Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 38, 12 June 1862 — He Mooolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Mooolelo no Keamalu.

ĪIELU 1.

E hoomaka ia aku ana koia mooolelo niai na kupunn nku, a i na uiakua o Keainnlu. Aole nae e hnoloihi loa ia aku malaila, i loaa koke aktt ia kakou ko Keamalu inooolelo. 0 Kahoiikapu ke alii o Ilawaii a pnni, ine kanh wahine o Kukailani, a na laua mai ko Keainalu makuakane o Ku, a me kona kaikuina o Pili. A na ko Kahoukapu kaikaina hoi o Kukaoliialaka, oia ko Keamalu makua* hine. I ko Kahoukapu wa i kokoke ai e make, hooili aku h\ ia i ka noho alii ana ia Ku, oia ke alii o Hawaii a puni, a make aku la ia, alaila, koho ae la o Ku i kona kaikaina i Kuhina nui nona, me ka haawi ana aku i ka maua o na mea a pau o ka aina ia ia, noho paa iho la o Ku ma llilo, Waiakea, rne kona kaikaina, ine kana wahine no hoi o Puuahoa. 0 ka puni a keia alii o Ku, i kona wa i noho alii ai, o ka lawaia, a i kekahi la o ko Kn holo ana i ka lawaia. lini hala o Punahoa ka wahiue a ke kaikaina o Ku ia Kukaohialaka ka Ku wahine, ko kuniu o keia huhu ana o Punahoa ia Kukaohialaka, o kona nana ana aku a o ka wahine maikai o Kukaohialaka, a maikai hoi na kane a laua, 110laila ko Punahoa huhu ana i kaua punalua, no kona nana aku i ka wahine maikai, aole ho« ia i like aku me iala, nolaila kona manao, e moe ana no o Kukaohialaka i kana kane me ka ike maopopo ole e hana ana e like me kona manao, hoopuka inai la no o Punahoa i kana olelo kikoi imua o Kukaohialaka kana puualua, aka, he keu oe a ka wahine auee i ka liale, lieie pu ole oe me kau kane i ka lawaia, heaha la kau mea e noho mai nei? I kon aloha paha i ka'u kane e na wahine makua ole, hanau niai no oe haalele ia iho no oe e kou makuahine, aia kou makuahine la i ke kuahiwi, aole i ike ia aku kahi i 110ho ai. 1 ko Ku wa i hoi mai ai, e noho ana kana wahine me ke kaumaha o ka manao, a ike ae !a o Ku i na maka o kana wahine, me he mea la ua noke wale i ka liwe ke upehupehu o na maka, alaila, pane a(? la o Ku i ka wahine. lleaha ka mea i upehupehu ai o kon maka? Pane mai la ka wahine, heaha hoi anei kau, o ka waliioe no hoi a ko kaikaina, hnhu iho nei ia'u, a anuiamu mai nei ia'a i kahi »*aliine makua ole, nolaila au i nwe ihe nei. Alaila, paoe mai la o Ku, ina i hana hou raaī ua wahine la ia oe i kakaljaka, ke holo hou au i ka lawaia, alaila, kuu aku kaua i ka aina no laua, hoi aku hoi kaua i Paliuli i kahi o ko makuawahiue e uoho inai la, i)6 ka mea, he kahuna ike ia, he kilo kuhikuhi puuoue, a he kakaolelo, o na hans np a pau e J>ono ai knua nalii la, aia ia ia! kekahi la ae, holo Ik»u o Ku i ka lawaia, ia }a no,

hiki hoti mii la o oa o Pan*h<j« i o w s»e« la, & iJ?i* roai f* o na o Ponaho» i* i* *>**» P® m»i U n*t e lik*» m#» * hc m»n hna ka kekahi i ka pelapeia, eh* 'ho la ko Kekaohiaiaka A hoi akoakoa mai la o Ku me na alii a paa i holo pn roe ia i ka lavaia r ike hoo ae la o Ka i ka helehele» na o kana wahine, e noho akn ana me ka waimaka, aole Imm i like me kela la, ho oi j«sa aku keia o ke kaamaha o ka manao o kana wahino i keia la, [ fa manawa, hoakoakoa mai la o Kn i na | alii a pan, a me kona kaikaina, aok» hoi i hi- | ki mai o Pnnaho<i ia manawa. Pano aku la j o Ku irnua o na alii, a me kona kaikaina i keia niau ulolo.' E haak-l«? ana maua ia oukou; f hoi aku ana maua i kahi o ka makuwahine o kuu wahine, aole maua e ike hou ia makai nei, ke loaa ole ke keiki ia noho ana aku a maua, a keia po maua hele. Ku rnai la k»>na kaikaina a olelo mai la, heaha kau mea e haalele mai ai ia makou? i aku la o Ku, a<»l<; nou, aole hoi no na alii, a me na makaainana o knua keia kmnu o ko maua hele, ho ka hana irto o kau wahine i ka'u wahine t iiulaila Keia haalele o maua ia oukon, aole ttnc hoi nolaila wale, no kuu makemake nui kekahi i k».'iki, on<»ai hoi anei o loaa i ka makuahine o kuu wahine, alaila pomaikai au, a loaa hoi ke alii o ka aina, a pau ne la ka ahaoh'lo ana a lakou nei, lohe aku la na makauinana e hele ana na alii i keia po, a l<»he pono lukou i ke kuinu o keia helo ana a na alii. Alaila, hoomaka ae la lakou i ka uwe ana, no ka inea, he mau alii keia i aloha nui ia e lakou, no ka olnolu ia lakou no na haawina aina, a no kekahi rnea e oe no kekahi a lakou i ike ai i ka oluolu. A po iho !a, ua pnni inai ia o waiio o ka hale aiii 0 laua i na kauaka, 110 ka hele aku, pau mai ia lakou. A i ka mokn ana o ka pawa o ka po, hoala aku la o Ku i ka wahine, a ala ae la kela, 1 ukti la o Ku, pelioa kaua e hele ai a puka i waho, no k.a mea, ua puni o waho i kanaka, i rnai la o Kukaohialaka, e kahea ae au i ka mua o kuu makuahine, a i lolie mai, he mea ole ko lakou rnatiao ala, hele aku kaua i nei po. Alaila, kahwa oli inaoli aku la keia i ka makuawahiuo inoo o ia nei, o ko līina rnua aku. Eia au o Kukaohialaka, Ka nmkahiapo a Hina, A ko kaikaina i nui Ipaliuli, Makua o'u nei la e, he noi, I maka, i alamii no maua e hiki ai io olua la, he makua. A pau ka ia nei oli kahea ana, ia manawa, lio-a mai la ua moo nei i na inaka ona iuka o Paliuli, i ka wa i a ai, pau loa rm mea a pau i ka moe, alaila, puka aku la iwaho, a ma kahi i a niai ai o ka inaka o ua inoo nei, malaila no laua nei o ka pii nna a hiki laua nei i Paliuli, ike aku la lana noi i na iriea in(i iii wnhi, hf> lnkuia me Makalei ka laan. ia e ku ana, ma ka makaha me ka nui. ohia ai, oliio lehua, ko, maia, na moa ai a pau ma ia wahi o Hawaii. Aia ka ia wahi la iuka Olaa, kalii 110 hoi ia o Kukaohialaka wahi no ia f hanai ia ai. Ua lioolako mua o Ilina i na mea maikai, he punawai auau ino na ia maikai iloko, he opule me ka olali, lie ea, akolu ia iloko, no ko Ilina manao e loaa ana kana moopuna, oia hoi o Keainalu, nolio pu iho la o Ilina me kana mau keiki ia koena la, a ahiahi, i aku la o Ilina ia Ku, o ka lau o kela laau, ke keiki ia a olua, kii aku la o Ku a loaa, ua like ka lau o keia laau nie ko alii, kui iho la o Ku a wali, lianai aku la ia Kukaohialaka- ia manawa, hookauhua iho la o Keamalu. 0 ka pau keia o ka mooolelo o na makua o Keamalu, a ma keia helu aku, e hoomaka ia ai ko Keamalu mooolelo, ma ia lielu kakou e ike ai i ka maikai oia mooolelo. 1 ko Kukaohialaka hookauliua ana ia Keamalu; eia na ia ana i ono ai, o ka moi, hilu, a mo ke kole, loaa no keia mau ia ma ka loko a Hina i hoomakaukau ai no kana moopuna, i ko Kukaohialaka ai ana i keia mau ia, aole i pau kmia ono ana i ka ia. Eia kana ia i ono hope ai, o ka hee, ia laua e moe ana i ka po, aolo nae i poina ka maiiao o Ku no ka hiainoe, ike ae la o Ku i ke ano o ka wahine e onioni ana me ka pane lea ae i kona wa e hiamoe ana, homai, homai, hoala akn la o Ku. A pnoho ae la kela, aole i pane ae ia manawa, a linliu, i aku la o Kn i kana wahine, heaha keia ou? Pane ae la o Kukaohilaka i kana kane, heaha ka hoi kau he moe na'u. Ia kaua no hoi paha i moe iho nei, ike aku nei no an ia oe e lioi mai aua maikai mai me ka hee, o ko'u ono aku la no ia. Ninan aku nei au ia oe, nohea kau hee, i mai nei no oe, no Waikiki i Oahu, o ko'u noi aku nei no ia, homai, homai, pau kona vrehew6he ana i kana nioe, me ka i aku i ke kane, ua ono loa au i ka hee, kai no paha ka ai ana ae nei i keia mau ia i ono ia ae nei, na pau la hoi ka ono ana, aole ka; i aku la o Ku i kaha wahine, he mea loihi la hoi ia ke kii ae au iloko o ka loko a kaua. Pane ae la o Kukaohiaiaka ia Ku, aole o'o ono i ka hee o loko o ka loko a kaua, aole hoi i ko Hawaii nei a puni, i ko Maui, ko Molokai, me Lanai. Haia aku nei hoi ka ono o ka hee a ko Waikiki i Oahn, i mai la o Ku, pehea 1a auanei e loaa ai, i mai la ka wahine, e hele oe i o Hina la, e hai aka i na mea a pau a kaua e olelo nei ia ia, ala ae la o Ku, a liele aku la, ia ia nei i kokoke akn ai i ka pa mawaho loa o ka hale o Hina, kahea akn la keia, e Hina alii o Palioli nei la ea, puka mai. |jphe o Hlna i keia leo e hea atia i ke au-

mne, pane mai h ia. owai mawmho. Hai »kn la o Km, owā« t*> o knn hnnona, ! mfti la o Hina, heaha oka p<>. Hfti &kti la keia, he olelo, a loh*» n» Hina rwi bc oldo f alaula, pnka mai 1* ia mawaho o na pa eha o kona hak', k*> Kn men i k> k«fae ole aku ai i k* pnka o ka Hal« o Hina, 110 ke kapo, e rnan ana ko Hīna kapu a hanaa kana moopaoa, pane mai la ua Hina nei. heaha ka olelo o ka hfle ana mai oko po, hai oku la o Kn, na ono hon oiala i ka ia r ninan hoo mai la o Hir«a, }»caha ia on<.«, hai aku ia no keiii, he hee, aolo i ono i kn hee o ka loko ae im*!, a me ko !fawaii nei a pnni, ko .\faui, ko Molokai, a me ko Lani; haia aku noi ka ono ana 0 ka hoo a ko Waikikl i Oahn, nolaila, hele mai nei au ia or>, }/chca ia e lo:ia ai ia mea ia maua. Fane mai la na Hina eei me ka leo ikaika, Hele e like me ka onw a ko wahine, ia niana* wa o Hina i hai nmi ai ia Ku no ke ano o kana moopuna, auhe mea e like ai me ke keiki a oliw, e like auanei o waho o kona hale, me he ahi la, a kona mau maka, e like uo me kekahi ia a kawahine i ono ai, oia hoi ke kole makaonaona, a 6 kona ili, e līke no ia rne ka olnii ka paliee paa ole ke lalauaku; a o kona mau kuli, ua like no ia me ka nuku o ka moi, a o kv»na kino mai luna a lalo, aohe mea e iike ai ma Hawaii nei, ma Maui, mu Mulokai a me Lanai a nie Oahu, o ka inoku aku paha i halu oie mai i keia ono a ko wahine, maluilu pahu e loa ai kona like. I aku lu o Ku, i ka wu heu la maua e hele ai no keia ono, i aku la u Hina, A popo, pane hou uku la o Ku, e iho mua ue paha au i kai, a olelo aku i na nlii me na inukuainana, i inakuukau na |>nin» a pau o ka holo anaaku, 1 mui lu no o llina; uole olua pela e holo ai, e hele anu olua me kr' knpu, aole e ike ia mui, o olua wMe ik» a liiki i Oahu. Ake ahiahi olua o ku hi apupo iho, a hoea po no olua i kai o Ililn Waiukea. la manawa no o Ilinu i hai hou nku ai i keia ike ana, e hiki unu olua i Waikiki i Oahu, e halawui nna (»lua me na alii o Kauai, i hele inai no hoi laua e like me ka olua e liele nei, a he olelo ku oukou ia mannwn, maopopo ia Ku nu meu a pau a Hina i olelo mai ai iu ia, hoi aku la keia a olelo uku la ia Kukuohiaiuka, uu hulo ae la ia mea ia luua nei, moe laua nei a ao iu po, i ke kakahiaka nui, liele aku la o Ku i ai na laua, kalo, me ka uwala, maia, ko, niu, awa, me na holoholona, ku ilio, puaa, a o ka ia no hoi o ka loko; akoakoa inai 1« koia rhau mOa a pau a !Cu i hooinakaukau ai, aka, aolie nae nana e hoomoa; alaila, olelo aku la oia i kana wahine, pehea la auanei e moa ai na mea ai a kaua? f mai la o Kukaohialaka, e kahea ae au ia Hina e hele mai. / Ku ae la keia iluna, kahea aku la ia Hina, e llina e, kuu niakua alii, ano akua o l'nlinli ne.i la en., lip. nli>ln lea'u. O miii hi o Ilina iloko a kona j)uloulou hale, me ka ninau mai; heaha ka uuinao o kuu Haku ? i aku la keia, ua lako maua i na mea ai a pau, aka, aohe nae he mea nana e hoomoa; i mai la o Hina, e olelo aku i ko kane Haku, e hoiliili i na mea a pau e hoomoa ai, a e lawe aku ma kahi kaawale, a na'u e kena aku ka mea nana e hooinou, oia no o Kaupuaumoana ko kaikunane maim. Olelo aku la keia ia Ku, e lieleoe. a e lawe ae i na uiea a pau au e hoomoa ai mn kahi kaawale ; hele aku la o Ku, a hana iho la e like ine ka Ilina olelo. Lawe uku lu keia i na meu a laua nei a waiho iho la ma leahi maikai, hoi mai la keia iloko o ka hule, a liulfu, puka aku la !aua nei i waho f aia hoi, hikilele ae la ko Ku manao, no kona ike ana aku i kekahi manu nui, ine kona<mau maka ikaika, e ku inama kalii o na mea a ia nei i hoakoakoa ai ; a e l.amamu ana ka waha o ua manu nei, mehe mea la e ale okoa aku antt ia laua nei; i mai la o Kuknohialaka, hele mai kaua, fnai makau oe.