Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 2, 23 October 1862 — He Mooolelo no Laieikawai. [ARTICLE]

He Mooolelo no Laieikawai.

HCLU 4. Mahope iho o ka lilo ana o om wahi kanaka nei i punahele ma kona ano Kuhena Nui, ua lilo oia ka hoa kuka triau no ke Aiii me ka manao aku o na mea e ae e kuka ana ma na mea pili i ka aina a me ka waiwai, e iike me ka mea mau i ka noho alii ana. k«t-Hookahi no a laua kuka o Laieikawai wale no. Mamua aku nae o ko Aiwohikupua lohe ahi no keia mau mea« ua hoike paa ke alii; imua o kona mau kaukau alii, a me na kaV kuahine ona; a eia kana olelo paa. Auhea onkou e ko'u mau kaukau alii, na kaikuahine hoi, a me ko'u aialo a pau, e lohe oukou t ka'u olelo paa; Mai keia la aku a hiki i kou mau la hope, aole au e lawe «mai aoa i kekahi o na wahiue mai.Kauai nei a hala lōa i Hawaii, ina e olelaia mai ho mau wahiee maikai, aoie no hoi e haawi i ko'u kinoe komo aku ma ke ano kolohe» he he ole loa no, no k& mea, ua hana pono ole ia wau e na wahine a pau ioa, inai kuu wa opiopio a hiki i ka hookanaka makua ana. Aia no ka'u wahme ae ke kii mai no kekahi mau aina e mai, tna noloko mai o Moaula- ; nuiakea, kahi o na wahine oluolu a*u i iohe ai; alaila, o ka s u wahine makemake ia, ioa ua kiiia mai wau ras na ano elua. Iloko o ko Aiwohikupua lohe ana ia Kauakahwli», a me ko laua mau mau ana kona Kuhin» Nui no Laieikawai; manao paa ae ta ke alii no Tahiti mai o Laieikawai. A i ka pau ana r na malama ino, a hiki mai i na la kupoao ke holo moana. 1 kekahi la» i ke awakea, hiamoe iho la ke alii, loaa iho la o Laieikawai ia Aiwohikupua ma ka moe uhane, ua like kana ike ana ia Laieik«wai sna ka moe uhane me ka j Kaoakahialīi olelo ana ia ia, •» puoh» ae la ke alii, eia ka he moe ohano kana, He mea B»namhaa lea i ke alii i kaaa ike ana ia Laieik&wai ina ka moe uha&e ana, no kona ala e ana ae. Makemake iho la ke aiii e loaa hoa ia ia k& ka hieiaoe loihi aoa ia awakea» i kumu e loa» &ou «i kao& mea i ike ai (b& ka nm uliane. Hoao heu iho (a ke alii e hiaoioe hou, loaa hou iho la no ia ia o Lnieikmi ota ka hihio pakole loa, aole nae a ike maopopo!

| IM aku i ke ano, he hoaiiona heleheiena !«• | isi ike lihi «na, aka, i| puoho e kona i bi«OM>e. Ac »o keia mea, aoo e loa ko ko alii mata maaawa kona hoopuka ana i olelo paa imoa o kooa mau mea a pau, penei. Huhek oukou, mai walaau oukou iloko o kaa wa hiamoe, mai hamumumu oukou, ina • 4»alaau kekahi alii aimoku, alaila, e pau koM aimoku aoa, ina be alii ai ahupuaa, e ia, ina he konohiki, a he lopa paha ka mea oaoa i hahaki kuu olelo paa, alaila, e maw» no oia. Oia ka olelo paa a ke alii, no ka $ea, ua makemake loa ke alii e loaa ia ia kj| hiamoe loihi, i kumu e ike hou ai ia Lat«^kawai. ke kamailio aha a ke alii i keia tnai4saea, hoomaka hou oiak e hiamoe a hiki i ka napoo ana o ka la, nole nae he ioaa iki o kajhiainoe. lioko o keia hana a ke alii ina ka moe uhahe ana, eole nae oia i hai aku t kona Hoa kuk4 mau, ua huna loa oia me ka manao a loa« ffofo, «laila hai aku. Nto ka makemake loaa o ke aiii e loa mau ka nioē uhane, kauoba aku la oia i kona hoa kiika ma ke af ■ / 'uhina Nui, e mama i awa i kumu e loaa ai ka hiainoe loihi ana o ke a<ii; me ka mauao e loaa ka inoe Uiiaue hou no Luieikawai. A nō keia olelo a ke alii ma o kona hoa kuka la, hoolale koke ae la ke Kuhina i na mea mama awa o ke alii, a makaukau ko ke alii makeinake, a laweia mai la, a ihu iho la ke alii ā me kona hoa kuka, a oki mai la ka ona o kft awa, kau koke mui la nae iluna o ke alii ka halialia aloha- no Laiaikawai., Alāila, hapai iki ae la ia i «rahi olelo ma ke mele penei; Kau mai ana i o'u nei, Ka hulialia nae lehua o Puna. 1 lawe mai e kaiau makahi, E ke ahe makani Puuleua o ka lua, Hi-a inoe ole loko i ka miiiamina, I ka makemakē—e. I aku la ka hoa kuka i ke q£ii mahopa iho o ka pau ana o ka ke aiii ilnele ana. He mea kupanaha, aole hoi au wahine a kaua e hoho nei, aka, iloko o kau inele e heluhelu nei, me he wahine la kau. . s I mai ia ke alii, ua oki olelo « kaua. iio Ra oiea, 6e okfmai' n3l Ta ū""ka' oSrof i r awa. Iloko oia manawa 4 haule akti ! ia ke aiii i ka hiamoe nui, a o ke oki no ia; ua poina ka hiamoe, aole ke alii i ike iki i kana inea i manao ai. Hookahi po a me ke ao o ka moe aiia, inama ae la ka ona awa o ke alii. Hai aku 1a ke alii i kona inanao i kona hoa kuka; ma keia ona awa o kaua, aole i waiwai iki. I mai la kona hoa kuka, pehea la ka waiwai o ka oua awa? kainoa o ka ona no kona.waiwai, a o ka mahuna alua. I niai la ke alii, aole hoi paha oia; o ka ike aku la hoi paha ia Laieikawai ta, alaila, waiwai ka ona awa ana. A mahope iho o ia manawa, hooinau aku la ke aiii i ka inu awa, a hala na ia he nui, ua.like me akahi makahiki paha, aole naē i ike ke alii i ka waiwai o ia hana, a hoopau iho la ke alii ia haha aua. A mahope oia hoopau ana, hai aku la kē alii i kona ike ana ia Laieikawai ma ka moe uhane iinuā o kona hoa kuka. Ia laua e kauiailio ana no kēia mau oleloj ia nianawa ka hoomaopopo anā o ke alii e hai aku i kona hoa kuka e holo i Hawaii e ike ia Laieikawai. A no ko ke aiii makemake, hooko aku la kona hoa kuka me kā āe maoli aku i ka manao o ke alii. Kauoha ae la ke Kuhina i na kapena waā e hoomakaukau i na waa rio ka huakai kaapuni a ke alii. Ia manawa ke koho ana a k? alii i aa hoewaa kupono ke holo. I ka napoō ana o ka la, na na kahuna a mē kā poe kilokilo i ha oiili o ka huakai hele a ke alii e like me ka mea mau; a ua maopopo he hiki no i ke alii ke heie ma kanā huakai hele aua. I ka wanaao oiā po, i ka puka anā o ka hoku hookelewaa, kāu aku la ke alii a me kona Kuhina a me na hoewaa he umikuma- : maono, a me na hookele elua, he iwakalua ko iakou nui uialuha o ua kaulua, a holo | aku la. | Iloko oia holo ana, hiki mua lakou ma Na- | hakuU i Oahu nei, ia wanaao, haalele lakou iā wahi, hiki lakou uei i Makapuu. A malaiiā lakou i noho loihi ai he umi la. No ka mea, ua loohia īakou e ka ino, hiki ole ke holo i Molokai; a pāu na ia he uini, ike inaopopo ia aku ia ka uiāikai o ka moaua, ia po ā ao, hikt lakou nei i Polihua ma Lanai, mai laila aku a kau a&a i Ukumehame; a no ka maka&i i&o olaila ia la, ua nohe lakoU malaila, a i kekahi la ae, haalele lakou ia Ukurnehame 5 hiki lakou uei ma Kipahulu ia la. Malaila i makemake āi ke alii e hele wawae maaka me kona hoa kuka, a ma ka waa na kanaka, a holo ia manao o ke alii. Hoko 0 kekahi la o lakou ma Kipahulu, ua nui na mea i mahalo ia Aiwohikupua no kona maikai. Haalele lakou ia Kipahulu, hiki lakou 1 Hana, mauka uo naiii, ma ka waa na - eaka. I ke alii hm e bele ana maiika, ma k&hi a

ke ftlti e heie ai, he oui ka poe makemake 0 kahi a ke alil e bele nei, a noiaila, ua oai ka poe nkali ma ia hele ana o ke alii. lloko oia bele aoa a ke aiii, hiki laaa ma Haneoo i Hana f na nai na kanaka i lalami mai e roakaikai i ke alii 110 koua pakela loa o ke kanaka maikai ioa. Hiki aka nae ke alii e heenalaoiai anana* kane a me na wahine i kanālu o Pahele, aia ilaila kekahi kaika'mahike alii maikai kauJfK na o Hana, o Hinaikamalama kona inoa. Iloko nae oia ike ana a ke alii ia Hinai-. kamalama, ua hoopaniiib o Aiwohikupua a me kona Kahina e ke kM&no kela kaikamahine alii; a oia no hoi ke kumtt o ko Aiwoliikupua raa noho loihi ana i Hana. A pau ka heenalu anaa na kamaaina, hoi mai !a o Hin&ikamalama a auau ma ka wai 0 Knmaka, ma kahi a ke alii wahine e auatt au%®fttaJaiia o Aiwohiknpua tna kahi i mho ai. Iloko nae o ka tnanaw» auau o ke alīi'; wahine, ua puiwa koke o AiwohikuptiW j| me kona Kuhina i ke kuko ino, a iniki imOu aku la ke Kuhina i ke alii e hdokaawale ia laua ma kahi kaawaie. - b Ia Aiwohikupua ma i hoomaka ai e hoo- ? kaawale ia laua mai ko ke alii wahine *»hi ae e auau ana, pane aku la ke alii wahiue. E na'liil he holo ka hoi ka olua, kainoa he wehe ko ke kapa, leio inai auau pu kakou, hoi aku he hale moe, he ai no, he ia nos a uioe no hoi, oia iho la no ka waiwai a ke kamaaina, ina i inanao e hele, hele no i noho iha no hoi ia Hana nei, noho no hol. , Olelo aku la ke Kuhina ia Aiwohikupua; E! pono wale ka manao o ke alii wahine, ka mea, ua makemake loa ke alii wahine ia oe. I mai la o Ai wohikupua, ua makemake au i ke alii wahine, no ka tnea, ke ike nei au 1 ka oi o kona maikai mamua o ka'u mau wahine mua naua i aka, eia ka hewa, ua lohe oe i knu hoohiki oiiia ana, ua pau kuU Mnao ana e laWe mai 1 Wahine. no keia mau Wokn. ' A no keia olelo a ke alii, hai aku la kajii kanaka (ka mea i kapaia he Kuhina) i kona manao. lua ua īaa ae rto kela olfelo hoohiki au, alaila, e hao na'u ka wahinie a kaua. a»if laiaīia i ka līeēnalu, lloko hae" oia m&nawa auau o laua.ua uhi paapu ia ka naau 0 ke alii wahine e na kuko he nui ia Aiwohikupua, a ua nui na mea a pau i hoopuniia e ka inakemake, no ka inea, aole i ike ia kekahi oi o na keiki o Hana e like me Aiwohikupua. A pau ka auau ana a ke alii kane malihini, hoi aku la oia me ka manao e kau maluna o na waa, aka, ike aku la o Aiwohikupua 1 ke alii wahiue e konane ana, manao iho lā o Aiwohikupua e hele e konane. Aka, ua lilo na Hinaikamalaina ke kahea inUa e konahe laua. A hiki o Aiwohikupua ina ka papa konane a ke alii wahine, kau na iliili a paa ka papa. Ninau mai hi ke alii wahine ia Aiwohikupua, heaha ke kumu pili o kā malihini ke make i ke kamaaina? Olelo akū la o Aiwo£iikupua, he mau waa kanlua ko'u aia ke lana mai la iloko o ke kai, oia ko'ii kumu piīi me oe. I aku la ke alii wahine, aole maikai o kau kumu pili e ke alii; hookahi no kumu pili mama loa, o na kiho no o kaua, ina wau e inake ia oe, lilo wau mā kou makemake, malaila wau, kau inau ha&a, hiki no ia'u ke hooko aku; ma ka liiea kupouo nae i ka makemake o katia, inā hoi i make o£ ia'U, alaila, o oe no ka'u, a Ua like ka'u hanā me kau, me ko noho nae i Māiii nei. A: no keia inau olelo a ke alii wahine, hooholo Jcoke ae la ke alii kāne i kona oīānao ae. I ka uhaii ana a laiia i ka papa nnia, niake o Aiwohikupua, i māi lā ke ālii wahine, uā eo oe, aohe ou kuinu e ae a'u ē makemake ai e pili hoU mai ai oe iā'u* Ina nae he kaikainā koti; ālaila, ae aku au e pili hou kaua, a no keia mau olelo māikai a ke alii wahine imua o Aiwohikupua, alaila hooholo koke ae la i& i koha manāo āe ina ka waha wale no ona. A iloko o ko laua manawa kamailio, hoopuka aku la o Afwohikupua i konā manao maoli imua o ke aiii wahine. He nani hoi ia ua pili ae nei ko'n kino me oe, na maikai no, aka, aoie kaua e launa koke, aia a hoi mai au mai knu huakai kaapnni ia, Haiiraii r no ka mea, oa hoohiki au mamua o kuu holo ana mai nei; aole au e launa me kekahi o na wahine a pUni o Hawaii, alaila, hana wauelikeme ka kana i kamailio iho nei mamua o ko kaut lalau ana i ka papa konane, oia ka hookoia aiiia o bou makemake. Nolaila, ke kauoha nei au ia oe e noho oe me ka malahia a hoi mai au mai kuu huakai makaikai mai, alaila, e hooko ia ke kumu piK o ke alii wahine, ina hoi i maluhiā ole oe, a hoi mai au a lohe na liooko ole oe i ka'u kauoha, alaila, o ka pau no ia. A pau na kauoha a Aīwohikupna ia Hinaikamalama» haalele lakou Ia Maui, hiki aku !a lakon i Kapakai mā Kohala, i kekahi !a ae, holo aku la lakoa & mawaho pono o Kaohola, nana aku I& o Aiwohikupua i km akoakoa k&uiehu una o kanaka m&uka o

| Kapaaa, ia manawa, k&uoha «e la o Aiwo- | hikupua i na hc>e waa, e hookokoke aiua aku na waa, no ka mea, ua makemake ke alii e ike i ke kumu o keia lehulehu nui ana 0 na kanaka. T A hikilakou i keawa pae waa ma Kauh hola, ninaa aku la ke alii i ke kumu o ka īehulehu ana o na kanaka, alaiia, hai mai la na kamaaina, he aiha mokomoko ke kumu o ;ia lehnlehu ana, la manawa okalakala ko*e as la o Aiwohikupua e hele e makaikai i jka aha mokomoko, a hekau iho la na waa o llakou, pii aku ia o Alwohikupua me kona Kuhina, a me na hookele elua, eha ko lakou pui o ka pjftana. f. A liiki lwkou i Hinakahua i ke kahua moikomoko ; ia manawa a ka aha mokomoko i iike uiai ai ia Aiwohikupua, ua nui ka inaha;lo a rne ka uwa no ke keiki Kauai, no k» oi '■u kona ui mamua o ria kamaaina, a lilo 'ae la ka aha i hiea hānnaele. A pau keia mau mea, alaila, hoonmkan.kau hou ka aha e hoonoho no ke kahua moikoino, ia manawa, piii aku la o Aiwohikujpua iiia ke kuinu iaau milo, e makaikai aua no ka hoomnka kaua. - Ta Aiwohiknpaa e ku ana ma kona walii, J>iika mai la o Ihuanu a ku imua o ke kahua e hoike aiia ia ia iho. la Ihūanu e ku i|na iwaena o ka aha, k&hea mai Ia oia ine I|a lēo nui. Owāi mai ma kela aoao, 0 hele a mokohioko? Aole nae kekalū mea i fa aku, iio kā mea, o ko Kohāla oi no o Ihufhu ma ke kuikui anā, ia mauawa, haka poW mai la o Ihuanu ia Aiwohikupuā, a kahea raāi la. Pehea oe eka malihini? E pono patiiji ke lealea. lohe o Aiwohikupiia i keia olelo, wehe la oia i kona aahu, hele aku la a ku imua d|ka aha, e hume aha ihe konā malo pukoīs|kohu, alaila, hoopuka aku la o Aiwohikufsra i kana olelo imna o kona hoa hakaka. J|;ke kamaaina, ua noi mai oe ia'u e lealea l»U ; a eiā hoi ka'ii noi ia oe, i elua mai mā k|u aoao, hiiipu ine oē akolu oukou, alaila, mlkomiko iki iho ka malihini, II mai lā o Ihuanu, he oi oe o ka mea nana 1 plelo hookan6 mai waii imua o keia aha, ifd'ka mea, ua ikte lip keia aha ā pau, owau mamuā o lia mea/ā paUi ta 6e hoi, ao aku e ku imua ou, a he aha la oe imua o'u nēi. Alaila, olelo aku la o AiwohikupUa, aole wau e aa aku ina kau noi ke ole oe e ku mai me na meā e ae ma kou aoāo, a heaha hol oukou imua o'li ma kuu manao pāa, he liiki la'u ke hoolilo i keia aha iloko o kuu lima i mea ole. Ia manawa, hele mai la kekahi a ma ke kua o Aiwohiku'puā, olelo mai ia; EI mai olelo aku oe ia Ihuanu, aole oe e pakeie mai, no ka mea, o ko uiakou oi uo iā, aohe puko inomona o Kohala nei i kela kanaka. Ia manawa, huli ae la o AiwohikUpua a pale ae la i ka mea nana i oleio iho ma kona kua, ia pale ana, ua haule koke kela kānaka ilalo a make loa^