Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 44, 24 July 1862 — He Mooolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Mooolelo no Keamalu.

MELtT f v Kihau hou no ke kahiiaaina, Pekfea ka 110ho ana o ha Hii b kai? He maikai ho ka uoho aoīe iiiai aole uo hoi he inaU pilikia ē ae. ' ia tnanavra, ha\ akv\ la ua \vaiii kahaka hei, āole oia no Mawaii, iio ttauai hiai ia, iia t»kopo|}o ihua ho i k£ alii Ua wahi kanaka nei hia ke aifo d kdn& ī6bj ma ke kaohi o ka inākā iM> āha- a pane hi'ai la ke alii, u A he Mia kaii hiiakal o ka helē aha hiai a h!ki hiai i H&waii ttdī akh ta kela, hd hhak&i īhil wahihe, no ka hui loa o ka ihakehiak&,ā m<i ki alolīa ihaoli b ko ihakou atii, ho kaha #i»hihe i ike ai oia Wale hb, nolalla ke kumii o ko tii\ikou he\e anā ihai iiei, a hbho i!ib hei i hei aina. X7a ; ihiHn&i nhi ho tftākoii īi e khlii jphhi o Kanaī, abhe ho he w&hi ihea ik loaa iki, holo iuai th4kbii 'Ā Oaftu, ethā f»uhi 6 taila ia uiakou, holo mai īhakou i Molokai, fhe Maui, Aohe rib lie toāā, a i laīla, mauao ai makou e hoi no i tC»\iki b iihi ai, aka, hia kd ihakou iribd aua Hia ttbnai kekalii gb f ā āo a£ la; o kK tioi iib i Kahdi t ākā> ike ie ati i ke āhi b Ttā#āii iilAl.ik, olelo Hkii iiii i kuii atil, he ahi paha kelā* tible pfehaf A i koua ike ana, o ka hoomakaukau koke nq ia 0 kō makoh holb hiai i Hawaii het, aohē no he loaa iki, ho ka ihea> ekoiii ihb hei |ih|Li b bhei, a iia hetcs ho. Noho iho uei hoi i nei aina, o ka lua keia 6 ko makou inahina, apopo no a kela la aku, b ka hoi ho ia i Kauai, nolaiia, ua auhau ia makou, na alii a me na makaainana, e hana 1 haīe, a malahkan, a paa uo i keia la, a komo ho; a eia hoi ke kanawai, iha aole e loaa ka haawina o ke kanaka, ā i oie ia, he alii paha, he make uo ka hope, iha he alii, he kalua i ka imu, a i ua hoi he makaainaua, hē koli oia; o»a ka makou inēa i pii mai nei. ie hppohopo nei nae au nokaloaa oie oWa haawma, iua wau e hoi aku make, aka, eia wa!e uo palta ka mea e pakele ai t e hete aea waie iho ho paha vravi i kahāheie nei, a pau akn iakou i ka hoi nui ia Kauai, alaila, hoi aku no ftu & kai, nōiio ae no i ko'u wahl ilāokhpuni o Mokuola, a o oukou no hoi tia haku. ho iani iluua, he houua i lalo, he mea āi ia hb kalo «oa b Hilo hei. In hian&wA, niimu mai o Kukaohiaīaka i ka hi&iihiui» heaha koū manao i keia wa au e noho mai la? he manao anei kou e m&ke be? £ Ae, peli ho kh'ii Mahao, ttd &a me«L,

kau mai nei ki hiālā o ka wale i o*ti nei, ake kenahihi e{#a!e mal ōel ho ; aka, dtia ii&a Mialo na w«khi lttaui, a 'W* poe & pan e ho4o mii 1& ia Kattai, tod kd !sikoa ike ole mal i keia pM makie o'ii, hokāi no hoi na f okia e kie kai la> aole 'k ike ta aku, naiīi inlke%b hbf mamuli 'hoo ka iakou wahi j makemake ai o ka puni alif, A lohe o ltnl[āohiltiaka i keia, alaila, pane mai la ia, hiaMnii okā 'H&n. thaa olelo, a ine d ikē/ iid!e oe e rnak6, Hka f ho kcfc; l % irialiŌfje akn, e loiaā ho ii 'oe kd a && kfīb lilo ana i meī niii i tntfil o kd kē aiii maka? ke ike mna nae oe i kekahi m&i elike mē ka makemake o io %liir I ka lohe aiul o na wahi kanala hei, Wili\riki aku la keia 1 ka olelo akn, o ko'u mea ib ka paha ia e pakele ai 1 ka make, ma kd loaa ahā id J u o kekahi me e like ai ihē kana Jnga i maiiao nui ai, a i ike mua ole ia hoi a'ii; ai na peia ka niea a knu haku i aloha ai, make poho kēia mau iwi o ka hete dna mai, <ē hooiiihiiuhiia ana mamuli o ka ihakehiake o ke alii.

Ke h&he& hfef rib ka malihini I ke kaniiiilio aname ke alii, a i koha aui atia ae, afcti lā t ka iiale a Jtearnkiti i komo aia hoi, ua hoōpiiiwi koke ia ae la ka nianao d tia wahi kahāka n6t, ma kon» ike ana aku i ka tri6& kupakiaha iiia k& halfe o' ]teatnaiii t a he mea wdll*reli ioa ho iioi ma ka ike aha kkti a tia wahi kahaka nei.

Ā olelo ākii ia ua Wahi kāhāka iiei i ke ātii, hae kā hdOko aiiā, AuWē! |jftu ko hale 1 ke ahi! pau ke hale ike ahi! Oleio hiāi, la ke 'ālii, aole, 6 ko lāiiā hila mah tto īā, aka. ke ike nēi fk& hbk okd bke ahi ī mM 6 ka h&U, & pādb Hbli ākli ia no keia, 0 ka hbombā ihki la kāii» 'io keia hale 6tt i kē āīii.

I hoh m&i la ke o ko mea au i v ike mai iiei, oiā ho ia, a o kona nani no J% ia inawaiio, ā ina he mea oiuoiu i kbu nao, me ka inākemake hoi e liele Uou e ike, t āku īa ua wahi kanaka nei> jie mea ihāikai no hoi ia i ko'u manao* ke poiio hoi iā iinua o kou mau maka. Pane mai la ke alii, Ke waiho aku nei au i ka māhalo ia imuā b koU māu tnaka, a he mea oluoiu $o ia no kUu hooaiakai ana ia pe e ike i kliU haktij kā pUānaUi i oi ae kona inaikāi ihā Palilili nei. Uā iai no ia ilnua o kahi maīiiiinii

Hooalakiii aku la kte alii i ka ihaiihiiii, a hooeā#kh iā inā ka puka o kh hale h -Keamalueai aia hoi, i kona.ike ana aku, o ka manawa ho ia o Ua wahi kāhakā hel i hiha ai ilaio, a koiiiia ihb la kahi pbo i ka pi&e o ka puka,'. hh.meii khihUmh ka hh lii, a aki maluiho la o ī£iikabhi&iākai me ka ni £ nah iho, heahā iho hei hoi keia ou? Uā e.hā f(ahā be? hboib āei īā koua mah iihiā F - ā6ie nāe hiki iā ia Mfek&hh mai* ā lihiiii kohā Wāihb hooāiā ākh! iā; kb āiii hāhā iā i hooāiākāi ākuj ālā āe ia hā Wahi kāhākā r hei me kā hāāiulh* b hāka \fcātb ānā hb hā.4iihāj hahkeke hoi ka ieiieleiie i ka hieā o ka eehia i kā hāhi (if K&āihaHi; >■JS'āhi ioiākM i& o hāui pahā i ka ikh iiHi Waie āhāiakh ho o kā maule hb ka 4āj hahehane {iāhā ā i pā Wālii ieo niāii b ka ihake ho iā b nei ifahi kan&kā, idrāiiib iā Palihli. A hiāhāWā pokoU ihāhopb jpāweb ioa ha Wahi kāhāka iiei ;ā Keamālii, o ka Wāhāiieē hb hoi o kā pāWeo b »hei .Wahi kaāiā ho hbi pahā nei iheft b k[ā |)aWeo ā alai mhā hb la iioi* ātāiiā[ ktt iā hoi hei mSā iie hookohhf e. iiāi Whlehna ho' ke ike ākh: f? A/ike ākh ia hā Wahi kāhākā hbi f ēittā hiau ināhh e peahi; āhāi ia &eāhiātii ho kā wda> a iiookahi mānu e hooomakāhkāu āhā i hahh3āāij eihā« h(yi mauihāhii ekāhiiii āha, aeūiā no hoi hiahu me na pua iehua e |)aa 'ii» i kā waha, s he Wai e lahā eua iiokh o uā inah (iiiā heM waihoioi iib ka Ihha o amalii,* elua e āi āuai; ? A t>āh ka āi aha a ke iuiki ihali? ākii la ha *ahi kāhaka hei rW ā WāopOpo iho 16 i ke āttij hb mahab jjēhfc kā ht3 mM kāhiHi ĪEli ie Wāhi kanakā hei* ; ā heid akh lā ihaihhāi ā hbī W āiii, a het6 ākii la ha hof hiāhofc ā kāhWāle m mai ā Kearhātu thā nku, pane akh !a kā Ihāi lihiiii i ke aUi, 6 kē ātH, kef hāi akhUei āh ia oe ihbj tib kli hifca* I kh'h ikē āhā akh I kau miliiiiill, UfthtB>pihā ii titdlro o'h i ka oiioli, ā hā hlkt>i āe ka mahalo iiokb h'u na, a mab!eihb k tib wah, pah ka'hike āha ia ohkou, lio he ālii a'h i ike mai nei, e like me keia mai ko'u aina hanau mai, a hiki iho hei i fiawaii nei, i kou āfhā hēi e hbho uei, hē ihāiih hoi kā meā hāhā 6 laWetāwe ihai ka mea ai, a e hoopoūopono tuaī nā niea a pāh e pono ai ka noho aha o kah rueā im!iimili, ak&hi wale no. Hoi toā akii ū lāha nei a hiki i kā haie, i maMā 1% āīii; he |>oloU paha oe? Ae 6kh t» no the kā hāi akh ho ho koha ai ote aaa i koaa wahi o o ka pii ana mai, ua tn*> kaukah iho hae hoi au e ai, ike e mai nei i ko «rāhibel, i iheleo ātii, lilo itāit& kahi i mahalo ai, o ka poina im ii o kāhl āi| i uiāi hoi Ire atil, e hohb ho oe pela, e kii ae hoi au

Noho iho ta no keis i ka hale, ko Kakao-1 hiaiaka hele ake la nO ia, a loai akn la o Ku \ e hPi mai ana, niaan mai la ia, eia o«. heaha \ ka mea e ntti nei kon h*na, hai akn la keia, e iriki kaua aia la he malihini i ka hale d k%ua. Alkila, o ko iohe he maiihihi, a wiwi lati« hei ahlki i ka hkle, J ike aku 1a o Ka i ka inaiihiiīi, hele aka la ia a kokoke, hopu aku 5a i ka lima> a aloha aku la m£ ka hoihoiloa. :> - .■ e • - • • -"•> N inan aku la o Kn 1 kifc wahine/ ha £ati kt& ai ana a kē alii? I aku la ka malihlni, ua pau paha, tia hol akH la ka maikli & kud maka i ikeiho o na niea Ula ēkolu,k& ua koko, a iiie tia anoenue he thai nn nui maluna ihp» a ēlha hoi hidhu me na kahiii,- A pati ae i& kh kamailio aittf ! a ua wahi kahaka tiēi| kahea aku la o Su i kd mahu knēhē; #lawc hiaii iia koēiia iiiea ai a Keam&ln i ai hi. ia manawd< hppēa ihai aha ua manu iiei mē tid hiea ai he hui loa, uā kupono ho iia kahaka hē hdiihH pdhd» a kh iho la ua manii nei hia ka pūfeftj hbt)kdi mo aku la i koha ēheu ilokpj aia hbi thdluha iho b laila na tnēd di, a pēīa no hpi ka iua o | ka ēheu, a pau kēia mau hiea iloko o kd ha* : lē, iele aku la Ua mdhu neii Ikē iho id kēia i iia mea<di } ua-haha id ttid ke dho hihiU lPdj iiie ka lhwa likē 4da i nd hnei ihoiiiouai I hiai ta b KU, ē di hoi pdlia? I aku ia Ua %atii kdtiaka neij hē hinaU kdMt ia oiud 4 aoiē anēi -kēid o ka kē diii hidU f kbehd ai i di thai hei? jEtdi iiidi id iibi b Kii ina, ē likē tIP mē kaU ikē, Pid hb īai -'i'- hbU aku la Ud wahi kaiiilMa riei t auiē aU ' ! ē jpbtiP kē ai i kana tndU lā>ēhd| ho kd ttiēd hē 'Med i iiui no-wau imUa' o kp ! U haku. aole hae ē hi- ; fai id*tt ke ai i kana hidU hbiaildi ē ihoi akii kēid ihaU mea di r & e oluoiu inai piha i fed*U ihau a iia'U ē iibbiiibd aku i kk'h Wahi dh r r J I mai la hoi o fcU( ē hiki ho ia oe kfe aij iio ka mea, aohē ttiēa hdha ē hbbkae ihai ia oē| nP ka niēft, o mftUd hb kbhd ihdt! a p ihaua iio hoi febhtt iiiaU k&hU; d hē hiēa pdiiP hbi ia Pēī'kē ai i kana hihh kdēflS, 1 iili ka; mea, oia iib iidi kaU hiēd ? hdila i ! didkai d ike ihb hēivi kēia wahi) a ē likē ilo 1 hie kona iiiaiiao hUi dha i kdtid mēa i hldke- i ! inake di, pēla Up hiaUa ē hdna akU di id be. ■ 1 , laphe iko keia no ia mati hiia plēioi a Ua. ppnp, hoi i kd hidnap pika hiaiihiuii laiah iho , ta kēia i kd ai ( a ai iho la kēi&i a ;tiidohdj a koe aku nb kd iiUi o Ua mēa ai| kii hoU ihdi ta iio ka tiidiiU i kē koeha o itd inēa di }! hala aku ]a ia,inp kPiia hahi. NihaU dku īa ; Ua wdiit itahdkd neij lā iawe. aha kd manU i na mea ai i hea? Ē iawēia aiid i. ,kd; hjpahd ē kioia ai t a ua ka id ē ai inai t walii a KU< . Aote % ho i iiuiiu.aku ua inat\U ,hēi}. hbdea iioU mai dhd np haē ha tned, f ai p ka i tid makua mea di lioi ia> di $,napa,,. A. mdkdUkdU iakoU iiei e hioe; i aku ia nd diii i ka ē hoi oe a maluha, p kē- / la d iuaiaiia Pē .ē inoē ī ai; Ndhd dku td Ud,wdln kanaka he hiaikai ipd } kupoiio pie ia id kē inoe hia id wahi. 1 dkU la | kēia } i aku la keia* dole i kUiionp ke itioe | hid keia, wftKi t ē aiiP inadhei .Uo )WdU ē Uioē i mai la ha diiij e hoi oē malaiia.-e mpē ai, mai hpole oē i kd hadUji olelp; r floi dkii ; la ua kanaka nfei>.d.mpe ihp ,ld iiiina o kd hua kapdi i lioopē ia lioi ina hiēa dia* ihē 1 iid uae o koua i .1 ,kd mpē j ana iliio iluna oia iUaU nani. Lai no. i \ id p KUj lie pnp h§ hde,paha;oe i ka aWd? : Aē akii ia hb iid Wdhi kaiiaka fl.ēi» me ka oiēio ak.tij iie php ho hoi paha, p kd ike die id aku aldild» pleio aku ia o ( Ku ;i ;ka,toaiihiuii e huii kpidio it|ihd t huii =a6 1a Uphoi ke alo o Ud Wahi hei - ,iiuhd f id ruatiavra, komo dha p Auiakihi, ēlua taUd iieij eliia apu awdj p ko iaua .hei iiiU de )a ub ia, kē oki koke mai la hp ia o ka phd< a,, k%, asra i kahi malihini, haule akU td Uo hidtubēi . 0, ka inea ka ia i lena ai ka hiiku s oia t |uahU, i |a mama *w$ ho &Ui ..,r t jj£e (moe ta fce kainailio , neL hoi , laua nei ho Ua wahi kanaka nai, ho ka inea, aole hoi o Ku i lohe i kē .ima o W hiki o keia f kanaka i ko ; lakou walii, . hahai la no iioi ka WahiUe e likemt|kaiau& mau i oiēlp ai, a iohe no hoi o Ku, ua pono iho īa no ta i kona manao, he p% keia ; 4 īafeptL iioi e moē nei # afea t he matama)ama mauno ioa feo iteamalu wahī; , ;; , , Moe iho la lakou nei a i ka Wanaao, hpolafe aku la o ku i ka manū kuene a ; j£e*una* ; lUi e iiana mai i ua mea ai a ppu, e pa}tia ana ma kela inea ai keia mea ai, a he ttiea manawaole, ua lako iia msa a <feaupha ia, ua paa uo i fea haaa iiaawe ia. A puka fea la, ala ināi la ua wahi kanaka nei, i ae la, he keu kahoi ka awa ona o nei wahi, i hakalia no fea ? iuu ana a o ka ona koke iho la no ka ia, eia hpi keia «S«a o fea oaa a he iiuiiu ibo. A pau ae Ja fee kamailio ana a ua wahi kanaka nei| feaity ana ke oli a Keamalu, ia manawa, ua pfMt fee kani aua o na manu, naae ka )au o ka inahalo ako la ua wahi kaaaka nei, no ka mfa t ua ike afeu la keia i na manu e uua, aole nae i kati aku iluna o ka laau, o ka lohe no keia i ke oli a Keauialu, o ke k&m honiWi i|ip, ; la no ia i waeua o ka iewa, aole e hiki ke le-

lelfe afc&, aia tio a pan 'ke of! aua a Keiināio, j ka afean a hpi mai, alaila noa. I liku la o Ku, e hokana no nap. paha oe? ae akiāf la iio ua *4ht Miuaka n6t, the kd 6\eākii, E hoi no paha \raū oi kakahiāka, no ka mfea. iiia hbt h$ iniikai ke alauui, noho ho ta hoi paha kakou a aīii ae ka fa r ihd iio !a hoi waa, a he makemake no hoi kikahi o'ti e nPho t|kah3ka «o ke ātii, o li" lauk ai& jjaf ina mai dha ihai hoi hoi, i aku la nae A keia, he h6i vrale dfcU iio piHh, ūb kA mea ? fte hiake ko ktii ē hdfto hiai lli; >.■• r akti o Ktt, aolē e m&y, ē tito Hiiii na4 oe f kanaka uui, ke lohe aku Kp aii! fi<£ tētd tne.'t au i ike aē la keia no ka olfelbll ke alii khhihē. I hōtt aku tk U hol oe, eii hoi aifan@t kH'ii &atii na la i kft alii, ae iiiai 1h hd na #ahf kanaka nei me ka olnolu, nana aku la no keik, aoli ud hbi o kana ihiii % kd hui, oka tiu i kāla'kd ku m kb aiiua'kii' ka paiU, kii 4e la kda a6fie ae tfiiiliifia, 4 alaila kanaliia klia fto ka hiki i niiiila P Kii, dole paea ria hē hiela katimaha, § hoi' afe ' |}āhk oe e ai, a hoi aku la no hoi keia, komo āhti 0 IMhakihi ibēkahi inēh ai ia kd id nēi kiukiiU iho 1d ho hbi ia d hik6ha, utf"halfc akii la īilie 6 Kukaohia.takd i kd htila ā Keaihālh. : 3 'A iiiakāukau kiiia nb ka hbi t hēlē aku la no keia ii kPkoke i kahi i kahi o'ua nel e kU kh liobkoriio akti iāi iib ia i hd liiiia, i hoeU afe ka hUiia; ite nlāihii iirale' lio. KUhikuiii mai la o ku i kahi e iho at, madhe( a&U no aiia hei ōē la, a ! hodea i kai. ' ! 1 *Eid hpij i kdu Hbdfe£T dtfd dfeu* ē i6ik inai aitii bē 'i ha kaiiaka e iini inai aha ift' dē* d ē hoopaa i& b4 i feē kdtita, fiib ka ii«bmdihdinP ia,' akd| idlē Hhē' hui bd ē hiiike. Āloli£i aku iā b Kii' 1 ka iiiMiliihi* a dibhd Hi&i lii hbi kēiaf p{iif ko I4ua kaihHiiio 4ha. j j Ka iWakā ta' ii6 ih, h& in%i inana\vā | | pUfed dUd kēid 1 kdi| i lsL mēk dka hiaikai b ke aiahUi 5 a iUahao ih6 ia kefd, b kd' &Ikhbi np ia oia WlihU A pUkd lbk- kkU ta hW keia i waho, aia hoi, he tdlehu 16d h4 tcdtiaka ēihii ihdi Uha iii'ia Hēij a kiai aha rib iioi o ka iioi ftkU } np ka ihēd, Uii o Aifrotiii kd ia : Uēi Uidkē i Ud kahuka, aiianii^

kdukdti ho Hpi kd iinU bidhei. J ■r||3 -īfe Uidi td kēidj b Hpbēd aku aUdj id iiP Hoi iia' kdUākdj ihē\ fed ' pkA'# mdij ēitt tia wahi liddle ftēv"i kd blētb ake alii, a hai kpke ia aktf 1d fab feb ia' hēt tUakē, akft/ ddhto Uo lie kdhalita o feo ia hei Uianap np ka mdkēf ih9 ( *dkU la hb k6id, kdti no kd haaWe a ia nei i ke kua, i hoiī iridi ta no kanaka, ēmakē dtfti bē; iifti ko pUndtibie ike alii ina la. : • # ? • Ihō aku la hp kēid, a lpaā rhhi īd kd f>6ē i iippmaUhdld kdhikb id ia hēi; hii kb r id fl£i i ; ke hbbmdēwaēWd fudi īaiakoU i keia) kaili ia dkU !a ka Haawē a ift nēif phtt iaīdkoti id i fed kd hdojiuhīid; k ii"dhdU*Uidi>ita Idkbu ind iddti/āohē iiP tioi tie Wahi l»» 4 ole { :dlhi!d (laUe'ae ld kēia/ dtta WdU ftlohē akU kē alii ī kē kilihil hUi 'U Wu pale aiia i kana olelo, aiaila ho hdī tiiihdkēj lid hbpie-kiiliBi i Ma fee dtiī e hahhiup ho oUkoU id d mainoīho/a o kuu ok, e hiaiama a hiki akii iiUUa o kē alii f*<ottkotij no kd tuēdī hd PtikbU- dktt ke ilii hd Kh poe ē pia &hd; ftbtē r hoi o'a he make aktt Wu. ■'••■* •••• - •••• ? ī hoi%t?idi la ho ha enemi aole Uo £»aha pb ē pid dhdi pane hoiifeei£ahi».& paii ; dha ka fep puuaheiej : nana aku thakpu ia oē* kie launa ole, k.a|}|ēhd Wale no ka hiea oleio, hdhbiiahp iiP hoi, naU ka oielo* hpplohe aku inakoUj eiaka ko inea e 9idfeē dīj ,dfeoid .paU kou hanphano t> ka mea he hpokolī i ka olelp.o ke.aliL/ , ~ . ; ; •

,o tl k§ia jpq^et,e-pj£lb;iii£? hei # hē;poē alii wale no; aka, ho ko lakou hoomauhāla, kē hoke ka hiliia i fea hele, ihp la keia a |iēpe ka oaiiele o tlpelpa, > nawaliwali i ka tia kakahiaka, ka Uamea ho hoi he ia i ka hjli, dohe hiki o.fea helef aole ho naie hoi he manao o keia poe ē inake Ao» kēi% 110 maa iikou 110 o)eb a o ka hoeha wale no fea r lafeott ia ia hej* A|oha,ihp. ; K .„.> <

s Jnja<ttP lioi e makē aa feanafea iiei, i uo hpi aohep loaa o &eainalu 4 aka, ke feajte lupe id nei io i atid, o hd teea ai feoiy psn ae la ia lafeou hei. ; , j Akokpke aku la keiai ,fee ilii, holo mua akh la kekahi a hA| dfeti la i ke *lii # Ki ae kahn OHi ott la, ua loaa mal nei ia ipakou, alaila, pane iaai la fee aīii ine ka lep ole, 4^ e 1R fe e kahu ponoi he aīii nui no ia, a«a W*kj iio feona i lihw loa ai me o ko maua haUau pu aiia ijfea la hookahi, i ke awakea wau, i ke ahiahi bdi hauau ana» , , •-