Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 10, 18 December 1862 — He Mooolelo no Aukelenuiaiku. [ARTICLE]

He Mooolelo no Aukelenuiaiku.

HELU 7. I kona hiki ana aku i ka hale ua hanau o Kauilanuimakehaikalani ka laua keiki, penei, he keiki ano akua a ano kanaka, penei kona ano, ma ke kua o ua keiki la, mai luna o ke poo a hiki ilalo o na wawae he pohaku wale no, a ma ke alo hoi, he ano kanaka, mai luna a lalo, mahope iho nae o ko Aukelenuiaiku, hele ana e imi i ka wai ola loa a Kane ka hanau ana o ua keiki la. Ia manawa olelo aku la ka wahine, e ke kane, nani hoi ia ua imi aku la oe i ka wai ola a loaa mai la, e hele kakou a na'u ia e hana aku i ola ko keiki a me ou kaikuaana. Puka ae la lakou mai loko ae o ka hale, o lakou no a pau loa, holo aku la lakou nei a ka moana. Olelo aku la ka wahine i ke kane, e ninini iho oe i ka wai a ko poho lima, hooko iho la ke kane e like me na olelo a ka wahine, ia wa hoi, hoopa aku la ka wahine i ka lau o kona lima iloko o ka wai e lana ana iloko o ka poho lima o ke kane. Ia wa hoi a ka wahine i lulu ae ai i ka wai ola iloko o ke kai, huli koke ae la ko lakou nei alo i uka, me ka nana ole i hope, hoi loa aku la lakou nei a pae i uka, huli hou mai la lakou nei i hope a nana ae la i ka moana, aia hoi e ku mai ana ka moku ia manawa, e pii ana na kanaka iluna o na kia, e lawelawe ana i na kaula a me na pea, ia lakou nei i pae ae ai i uka, ao mua iho la o Aukelenuiaiku i ke keiki a laua. Eia kana olelo, i noho auanei kakou a i pae mai i uka nei o'u kaikuaana me ke keiki a makou, a i hakalau auanei olua, mai noho auanei oe a olele aku penei, he poe make hoi oukou la, a na makou hoi oukou i hoola aku me o'u mau makua, no ka mea, he keiki leo kapu kela, he keiki punahele, pane ka leo, ha ka lau o ka punahele, make ai ke kanaka kau ka lele, o'u kaikuaana auanei la he pepeiao manini wale, e noho malie loa oe, mai pane iki pela, o ko olua noho like ka pono, a pela hoi makou. Ma keia olelo hoi a ka makuakane, ua ae koke mai ua keiki la me ka manao oluolu, aka, mamuli hoi o ke ano mau o kamalii, ua hoopuka ia no ua oleloao la a na makua, a he mea kaumaha io no hoi ia olelo i ka manao o kekahi mea keiki, a he mea hehuku ia no ka manao e kaeo ana mahope o kana keiki me ke kuukuu ole iho. Mahope iho o ka pau ana o keia mau olelo a lakou, pae ae la na kaikuaana iuka, ua pau ka huhu o na kaikuaana ia Aukelenuiaiku, o ka noho oluolu wale no ka lakou hana, he mea kupanaha paha ia kakou ka ike lea ana i ke ola o keia mau iwi i kuakea iloko o ke kai, o ka loihi o ka manawa o ko lakou make ana ekolu makahiki paha a oi aku, ke ike nei nae kakou ua ola iloko o ka manawa pokole loa. Eia hoi ka mea nani loa ia Aukelenuiaiku a kakou e kamailio ai; aole paha kekahi o kakou e noho nei i keia wa, e like ana me ka mea nona keia moolelo. Ia wa koke no i pae ae ai na kaikuaana iuka, haawi iho la o Aukelenuiaiku i ka aina a pau i na kaikuaana, a no lakou ka manawa maluna o ka aina, pau ia, eia ka lua o kana mau mea nani i haawi ai, haawi aku la ia i ka wahine a pau loa i na kaikuaana, a no lakou ka mana maluna o ka wahine. Penei ka haawi ana, hookahi po, hookahi ao, o ka moe ana o ke kaikuaana, me ka wahine, pela lakou a pau, a o ke kaikuaana mua loa hoi o lakou, oia o Kekamakahiwainuiaiku, elua po, elua ao, ona e moe ai me ka wahine, lokomaikai maoli keia wahi keiki, aole paha pela kekahi o na keiki hoolele puuwai o ka uwapo, e ku nei iloko o keia mau la makaponiuniu ai ole. Ke ike nei kakou, aohe kuleana i koe ona iloko o kana wahine, no ka mea, ua noho iho la oia ma ka noho haahaa loa, o kana wahi hana o ke kamakoi ia ma ka lae kahakai, a o kana hana mau ia i kela manawa keia manawa, a he akamai loa oia i ka lawaia. Aia hoi iloko o kona wa e hele mau ana i ka lawaia, ua halawai aku la ia me Pele laua me Hiiaka, he mau wahi kaikaina opio wale laua no Namakaokahai, oia nae ka hao madeneti nana i hoolu a hoowali i ko Aukelenuiaiku wahi kino opiopio. Mahope o ko lakou hoopilipili ana i na laau ihu, ua pauma koke ia ko Aukelenuiaiku koko lana malie, e na aa koni makalii a keia mau kaikamahine, hooluu koke ia iho

la ko lakou naau e na wai hooluu omaomao o ka iini, ia wa koke no, ua hana io na hao hoolu kino, a he mea oluolu loa i ka manao nahenahe o na kaikamahine. He kamailio ko kakou no ko Aukelenuiaiku hele mau ana i ka lawaia, no ka mea, ua ike kakou i ka hookoia ana o ko lakou makemake iho, aole hoi i pau loa ka manao aloha o Namakaokahai i kana kane, aka, o ke kane paha kai manao ole i ka wahine, no ka mea, ua nanea loa ia i ka pahee o ka ili o ka olali, he hiki nae i ke kane ke * i ka lawaia mai kakahiaka a poeleele. Ia Aukelenuiaiku e hele mau ana i ka la-

waia, aohe mea e ae a kona manao e lia mau ai o ka po, o ka nani wale no o Hiiaka ma laua o Pele, aka, ia ia nae e noho pu ana me kana wahine ponoi, aohe ana hana e ae, o ka mili mau wale no i na wahi aho lawaia, o ka mali hou i na wahi makau, o ka hamohamo mau i kahi ohe kamokoi, i mea e kuhi mai ai o Namakaokahai e hele io ana i ka lawaia, a manao la hoi ke ola, o ka loaa mai no la hoi o ka ia i ke kane, ola no ke kane me ka wahine a me kelki, aole nae i ike o Namakaokahai i ke ano o ka Aukelenuiaiku mea e hana nei, aka, he wahi hana maalea no hoi ka ke kane. A hala paha ekolu la o ko Aukelenuiaiku hele ana i ka lawaia, ia wa loaa koke iho la iloko o ka wahine ka manao haohao loa. Eia ke kumu o kona haohao ana, i ka la maa a ke kane i hele ai i ka lawaia, ua hoi aku oia aohe wahi ia hookahi, i ka lua hoi o ka la, ua hoi aku ke kane elua wahi ia, ninau koke mai la ka wahine, auhea ka hoi ka nui o kau ia? I aku la ke kane, eia no la, elua no wahi Oopukai, ke olu iki iho la ka wahine he wai ko lalo, aka, aohe no nae he pau o ke kapakeu, o ko ka wahine mau no hoi o ka ueue. O ka po wale no ko Aukelenuiaiku moe i ka hale me ka wahine, ke owehewehe ke kai o ke ao o ka hele aku la no ia, aia no hoi ka hoi mai i ka poeleele, kaumaha iho la na maka o ka wahine he ena makani ko luna, moe iho la no keia a ao ae hele no keia, poeleele no hoi hoopuka i ka hale. Iloko hoi o keia hele ana a Aukelenuiaiku, ua hoi aku ia me ka poina i ke kaulai mau ana i ke aho; a iloko hoi o keia poina una, ua ike iho la ka wahine aole i pulu ke aho i ke kai, aole nae hoi oia i ninau aku i ke kane, ke hoomau la no ka wahine i ka nana mau ana ma ke ano o ke aho no ka maloo. Ia wa, ua loaa koke iho la i ke kane ka hauli makau, no ka mea, ina e ninau mai ka wahine ia ia, aohe mea ana e pane aku ai imua o ka wahine, ua poina no hoi i ka wahine ia mea, aka, o ke ano huhu no ke mau la no ia me na olelo huhu no, manao iho la hoi o Aukelenuiaiku o ninau koke mai auanei ia ia, no ka mea, ua ala koke mai ka huhu o ka wahine, ia wa, hoohuli ae la o Aukelenuiaiku i ke ano o ka olelo ma ke ano kaao, a ma ia kaao ana hoi a ke kane, lilo ae la ia i mea lealea loa i ua wahine nei. Ala ae la no Aukelenuiaiku iho no i ka lawaia, ke hoomanao loa la no nae oia i kona poina ana, no ka pulu ole ana o ke aho ana a kakou i kamailio ae nei; a ma keia hele ana nae ana a poeleele, hoi aku la oia a hou malu iho la i ke aho me ka makau iloko o ka wai, i kuhi mai ai ka wahine i ka lawaia io no ke kane, he wahi hana maalea no hoi keia a Aukelenuiaiku. Hookahi hana a ia nei o ka milikaa i na wahi aho i maloo, ia wa, olelo aku la ka wahine me na olelo maikai a nahenahe loa, eia iho no kana mau olelo maikai; I ku no hoi nei mea o ka milika mau e ke kane i ke aho, i ka makau, i ka maumaua i ka hoi mai me ka ia, ola hoi ke kiai hale, o ka mili mau no kau i ke aho me ka makau, aohe au wahi ia iki ke hoi mai. I aku la hoi ke kane, e ka wahine, ua manao anei oe he mea hopu wale no ka ia, e hiki ke kii wale aku no hao ae a loko o ka aa, kai no hoi o ka makau ka mea i kuu ia aku iloko o ke kai, i na ka ia no hoi ia e lalau ae, alaila, loaa nei mea he ia, hoohaa no hoi kau olelo e ka wahine; o kahi mea no hoi paha ia i paoa loa ai i ko namunamu, wahi hoi a Aukelenuiaiku. Aole no hoi i haalele iki o Aukelenuiaiku i kona manao hele mau ana i ka lawaia, ua hele no oia a poeleele, hoi mai elua wahi ia, ninau hoohuhu hou aku la ka wahine, auhea ka hoi kau ia o ka hele ana a poeleele, i mai la ke kane, eia no la elua no wahi Aloiloi; olelo aku la ka wahine, kupanaha, aohe hoi au ilio o ka hele pu ana, he paoa ana ka hoi no kau huakai lawaia, i aku la o Aukelenuiaiku, i ka namunamu ole ia ae no paha e ka ia, akiaki ia ae no kahi maunu e keia mau wahi aloiloi la, o ka pau no ia o ka maunu, pau wale ae la no ka manao huhu o ka wahine, a waiho pu wale iho la no nae. Ua kokoke kakou e hoopau i keia wahi kamailio ana, alaila, e kamailio kakou no ka hakaka ana o Namakaokahai me na kaikaina ona; mai uluhua ka manao o na hoa no ke ano lauwili, e hoomanawanui iki no; mahope iho o kela hele ana a Aukelenuiaiku i

hoi aku ai me na wahi ia elua, ua hele hou no oia i kana hana mau, a i kona hoi ana aku, ua pau loa kona ai i ka uwao ia, a o kona ili hoi, ua pau loa i ko nahu ia, a ma ia mea hoi, ua ike lea mai la ka wahine i ke ano e o ka ili o ke kane, olelo nanenane ae la ka wahine, elua no ia nahu o loko o ke kai, he manao, a he puhi.