Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 33, 8 May 1862 — Ka Hoomaka ana o ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Ka Hoomaka ana o ka Ahaolelo.

Ma ka poalima iho nei, i ka hora 11 o kakahiaka, oa hooknmn ka Moi i ka Ahaolelo no ka makahiki 1862. Ika hiki ana akn o ka Mol ma ke keena o ka Hale Alii, oa kiia na pn he 21. Na ka poe Kaua Lio Hawaii i kiai ka Moi i kona he!e ana ma ke alanui, a ma ke alo ao o ka Hale Ahaolelo e kn ana ka puaii koa o llooolala Rifles a me na koa ponoi o ka Moi. Oka Moiwahine, ka Hakn o Hawaii, a tne ka poe AĪii Ukali o ka Moi kekahi i hele pu me ia. Mahope o ke b>mo ana iloko o ka hale, hoopnka ka Moi i keiā haiolelo malalo nei, penei: 11 E na n Lii a ntt i"» Poeiixjhoia. Ua kahea ia'kn nerj oukon e au e akoakoa 1 keia la, e like me ke Humukanawai, no ka halawai ana o na Hale Ahaoielo; a me ka haahaa o hoomaikai ana'ieu i ke Alii mana loa, ke hoohaaoli aku nei au ia oukou i ka maikai a me ka maluhia o ko'u aupuiii i keia mau makahiki i hala ae neL Ua maluhia ko'a noho ana me iia aupuni e a pau. Na ko'u Kuhina no ko na aina e, e hoike aku ia oukou i kekahi mau hihia i waiho ia aku nei e au i ka Moi, ke alii nui o Farani nana e hooholo, no ka lana hoi kekahi o ko'u manao i kona manao hanohano nie ka pololei. . Ua hookohu akū au ia Sir John Bowring, i Luna Nui no'a a i Kuhina Elele hoi no ke Aupuni Hanohano o Farani, a me na Aupuni nui eaeo Ēuropa, me ke Peresidena o ke Aupuni o Amerika Huipuia, i mea no lakou a pau e ae mai ai i kekahi kuikahi like i hookomo ia kekahi mau pomaikai i komo ole kuikahi e waiho nei. He mea lana no ka manao i ka nana ana ma ka Palapala Hoikfe a ka Lunakanawai Kiekie, ua emi mai kekahi mau hewa ma kekahi mau wahi. Pela no hoi ka emi ana o kekahi mau hewa e pili ana I ke ano poino o ka lahuikanaka. He nui na kumu o keia emi ana ; ua inaikai ka hooko ia ana o na kanawai ; no ka huti nui kahi o na kauaka i ka nmhiai t a me na hana e pomaikai ai ka noho ana; oka pii mai hoi kekahi oka naauao a me ka pono o ko'u lahuikanaka. Ke kuhikuhi aku nei au ia oukou i na manao o ka Lunakanawai Kiekie no ka hoololi anā i kekahi mau pauku o ke Kanawai Kivila ; no ka mea, he mau mea nui kekahi e pili ana no ka Waihona Dala. Ke lana nei ko'u iiiānao, no ka loihi o ka nmnawa o ko oukou noonoo ana, e makaukau aua oukou i ka apono a hoololi paha i na Pauku Hoololi o ke Kumukanawai i hoouna ia mai ia oukou ma kela halawai hope ana o ka Ahaolelo.

Ma ka palapala hoike a ke Kuhiua Kalaiaina, e ike auanei oukou i na mea a pau i pili i kapa oihana no na makahiki elua i hala oe uei. ,-fi noōnoo pono hoi oukou i kona manao.no ka haawi ia ana o kekahi puu dala hoohoihoi, noloko ae o ka Waihona o ke Aiipuni i mea kokua i ka poe mahiai o kela ano keia ano. Ua pili pono loa keia mea 110 na mea kanu mau a kanaka e hooikaika īiei i i keia maoawa. I keia manawa, e hiliuai ana kakou i ko kakou mau lako ponoi iho, ( a aole hoi aii i minamina no keia,) a nolaila, he kupono i ka Ahaolelo ke kipulu a malama hoi i ua hana a pau e hookumu ia ana no ka waiwui me ka poniaikai o ka lahiiikanaka, EI nana pono iho oukou me kā hoohala manawa ole no nae, i ka palapala hoike a ke Kuhina Wamau tJa kauoha ia oia e haawi aku ia oukou i kekalii Bila Kalaiwaiwai i hoomakaukau ia me ke. akahele, a iiia aole ona maikai e ae, aole paha e hiki ke olelo ia, ma ia Bila e waiho ia f Kii ana iiniia o oūkou, ua oi aku na liAAwina maniua o ha loaa e manao ia ana. 1 keia nianawa oko kakou Aupuui, ua kiipōno ole i ko'u manao, ka haawi uliauha *ti& aki Ahaolelo i ke dala o ke Aupuni ina n& haawina o ka Bita Kalaiwaiwat a oi.wale aku matnua o na loaa i manaoia, .me ka ike iho no nae, aole no e hooliio ia ana ia mau haawiua. Ua minamina au no keia baua mainūa, aka, no ke ano waiwai a o ke Aupuni i hanaia'i pela, a i haawi ia'i ka daīa o ka waihona, aka, i enanawa, ua nele loa kakou i ke kuleahiki .ai i, k& hana ana pela. Nolaila, ke ia&s neik«rtt.manao, i keia halawāi ana o ka iJiaoleso, o ka pomaikai o ka lahuikaneka* oia iniLe no jto 'opkoū alakai i ka oūkdu ham a»»-i tta Kalaiwaiwai, no ko'u manao «La pqpokeia, aole ia oukoū wale aka,e pH» hoi no na hana a pau aka mana hooko, ,aat]īuMotia aka ati 1 o'n mau Kiihina e hoopnka akū i iaa hana wale no e hiki ai ia kakou ke hanai na hana o ke Aupuni, me ka emi ona lilp inalaio mai o na ioaa, me k* hoopilikia ole t nae ika poinaikni oke AapuM. ona hoeniiana a paii, e waiho ia akn ana imna o oukou, aoie wale no i hanaia no na ai* oke Aiipnni, aka, no ka paa o oWu maiiao, nni na lilo oke Aupuni e lilo nei me kekumu ok, a he mea hiki no hoi k* hooemi i na iilo man o ke Aapnni, &he knpono 119 hoi ka hoohni on% oihana littil ho D»i paa ka pilikia oie o ka oihaiM o ke Anponi. fW? maaao, he mau miniwl pokoie wiOe W | a pii hon mai nok* waiwai o k* lihdiiin>k&, a oi akn

6 n»iairai haia aka nei, no ka iaca, t« knknla ia ia maa pomaikai maluna o na konm ttane ole, Kke ole hoi me ka manawa i hala akn net. Na ke Kahina Kana e hai aka ina mea a pan e pfK ana i ka oihana i waiho ialea ia ia. Ua manao aa, e pii mai ana ka makaokaa o keia oihana mamnli o ka hahai ana i na mea a pan i hoomaka ia e ka mea Kiekie ka Alihikaua, 1 huiia hoi iloko o ka olelo hoike a ke Knhina. A aole nae e loaa keia makank&n, me ka hoopii uaku ole &e i na lilo, no ka mea, pela wale no na hana hoii e lioomaka hoa ia ana, he mau iilo no i kinohi, nolaila ka lana ana o ko'u manao, aole e hiki akn ana i keia haawina e noi ia ? ku nei, ka haawina o keia hope akn. Ua hoike mai ka Peresidena o ka Papa Hoonaanao i ke ano o ka noho ana o na kula me na kula kiekie i keia manawa i hala ae nei. Ua hoopoka akn no ad mamna ia oukou i ko ? n manao, he mea nui ka hoololi ana ona kula Hawāii a pau i mau kuia olelo Bereiania, a ke waiho hou ia'ku nei ia manao imua o oukou, a e hui pu ia hoi me ia, ka noonoo ana no ka hoopii ana mai i ke kiekie ona mea eao ia nei ma na kula Aupuni. £ loaa paha keia pomaikai ma ka hapai ana i ona mau kula ao kumu, kahi o na kamu e ao ia'i iloko o na mahina hoomaha o na kula, aka, ua oi loa aku ka pono o ka hui ana o keia me ke ao ia ana o ka olelo Beretania iloko ona kula aupuni apau. Ua minamina au, i holo imua ka hapai ana i na kula hanai He mea nui loa keia i ko'u manao, i» ke kauoha ia'ku nei oukou e noouoo i na mea e ilO.lo lea ai ko'u mau manao e like me ka mea i h&i ia'ku ia oukou mamua. Oiai kakou e kamailio ana no keia ano kula, he kupono paha ia'u i keia la, IDa ko'u ano makua uui o ka lahuikanaka, ke aloha aku i nā mea a pau i hooikaika a i kokua hoi i na wahi kula kakaikahi e noho mai nei i keia manawa. Aole e neie ko oukou hui mai tne au i ka uwe āna no kekahi hākahaka ana iho ilokō o ke Aupuni a me ka mahā hoonaauao, ma ka inake ana iho nei o ka -Rev. Dr. R. ArtnBtroug, ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao. Ua halawai kakou i keia la nō ke kumu manao hookahi, oiā hoi, ka pomaikai o ka lahuikanaka. Nolaila, aole e hiki ia'u ke hookuu aku ia oukou no ka oukou hana me ka paipai o!e āku i poinā ole ūukou; oia hoi he kuleana mau ko ka Halema; o ka Moiwahine i ke aloha o na Ahaolelo Hāwaii a pau. Oia iho la na mea nui o ko'u aupuni a*u i manao ai e wailio pokole aku imuā o oukou, a ke lana nei ko'u manao, na ke Alii o na 'Lii pookela o ka naauao, ka hilinai o na aupuni tne na kanaka, nana oukou e alakai i ka imi ana i ua mea e pono ai ko'u Aupuni."

Ina ua hoopiiia kekahi mea i kona hooia no ke kūe i iia mea i paiia e ke kānawai o ke koho ana, imua o kekahi ahahookolokolo,- a ua ku ka hewa i ka mea i hoopiiia e like me ka pono i puka ilaila, he olelo kanawai ia, a ūa paa hoi. E lilo ia olelo hooholo i mea e kokua maū āi i ka pono o na kanawai o ka MoL Aole e lilo ia i mea oie a hiki i ka hoolē anā o ka ahā maluna iho i hoopii ia'i. E lilo no iā olelo holo i hoike maopopo imua o kā aha nōnā ka mana i hooniakaukaūia'i e kela kanawai im ke koho ana. 0 ka ahaolelo no ia o ke aupuni i ka wa e noho ai. īna hoopii akū kā inea i hoopiiiā i kekahi aha kupono, e pale ai i kela olelo hooholo* ua ike no nae ka mea hōopii a me na Luua Nana, e hala ana ka manāwa hōokolokoio no ke pale ana ia olelo hooholō māhope loa akū o ka wa e hiki ō mai ai ka ahaolelo, alaila t he kūmu hakahaka kupōno no ia i iia Luna Nānā e hōomākaukau e koho hoū. Aolē hoi kuinu e kanalua āi, ina ua haawiia ka pālapala hookuhū i ua meā hoōpii la. No ka mea, aole mana o ia palaj>alā e koi i ka hooholo o ka ahaoleio e aponō i ke kakau inoa o na Luna Nana ma ia hookohu. No ka ineā hoi, ūā hiki e mai ka āhaolelō me ka iiinau i ka mea nonā ia noho, a ūa hoike kela palapala hookohu me ka palapala hoōpii kue e na kanaka nona ia noho, ine ka | oleio hooholo i hoike a me ka mooolelo o ke-1 lā kue aha, alaila, o ka palapala hōokohū i kue ole ia, oia ka mea uona kā noho. Ina me kela ike ināōpopo no 0 kā inēā i e pau koke a akaka kona pono mainna o ka hiki āiiā mai o kā āhaolelo, hō kona hoopii ana, aole ho e lilo ka hana hoopii āna i haiia āi imna o ka lnnakanawai, i mea e pakn wale ai, a e keakea ai paha i ka mana a me ka oiaio o kela olelo hōōholo a hiki i kft holo anā o ka lnhakah&wai malnnā iho i konā O ka mea kupono ,no ka ahaoīelo, a ine ka lehiilehu nana i Moho I kela mea* e' pono e hooleolokolo koke ia niamna o ka wa e noho āi ka ahāolglo. I poe Lunakannwāi koho paha, e like me ka make-' make 6 ka mea hoopii pale. Ina e hāīā aha | ka manawa e pono ai kela mea kohoiā lio ka ahaoleīo, alaila, ua pau loa kā mana o ke koho ana d ka lehulehu, aole inōa koe māloko o kā hookohu. Aole hiki i kela paiapii1* a me ke koho ana e kupaā, a e hoopupu imtia o ka oleio hooholo a hikl ii kona ole an% no ka me% aole knleana o ka ahaolelo e kali loihi loa ilaila. tiala mai ta ka wa pona ho ka hilinai o ka iēhniehn, a koe le aku no o ka mea nana i hana, ē kali i ka manawa e pale ai oiā i kona hala.ua paā ka oleio hooholo • I» ieii«lnnawai, aele e hiid i kekahi olēlo hoopii kiie 1 bētki i kahi e,»i walaan wale hoōle i na okio hoohoio iā, Kokā mea, he kaiiawai

loaoli no ia, a na ka aha | knhikahiia/eaiia e hoopaa, a e hoopau. A aole maaa oka •ha kaa kanawai e hoolohe ole i na ofelo boobok> la, uo b ioe% o» wale m» ka hoike maopopo imoa o lakoo, me oa mea e maopopo al ka oiaio o ia olelo. 0 ke kapae w*ale o ka abaole\o olelo hooholo, oia ka hoole i ke kanawāi me he me* la, aa hoopaa ia ua kanawal la e lakod, rae ka hoopaa maopopo ole ia. IJa Jike hoi ia hana me ka hoole ika ahaolelo i na olelo hooholo paa a pau i hooholo kaoawai ia e ua lunakanawai ia kana haoa kanawai a paa. He mea ia e hilahila ai, ke kan kanawai paewaewa ole. Eia paha ka pili pu o ka lehaieha me ka mea i kohoia ma ke kuleana koho o na kanaka. Ina ua hana koke ia kona hoopii e kekahi mau lunakanawai i kohoia, e pale ai i kela olelo hoahewa, mamua mai o ka maeawa e hiki mai o ka ahaolelo, a ma aole iilo kela olelo hooholo i mea ole, alaila, ua hakahaka ole ka noho oia apana. Ina ua apono ia ka olelu hooholo o ka aha malalo, alaila, ua maopopo e hakahaka ana ka noho ahaolelo oia apana. E hoike koke ia i na Luna Naua, a e hapai kokeia paha ke koho hou ana me ke kali ole i ka ahaoleio, alaila, aole e loiele a hakahaka wale ka noho o ia apana i ka wa ahoolelo no ke kali ana.

Ina ua waiho ia a hiki loa imua o ka ahaolelo kela kumu hakahaka, me ka holoi ole ia o kela olelo hooholo e kekahi aha kapono, a ua oiaio hoi, ua kapae loa aku ka inea hoopii i ke pale ana o ia olelo hooholo, e neehee a i kekahi manawa mahope loa aku o ka ahaolelo, alailā, e hilinai ka ahaolelo i ka pono oka olelo hooholo i waihoia mai. E haalele aku ka ahaolelo i ka pono a i ka pono ole paha o ua mea kohoia Ia i hoopiia'i, a e hookuu no ia ia me kona pouo i kali i hopC loa aku, e noho akaka ole pela, a iiiki i ka wt* e hana ai ka aha no kona pale ana i ka haia i hoopiiia'i ilalo. Ika hookuu ana pela, uā hakahākā imua o ka ahaolelo kela noho. E kauohaia ua apana la e koho hou. Ina ma ke koho hoii ana, ua koho hou ia māi uā mea la me kā holo pono, āole iā he mea 6 hooie hou aohe kumu e hoopili āi ika olelo hooholo i hookuiheia no ke koho hou ana, āoie hoi i ke kanawai i apono liope ia e hoopili ai i ka hala o ka manawa i iiala.

Aole no he mana o kā ahaoielo e hilinai ole i na olelo hooholo o iā ano, no ka pono a no ka pono ole paha. Aka, inā āōle i hoomaka ka mea hoopii e waiho loihi ai i 0 loa i ke pāle anā, ā ina aole oia i hoopii i kekahi aha, ina Ua waiho okoa oia i kona poho a pau imua o ka ahaoieio me ko ka leliulehu nana i koho, a e hiki i ka ahaolelo e iiāna pu i ka pono o ka palapala hoopii me ka palapala hookohu. No ka mea, o ka ahāolelo ka aha hope no ka hooponopono o ke kohō anā, ke waiho ole ia i kahi e, no kp hoopii i pale ia kona ponoi. Na lakou e 4ponO apōno ole i ka mea i hanaia.

*6T I ka poaono iho maloko oki Hale Aliaolelo o ka Poeikohoia, lia hanaia he hiea aiwaiwa o ka aiahulu e kekahi ia a e kupono no ke hoolahaia'ku itnua o ke akea, i ike a noonoo lakou i ke ano io o kekahi poe i hooit> he pouo, malia paha o ike akaka ia i ka hlo kapakahi lua oia poe ma ta āoao hookahi, inā he pono a pono ole pahaia. Aole no makou i manao nui ia nleā, ke otfe c ka hooiiioniolo ia lakou iho ka hat»a mau 6 ia f)oe, ine ka hookaupeā wale iho i na mfeā ā pau i āe ole akii e holo mā kā wāa hookahi ke āno me ko lakou.

Mā ka lai oleloia maluna, ua waihoia imuā o kā Poeikohoia iia manao o ka Lupahoopoiiopono 6 kā Hoku o kā Pākipika 4 me kā Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, e olelo ana i ka niii o ka uku no na pepa elua haneri, i kela pule keiā pule, no na Lunāmakaainana oiai e noho ana ka Ahaolelo, a na ka Lunā no Lahainā, o D. D. Ba]dwin 4 (a oia no kā Lāweolelo o ka Lunahooponopono o ke Kuokoa,) i hoopuka na manao elua, no ka meā, oia no kā Lunahoomalu okeK6miteno ia hanā ; ā ibā kana hoike mua i hoopukaia, ua maopopo no he $10 Wale no ka liKu no ka Hoku o ka Pākipika, ā he $12.50 ka uku no ke Kuokoa, ā ikeia kā ēīni o ka Pakipika, o ka hooemi koke no ia o ua Lunamakaainana nei i kā ūku no ke Kuokoa ā like mē ko kakou pepā ka Pakipika • a nolaila, ua ae iio ka Hale e lawe i na nupepā eiua # ine ka emi n&e o ka ntii, he 100 pakāhi e lawēiā, ā eīima keneta ka uku no kela a me keia pepa. tJa oluolū no makou e lāweia na pef>a elua, no ka mea, i ko makoū manao oia no ka pono loa ; aka, o ka hooemi anā i ka uku inahōpe māi ō kā wailio anā aku imua o ka Hale i inea ē hoohaule ae ai i ka Pakipika, oia ka makou e hoohalahala nei. Akā, ua ae ia no ka manāo alua a ka Lunahoomalu o ke JKomite 1 hoike ai.

JBT Nai wale ka iieoneo o ka tnol& aina o MiBouri ike katla, a ō na wahi i paapn inAmua i kanaka, me na hi!e maikai ekn ana, a uliuii hoi ka ili o ka honua i nā tnea kanu e ulu koii ana inai» iia lilo i mau wahi mehameha oueanea, a kawalawala ioa hoi ka poe e noho ana. Ma kekahi ona kulanakaeh hale, ua hoolitbia iia hale nc4io maikai i man hale lio no na koa» a ua wawahi ia na ipuka komo ame na pnka olepelepe. Oia no kekahi o na hua {kupu tnāt ai noloko mai o ke katia. >«:

ka maimai o ka lloi ma ka la mua o llei, aole 1 hookumuia ka Ahaolelo e like mekā mea i hoolahaia. la la ae, na konini kona māi t ā hoopuka oia I konā liaioleio imua o isā fiale eliia 6 ka Ahaolelo.