Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 31, 24 April 1862 — Mooolelo no Samesala Naeha! O ka Moolele keia o ka Mea nana i kahu i na Kaao Alabia. [ARTICLE]

Mooolelo no Samesala Naeha!

O ka Moolele keia o ka Mea nana i kahu i na Kaao Alabia.

B noho ana kekahi &lii o Aiahia* mē kai»ft mau keiki elua* a mamua o kona make ana ak\i, maliele ae la oia i ke Aupuni, elua maheie; o kekahi haj)a iio ka a i kekahi hoi, no ka muli, a inumua aku hoi o ka ld b ko I&ua inakuakauo i inake ai; marb ae ia laua i inau wahine na e like me ka makemake okā makua. Oia hoi i man wahine ulii, e like me ko lana i aala tfi ke keiki ko lianau ae.

Penei ko laua moooielo. He mau alii ma ka hooponopono aupuni a he inau kane make wahine 110 hoi. Aka f ua hookaawāle nae lana i ko laua nt»ho ana, e laā pahā o Hāwaiī la, pela ke kaikaina, e laa hoi o Oahu nei* ilaila ke kaikuaaua. Penei laua e halawai aij aia a hala ekolu mahiua, aiaila, hele āku ke kaiklmana, a pola no hoi k(» kaikaina, o ka laiia hana niau ia ina mfckahiki a pau. A i kekahi hole ana a ke kaikuaana a hoi āku, hoiii oia i ka puia o ka liale i ka hohono* me he mea lā he holiono o ka nika, nolaila, noho oia me ka hoohiioi, mo ka ninau ole aku nae i kaiiā waliine. I kekahi la, i aku la oia i kaiia Wahine, E hele ana au i kahi 0 kuu kaikaina, no ka inea, iia kauoha mai oia ia'u, e hele pii me ta i ka hahai holoholona i keia mahiua. I mai la ke alii Wilititie, 0 hele paha ; ahea oe hoi mai t Hookahi paha pule, wahi a ke alii kane. Kau oe la oia i koiiā lio, a hele aku la, a mamua iho o ka po aua, pelukua hou mai la oia, a hiki i kona hāle alii, me ka hoike olē aku i ka wahine aiiā, Noho aku laoiā me ka hoomakakiu, a i kā (loeleele loa ana iho* ike aktt la oia 1 ka wahine e Uuliu ana, me hē iaēa tā 6 hele ana i kahi loihi, a i kona puka ānā ākil ā heie, hoomak&kiu aku la keia, me ka ukali pe* Hele ioa aku la no ka wahine ā |>uka māwaho o ke kulauakauhale, ai b hiki *na i kekāhl lae pohaku, kn iki iho lā oia maWaho. li aimawa, wehe ia mai la he puka, kottto āWlāka wahine, 01 nei pn nae hoi kēkahi i komo akn, me ka ike pu ole iā mai, no b me*, iiā poēieele iā wahi o ke ānā.

Lawe Ii l*hine e ua nika kaa'&k, 8 hlki imo*© fc* mka alii. Ia manawa, kaifla ae la laa£> mt be maa aloha la i ka iwiMlo. 0 ka noi ba{ ona nika, e hala ana, e oii ana, a me Jjp hawa lealea e ae a paa, i mea e hoolealea akn ii ia laaa la j oi nei boi, na pee ae ma ke kaāwahi ponliuli, e hiki ai ia |ke ike aka i na tēea a pan a lakoa e lis-na | mai ana, a i koiin ike lea ana aka 1 kana wahinb e noho pu mai ana me ka mea nona ka hohono ana i h#i ai, ua piha loa kona naau i ka hahu me kona hoohiki iho, ma keia hope aku, kē hoolilo nei an, i nei mea he wahine, i enem! iw/a, a hiki i ka pau ana o lu luā fka hulufa me ukinki, wehe mai la i ke pani o ka puka o ua ana la, a waiho aku Ia e hamama ana pela. I kona hiki ana i kona hale alii, ninau aku la oia i na koa ona, ina ua ike lakou i kahi a kana wahine e hele nei, hooie jnai la lakou a pau, aole i ike akōj he hoohaoi wale no nae makoa i kona i na po a ke hele oe, no hoi i keio po. I mai la ke alii, Ena koa o'u, ina he aloha oukoti ia'u, alaila, e hamau, mai hoopuka iki i kekahi olelo ma ko oukou waha. E hoohuoi ana kona helē, ake kele nei an, a ka poaono hoi mai. Ma keia wahi, e waiho iki kakou i ka olelo ana no ke alii, a, e olelo pokole kakou no kana wahine, a me ke keiki o Nuuanu. I ka ke alii haalele ana'ku i ke ma ia hop6 mai, ua kiika ia ka māke nona, e kana wahine, a me na nika. Aika po mamua aku 0 ko ke alii hoi ana inai, alakai ae lā ke alii wahine, a hookomo inalu i na nika iloko 0 ka hale alii, ihe ka ike ole o ka poe kiai, a na poeleelē, liiki mai la ke ālii, ā i konā fcomo āna aku i ka hale, ua puia loa oloko i ka hohono, alaila, ninau ae la oia i kana wahine, Heaha hoi keia inea hohono, ine he nika la ? I mai lā ka Wahine, iieaha iā, āole āu 1 ike. I hou inai la ke ālii, ooe pu kekāhi i | puia ia e ka hohōno/ ua hele oe a laheā e ku mai nei. Ma ia oleīo ana ake ālii, ua ukiuki loa kana wahine. A i koha komo āna aku i ka rumi moe, ia manā#a, ua paa koiee oia i na nika iie nui foa, e pēe ana malalo o ka moe. Oni ae la oia me ka ikaika nui me ka māiiao e hoopakele ia ia, āole nae e hiki. A i koiia hootnāk& ana 6 hHhUn ia fwKutfarwißHß jrepeut iuo la iaKOH ia ia a aneane e māfee, hoopaa āe la i iia wawae a ine na lirna ona i ka hao, a hoonoho ia aku la iloko o kekahi tumi, me ke. kiai ia e na nikā. 0 nā kamva a pau ake alii, kipaku ia aku la mai ka hale alii aku, me ko lakou ike ole mai ina mea i hana ia. t r a hookomo ia ke alii me hā kāpā inoino welu\Veiii> ā 0 ka iwi a ihe ka hunahuna oia ka mea e hahāi ia āi oiā. A pelā oia i ōla'i, ā hāīa <=hā mahina. Ma keia wahi hoi, ke ike iiei kakoii i ke ko ana o ko ka wahine makeināke, a e lo kakou no kona kaikainā. Ē likē me ka pilikia e loāa nei i ke kaikiiāāna, pela pu no hoi i kē kaikainā, āka, i ua make nae kana hikā a hie kaha wahiiiē. I kā haia āha o na māhina ēono, hoohiioi oiā ho ka hele ole akii o konā kaikuaaha, e like ihe ka mea hiaii, ā nā ia hoohuoi j ana i pāipai mai ai ia e hele, ā i kona hiki ana aku, lohe mai la oia i ka popilikia o na he inea e koua ia manāwa no, e moe ana ka nika i ka inai, e imi ia anā i kahuna hana e iapaāu ia ia, no ka mea, ua mokii lihi kona puai 1 ka pahi a ke alii i ka po o kō lākou' iiopu āhā iā ia.

Alaila, ia manawaj hana iho la fce kaikaina ia ia a like me he luahine loa la, hele aku la imiia o ke alii Wahihe, ina ke aho kāhiina l&paau. I kona hiki ana akii i ka hale alii, ike akii Ia oiii i koiia kāikuaaim, e paa āna ine ua kiipee hao. Ia manawa, mokuinokualiiia ae la kona iiā&ii i ke ākā, ua hoen inanawaiiui hae oia. A i kona iioomāka ana! āku e komo e lapa&u i ka inai f kipaku āe la oia i na mēa a paii mai ka rumi inai 1 waiho ai ka ināi. A ō ke alii waiiine hoi, hele loa akii lā oia i ka auau< īa mahawa» hoolalau ihō la oia i koiia |)akeke ihe he mea ia e īā 4 lau āhii i ka lAāu. Ia maiiawa, iinuhl ae lā i ka pāhi ā ōki iho la i kā puai o ka nika, ā pelā hoi i na mea naiia e kiai ana 1 konā kaikuaāna; Hiina ne la i īia kiipapau o lakou, a i ko ke alii wahiue hōi aūa mai, ōia hookahi no kā i koino mai i ka rtilūi } a i kōtt& hiki ana ina kahi e ku anā o ka moe, lele ihō la oia me ka ninā iho, Pehea oe ? la iiiāiiawa, hotf āe lā ka mea e inoe anā i ka pahi a ku ae la ma kona opu, a make iho la. Ata āe lā ōiā māi ka moe mai, holo akti la a i ke kaikuaana, hele aku la lauā e pepehi ana i ke koeiui o na nika,. &a keia wahi, ke inaopopō liēi iakākou ktt pakele ana o ke alii i kona ka\kāiiia } & e ole* lo kakou no ko lana noho ikna aku ilia iā hope iho. Mahope iho ō keia ināu mea, noho hou ae īa na alii i ko laaa Aupuni e like mē ka inana»' Wā toiMua, aka t hoohiki iho la nae laua, i le 6 fo&re Vuhine liōttt A hoohiki hou iho ia no hoi, aole laua e noho ine ka wāhine a ao ka po, tnātatia āe 110 o ke āo ana, ē oki aku ai latta t ke poo o tiā wahine ā pau a laha e no-

ho akn ai, Aka, ina paha lana i poina i kekahi manawa a puka e ka la mamua ae e ko laua ala ana mai, ālaila, e ola aku ia wahine a ka wanaao ae oia po mai, alaiia, e oki ia ai kona poo. 0 ko laua luna huli wahine, oia no ko ke kaikuaana Knhma nui, a penei hoi ke kanawai a laua i kau ai nona. Ina laua e nele i ka wahine i kekahi po, alaila, e okiia kona poo, aka, aole nae i hao ia ia kekahi la i ka hoi ana rnai me ka wahine kupono i ko laua makemake. Pela mau aku no kana hana ana, a hiki i ka manawa i make ai kekahi 0 laua, oia hoi ke kaikaina* Ia manawa, aa aiha, aohe wahine, na hoouna aku la oia i na luna ma na palena o ko ke alii Aupuni a pau, aole i loaa kekahi wahine kupono. Ike iho la ke Kuhina, ia manaw r a, ua kokoke aku kona poo malalo oka ke alii pahi, hoi ae la oia a ma kona ohana, uwe iho la me ke kanikau nona. Ia manawa, ku mai la kana kaikamahine hanau mua, oia hoi o Samesala Naeha, ka mea nona ka inoa ma ke poo o keia kuamooolelo, i mai la, Ē kuu makuakane, e hoolana ia oe iho; no ke aha la i kaumaha ai kou manao no ia mea. No ka mea, eia no hoi an a ine kuu kaikaina, nolaila, 1 keia po, e hoonoho aku ia'n i wahine na ke alii. I mai la ko laua makuakane, E āho no'u e make e mamua, i ike ole aku ai āh iko olua make ana. I hou mai la ke kaikamahine, Ke manao nei au, e hala ana ia'u na po elua ekolu paha, e noho ai ine ke alli. Ia manawa ae aku la ka maknakane, me ke kauināhā no 0 ka naāu. E hooinahā hou kakou maānei, a e kamailio iki kakou no Samesala Naeha, a me kona kāikaina, a ine ka lauā māu hana i na ja mamua āku o keia. 0 uā SamēBala Nāehā iiei, oiā ka wāhine maikai loā ma Alahia ā puni, āole kona like ma kā aina, aole hoi inā la mamua aku. A pela pu 110 hoi kona kaikaina, 0 Eiaikanaau. 0 ka laiia hana inai ka mānawa i hoomaka mai ai na 'lii e pepehi i na. wāhine, o ka hāku i mau kaao, a me na inele, 0 ke a(y i ka hula, nolaila, ua akamai loā laiiā ina ia inau hana. Aole ne hōi he Wāhine naāuao i pukā mai ē noho hialana iho o keia honuā, ē like ii^l^r^oH, : *ā ihē"fe āha i ga |iila, a 6 konā kaikaina aole hoi ona lua mā ka hulā aha. Nolaila, i ka po 0 ko Samesala Naehā nōho ana aku i wahine na ke alii, hiamoe aku la laua a hiki paha i ka hora 3 o ka wanāāo o ia po, ala ae la ke ālii a laīau ae lā i kānā pahi, lalāu ae la i na laiioho o ka wahine, a A hoala āē la ia ia iliina. Ia mānawa, i inai la ka waliine, e ke alii, āole āiianei Ē hiki iā'u e kamailio iki āku mamua o kuu make anā. I inai la ke ālii y Efe hiki no. ī hou āku īa ke kāikamahihe, Ina pāha e oliioiu hou ke ālii ē hooiina ia aku kekaiii o ka kē aīii mau kauwa, e kii aku i kuu kaikaina i ikē aku ai āii ia ia inamiiā o ko'u make āhāf A i ko ke alii kahea ana āku i kekahi kauwā, i inea hanā ē kii y oili mai īa konā Kuhinā, no ka meāj e noho mai ana oiā ina kahi i ike inai ai oia i na mēā e hana iā akii anā nt> kānā kāikāmahine. ī kona hiki āna ākii i ka ē noho inai ana kāna kaikāhiahine mtiii fne ka &iakaukah, hele mai lā īaua ā hiki i ka hāie i kāhi a kona kaikuaana e noho heii

Ia fnanawfy hoomaka ae la o Samesala Naehft e kaao i ke alii 1 kekahi o iia kaaō lea loa ana.i haku ai, a i ka hiki ana 1 kphi e oli ai f ia mahawa oli ae iā o Sāhieaāia eha, ine ka hookaiii pii i ka piīa, a o ke kaikaiiia hiila ae ia oia. la maiiāwa, na lilo īoa ke aiii 1 ka nanea i ka hooīohe i ka lea o ' ke kaao a iia wahihej ine kona oīelo iho, Ach ie āii i ike* aole hoi i iōhe i kā meā ē likē me keia muimia. Hoi ae lā ā luiiā ō kā inoe, lohe mai la, ā 1 ko nā wahihe ike āhā ha puka mai kā la, hoomaha ae la lana i ke kaao ānā, ā tiā hoopākele pu ia ho hot konā oia no iā po. 1 kā iua ae hoi ō kā po, i ka hoi'ā Uhiikhināmaiua, hoala ināi la ke alii i kana wāhihe, a hoolako mai 1a e kāāo> no kō ke aiiii mār nao i pau ae ke kaāo 1 kā manāwā inamuā āku o ka piikā ana mai ō ka īa« alaild> pepehi aku ia ia, aka, āole 1 pāu koke ke kāiio ā hiki i ko laha ike aiia tia pnka mai ka f*eīa ihan o Samesala Naeha i hana ai i ke alii ā hiki i ka hala āhā o nā pō hookahi kahsani ā me kā pō kctt hoōkahi f ua kokoke e akolu makāhiki. la inanawa, ilā hanan ma: ōia i nā keiki ekolh ha laha, hookahi keikl i»i h* le, hookahi keiki ua kolo, a hookāhi hoi e Omo wain āha. Ia i akti lā & Samesala Naehā i ke āīii, I keia po„ ke Wāiho aku ōei au i kuu ola i kou liai*, no kā mea, aohe inea i koe ia'u e hiki ai ke olelo aku imua on e ke alii, akā, ihāniaa ae hāe hoi o ko'u make e olelo iki ae hoi att ke āe tnai oe. A i ko ke alii ae ana māi, i aku la oia, Iha pahā i māke iho au i keia la, alaila, owai 1* aoonei kā makuahino o keia maa keiki i hanaa ae nei na kaua ? Ia mānawa, helelei hiolo ( mai li ka pua o ka waiiuaka mai ko ke āIU mau

Lmaka mai, a i mai la r E Sameaala Naeha, ■ kfc«tti wahine hoi o ka nani, ka hiwahfwa ow a kna naan iloko o keia maa po loloa i l»la ae nei mamaa o kaua, na hoeha k»a i»ai oe i kuu naau me ha kni oi o ke aloha, ke ku mai nei imua oko ke ao nei na sfla enaio ekola, o ka kana maa Imna 0 kahi mala, a i keia la ke hana iho nei an i berifa h?iu loa i waena o'n, me lakon, a me oe hoi kēkahi, a o lakoa maa loa ako no ka hooilinā o kuu noho alii, a o oe hoi, e noho mau loa mai no oe ma kun aoao hema, e lei ana i &lei oke alii wahine, malalo iho oke ka|&nu o ko'u aupuni, a mai keia la aku no ke ae akn nei an, e pau ka waiho ololi o ka honua i waena on a me a'u, a ke Jiaalese nei an i ka hoohiki ā maaa i hana ai me ko'u kaikaina, aooe ananei boi ko'n kpkolna ma na mēa no'u a pau, māi keia la |kh, a ke hooinaikai loa aku nei an ia oe no nui, a me kou akamai Ina | ole i ka hoopau ana ioai ? ko*n hana ana i keiā hewa nui imua o Alahe ke Akua. -Nolaila, e ike lea kakou e na hoa f o na keāka a pau e puka akh ana ma keia hopē ālku, e olelo ia ana na unuhi ia noloko mai o Bā po hookahi tansaiii a me kumamakahi o Alabia, o keia wahine no ka mea nana i haku ia mau mea a pau loa. E laa o Hesini, kā Lauolioli, a me na mea e ae he nui loa * fcoe - S. K. Kaal Kawa, Honolulu, Apf^lo,iB62.