Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 8, 4 December 1862 — He Mooolelo no Aukelenuiaiku. [ARTICLE]

He Mooolelo no Aukelenuiaiku.

HELU 5. He kaumaha loa ko Aukelenuiaiku naau no ka make o ka uhane o kana keiki, manao paa loa ia aole e ola ana; no ka mea, ua hilinai loa aku ia ma ka olelo a kana wahine i olelo mai ai; aole e ola ana ka uhane o ko keiki no ko hopu e ana. Ma keia olelo hoi a ka wahine, hooki koke iho la ia i kona ai ana i ka ai a hala na la elima, a iloko oia ike ana o ka wahine i ka haalele o kana kane i ka ai. I aku la ia i ke kane, no ke aha keia haalele ou i ka ai? I mai la hoi ke kane, ua ike no oe e ka wahine, aohe mea e ae nana i kaohi mai i ka ono o ko'u puu i ka ai, aka, o ka nui wale no o ke aloha o kuu keiki, a hala ae ka kaumaha o kuu naau i ke aloha, alaila ai aku au i ka ai. Kupu mai la hoi iloko o ka wahine ka manao aloha i kana kane. Olelo aku la ia i ke kane, a nui no hoi ko ikaika, alaila ola ko keiki a me ou kaikuaana, a nui ole no hoi ko ikaika, aole no hoi e ola ana ko keiki a me ou kaikuaana. Ninau koke aku la ke kane, heaha ia mea a'u e hana ai me ka ikaika. Aia a nui ko ikaika i ka imi i ka wai ola loa a Kane, alaila, ola ko keiki me na mea a pau, pela wahi a Namakaokahai, ia wa koke no, lalau koke aku la ia i ka ai a ai iho la, ma ia olelo a ka wahine, lilo ae la ia he mea maikai loa i ko Aukelenuiaiku manao, a piha iho la i ka olioli. Ninau koke aku la ke kane, mahea auanei ko'u alanui e hele ai, kaha kuke aku la ka wahine i kekahi rula pololei loa, mai kahi a laua e noho ana a hiki i ka hikina a ka la, a olelo iho la i ke kane, eia ko alanui e imi ai i ka wai ola loa a Kane. Kuhikuhi pololei loa iho la ka wahine i kana kane, maluna auanei o keia kaha la, malaila oe e lele pololei ai, mai noho auanei oe a lele ma keia aoao o ke kaha la o hala auanei oe i ka lewa make oe, aole oe e ola, mai noho hoi oe a lele ma ka aoao hema nei la o haule oe iloko o ka nenelu make oe aole e ola. Eia hoi ka olelo hope a ka wahine, o keia mau mea auanei a pau a'u e olelo aku nei ia oe la, e waiulili oe a paa iloko o kou naau, (kakia ke ano,) e hele pololei no hoi oe maluna o ke au o ka aina o kaua, a ua maikai ia i ka manao o ke kane. Lalau aku la no hoi keia i ka pahu o ke akua ona, owili ae la no a paa iloko o ka poaeae, aahu iho la i ke kapa lehu, lalau aku la i ka wahine a mau na ihu, aloha iho ke kane i ka wahine, e walina hoi ia oe Namakaokahai haku o'u, e walina hoi ia oe e Kanakaokai, (o Kanakaokai wale no ka inoa o Aukelenuiaiku ia lakou,) lele aku la o Aukelenuiaiku ma ka hikina a ka la. A hala ka mahina hookahi puka ae la ka wahine i waho, nana ae la no keia e lele ana no ke kane, a hala hou no he mahina, puka hou ae la no ka wahine i waho, nana ae la keia iluna o ka lani, ike aku la ia e lele ana iloko o ka hoku nui ulaula i kahiko ia i ke anuenue omaomao, hoi aku la no keia iloko o ka hale noho no, a hala hookahi mahina hou, o ke kolu ia o ka mahina o ka lele ana o ke kane, puka aku la ia i waho a nana ae la iluna o ka lani aohe ke kane, hoomau loa aku la nae ia i ka nana pono iluna, a maopopo iho la ia ia ua make ke kane, no ka mea, aole ia i lele pono maluna o ke au o ka aina, ua lele ae la ia mawaho o ka nenelu poho o ka lewa. Uwe hamama ae la ia no ke aloha i ka make o ke kane, a lohe na kaikuaana i ka leo uwe, holo aku la lakou a ninau aku la, he aha keia a ko makou haku e uwe nei? I mai la ia, o ko oukou kaikoeke ua make, kena koke aku la ia i na kaikunane ona, e kii oukou i ka po a iho mai ilalo nei e kumakena i ke aloha i kuu kane, a me ke ao, ka la, ka hoku, ka hekili, ke anuenue, ka uwila, ka wai puilani, ka ohu, ka ua noe, a me kuu kupunakane me Kaukihikamalama, (oia hoi ka mahina,) a ina i hiki ole mai lakou a pau ilalo nei e kumakena ai i kuu kane, a pau loa ana lakou i ka make ia'u, ia wa koke no, pau loa mai la na mea a pau loa ilalo nei o ka honua e kumakena ai, mamuli o ke kauoha a Namakaokahai. Kena hou ae la ia i na kaikunane, e kii oukou i kuu makuakane, ia Kuwahailo, a me kuu kaikunane me Makalii, a me Kamalanaikuahaehae, Kukuena, Mahuia, Ikuwa, Welehu, e iho mai lakou ilalo nei e kumakena ai ke aloha o kuu kane, e olelo aku hoi oukou i kuu kaikunane ia Makalii, e pau ke kapu o ka wahine ana, ina e hele mai ia ma ka lau o ka lima o na kanaka make ia ia'u aole e pakele, kii aku la na kaikunane, ia manawa no, noho ana na mea a pau o luna i lalo nei, mamuli o ke kauoha a Namakaokahai, hookaki hana a lakou he kanikau, e hoopau kakou i keia kamailio ana, a e kamailio kakou no Aukelenuiaiku. Ma keia lele ana a Aukelenuiaiku, ke manao la no ia aia no iluna pono o ke au o ka aina kahi ana e lele nei, aka, iloko nae oia lele ana, ua lolohi kekahi lima ona i ka hii

i ka pahu o ke akua ona, hoololi ae la ia ma kekahi oaoa, ia wa ike iho la ke akua ona ua haalele laua i ke au o ka aina kahi a Namakaokahai i kuhikuhi aku ai, olelo ae la ke aku ona, make kaua, no ka mea, ke lele nei kaua ma kahi e aole iluna pono o ke au o ka aina, aia la ke a mai la ke ahi i ka honua, ua pau loa na mea a pau loa i lalo, hookahi wale no mea i koe iluna, olelo hou ae la ke akua oia nei, e lele pololei auanei kaua a kela mea e kau mai la puliki no auanei oe a paa, o ko kaua ola ka hoi ia. Eia ka mea hoakaka mua, o kela mea a Aukelenuiaiku i ike aku ai me ke akua ona, oia no o Kauikihikamalama, ke kupunakane o Namakaokahai, (oia ka mahina,) ua olelo ia ma keia moolelo, o ke kumu o ka lohi loa o ka mahina iluna, e kahu ana i wahi o nona, a ua makaukau nae e kau ae i kahi mamaka a lele iho ilalo, aka, ua paa e i ka hopu ia e Aukelenuiaiku ua mahina la, o ka me ka ia i puahilohilo ai ka mahina no ka puliki ana a Aukelenuiaiku, pela i oleloia ma keia moolelo. Ahai ae la ka mana o ke kapa lehu a me ka mana o ke akua i ka lele aole o kanamai ua mea he lele, ko laua lele ae la no hoi ia a kau iluna o ka mahina, e puliki iho ana o Aukelenuiaiku paa ka mahina, hookae ae la ka mahina, owai ke kupu nana oe e keia kanaka hookano? Aole i pii ia ko'u kua e ka'u moopuna e Namakaokahai, a ia oe ka hoi pii ia ana ko'u kua, o keia ka olelo a ka mahina i olelo ae ai ia Aukelenuiaiku. Olelo iho la o Aukelenuiaiku, nau no hoi, ninau hou ae la ka mahina, na wai oe? Nau no, oi ana, o ke keiki au a Kapapaiakea laua o Iku, i mai la o Kaukihikamalama, (ka mahina,) o ka hanai no oe a ka Poino laua o Kamoemoea? Ae, owau no, i ae la ka mahina, e! make hoi e kuu haku, (aloha) a maopopo iho la i ka mahina he moopuna ia nana. Ma keia kamilio ana a laua iluna o ka lani, lohe e aku la no o Namakaokahai i lalo o ka honua nei, akahi no a maopopo ia ia o Aukelenuiaiku keia, pau ae la ko lakou kahea ana o Kanakaokai, no ka mea, o ko Aukelenuiaiku inoa ia a lakou e hea pinepine ana, ike ia ae la he kaikunane ia nona. Olelo ae la o Namakaokahai imua o kona makuakane a me kona kaikunane; kupanaha! kaino he kanaka e keia, o ko keiki no ka o Aukelenuiaiku, keiki a Kapapaiakea laua o Iku, hanai a ka Poino laua o Kamoemoea, moopuna a Kamooianea. Kahea ae la o Namakaokahai ma ka inoa o ka mahina, e Kaukihikamalama e, lele mai i lalo nei me ko moopuna. Ia manawa no kena ae la o Namakaokahai, e ka la, e ke ao, ka uwila, ke ahi, e hoi oukou iluna a homalamalama ae i ke alanui o kuu kane e hoi mai ai, hoi ae la ia mau mea a pau iluna a hoomalamalama ae la i ka lewa o ka lani, mamuli o ke kauoha a ko lakou haku a Namakaokahai. Kaohi iho la i ka makuakane me ke kaikunane, a me kona kaikoeke, ia Aukelenuiaiku i hiki ai ilalo, laua o Kaukihikamalama, he uwe ka hana. Ia wa no makaukau iho la o Kuwahailo, a me Makalii, me Kaukihikamalama, a me Kamalanaikuahaehae wahine a Makalii, e hoi i luna o ka lani, a hala he wa loihi o ko laua noho pu ana he kane a he wahine. Ma keia wahi ko kakou ike ana i ko Aukelenuiaiku hoi nele ana mai, aole i loaa ka wai ola loa a Kane, aka, aole nae i pau kona manao e kii hou i ka wai ola loa, ua kii hou ia ma ke kuhikuhi hou a ka wahine. Olelo hou aku la ka wahine ia Aukelenuiaiku, e imi hou ae oe i ka wai ola loa a Kane, a ma ia olelo hoi a ka wahine, he mea oluolu nahenahe loa ia i ko ke kane manao, kau iho la ka wahine i ka auhau mawaena o ka puka o ka hale a hiki i ka hikina a ka la, olelo aku la i ke kane, maanei auanei oe e hele ai, mai keia kihi a hiki i kela kihi, maluna pono oe o keia wahi e hele ai la, no ka mea, o ke au no ia o ka aina, mai lele oe ma keia aoao a me kela aoao o make oe, a pau ka laua kamailio ana, ko ia nei lele aku la no ia a ku ana iluna o ke kae o ka lua, mai kona la i haalele ai hoi i ka wahine a hiki i ka la ana e ku nei i ke kae o ka lua o ka wai ola loa a Kane, o ke ono no ia o ka mahina o kona lele ana. Ia ia nae i hiki aku ai i luna o ke kae o ka lua, lele aku la ia a kau i luna o Kanenaiau, oia ke kiai i luna loa o ka lua a Kamahoalii i hoonoho ai, noke kalohe hiki ilaila, ia ia no make. Ia ia nei hoi i waha iho ai ma ke kua o Kanenaiau, hookae ae la ia, e! hookano wale hoi oe, na wai kupu o oe e na kanaka hookano, aole i pii ia ko'u kua e ka'u moopuna e Kamahoalii, a ia oe ka hoi pii ia ko'u kua? Olelo iho la o Aukelenuiaiku, nau no, oi ana, o ke keiki au a Kapapaiakea laua o Iku, i mai la kela, o ka hanai no oe a ka Poino laua o Kamoemoea, moopuna a Kamooianea, ae iho la keia, ae, oia no, kuikahi ka maikai, (aloha,) he aha ka huakai a kuu haku i hiki mai ai? I kii mai nei au i ka wai ola loa a Kane no kuu keiki me o'u kaikuaana, pela ka olelo a Aukelenuiaiku, i mai la o Kanenaiau, ua pau loa nae paha? Hoole aku la o Aukelenuiaiku

aole i pau, i mai la kela, nana ia kuu piko, kuhikuhi aku la ia ia Aukelenuiaiku, mai lele oe ma keia aoao o pa auanei oe i ka ohe, o ke o no ia o ka ohe a lohe ko kaikuaana paa ka wai aole e loaa mai ia oe, maanei oe e lele ai la i loaa ka wai ia oe, mea oluolu loa ia i ko ia nei manao. Lele hou aku la keia a kau ana iluna o Hawewe, hookae ae la no hoi ia e like me kela mau olelo a kakou i kamailio ae nei maluna, ninau ae la kela, he aha ka huakai a kuu haku i hiki mai ai? I kii mai nei au i ka wai ola loa a Kane no kuu keiki me o'u kaikuaana, ua loaa, mai lele oe ma ka hema, o pa auanei oe i ka lama, o ka hele no auanei ia o ka halulu o ka lama a hiki ilalo, lohe ko kaikuaana paa ka wai aole e loaa mai, maanei auanei e lele ai la, alaila ka hoi loaa ka wai ia oe, o keia mau kanaka nae he mau kupunakane no ia no Aukelenuiaiku, ma keia lele ana hoi a ia nei mai ke kanaka mua a hiki i ka lua o ke kanaka, elua mahina o kona lele ana. A pau ka laua kamailio ana lele hou aku la keia a kau iluna o Kanenaenae, hookae ae la no hoi ia i kona kapu, ninau ae la, na wai ke kupu nana oe e na kanaka hookano, he kua kapu ko'u aole e pii ia, a ia oe ka hoi pii ia ana, aole i pii o Kahooalii ka'u moopuna, olelo iho o Aukelenuiaiku, nau no, oi ana, o ke keiki no hoi a Kapapaiakea laua o Iku, uwe iho la keia kupunakane, a pau ka uwe ana, ninau ae la i ka moopuna, o ka hanai no anei oe a ka Poino laua o Kamoemoea, moopuna a Kamooianea, ae iho la o Aukelenuiaiku, ae, owau no, ka huakai a kuu haku i hiki mai ai, i kii mai nei au i ka wai ola loa a Kane no kuu keiki a me o'u kaikuaana, ninau hou ae la kela, ua pau loa nae paha? Hoole iho la o Aukelenuiaiku, aole i pau, ae, ua loaa, nana ia kuu piko a pololei, mai lele auanei oe ma keia aoao la, o pa auanei oe i ka loulu, o ka halulu no ia o ka loulu a hiki ilalo, lohe aku ko kaikuaana, paa ka wai aole e loaa mai ia oe, maanei oe e lele ai.