Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 28, 3 April 1862 — HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 11. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 11.

A pau keia oli ana aia nei, hele aku la no keia a kula o Keahumoe, huli aku ke alo i kai o Honouliuli, a mahope iho, huli ae keia nana ia Leinouo, i aku no keia, mai poina oe ia'u e Leinou6, i mai la oe aole au i uwe aku ia oe, uwe no keia ma ke mele penei. Noweo maka ea i ka la, Hoa kui lima laula o Ewa, Ka anuu ahua lēpo a ka makani, He hiapo na ka Moae, He keiki na Ewaloa e hli mai la, E Leinono-—e hoa aloha wale, 0 kakon hoi—e, A pau ia oli ana a Hiiakaikapoliopele, nana aku no keia o ka holo ae o ke aikane ma kai maluna o ka waa me ke kane a laua nei. aloha ae keia i ke aikane a me ke kane, ka luhi o laua o ka au ana i ke kai makamaka ole, hookahi no makamaka o ka leo 6 ke kaiknaana, no ko ia nei manao no e mak'ē ana no ke kane ke hiki aku i Hawaii, nolaila, nwe akti no keia i ke kane ma ke mele penei. i Ktm kaōe i ke awalau o Puuloa, Mai ke kula o Pēekaua ke noho—e, E noho kaua i kekaha, 1 ka Ohai i kā wiliwlll, I ka pua o ka lau noni, O kai hona i Kanehili |t» Ua hiki au—e, A pau keia oli ana aia nei, ke iho la no o Hiiakaikapoliopele, a hala ke kula o Keahumoe, a lu&a kei* o kula o HimouUuli, n«oa akn keia ia Puuokapolei, a nie Kawahineo-

kunio e noho mu un, i mai o liopele, mai poū» oiaa u'a e Ponokapolei ma,» mai U oloa ia'a, aole aii i ka naenae akn iaoiua, alaila, kaiii ako oii aia nei penei. Aloha wale oloa e Pouokapolei ma, B Nawahineokamao ma, £ nonoho mai la, t noho wale ai, 1 ka mal« o ka Ohai, I ke kei lei poa kului i ka la, Lei aka i ka pua o Kamaomao, Ijei kaanoa ula t ke kaha o Koolina la, He olina hele—-e, A pau ia oli ana aia nei, pane mai o Puuokapolei, aloha, o hele, heaha auanei ke kipa ana mai, oia auanei ke kipa ana mai e, he mau elemakule kane maua o mahi ia aku keia kula la, kanu aka la kahi lau uwala a kupu ae, e laa la na hiki ana mai nei la, he nmn ia hot ka mea ho-a, ola !a nei la make, aole, o ka maua wale iho la no ia o ka lawe ana mai a ko kaikuaana a honoho ia maua i i keia wahi la, aohe a maua ai, aohe kapa, hookahi no o maua kapa o ke pili nei la, i pau mai i ke ahi, noho wale iho no, a ulu mai ke pili, alaila, übi ia iho keia oiohelohe la, o hele, alaila, huli aku la no o Hiiakaikapoliopele hele, nana mai keia i ka la o ke kula o Puuokapolei, hele ka mao a ukikiki i ka ai ia e ka la, alaila, kani aku ke oli aia nei penei. Liua kona i ka la loa o Makalii, Maewa ka wiliwili hele i ka lai^ Kulolia ka manu o Kanehili, Welawela i ka la Puuokapolei, U kikiki ka mao ku la i kai, Me he kapa halakea la ka pua o ka no, Ka owaka ka pua ula i ke kaha, 0 Kaupea la, a he hoa, E hoohoa aku ana i ka makani, He naulu, a he lioa—e, i A pau keia oli ana aia nei, alaila, hele no keia, nana aku la keia o ka holo ae no o ke aikane aia nei ma kai, me ke kane a laua nei, nolaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia wahi mele peuei. Kuu kane i ke awalau o Puuloa, Mai ke kula o Peekaua ke noho, E nolio kaua i ke kaha i ka Ohai, 1 ka wiliwili, i ka pua o ka lau noni, 0 ka ihona i Kanehili la, Ua hili hoi au—e, A pau ia oli ana aia nei, huli hou aku keia nana i hope, o ka noho mai a Puukuua laua me Kanehoa, a me Halehiiu ma, kal mai poina oukou ia'u e Puukuua ma, i mai la oukou aole au i kanaenae aku ia oukou, pela aku 0 Hiiakaikapoliopele, nolaila, hapai ae no hoi keia i keia mele penei. 0 wau e hele i ke kaha o Puuloa, 1 ka ohai o Kaupea la, 1 ka la hoanoano—e, ua ike, Ua ike aku la ka hoi au, I ke kuahiwi mauna pali, 0 Puukuua i Halehau, 0 ke oho o ke kukui ehu, 1 hau i ka ia e Kanehoa, Aloha wale na hoa—e, A pau ia oli ana aia nei, ilio aku la no keia, i nana aku ka hana oia uei i ke ahi a ke kaikuaana o ka a mai i Hawaii, he punahele au na kuu kaikuaa*lia, a i keia wa kaawale au, pela o Hiiakaikapoliopele iloko iho ona, nolaila, manao wale iho no o Hiiakaikapoliopele he kauwa ia na ke kaikuaaua, no ko Pele hoouna ana ia ia nei e kii i ke kāne i kahi loihi, alaila, hapai ae arta keia i keia wahi mele penei. 0 wau e hele i ke kaha o Pnuloa, Ma kai aku o Kapuna, 1 ka pali hailiili amuamu kauwa, 0 Holi. kauwa—e, Kauwa ka huakai hele no Puuloa, Alina Puuloa i ke kauwa—e, A pau keia oli ana aia nei* ku ana keia i kai o Puuloa, hookokoke aku la keia ma kahi o kamaaina, e hoomakaukau ana na kanaka, na wahine, a me na kamalii e hele i Kou, 1 ka po lealea o Pēleula me Waikiki, he po lealea nui ia ma Kou nei, o Kou ka inoa mua 0 Honolulu nei i ka wa mamua. Ia hookokoke ana aku o Hiiakaikapoliopele, e olelo ana na kamaaina no ua po lealea nei, ninau aku la keia, e hoomakaukau ana oukou a hele i hea? Pane mai la lakou, i ka po lealea o Peleula ma, ninau hou keia, i hea la? I Kou, wahi a kamaaina, ko ia nei lohe, iho la no ia, manao keia e hookuu loa i ke kane me ke aikane aia nei ma kai, o hala loa auanei, aole keia e ike i ka lealea o ke kaue 1 ka hula, no ka mea, ua lohe waleo Hiiakaikapoliopele i ka lealea i ka hula kilu o Lohiau, nolaila, e hookuu auanei kēia i ke kaue hala loa i HaWaii, ua maopoopo ia ia nei k& manawa e make ai o Ldfaiau ke hiki i Hawaii, nolaila, kahea aku keia ia Lohiau e hoopae mai i ka waa i uka, i ae aku keia, alaila, holo pu lakou maluna o ka waa* no ka mea, ua lana loa mai ka manao o Hiiakaikapoliopele no ka lealea i ka hula, ma ke mele ke kahea ana penei. Pohaku au Waa lalea i kai nei, Hoe mas, hoe mai, ia pae i uka nei, Ia ae aku au, ae ae hoe oe, E Pakanaloa, e Uaukaieie, E Lohiauipo—e, hoea mai he waa, Ia pae i uka nei, ia ae aku au—e, A pau ia mele aia nei, ia manawa, pane aku o Wahineomao ia Lohiau, el hoe ia ae ka waa o kaua i uka, ke kahea mai la ko wahine, i mai oliohiau, ka-ha-ha, aole paha ia i imai ia kaua e pae ma keia wahi, hoomaka ia e heīe ma nka, kauoha mai ia ia ka«a e holo kaua ina kai, holo kana ma kai a hala na wahi t Eala aku uei ia kaua mahope, a ma keia mau waid akn, he awawa nui aku keia la, e hele ana a iho i Koolau, o Nuuanu ia, he pnti aka mamua o Leahi ia, a ma ia huli aku, he loko nui, o Maunalua ia, ka lae e lae ae ana, 6 Kawaihoa ia, o Kuamoookane o luna t a ma ta huli aku la, pae kaua, a «w holo kakou, pelā kana kau°^m l * l i Wahinēomao ia Lohian, hoopae ia ao ka #aa o kana I © ho^

hu tna£ aoaoei ko wahiae, alaila, hooko o Lohi» i ka nui kol ft W«kiiieom«o e pae i ko laua oei hoe mai la ocf ia a pae i uka, ae mai o Hiiakaikapoiiopeie a holo aka la lakoa nei„ ia holo ana aku o lakou nei a waho o Pouloa, huli aku keia nana i nka, e noho mai ana o Kmimakalehua, o Leinono, o Kealia, i aku o Hiiakaikapoliopele, mai poina oukoa ia'a e Kinimakalehaa ma, i mai la oakoa ia'u, aole aa i kanaenae aku ia oukou, alaila, kani aku ke oii aj Hilakaikapoiiopele penei. Polenaehu i ka ua Kinimakalehua, Ka waha i ka la luna o Leinono, Haahaa Leinono, kiekie Puuloa ma kai, Ke hele i ke one kui lima lanla o Ewa, Ma Ewa hoi au i E awe hoi au ia oe e Leinono—e, Hoa aloha wale kakou—e, A pau ia oli ana aia nki, holo no lakou nei ake awa o Kalihi, nana aku keia i uka, e noho mai ana no o Leinono, a me Kealia, hapai hou no o Hiiakaikapioliopele 1 keia wahi mele no Leinono ma peiiei. Aloha oe e Leinono, e Kinimakalehua, E Kealia i lalo—e aloha, Eia ka naenae, ka mohai, A ka mea hele la, He leo—e, He leo wale no hoif—e, A pau ia oli ana aia nei, ko lakou nei hoe aku Ia no ia a waho o Kou, nana aku keia i uka o Nuuanu, e noho mai ana o Haupu ma laua o Kalaihauola, : i aku no o Hiiakaikapo liopele, mai poina olua ia'u e Haupu ma, i mai la olua aole au i kannenae aku ia olua, nolaila, hapai ae no keia ike mele no laua penei. E Haupu e Kalaihauola—e, Na wahine nonoho koolau, E nonoho ana i ke alanui—e, Ka naeuae au a ka mea hele i laila, A pau keia oli ana aia nei, nana iho keia ia Peleula e hee nalu ana i' kai o Kapuuiki, nana iho keia i na kanaka me na wahine, e hee ana i ka naīu, aloha ae keia ia Hilo i ka hee pue wai, nolaila, hoohalike keia ia Peleula ma, me ka poe hee puewai o Hilo ma ke mele penei. Ke iho la ka makani, Halihali pua o Nuuanu—e, Aia i kai na lehua ke nana la o Hiio, Ke ka ia hoi ka aukai—e, ' Na lehua ika wai o Hilo, o Hilo hoi—e, A pau keia oli ana aia nei, ko lakou holo mai la no ia a hiki i kahi o Peleula ma e lana ana, i aku keia ia Peleula, e ae ae maluna o ka waa, aole hoi he ae mai o Peleula iluna o ka waa, ia manawo, me he mea la i poina iho, hiamoe o Peleula i luna o ki papa heenalu, ko lakou nei kaikai ae la no ia a luna o ka waa, i hikilele ae ka hana o ua o Peleula, eia i luna oka waa, ua hoouhi ia i kahi kihe: akaka o lakou nei o Kauai mai, ia manawa, ko lakou nei hoi aku la no ia a pae i uka, a hiki lakou nei ika hale, ho-a ke ahi kapu o mua, ho-a no hoi ke alii noa o ka hāle, ko lakou nei noho iho la no ia a moa kā mea ai, hoomakaukan ka mea ai, ai a maona, ko lakou nei nolio iho la no ia a ano ka malu po, i mai o Peleula ia lakou nei, ua piha ae nei paha ua hale kiki nei, e hele paha kakou, i aku o Hiiakaikapoliopele ia Peleula penei, mamua aku paha kamaaina, a honua', alaiīa, mahope aku ka naialihini, ua maikāi ia mea imua o Peleula. Ko ia nei hele e aku la 110 ia a īiiki i ua hale kilu nei, noho o Peleuia, ku no hoi o Wahineomao hele, pane aku o Hiiakaikapoliopele, e hele no a ma ka aoao mea kane, nbho iho, wahi a Wahineomao, ko ia nei hele aku la no ia, ia Wahineomao e hele ana, kani aku ke oli a Hiiakaikapoliopele penei.

Po Puna i ka uwahi kui maka lehua, Na wahine ki heihei, pau heihei o uka, E noho ana ka papa lohi o Maukele, Haa hoi ka papa—e, haa hoi ka papa, Ke kahuli nei—e, A pau ia oli ana aia nei, a hele aku la o Wahineomao, puka aku la o Lohiau, pane aku o Hiiakaikapoliopele ia Lohiau, e, ke hele la, hele no a ma ka aoao o ka ka oiwi wahine noho, ae mai no o Lohiau, ku kela a hele, kani aku no ke oli a Hiiakaikapoliopele penei. Mai Puna au—e, mai Puna, Ke haa la ka lau o ka lima e, 0 ke oho o ka niu» e loha ana i kai e, A pau ia oli ana aia nei, komo no hoi o Lohiau iloko o ua hale hula nei, puka aku no hoi o Hiiakaikapoliopele, kani no ke oii aia nei penei. Mai Puna au—-e, mai Puna au, Mai uka au o Wahiuekapu, Mai Ooluea i ke ahi Alaka la, Mai Puna au—e, A pau ia oii ana aia nei, komo ana keia Hoko o ua hale kilii nei, noho Wale aku la no keia ma kahi e, o Wahineomao me Lohiau, ke noho mai la no me Waikiki ma, me kana mau kane, o Peleula wale no ma kona aoao o ua hale kilu nei, a no kona noho hookahi aohe koolua, a me kona manao kuko ia Lohiau no ke kanaka maikai, hoouna ae la ia i kekahi kanaka ona ia Aala, e kii ia Lohiau i kokoolua nona, ia pane ana uo a Peleula e kii ia Lohiau, pane mai o Hiiakaikapoliopele ia Peleula, o kaua hoi ha malaila, ia lohe ana o Peleula i keia olelo a Hiiakaikapoliopele, i iho o Peleula iloko ona, ka! oia ala ka! aole hoi ia i kahea ia aku nei, pela o Peleula, ia wa, pane mai ke kanaka o Peleula, &ole oe» oia la aka, i mai o Hiiakaikapoliopele, aohe pono oia, o hohu mai auanei ka mea kane, o ka pono ea, o kaua malaila, aohe a'u kohu no kaua, hele ioai paha auanei kane a ka poe mea kane, huhu mai ka wahine, ua maikal ift mea iiniia o Pelenla. Ko Hiiakaikapoliopele ku ae la no ia hele | a noho pu me Peleula, ia mauawa t hoomaj kaokaa lakou nei i na mea no ka hula kilo, I Ji manawa, kaawale ke kane me ke aikaae,

oobo liuia kme Waikiki ma, m* k»k»hi io» toob hale kila, kaawale hoi o Hiisksikspoliopele kdu4hi aoao oua haie kilu nei me Peleula, ia mauawa, ka hoomakaokaa iho Ia no ia o na mea hala, a makaakaa, ahn ka pa kUo, kakala ka paha kahi e pa aī o ke pa ke hoolei mai, i na ip* ke pa i ka pāha laaa i knkala ia t alaila, c kapa ia ka mea i pa ai he akamai ? ke paa na pa he mni i ka pa, alaila, e kapaia ia he akamal, a o ka mea ipa ole, he hawawa ia no ka pa ole. A makankau no hoi na aoao a eloa, alaila, mn ka leo t aohe he leo pane, alaila, lalau mat hoi o Peleala i ka pahu e kukula, i mai o Hiiakaikapeliopele ia Peleula, no ke kakala paha ana ka ko eo ia lakou la, o ka makoa kukulu ana no ia la e eo nei kahi aoao, a e ko ai no hoi, wahi a Peleula, i mai o Eiiakaikapoliopele, aole pela ke kiikulu ana o ka pahu, homai na'n e kukulu, Hloia Hiiakaikapoliopele ke kukulu ana o ka pahu hula kilu, e kahea ae ana keia i na kaikuuane oia nei, a me na kaikaaana oia nei, ko ia nel kapaknpa ae la no ia, a pau ke kapakapa ana, alaila, hoomaka ke kilu mua ma ke mele pen<fi, na Lohiau ke kilu raua, penei ke oli ana,

Ke hele la ka auhula ana o Kalalau, Ke poi la ke kai o Milolii, Ka laau kui o Makuaiki, Lawe i ka haka la lilo, Makua keiki i ka poli—e, i ka poli, I hoolei aku ka hana o Lohiau ike kilu ana aohe he pa f ua hala, epa la hoi 4 paha i na ua olioli keia. aohe, ua hala, e oli hou ae ana keia penei. I ka poli no ke hoa a hele, Kaiakala i ke kua ka opeope aloha, Auwe hoi—e, A pau ka Lohiau kilu ana, aohe he pa, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i kana kilu ma ke mele penei. A makani pua ia lalo, inoe ko a ka huhu aia iloko hoi—e, Hoi a ka lili a ka pua o ka wao, Noho ilaila ka hihi ka paa, A ka manawa hoi—e, A pau no ia oli ana aia nei, hoolei no keia ike kilu aia nei, oia niniu no apa n.o i ka pahu, olioli keia i ka pa o ka ia nei kilu, aohe he hala iki, oli no keia penei. 0 kuu manawa nae kai hei i ka moe, 0 oe nae ka'u e lawe la lilo, Lilo oe la e, auwe, A pau ka ia nei oli ana a me ke kilu ana, alaila, hoopuka hou mai o Lohiau i kana mele penei. A inakani pahele hala ko Mailehuna, Ke wahi mai la inalamalaina iki, Noha Wailua pau ka pua, Pau pu no me ke kino o Kalehuawehe e,