Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 28, 3 April 1862 — HE WAHI KAAO. NO KA MANU OLELO, KA LAAUOLI, A ME KA WAI OLENALENA. [ARTICLE]

HE WAHI KAAO. NO KA MANU OLELO, KA LAAUOLI, A ME KA WAI OLENALENA.

Heln 1* 1 nnahiia no loko mai o ki Ar«buin Hight<.

Penei no kona hoomaka ana, o Paaia oia ka inoa o ke aupuni, a o Keoholauzahaza oia , o ka iioi. . n „. . 1 kona uianawa opiopio loa, niake *irii l£ kona makuakane, a ia wa no, noho ae la keia i ka noho alii o ke Aupuni. A i ka wa hoi i kupono ai ia ia e lawe ae ai i ka ke kanaka makUa oihana, eia kekahi o kana m&U hana, o ka heie e hakilo, o ka hoolohe i na ohumu, i kela po keia po, oia a me koha l£uhhia Nui. A i kekahi po, ia laua nei e maalo ae ana hiawaho o kekahi hale, lohe aku la laua i kektthi iiiau hamumumu leo # a me ktt hfehe ana o ha aka, a na ia inau mea i kaohi mai ia laUa e ku, a e huli akii i koha ktimU. I [ ko ke alii hiki ttna ma ka puka, aia hoi kekahi hakaliaka hia ke pani, a maluiia no oia i nana aku ai iloko. A i ktthtt ike ana'ku, ekolu mati kaikf»mahiue opiopio, a maikoi hoi htt heifelielentt. 0 ka htthtt a keitt poe kahihe, o kuko, a me htt olelo e ae i kupoho oie e iioopuka ia imua o ka lehulehu, a i ke alii ho e ku ana mtt fettlii i oleio ia ae iiei hitttiiUa ( niaka hou ae ltt lakoU e olelo. 1 tte ia ktt hiutt loa. Naiii iiio no hoi ko j u lilo aha i wtthine htt ko fett Moi Luila kaliu ai, i hoke aku au i ka ai i ntt itt a paU, i ka piilaoa ihttktti waie ho, e like ine ka mea i hoomakaukauiii tlo ktt ke alii papa ttina. tJa lohe ae ltt kakoU i ka ke kttikUtttthtt kuko. A eia hoi ktt koua iuuii iho, htthi iho lioi ko maUa hiftte aiia ine ktt Liiha o ktt ke alii inaU ttiptiupUU, fea'U hoke Wale ttku uo la pahtt ia i ktt ai i htt hiea oho tt paii ana e hooniakaukau ai ntt fephtt Afalttiiaj iitt inttoi popo itt kakou ka iuttkeniake io tthtt o keia htt, tt heaha ho lioi ka heWtt ke inaie io lakoU. Mahope o ka pau tthtt o ka lttittt oielo tthtt no ka laua inau makeniake, hoolako aku ia iaUa i ko laUtt kaikaina, e htti mai i ktt tnett a koua naau i ake hUi ai ; ia hiahttWtt iio, i inai la kela, Ke hiakemake uei ttU e iilo i Wtthine inare htt ka Moi, e hooiiio aku ana ia ia ! i makuakane ho ke keiki aiii e hanau ihtti aiia iia ihttUtt. A o fett lttUoho o iiii keiki ltt ke htttiau iiiai, i gtiia hia kekahi aoao o feohtt poo r tt i dttltt hoī ihtt kekaiii aotto| tt i htt Wtt hoi e UWe tti> e like ho kohtt inau kuiu Waiinakii iiie ktt hiolni, a e īike lioi ka ineinele o kohii hiati leheieiie tne ktt opUU fose hioiiaha, i ktt Wtt o feohtt hdt)thafett aha'e hioiittitt; A oia ilio ltt hoi fett Kahakuliaakoi fetlfeo> hUi iott ae la hae feo iakou oiioii, no ka ineai Ua koiuo kukonhkohii loa aku iioko o lakoU ka inakeniake ho keia kuko; A o ka Moi iioi, ttktt, iho la oitt mie ka httttlouloU nui, tt hiiii ae ia iaUa a heie afeu la 4 Aka, kaUoha ae ia oia i kolia Kuliina, e hoottittopopd i ktt a i ka la apopo, e lawe inai oe i Ua poe Wahine ia io*U hei, i hooko ttku tti ttU i iitt kuko tt lakoU» I ke kttfetthi&ka aha ae, hiki aku la imua o ktt Moi ua poe wahiiie iiei, a hooko koke ia mai la ko ha kaikuaaiia makemake. 0 ke kaikoiha hoi, hoohoho ia ae ltt oia ilen ko o kekahi hale alii, tne ke kahiko ia i na lole naiii, a i ku inanawa ft ke alii i mahao tti Utt kupoliO, iuare ia tte ltt laua, a he hui ka leaiea i walama ia i ko iauo la 1 miu-e ai, e like ine ko ke nlii inau aoao mau, Aka, aole i poiio koia mare ana o ia nei me ke aiii iimia o tia maka o kona mau kaikuaaua, huahua mai la laUa ia ia nei ine ka huliu hui, lili, a me ka lioomaau. I iko ia iaUa iioko o laUa, Ē kakali ho kaua a loatt ka wa poiio, e hooptti aku ai k&ua i ka hewa inaluna o koiia poo» Aktt o ko laiia kaikaina, he nui kona alen ha ho lttUa, he mea mau ia ia ke kauoha aku ia laūa e hele inai 10 na la, i na la a pau, ua lilo nne ia i mea lealea loa na laua, no ko lat2a inanao aha iho e ko ana ko laua hiake*nake< iloko ho o ia makahiki hapai ae la keia, & i ka hapai ana i Ua makahikī la, hanati mai la he keiki kane maikai loa. la manawa, hookO iho ltt ua mau kaikuaana la i ko tana makejmttke; wahi ae la latta i ke keiki ine kektthi mau apana lole» a hoo iho !a iloko o kekahi pakeke, a hooktiti aku la $tokd o ka | auwai e kahe aiia maloko o ka pali. la manawa no» e ktt ana ko ke aiii Luna malama klhapai tnft ktthi kdkoke i k» Ike aku Uoia i keia pākeke ē lana hele intti ana, hoouna aku la oia i kekahi e kii t a e lawe tt»ai i kapa. A i ka luki ana inii i kapa, ike iho la oia he keikl kai loko, he meii e kona kahaha, lalah iho la oia i hoihoi akn la

i koni hale. Maiaila, e hoomaopopo kakou oa ol|f ke keiki.

£ tifelo kakoo no ko ke alii lohe ana*ku, ua hft&au kana wahme. A i koha lohe ana aku Oi.hanau kana wahiue, hele mai la oia me kioh&hao nni e ike i ke ke&i, i kona hikt aui aku ma kahi o kana wahine e moe ana, iitiiad aku !a oia ina kaikuaana o kana wahii& Auhea hoi ke keiki. Ia manawe, hoike ftiai !a laua he keiki Ilio unku make, ia ma&iwa, na hoopiha loa ia ke alii ika huhu $Ma, iio kana wahine. Aka, aole no hoi i «an akn ia inea iloko ona a loihi, no ka Una no ke aloha oiaio, me ka pomeh«fip iloko o ke alii, no kana wahine, tsolai% ua oluoln hou no ko !aUa noho ana e like ti» ka wa mamua.

Maf ka hanau ana mai o ke keiki mua, hookdii makahiki ma ia hope mai, hapai liou ae la oia, a hanau mai la, he keiki kaue no. Ibe kplii hoi o ka makahiki, hanau hou mai la oia £e kaikamahine maikai loa, hana liou iho la fto ua mau kaikuaana huLu nei e like me ka laua haiia ana i ke keiki sdua, a loaa hoU h|tti la no hoi ko ke alii Luna malaina kihap&l. "*• I k| hanau ana mai o ke keiki alua i olelo ia ēie nei maluna, e hoomaopopo kakou, Ua nihjttu mai no ke alii ia laua nona, aka,! ua hoike ia aku ia ia he keiki popoki, a ua iiuhu hoii no ke alii, e like me kona īiuhu aua i kinohou, a i * a manatva o ka hanau ana o ka laua hiapo, a i kana ninaU aua aku īioi ia laua no ka mea 1 haniiii hope loa ia, hoike ftitti īa lioi laua he Mole nia ka olelo haole, tha ka oieio llawaii hoi, he holoholotia iiiiH ano iole. Maia hoike hope loa a kotia mau kāikiiaaha, piha ia ke alii i ka iiuhu nui, me ktt hoesWtthttwaha loa aku ia ia, i iho la ke alii e kipakil aku iio ttu ia ia mai keitt honiitt aku, o hoOjjihtt mai auanei oia i ko'ii haie atii f me ha meiti ino a pau lott. Aka, mainuli ona olelo ao a kona Kuhiilh i kānahai iki ai koha huhu, il īioano e ae la oia i ka lioopa.i ana no kana Wahine. i hoopai ai ia ia y e hooinaihoiuo itt oilHnKe akea i ekolu maii ia, maliope iho o ifi"itiau alaila, e hoopttahtto ia oia a hiWpku i ka pau ana o kona ola. ~ wahi e inaopopo ttl itt kakou Jtfe feo tfha o ko na kaikuaana inanao, a e li&alele kaWi ia ia iloko o ktt httle ptttthtto. II f*lo kttkoti ho ko ke alii līihtt iuttiattia kihapmi ame tia mati keiki neī. Lawe ae la oia ia iakou i iiiaii kēiki lmhtti htthtt, hia aku ltt oia ia lakoii hie ke aloha meiieiheiiē} ine he mea la he indtt keiki ponoi la nttntt, mtti ke Aktitt mai, kapa aku ia oia i ihau inoii iiO iakoii, ka ihott 0 ka liiapo o i3ahamtthtt, ka hihli akii, o l'ttviza, a o ke kaikaiiiaiiine hoi, o £alizttcli, tt iloko o ko lakoU hiaii iliakaliiki i ulu ai, kiai aku la oia ine ktt hiakaaltt hUi loa, ine he ihakiia pohoi la. A 1 ko iakou kokoke ana i ko lakou hiau hiakaiiiki o oo ai, inake aku ltt oitt, īiolaila, UWe iho ia lakou hie ke ktthikati hui īoa hoe lik(3 ine ktt hiea inaU i na keiki aloha inakiia a paU. oltt ahtt īakoUj hie ke ola kiekiē, tt me ktt hanoiiaho iid ktt iiiea, he hhi loa ka WaiWai i ili mui, ihai ko lakou makuakaae hanai mai, tt o ko ittkoti Wahi e iioho ai, aia no itt maSvaho ttku o ke kulanakauhale, ua hanaia ko iakou iiale, a me na inett tt pau o ka ptt, mtt ke ano inaikai 1ou ( a malaila no lakoU e hoohala tti i ha ititttiaWtt hie ke tthO kuokoa.

0 ka iia kaikuiiaiie ptim\ o ka hele 1 ka iiahal holdholoiiß, oiai hoi o Paiizaili e kaiiti ana i na pua ina ko lakou kihapai, rne ka malom» pu i na haiia o ka liale, e hoohaia i ka inan&wa, me ka hooiianea ia ia hia ua mau mea ia. 1 kekalii la { i na kaikuhane i haīa akii ai i ka liookoliakoha, hiki mai la keia wahi luahine kilokiio, a ku raai la ma ka pnka o ko lakou nei pa, noUoi īnai la oia, e ae aku ia ia e komo mai iloko, i puīe aku ai oia 1 kaiia pule, iio ka mea, o ka hora noia e pu!e ai na tnea a pau mai o a o, ae «iku la no hoi oia $ komo mai f a i ka pati aaa o kana hoomana ana, hoolauna akti la oia me ke kaikamahlne alii, a ua iawe aka la ho hoi o rali?sadi 1 ka haawina o kona aloha ine ka pumehana, e hoapono aku ana ia ia no kona manaoio akua, niele akn ia keia i iia ninau he nui, me ka hooinaikai akuina la o kona ola ana, a he loihi no ka *ra 1 hala ma ia ka* malUo ana a laua, ia mana*a no, niuau hoomahna aku la o Palizadi ia ia, pehea la kou manao no keia hale, i mai la ua inahine la, Ua maikai a oiuolu na mea a paU 1 ka nana aktt, aka, ina nae e loaa ia oe na mea au e manao nei e hii alailn, e oi loa aka ka maikai o keia kihapai mamua ae o ko na kihapai e ae a pau* iho o keia hoiiua. 1 ko Palizadi iohe ana i ka luahine e olelo ana pela, i akti la oia, e kau makiiahine, ina paha e oluolu oe e hai mai ia'u i ka inoa o ua mau mea la, a me ko lakou wahi e loaa ai. I aku la kā luahiiie, e ka wahine maikai t ua oluoiu ioa au e hai akd ia oe* i ko lakoii inau inoa, e like me kau noi £ia no ia, p ka mua, o ka Manuolelo, aole no hoi o ka olelo waie ka mea hlki ia ia, o ka uoonoo

pn kekahi, me be kanaka la, a he hiki m ia ke kahea aku i na manu a paa, e !eie māi i kona vahi, i o!i aka ai lakon me ta i kat&a mau mele, a o ka !ua, o ka Laaaolioli, malona o keia laau, he mau lau kona me na waha e hiki ai ke oli aktt i na leō toe!Fiea loa. oke koln hoi, oia no ka wai ano gala, ina oe e !atre mat i wahi mea nuku o ia, a hinini akn t!oko o kekahi pnnawai, e iilo no ka wai a pau o ua punawai la i wai ano gnla, e pipii ana īluna i na manawa a pat» # e loaa no keia mau mea ma kahi hookahi, o ka mea e makemake ana e iinli akn no ua matt mea īa. Ē hoomaka no kona liele ana, ma ke alanni e moe nei ma ke alo akn o ko onkou pa, a i ka haia ana o na la he iwakalua, e halawai mai uo me ia kekahi elemakule, a na ia elemakule iio e kuhikuhi akn i ke ala, e hiki loa at ilaila. Ika pah ana oka ka luahine olelo ana, ku ae la oia iluna, a uwe aloha akti la i ke kaikamahine alii, a awe hiai 1a noJioi kela ia ia. la manawa ko ka hiahine lioi aha.