. Curtis a me Gen. Price. Ua make ma ka aoao Akau he 800, a ma ka aoao Hema he 1,000, a auhee hou na kipi, aole lakou i lanakila iki. Ua laweia na pio he 1,500.
                Ua pakele hou o Gen. Price me na koa he 10,000, aole paha e liuliu a e lohe hou kakou i kona auhee hou ana, no ka mea, ua mama loa ia luna koa i ka holo kiki ana. Ua like kona pahee me he puhi la, aole no e paa ia i na lima o na  koa Akau, Iloko o  ka puali koa kipi he 2,000 Inikini, a ua hoomainoino maoli mai lakou i na kupapau o na koa Akau i make. Ma na kaua o na Inikini, he mea mau ia lakou e oki i ka lauoho e laa me ka ili poo o na enemi i make ia lakou e kauhoa ai ma ka ipuka komo o ko lakou mau hale i mea e kaena ai no ko lakou ano wiwo ole—a pela lakou i hana ai i na heana o na koa aupuni. Ua nui ka huhu a wela loa hoi ka inaina o ko ka Akau no keia hana  lapuwale lua ole o ko ka Hema. Ua kanuia ka poe i make o na aoao elua ma ka la Sabati, oia ka la 9 o Maraki; ua hoonalo ka Akau i ko lakou poe, a o ka Hema i ko lakou.
                I keia manawa, aole no he puali koa kipi ma kahi kokoke i ke kulanakauhale o Wasinetona, he 30 namile ko lakou mamao aku o ia wahi.
                Ua oluolu loa ka launa ana o Amerikahui me na aupuni nui e ae; ua hoopololeiia na kee a me na hihia, a ua akaa ia aku na ao naulu o ke kaua, a lailai hou ka lani o ka maluhia.
                Ma ka la 14 o  Maraki, ua hoike aku o Gen. McClellan i kekahi manao imua o na puali koa ma ke alo o Wasinetona, me ka olelo aku ia lakou, ua noho loihi lakou me ke kaua ole aku i mea e lilo ai lakou i poe koa akamai a makaukau loa hoi i ka oihana koa: ua kaohi oia ia lakou i mea e hiki ai ke hoomake  koke i ke kipi; o ko lakou ahonui a me ka paulele nui i na luna koa o lakou, ua oi ka maikai oia mamua o kekahi mau lanakila ana; ano la ua hiki pono mai ka manawa e hana me ka ikaika; ua hala ae ka wa e noho malie, a e alakai koke ana oia ia lakou he alo a he alo i na  kipi.
                Ua holo kekahi aumoku manuwa ma ka moku o Florida, a ua hoopio he pakaua malaila, a ua loaa na pu nunui he 12 a me 120 na pu nao.
                Ua haalele na kipi i ke kauhale o Pensacola, a ua hele na koa oia wahi i Norfolk.
                Ua hooholoia e na kamaaina o Norfolk e puhi i ke ahi i ua kulanakauhale nei, ina e hoopio ia i na koa o ka Akau. Ke akoakoa nei na koa he nui loa ma ia wahi e pale ae i ko ka Akau.

He Kaua nui iwaena o na Manuwa.

                He kaua nui a kamahao hoi iwaena o kekahi mau manuwa o ka aoao Akau a me ka aoao Hema mamua iho nei, ma kahi e kokoke ana i ka pakaua o Monroe, kaikuono o Chesapeake. Penei ka mooolelo o ua kaua nei:
                Ma ka la 8 o Maraki, ua puka mai ka moku manuwa kipi o Merrimac mai Norfolk aku, i ukaliia e na mokupu elua, a hoouka mai la ua mau moku nei maluna o ke kauhale o Newport News a me na moku e ku ana malaila. Ua hooea mua ia mai ka Merrimac i ka hora 10 o kakahiaka. O kona mau aoao, ka hale huila hoeuli, a me kona hope ua uhi ia no i ka hao manoanoa e waiho hio ana e like me ko luna o ka hale, ua hele ia a paa i elua kapuai malalo o ka iliwai. Ma kona ihu, maluna iki ae o ka iliwai, e kau ana no i elua kiwi hao oioi a loloa hoi i mea e hou aku ai i na moku i kauaia. Na ka moku Akau o Cumberland i hoolei i na poka mua; ma ka hora 2 o ke ahiahi no ia; alaila, kipuia mai ka moku Akau o Minnesota e kekahi bateri kipi, oiai ia e aalo ana mawaho ae, a pane aku la kekahi bateri Akau, a o ka hoomaka ae la no ia o ke kaua nui o na aoao a elua. I loa no i ke kaua ana, houia mai ka moku Cumberland i na kiwi oioi o ka Merrimac, elua ka hou ana, a hoohamama ae la he mau puka nunui ma kona aoao malalo iho o ka iliwai. Hoomau no nae ia i ke kaua ana, a komo mai ka wai ma kona mau ipuka pu, a hio aku la ia a hoopiho malie iho malalo o ke kai. I ka nana aku, aole i poino iki ka Merrimac i ke kipu ia mai e na manuwa o me na beteri o ko ka Akau. Ua iliia ka Minnesota ma ka pukoa i kinohou; a nolaila ua hiki ole ia ia ke kokua nui mai i kona mau hoa e pilikia ana. I ka hora 3 hiki mai la elua moku pu kipi, a aole liuliu o ke kaua ana, loohia kekahi o laua i ka poino a hoi hou ia e kapilipili hou ai.
                Mahope iho o ka hoopalemo ana o ke Cumberland huli ae la ka Merrimac i ka moku nui o Congress, me ia e kaua ai, a iloko o ka hora hookahi ua hoopioia ia moku. Ua lawe pio ia na luna moku a me na koa, aka, ua pakeleia na luina i na waapa. I ka po ana iho, i ka aumoe, ua puhiia i ke ahi ka moku Congress a hoa pau loa ia. Ua hoomauia mai ke kaua iwaena o ka Minnesota a me na moku pu o na kipi a po ka la, aole nae i ili mai ka pilikia maluna o kekahi o lakou.
                Ia po no, ua hiki aku ma ke kahuakaua, he moku hao hou o ka Akau, o Monitor kona inoa (o ka Bateri Lana kekahi inoa ona) a hoomakakau iho la ia e komo iloko o ke kaua, a ua hoomakaukauia hoi he mau moku hou a me na lako kaua kekahi, no ke kaua hou ana i ke ao ana o ka po.
                I ke kakahiaka ae, ua hoomaka hou ia ke kaua; a ike aku la ko ka Merrimac ua hiki mai he moku hou a ikaika hoi, oia hoi ka moku Monitor, o ka hoouka mai no ia o laua la. Kaua iho la laua no na hora ekolu mai kahi loihi aku, aole pipili loa mai, aole nae i poino iki kekahi o laua ua likealike ko laua ikaika, i ka nana aku. Ia manawa hookokoke mai kekahi i kekahi e kaua me ka ikaika loa. A liuliu iki iho o ke kaua ana, hou ia aku la kekahi puka nui ma ka aoao o ka Merrimac a komo loa ka puka ma ka ipuhao mahu, a mahope mai ua komo na poka hou elua, a o kona pilikia no ia a hoi hou ia ma kahi i holo mua mai ai.
                Iloko o ke kaua ana ia la, ua moku loa a hoopipo ia kekahi mokupu kipi e ka moku hao Monitor, aole nae i kanahai iki ia kona holo wawe ana me he mea la he makani wale no ia moku. O ka mea i kapaia he mokupu, he manuwa maoli no ia, aole nae he lehulehu na pu, ua lawe lakou i hookahi a eha paha pu nunui, a ua kupono loa lakou no ke komo ana i ua awa a me na muliwai papau, kahi i hiki ole ai i na manuwa nui ke holo.
                Maluna o ka moku Congress ua make he 50 a ua eha he 27 a ua lawe pio ia he 40; o ka poe i make, a eha, a make hoi i ka wai i ka hoopalemo ana o ka moku Cumberland, he 150; maluna o na moku e ae a pau he 13 ka poe i make a he 20 ka poe i eha. Ua komo kekahi poka iloko o ka Merrimac, a ua pepehi ia i ke kapena a me 17 o ua poe e ae. He poka mainoino maoli keia.
                Ua olelo no na kipi ua poino iki ko lakou moku, a ke kapilipili hou ia nei, a aole paha e liuliu ana a e kaua hou mai no.
                Ua ku ia ka Monitor i na  poka he 33, aole nae i komo loa iloko kekahi e poino ai.