Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 49, 28 August 1862 — He Mooolelo no Keamalu. [ARTICLE]

He Mooolelo no Keamalu.

U£LtJ 12.

Ma ko i%tti ae net, # po malaiia ko kakoO ikel aoa, o At#ohtkopua, a me Keamalii, na mea i ioaa e o ka looa okeiki i iākou, o Hapaimetaeae, a me Mīhā, a me Kukaohiaiaka, 6 iakoō oo ka poe i loaa ole ia inānāwa: A maopopo loa ae la ka hapai ana o na ātii wahine, hoooiakā iho ia lakoo e hāna |>o i mau meie, ākā, liāpāimeoieue liae ka ineā i ioaa e ke niek, a penei ho iai He mao kāmā lani, kama aliL He alii ku i kā haoa, He mau lani kttpu, He kopo he feo ho na inokOj Moko kāulā ē pāā ai, I ke kuiana a na iahl kāpo* He kapu he kok ka ioa, No olua nei mati inoā, e o^—e, 0 mai ke kama ka lei ā māoa, Ka hiwahiwa hoi ā na koponā, Ke kupuna tani kaHiāiiāo, He hao hā nā alli ku i kā ihokh, Ūa lawiā ka hani, . Mā hāhohaho o ha ālii, 0 ā'u )āni aiii b. luhā* No iuna hoi ke kāpu, 0 oloa o oa ātīi~lā r < 0 ko olua ihoa ia o mā—i. 0 keia inaO mele* ti& haiiā iā ma ka holā, oa ao.ia o fiāpaiihemeue, e j£.ēamalu, a me Hina ma kā huia, e tike no hoi ioe ko Keamalo āo iā āhi % Hiha, aka, aoie i ioli āe kona ano, ē like iā hie ko fc.eāinatti* kā pii hou ae ka nani i loko o ka wā hoia, ā he tea maoli no hoi ka leo ma kā hulā āoā: Ēkolu hoi mele a Kukāhhiaīākā i haku āi no ka moopuna, elua hoi ā Hiiiā, ādte hāe i hookomo ia iloko o ka huii } akā, Uā {jāa no nae ia Keamālu ma. Aole hāē āO e waiho koke aku iioko o keia inhh Melu ā kakou e ike nei, no ka ihea, āotē h6 hoi keia 'o ka wa i hea ia ai kā inoā o ua māU ālii net, noiaila, e waiho iki kākoU i ka ike' ahā ho ia mau meie, āia hoi h hiki ātu o KlahialU i KaUai, ihai kā lilo āhā o kē kahe lā £tinaopuhaiakoa } aiaiīāj e wāiho akO no WāU i Uā inau mele nei. '• 1 ko iakoli noho āna ākU iioko biā ihāu liialāihā toāij ua pili wale ia no e lakohnei kā nahele o Paliuli, a oa noi ioā ke aioh'ā o hā āiii waliine i kā laua kāhē, h pela hd hoi ke kāne, me ko takoii inahāo ho hoi, āohe meā e kaawale āi o kā iākph piii) aia ā hhlō 0 Keamalu me ke kane ā lāhā i Māhai, alaila hoi kaawale 6 ākā, noho pu iho la iakoo hei, ā hiki i ka hiku t) ka tnaīama o ka opu b hā wahiiie. tJa nul ioa hae ko Keaioālu alohā i ke āikane, Ho &a ineā, uā iohe īa ā me ke kāhe ā lāua, ho kaiia oteto ānā, āote iā e heie po me laua, ho ka mea/he kāhaWai paa ho ka iā ho Mākalii. Ua hoohiki hāb ke alii kāhe, i KāUāi e hanou ai o Keānīhlh, nol4itā, hhmeā poho lā hot ia iakoh ke hoho.pu, ā hāoao iike, āka, i ka Waltto ka hialama, īho? aku ta 1 kai o flito, ho ka ākahi he ia ā thb e ike ia Pili, kona kaikāiha, ā the nā aiii no ā pau^ '0 ke kumu noi hoi o keiā iho ana o &u i kai, e oleio ako i kona kāikāihā, ē hooinākaukau i māu ināho Wāā, ā e kUāhāUā āktt i na alii a pau, ā me na makaāiaana f . e hāhā 1 aij ā me na pdno a pau no kā holo āna b na aiii i Kahai. Iho b Kti ā htkt t kal, āia hoi, ikē mal tā o Piii i koha kāikoāana, hui ioā ko iaUā kāoikao ahā, a iioiio ko iaua kumakena ana, nihāo āko tā o PIU iā &tt, tjā tba& b n& ku hd kauā t Ae wihi ā &tt, Uā bāā, a ho ko f u manao iho mai nel, ā e hāi aku ia oe, i mai tā hoi o Piii, hāahā'ka māhao b o* ftātt hakō hei b kiUā f Alaitā, hahai ākh ta o £u, e like hle na theā i oleio ia aē hei inatoha; ā ua toaika{ ho hoi ia toeā i ieo £itt mābāb. Ninau hoo ināi l* b Piīi, heaha ka ha< ktt t> kaua t Wahi hoi ā &h, bē itil wahHiē. He ātil wahihe, ā owai hoi kā iooa wahi a ii O Keamalu wahi ā: Ku. Kioaa hou o Pili* ke ātii« o#ai ke kāM t I aku ia 0 Ku, O ke ālii o Kauai. A lohh o PHfi kēiā, oielo iko la oia ia Ku, oa pono āko ia ke ālii ā kattā, o ke kane ia, 00 kā mea, oa ikāmoā Wim i khnā māU ano, a oa ioihl no hoiko mao noho 0 āhā; me koumanao ho ihā tkb hoi he kaikamahu āe ka'o, & uā Ukā lā hoi ke aoo tnt 0ā āiii ia, ioa no la ua lilo kāhiko ao WtL Kia hoi, iha nb ia hoi oe 6 hāi tfiāi hei a he kāhe e ae, toa ho la hoi aole 1ā hoi āh e liooko ākoi kao mau btefo» oiāi hoi» aok ātt 1 ike pooo i kooa mau ano, e hiake poho āi 1ā hoi ltthi āna,ame nā s>āki4ihāii« ! 6 o kāttā, fto kā mea, nona ako OQ ke aupuni, aohe āl&luia hana i koe» ua pātu* -'palo kaha, -k-'n A makāttkātt o hot, i āktt tā iā, Eia Wate noloe, le hoi nei ao, a iua 4, ā£« kolo o kā kiki māi i lii laāi oa oiau aiii nei i kā«āt fioi ālttt ii hoo^

laie aku lā o Pili i oa alii e koomakaukao. i mau maoo waa, a ine na mea e ae, a be ma- i oawā ole, oā makaokao mai iaiia mea apao. j Lohe iho la nā alii, a me na makaainaha ā ; pau o Hilo Waiakea, oa loaa ka Kn kāika-1 mahine, nui loa iho la ko lakoo olioli, me ko : tāl»a olelo iho, Akāhi ho a bono, oa loāa mai la kē āfii o kā āīhā, ka hāku hoi o i kou." Ua kaolāoa āko la keia elelo ma 4gā wahi ā pāo o HāWaii, iloko o oa la elua, ā tt& akoakoa mai la tiā mea a pāu e makem&fte anā ē holoi Kaoāi, ā me ka poe hoi e maiiāp āoa e tke i koiikoo atii. ' āko lā hot o Ko a hiki i uka, hai "lāoiā the ka oleio aku i na alii, na kau hā inea ā pāh o kai i ka inakuakane b olua, iiookahi Wale no mēa i koe, o ka iW āku. I mai la hoi o Keamalu, elua la i kfp iho kakbuj the kohā i aku ho hoie helepo mē ni niākua, ā inē ttih« ptt no hoi kekah|f aohe mea noho i ka ā o tiapaimetnetti mā nae aole laua e helē* e iike mē ko kakotf ike, ma ka mea i oielo ia āe hei tip ka hoohiki a Mākalii. Lohe iho lā o Ku i keia tnah olele, o kohi hoi aku la no iā, a noho iho la ho hoi lakot| nei, hookāhi ho hāha ā tCeamalu, o kā uwe wale no, i ke alohā i ke āikane. I ke kakahiaka e ko lakou la e haalele ai ia Patiuli| hālāwāi ātoha iho ia iakou me tfapa|l memeue, I ihē PUkohiā, ha inēā iiōiio iho, 0 Keamalu hoi, a me hoo 4 kiekiē āe la laua i ko laua mau tēo ā uwe ' iho tā, uwē pti hb hoi ka hohāhohā, uwē hoi | kā nahelehele, ttwē pu ihē nā māhu a pau o Paliuli, hāa hoi ka iāh b kā lāāU, helelei kā puā o kā lehua. A pau āe la ko lakou hiakena aha, kāU iho o ā me ke kane iluua o kāhī inoēhā panee; iā manaw;ij hoolale ae āhā o MāpāimemeUe, ihā hēkili ikāikā loa ehiku, ā mē ha bīai ehiku, naueue luā ka honUā» nakolokhlo ana i ha inoku, liai hoi,kā biaio b kp iiapaimemeUe āioha i kana āikaue, a hie ke kāhe hoi ā iāiiā; Iā lakou nei nāē iiho āi, āolie wāhi pUoīo A{)āā āē fna # ko iākbtt timāj b tCu hāe, a ine kā wahihē, ā me lfihā, ā me kāhi kāhu o ke ālii o Kāuai, iho e no lākou MāfflUā ā pukā i kai, a mahope Ukii ttā fttii, ābtē nāē tie hiAii hānohaho alii no kd lāUā ihb ahā, ā hiki iāua hēi i kāij kāpu āē |ā kb lattā .hēi,' hāle, āoliē toēa ā ikē ih ākUi pai: māi i» i kā ihi, paiāmā a kā tn&kttttj b ha ālii Wātē ho kā poe ike k akh, ā hā ; tākbU ē hai āku i na kāaihahā, iio kā maikai lua oiē o Keamalu, me ko kkeiU olelb iho< " Hē wahinē āUāhei b Keamāih īiē āiii, āuhē hb hoi he maikai a b Liio aē lā ia he thea lioU i kā mauao b ha alii, ā hiē iia mākaaihaUa, a hui loā iho la ko lākoU hāUoli ā the kā mahālb 1 kā loaa ahā o kb iākoU ālii hoU. Ēha iā b kp Keamalu ma nohb āhā J; ā kb biā thatt lā/ Ua hhi kā hookupU aha <ā oa ālii, ā inē oa mākaaihāhā, ihā thēā ā - pāU o kela aho kēiā aho, ē likē ihē kā hātiā miu ā kb , 0 ka !ā hb hbi keia e holo ai I > lawe ia māī lā hē Mātt Wāakāulua; ākā, āōlē nae he mākemāke b AiWbbikupha iā mau waā, o koha i Wāhi waa kupoho no laua wāie nb< Ma keti Wāhi āku, e ike ātiāhfei kākou i ka tbkoiUb iuā olē ō AiWohikupuā i kāhā wahihē, ka hāhi kāmāhāo i loaa ia ia iioko o kā pOlikha ā e noho āna i kā hāni ihiihi b ē hbhb āhā īhāliio 0 k'i ēheU b h% manu, t hoophlu mau ia i ka Wai hau o ha pua lehua) ttā āiii āē iiāe ia OāHi i koha iāānāb, ā ua s hbauaoā ia kbhā mahao e ka hāiii i Ihiā iā ia hbHinaopuhāiakoā. A makaukah hā Waā, panl iā iho ta no kahakai, o ka piā ho iā, ihāi lae o Leleiwi, ā hiki i kā iae o Mākāhahāloa, āole no < hdi o kāhithāi ka nui o na Wāā, Akoākoa āku lā nā ālii ā me hā iiiikāāir nihā i ke iWā, ā o lāua hei waie ho o Kti hae, Uā lohē mua no ia i ka olelo a kaiia hunoāa, no kānā olelo, o laUā wāle no ma ko lihā #āa, āk& ( o hā ilii hāē ā thē hi kānāka a pau, o lākon uo kai holo mua, ā p Ku ma hot, a me ua mau alii hei wale iho ho koe, e hoopāāpaa hei i ke awa; no ka inea, olelo ako hoi o &tt I ki httā pono, e hbto hoi hā alii mātttOā o,na ā he kāhakā hoi ka e hoe oa āka, ua lilo ia toai« kai i ko ke ālii kaue luanao i tttet kele, waena ō ka tibhb ilōhi ihā me A hoopukā āe lā ttā ālii nei i kona tt hoto ha .nei : i .*# jKāia mmi le aktt tto mahopē. %»; ?' . • H Lohe o Kh i keiā oleW i kāhi eu aku tā ia i na ā pāu'% )holo, ' ike āe la ua atti nei, Oā pau loa oa wāa, olale āku tā biā i* Keāmalu, ē kāh iluoa o ka waa, ttā btti loā nae kooā | inakua, a tō£ tuf mea, ui jkē ōh, be aoo ē wale no ka hana a ke kane/ ttotiita, ninao aku la oia i koiho o ka hana ana pela, ā the kona weheWehe aktt i lfe 'iiiēl p ka hele aoa o tiā ilil %l, i^heā^| kaua e ike ia mai at he mao aliiP Ki«klo nei nd b Keamalo, aka, na ka Wāiihāk* ē heie, hq ka mea, Ua nana āe la iā aote nā makhā. ;1 āko ta ke kane, aohā o'u mak«&āke i

kau olelo mai ia'u. āhe aha hoi ke komu o kou uwe ana ī Hai rnai la no o Keamahi me ka oiaio, E owe ana no wau ina makua o kaua. Ninao hoo aku la ke kāne* o kao mea aloha ka īa o ha makua, aohe ka ou aloha ia'u ? aole anei oe i ike, he aloha anhanu ko ka makua, a he aioha kaawe kou ko ke kane? I aku la o Keamalu, he oiaio no ia, a ,ke h'ēle nei hoi an mamuli ou, a mai&oino kuu kino, a pao hoi koo kapa ana mai iā'u he wahine nau. A no ka ioihi ioa o ka Keāmalo tnan hua oleio, nui loai'ho'īa ka huhu o ke k'ānē; ā ks- - ino aku ta i ka wahine e a-e ae iiuna o ka waa, a kau ae la no hoi ka wahine mamoa, a o ua kahe nei iio hoi tnahope, o kb laoa nei holo aku iā ho ia'ia, £ ho kā hobīhb lba oke kaue ika waa i ka iepo, alaiīa, pane aku la o Keamaiu, e ke kane, aole pela kā holo ana o ka pono/ ho ka meā, kē kaua i ka tauha ote, āohe b kaUā piii āina iki aku. Pane mai la ke kahe ine ka leo ikāika, aole ia oe ia \*rāhi I A loBē : o tēamattt i Meia leo o ke kaiiē, oki walē iho ta ho kbhā hao; ke holo nei no hae iaua nei i,ka lewa o ka moana, ke nana nei no nae keia ia oka o īlawaii, oi ike aku keia i kā Jsāti kāhakāi, ā me ke kuahiwi, ka hele iā a hāiowālē, haele laua nei iloko o ka pilikia, paU ko iā heimahao ana i ke oia, o ka haiiā o kā make kai kau mai iā ia nei, hā kā Waiinakā ho oia hēi ē hele, nana aku ia kaiāike kane, a owe kaukau aku lama ke mele penei. \ AUhea be ē kiih kane-^» Ēuu hbi ālb āhu b kā tik&j ' , Kipu hāti āhh b Pāliuii, t Hiili i kē āhīi & kāi āWāawā, Ūhi iialbwtftē i kfi jUik'& b kā bpttā; PU-ā inai aha kē āīohā i b'tt hēi, Ē iānna ka poho i na makUā, E hoi kā ihh o ka waā i kā āihā, I ike i kā hui me ka lehuieho, i'i He alohā walē. " | A iohe o Āiwohikupua i keia meiē, pāhe akh lā oia iā i£eāhiaiū, he oiaio no hoi pāhā ia, he hoa io hb lioi pahā WāU noU, ākā, able īiae kaua e hot koee i ka hinā,' ē iāWāia ae kh i na leho a kuu mau kupuna, ā ioaa mai ka ia, ai kauā a maona, alaila, hoī kahā i ka i |iha; i aku o Keamalu, Ē ke kānē, āolē kēiā o kahi o ka ia, e ikē iā anā no kā pallkaā ine kā b kāUhāle, a īawaia iiāiia, āe ālu'Wiihē°T-ā, ko-a lawaia a koHi makuakahē, ā 0 keiā hi la, aohe e loaa ka i-a; ina hoi he koā lawaiā keia, ke hai aku nei au iā oe* o kē kā* hākii āku no ka hope. I mai la no ke kane, e iāha paha kaua. £o iātta nei laha iho lā ho ia, a o kēiā Wahi haē a iāua e laua nei, aia iluna pōho b kahi b liihappuliaiakoa. A makahkau Ua kane hei ē hhokuu i hā hiau leho hei āna, iā hobkuu ana iho nb, o kā iho ho iāākh ilālo, ākā, Ua ike muā ae la nae o ilihāopUhāiakoā f hā ; leho a ke kaiie ā i£eamālu, aiāīiā, pāhē āe tā ia i kānā maU olelo āloha ole i kona hāku pehei: " Ē ike āhā bē ēhā Wahi Wāhihē/ ē iilo āua kah kāhe iaW ile oiaio iio, o ka nui o ko AiwohikhpUā ihkuāo, iia Hināopuhalakoa ho i hoohauoli, ē' holo a hiki i kona Wāhi, a biā hb hoi kē ku* mu o ka hiki āhā iiaiia, Mā keia wāhi, ē ike auanei kakbh, i ke ko ānfc oko Hihāopuhalakoa makemake. A. ta< lau ae ia oiā i ha ināU leho hēi, ā hoopāā aē lā ma kā puka o kona hale āhā, ā hoohukihuki iho lā, mānao āe ia o AiWohikopUa he Hee, i āku ta oia ia Keamalu, Ēiā kā Hēe ā kaUā la, au e hooie iiei aohe i-ā o keia Wahi, a iha Wāu e hoolohe i kau, aole ta ē loaā ka kāuā i-ā. Wāhi iioi a Keamahi, aohe hā he i-a, hē kahāka hā, o HiuaopUhalakoa. Ae, he kānāka ho nāe pāha nāo i hoonoho I kai nei ea ?. I hoh āku la o Keāmalo, Ke hā* na ihb la no hoi oe, a ike pono iho i Oā i*ā au, A lioomāka āe lā ua kaoe hēi e huki, aka, aohe nae he wahi meā ā hemo ae, ke ho> iele nei no ko Keainalu inau waimakā, Ika nana āē abhe ikē tā aktl o kā āifia, a he hob* hua hoi kā mātt āflā b kā ieho ā kē kāhē, fitti loa iho la kā ikaika o ke kahe ana ka hoi o oa mea bē Waimakā. tfa maopopo uae ia Keamalu ko ke kane maoao, e kehā aha ho ia e tuo i kā.leho f p& la io no ka auanei ko ke ka&e māOāo ē hoo* pu mai nei. Noke no ua kihe nei Ika knki, aohe Oāe he wahi mea a hemo āe; kehā io mai,ta no oa kane bet tne ke ātohā olē i Iti wahine e luu, we kot|a ike aku oo hot« ht kaumaha ko ka Wāhihē I ka opo keīkl, kena no i ka wāhine e lott i ka iēho, fldk& bbi o keia hohono nui. "" I aka li kā wahioe f £ke kāhe* āoie no hoi au e kala i olelo oko ai iā ©e, āohe i*ā 6 keiā Wāhi, ta oe no hol he i*ā* KeOā āko la 1 nOikeiai na ke kane tto e lud t ā kena inai la no hoi ke kaoe na iā oii oo » Jtttt; ano b ikāikā toa o ka ke kane keoa i ka 100, i bou āko la ka wahine, Aohe ao |ibi e okt āka iā mea, e nana mai no hol £«hi ōe ( Wtl }a t he, kaumaha loa wao i ka opu keikl I

9Sr Ua like ke kAnaka antitiu ma kā I k»hi ino. tla like hoi ke tte J|f llio )c e ai i ka ivrt.