Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 45, 31 July 1862 — He Mooolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Mooolelo no Keamalu.

E kamailio ana no \ia ulii nei, hooea aku Ana keia mawoho o ka ph o ka hale, ike rnai lu ke nlii i koim hou niwniu tm moinoino, kulu iho In kona waimaka, 110 ka me», iloko o ko ke niii manao, oia hookahi no ke koiki o liko aku oi rtio ia ka hnnohauo, a me ko maikaii, o tta moku, a he keiki lott no hoi, a he ane like no me ke alii; r» iko uku la ke kanaka nnna i hoi aku i ke alii, i ke kulu ana iho o kona mau wnimaka, manuo iho ln in, o o!a ka palia nuanei ua wahi kanaka nei i ke ulii ? I aku la ua wahi knnaka 'nei i ko alii, "E ola ko paha ouanei ko hoa aiWAiu?" Aole nae he ekoinu mai o ke htii. A mahope iho, i aku la ua .olu' nei, Aolo ia e ola, aka, he mnkēinak6 rio 'iiae wou, o 1a\re mai ia lā i o'u nei, ina no hoi e make mai ia no hoi ia oukou, aole no ln lioi a'u hnna nku. I hou nku la ua luna hei, t thu! nei no he olelei kann, aid ka a lohe oe, aluīla ka niuke iho no ia i mua ou, me k'ou leihe i na hua olelo, a me k'ou ike iho no ka i kona nmke una. ' I hou aku la ke hlii, <) hea aku ocf, a o »u« nmo ia mai oia o na kaukaualii a hiki i o'u nei, mai kau hou i ko la&6u lima maluna ona. Auunio ia maila keia, a waiho ia iho la imua o ke alii, aka, i ko ko alii ike ana iho i ka mainoino, a nie ka pnlahe p kona ili i ka Imhauia ana i ka laau, pono ole iho la kona munao, a he mea e hoi ka nui o kona aloha; ia monawa, ua ano e loa ka heielielena o ke 'Iii, u6le e hiki ia ia ke nana iho i kahi kahu ona, a me ke nuaina a pau e ukoukoa mai anu; u kau o no ka weli i ka poo unua i hona ino, me ko lakou inanuo, e mako aua lakou, a e ola aua no kahi kaliu o ko alii.

Ke wuiho noi no ua wahi kahu noi ma na wawao o ke alii, noho tio he hiki aoo k» oni, ua kohu n mnke maoli no; aka, hoolono ae la keia o ka ninau iho o ke nlii, tv o ke kena ae la hoi i ko ia nei make, no ka mea, ua inuopopo no i ko ia nei manao uoho no o ola, e make ana no, no ka moa, nole no i mnopopo ia in ko ke alii manno.

A he manawa loihi loa ko ke alii huli ana i kahi e, a mahope, aui pono mai la ko ulii, n hoohuli ae i ke poo o kahi ītahu, ahoni iho la, me ho kulu ona o na e uumi ana i ka nui o kona aloha iloko, a inahope, ninau iho la ke alii, hoahe kau huaolelo i hni mai nei ia l«kort nei? A lohe keia i ka ninau a ko alii, ke ola okoa aO la iio ia o ko ia noi mako nui, ola ae la keia ilun», a olelo aku la i ko alii, "E ke alii, o 00 no ko'U haku, i hanau pu ia ai kaua i'k& 1a hook'ahi, a ua iko no hoi oe i ke ano o ka'u hano, ua hoolohe wale no au i kau mau olelo, uiāi ko kaua wa liilii mai a hīki i ka;Ia i olelo iho nei e hana i lmlo, akahi uo oo a ike ua pono ole ka'u hana iinua o kou inau maka.

Eia nae, ma ka la a makou i, .pii ai i ka laau, a hiki makou i ukn, Inna no ko'u mar nao o loaa no ka'u haawina.ilaau, aka, loaa e nae ka na mea a paui, aoho hoi he loaa O' ka'u; eia no ka loaa ana, aua pau lakou nei i ka iho mai, akahi no a loaa ka-u laau, aole nae holi oki, pii no, pela wāle no ka'u hana āua, a ika limao ka laau hiki aku la wau i kekahi moku lehua, a hala kekahi hāpa o ua mokulehua nei, houi au i ka hohono o ka puakalo, a hooea loa āku īa at} iluna o ua mokulehua nei, a ike aku la i keia wahi aina māikai, aohe no hoi he ama maikāi * kauā i ike mai nei e hiki ai la la'u ke hoohalike aku.

A iko aku la au eono hale e ku ana, a hokahi hale i 01 aku ka maikai t aole naenhoi au i noho liuliu toa ilaila, a ike aku la an i ka pi)pairai ( iho aku la au ilaila, roe kuu manao' ne hoi* malaila wau e paina ai i ka'u vaht &i o ka pii ana akn, aka, ike aku 1a au i ke* kahi E-a e au aua iloko, a uie na la e ae no hoi, * ike .aku īa wau i kekahi kuuiu tehtia e ku ano* ko'u pii no ia i lun*, a ike aku la l» lu|thitte poohina e ku ana ma ka puka me*ke iahe* aua penei # " Ka iaau o uka, ka īiuau o kai, ka laau o nae, ka laau o lalo,

aohe imnu kani, aohe wi ka kapa na mea a j>»u, no ka h*?!* *&a o kealii 1 ka auan.' t , Ū» inklu io no na m<Mi a p«a. A paa nc I» kc k&Ueft nna itna hmhine nei, <i ko'u m«ho«rtt fio i* o kft fko irt#iikti t 'iiih mea mnikai loa, a c au ia ift, Hfr okoko la o ke *hf naaahu; i kona kokoke tnflb*i » o'u nel, aole no hoi o karifc mal o ktt nmtkfcl, t hiki kola nia knpa o kft punawai, elui manu nani e wolio k« kop», ho liwi, » me ka 0-u, 1010 aku la i» iioko o ka wai, iko aku la wau i kekahi ia e anai anu i ka ili o oa rn<* mtikai nc(, & pau kana holoi ana, hoi aeia a hina o ka papapohaku, moe iho la uA kaikamahino nei, lole mtti la kā lai o ka ia, a holoi i k4 wai o ko kua o aa kaikamahinoinei, a pau hoi kana wahi, hoi aka la ia, huli ae la hoi ko alo o n» kflrikamahi« no nei ihnm, ia manawa, iko aku i k(j nnhu ma ka uha akau, a o konn wahi kina iki iho la no ia o ka'u ike ana ihoj a hahai mai la wau i kekahi pua lehna, « hookuu pono iho la wau i luna pono, a pa iho la ma ka piko.-

I* muimwn, pane no U kolo ino ka rn»nao ftG ia'U hc manu, a houhiki'uo la i kou inoa, ai& a loioo i na pua oi& laaa, alaila ka noa; n ua luhe huHau i kona inoa o Keamala; a ina iio lioi h like mo ia ka»>maikat o kau mea o ka iko an» I», makepono no hoi ko kakou imi ikaikU ana. > ) >

A loh« ke aiii i na 01010 a pau a kona wahi kahu, o ka lana koke ae la no ia o ko ke aiii manao e pii e hnli, ka hoeu ao la no ia o ka pii, a o uu wahi kahu uoi hoi, aole ia e hiki i ka hole, kona ae la ko alii, o hAaweia ua wahi kuhu nui ona, u pii aku li. no moh a pau maniua, a o ke alii hoi, a mo ua walii kuhu nei, a mo ko kanaka nanrt i hnawo i kahi kahu oiiw nei; a ianiunaWa, hai aku la au wnhi kahn nei i nu koena a pau o kana iko ana, a mo kona hookipa maikaiia e na mikua, a rne ko liua haua ana i īAea .ai ■ nau, u oia hoi ka'u i hoihoi mai nei, aolo hoi oo i iko, pau ho hoi i ka poe au i kena ao nei no kuu inuke, ina paha na ike oo i na makana u nu niakuao ko wahino ia oe, alaila, hd6innopopo paha oe mau olelo.

A loho hou ke alii no keia mau oleio, kena aku la keia i kekahi kunaka,e i kii aktf i ka poe a pau naua keia i hop»r, akiiia* aku la ua poo nēi, a hiki mai la i ko ko alii wahi © pii aku nei, a pun6 akU ltt ia,<" Aolo anei he ukana a ia noi,> o ka loaa āna aku ia oukou?" He ukana no wahi a lakou, aua pau no nao ia makou. Kena hou no ko alii/ o kii aka i kē koena o na moa a pau i hoopaaia, a o lawo rnai io'u nei, a he mahawa ole f! ua hikiw oiai ia inau a .pau, a ke alii, t Jsna., la ua alii nei i kahhkauwa* ana, me ka' olelo aku, ke hauwi aku nei au i ke. olu o keia poe ma ka pohō o kōu lima, a nuu e hana Aku, e like mo kou mākemake; i aku lu kona kahu, ft6le aii e hoopai aku ia lakou, o liko ine ka lakeui mea i haha iho hei i&'u.

Ein ko'ii mnniio, ln& nāo he mea ' pono ia i kn noqrido lAAikai hha' o kiiU haku, e hōori6le in lnkōu i'Yin hnawiha ainn, n me ka hanohano a paii nu i hliawi fti iiinmua, i mei e pōrio ai rio liikou, ame ko lakou mau ho'oilina. I nku la ke nlii, maihuli o J kuti hnnohnno nui, ke rie riku rioi aii i kaii rioi,'me ka wfciho aku i ka mnhnloin o koii mau iiiaka,

Pii lakou nhi'a hiki i tikii, hiili lakou nei i ku alaiiui aole iiaO' he loaaiki, a ekolii la o ka huli Ana, a i kti'ha o ka la, loaa kAhi a ua wiihi nei i'jpii maa ai, oiāi hoi, aohe mea 6 /ve, ! a olaua wnle no, ko laua ei pii riku Iti no irij ā loaa ka lkau m\ia ana i iiana ei. i akh lft oia i alii, ēin no hoi kuu laau niu6 i loan Ai, manao no hoi au e oki, aole hae hoi i oki; s pif hou aku la rio laua rtei a hiki i ka lua o ka iaau i loaa ai ia ia, olelo hou no kein i ke alii, a pati ia aku la no laua/» 1 kua uluhua na alii hei/ ftie ka olelo aku i kahi kahu e hoi, i riktiila kahi kahu, tnai mahaka,oe, o toatt olē āoan6i ia oo kau men e alolia nei. ' > ; A no kt ikaika lda d ko ko Alii manao i ke koi e h6i, i aku la ua wahi kahu ttei, aole hoi ōe i triolotr» i' ldā ā kalioo i hele niai nei, a hala aku ko kaua aina, a pela tio, a hiki ihoiiei i ftaVriii nei. A !6aa kā hoi iS*t, 6 kēū meā''mJttiaka iho la ka hoi ia, pii jpaha kaila; lāua nei, hotf 60 ia iialii, kol : ifo tla' e b6i,' hōole no kahi kahu,piī nolaUa,ākdiSb(rri6*l& alii e h6i, hoolo no kahi kahu, a pela wale no ka hāha ana, ft ho"bbā iku lā4āai' fatei f\ia moko lehuā ■*& t \ik*** Wkhkoke e%ikl, j>R ** ā kahi kahu i honi ai i kā ' hohōiā© kā ' pua kāld, ā lailāht> hoi hbiiiW W'i kā hohoiio o kā |)na ka!6, i āk ri iifi āli&iiei, ākahika hol kih6h6hdb kapHi itilo,#di*l t»o kāhi kāha, piife®i P aha kāha, jpii >tio !aua nei, ā liolio ākv, lohe ana no ua ālii nei i ke kani 0 na mea kani, hele lo» akri lā nd laua nei a hiki Ipa aku la laua nei i kahi e aku li ia a ike axut' aka ( o ua alii nei, a&*Q| das>iu iho kopā manao.. _ . , Noho iho la laua nei ilaila, a kuhikuhi aka la ua wahi k%hu isei ? i na pe*,ā jiKāu anā« i ike ai, hookani āka la no ke āiu, m» kona

iitf lioi'M» »ktt 6fa i kahi kahrr ( pnti kcls hale I ke ahf, e he» \$ kftUB e kinaf. 1 m«! 1« Wof kahi ka* htf f ao!c fa hc shi, oka n*ni no l» #/ kb <*>ei i aloha dt ; c fho psha kana s kela pīmaWni la, ilaUi kaua e ai, ko laaa nei iho aku 1* no h 4 hlki f tusi ptmaw&? tM«f. Ke knhikuhl nei no keia f k* alff f ke knni mai fa no kii tyri hula a Hina tnt, atii ae 1 !* alii nel f a ninntt m«i la f k&hi kahu, He» aha k6ift rneti e knnl mhi net? Ile ipa htfl* wuhi k«ihr kahu, e* hd!<i ana ua fiifi wahiti« nei, ft pau mai nuanoi k.i hula ana la ea,! oiii mal ka iuahine poohina, ai kahēa māf, tf pfen ke kahei anA; «lAila, heie ma» un ulli wahme n6i, \k4 akti katia i ka hele niai iioko o katiA knko, a m<i rid ahWnue o pla ana hia kda noao k6ia' ftoao, a he mann hol ka moa nnna <r palulh 1 marka nWktfni, d elua hd mann tM> na kahili, ■ '' '• • , 1 ■•■'.■■■■' <?. ; Eia£ nae ka pono; e piii mua kaaa ilnha o keia kumn laao/a hiki laua rici i!tfria, oieio uku U na wnhi kalin Viel, o ka |)tik 6liei Uau la ea, ua kapu,'aia a lei oe a!ai(i noal' I «ku !k iih wrthi kahu not i kfe aiii, l e«,! i tiohd kana a i pnka mai ko wahine/wai kii | koke tk, o hele oe i ka r wahinri bld;4 Ae' mai !a no hoi kd Alii. Nihati ftku la ho' lii l ' wahi 'kahu noi, auhfeia'od kaikuahiWe? EiW'iiO' hi a k'ē Aiii. " • 1 ' 1 ' ■ < ■ I hou akh i«b ua wahi kAhu nei, as, < aia a ioaa i ou kaikuahihP alaifa wahine kaua} aole no iiiuiiu'iho kk noho aiia a lfl.ua hel, puk'u ue ann o Hina a vrahb ! kahea no hoi e like inē ka fn€a triaU. ' manWa rio ko •K'elimalu Oili mai la rib ia mō kona nani, 'hnta ana i kdha mana a 'pau. 'I ko kokoke ahii'mai, ike aku la o AiNV6!iikUpUrij iin ko wnimaka no e lieiei, me kti ! nianao M ntib : e kii; a' koi aku 'nō i'kahi khhu <J kH no' J o hopu, hoole 1 mai nō katfi kahti, mo ka d!61o m'ii no o liooma'hdwtthUi; ' :>! > • - A hiki b KguhValu ihai'kapa? 6 ka'pfcniiwfii, lelo mai' la ho i na Uapft, a ih'o la' lauft / i > 'kO kb «lii Wahihe aho; liki hoiilia'e' Wiile 1 hd-'i6 lun'a o iii kiimu laftirneiV . A pau ka anau ana ake alii wahine, hoi ae la keia a luha o ua pft£apohakd'hei, a hana ho' liōi' ioēd jKka^ v i ka fc wa nae i'liuli ai ke alo o'ua Ulii wfthfno 3 fi'6i ihina, otelo aku lōi kahi kahiV d kē'«ilii' kanfe, e hahai mai i kekahi piia (dhtui f a e hookhu iho iluha £ono o ke alii wahine. Ahana la iho la no o Aiwohikupiia o like ka olelo a kona waW kahu. i{ j. ;/. I ka \ya i pa ai o >ke kino o ke alii . wahine, o koua inanawa no ia i ala koke ao ai iilana, a pahe ae ,la oia *' Kahuhul wahi manu iki kolohe, haihai mai paha auanei oe 1 ka p.ua o ka makou laau, aole i Jei,k» makou kane o Aiwobikupua/ia oe ; hoi ke; uhai ia mai nei hoi e ua hoohiki: hoi wau, aia a noa iai Ai\vohikupua, alaila hina na laau i . lalo/' • .■ , t >! •. i !f r. (: : : ; A. pau' iw 'la kana' kamailio ana,< ku ae la oia iluna, a iko aku;la o Aiwohikupua ' i ke nuhu nia ka uha akau, a,o mau ana no k'a uli o ko nahu ana, a hoomaopopo iho la o kana wahme no ia.i hoopaI laiL ai, a iihui aM -ka tta pokole. Hoi aku la o Keamalu a ka liale aina, pii malie akmla nO laua nei inahope aku, a poeleele loa iho la, hoi aku la o&eamalu me kahi kaikunane, a komo nku la iloko o ka hnlo, a o'laua nei, hoi, Haele aku ta a noho iho la o ka pa, a liuliu, kena aku la kahi kahu i ke alii e komo iloko, ae no hoi kaalji. $&* m ka Hoku ō kh' Pakij)ika e Uhiihi tnat i keia man hnaolelo malālo ; iho mai ka olelo haole ae & i ka Oia kahi ' noi a ko oukou makamaka ano ike moowini.' Me ka mahalo no.'' Ci W. Haohao., HonolalU, luldfs, 1862. ' ' . Pene.pal Wjashing ton waa ( an eminent and illusiriouB man. He was as good as he was greiit. 1 tie thd'ai*mi6s 6f pa*'bo\lntry on the field of battte. He had gfeat wisdom, prudence and piety. The pictnre ehowa a Britieb Geueral t Lord r<Pornw i allis > giving up hia sword to him. becaus6 he had gained tho | battie. Hela ea!led the Fafher 6f his eounj try. When he was a boy, wito j and waa never known to*tel! a lie. Let all bbya and girls stfive to foliow his bright exampi* ' - •-;•.)! -W H: > «i. E like me ka makenaake a ko makou hoa alob«,ke nnahi nei makou keia olelp. a eia ;tio,iftina)alo ; ii9i[: ..., 7 t.' Hekanaka kaulanaa mahalo noi Uno o Generala Waaiaekma. Ua iike ka nai o ko*. ; n* pono me ka nui o; kona kanlan». Naaa no i aiakai i na puali koa p kp makou aina ma na kahuakaua. ua nui no kona noiau, 4kihete ame ka' Ha(]>dW : tfa ; noike maī ke ; kii malnnaikekahi GeneTal a. Beritania, p ! Lord Cornwa!H» f e hookun ana i kona pahih | kaua ia ii, no ka mea, tia fatiakila oia ma ke kaaa. Ua kapaia oia ka. Makuakane o kooa Aina. ■ I luma wa k{»maUi, ua huli ikaika jjo oia i ka naaoao, aole'Eol i ikeui ūa hoopnka oia i kekahi wmhahee. E hoao na kaoaalii a dau e hoomahui i kana hana hooaiai. •"..'A 'V« i .L. ■. ■; <.. / . . •..■. > * 960* oWloia dite knlaoakaahale o [ do, lapana, oia ke inilanakauhaule nui lokō'|ka honua nei. He 1,500,000 kanui o w | hale,, nol o kanaka, a he 32 le ka loa o kekmhi o koaa raau alaooL 1