Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 19, 19 February 1863 — HE KAAO NO IOSEPA WILAMATA. [ARTICLE]

HE KAAO NO IOSEPA WILAMATA.

I ka wa o loaepa Wilimaia, e ooho nei ma ka hale o ka inea Hanohaoo, ke alii Samaāiu HeieleUia, oa kiai pomehaoa loe ia mai oia e kona mau kamaaiaa, me ka nene 111 kapu loa ia, ma na mea a pau a kona naau e makemake ai, aka, i ka ani ana ae o ka mahina hookahi o kona noho ana malaila, ui ae la oia ia Adelaine, i*aiana aku, "E Adelaine e, ka malamalama o kuu mau maka; i keia la, ke hnolako ia mai nei au, e noi aku ia oe, e hookuu ia'u e hele ma ka'u huakai." Ia manawa no, i pu-a mae ai keb mau leo aloha, mai a Adelaine mai, ka mea i kapa ia ka roge o "Ladana ( " e i mai ana, " he oiaio, aole iholo okoa ko'u manao, i ka ae ana aku i kou hele, me ka haalele anuanu ana mai ia makou, no ka mea, eia iloko o ko'a puuwai, he koenao na mea a'u i lolii mua ai, aka, no ka piha r.o i ka hilahila, a me ka hoopalaimaka, nolaila, i pelu iho ai au i ko'u alelo, eaua ana i ke koena o ko'u manao lana nou; a no ka hiki wawe loa hoi o kau huakai, nolaila, e hnraku no wau ia 00, mo ka hoomanawanui ana no i ka hilahila; ke kupono aae hei la oe na mea a'u e olelo aku ai ia oe, a e oluolu no ' hoi oe e ae mai, a ke kupono ole hoi, e hoole mai no." v i keia wa, i olelo aku ai o Adelaine, ia louepa Wilamata, i ua mau koena manao la ona, i ka i ana aku, " ke makemake nei au e hoohui ia kaua, ma ka hoohui hemolele ana, e like me ka aoao mau o keia ola honua ana, oia hoi, e lilo mai oe na'u, a owau hoi nau; ma kahi a kou manao o hole ai, owau pu no kekahi malaila, a o ka ohana nolaila oe i puka mai ai, no kaua pu no io; a o ka mea au e hoomana ai, oia iho la ko kaua Akua ohana; a o ka iho mua ana o kekahi o kaua i ka aoao mau 0 ka honua, oia wale no ka mea nana e hoomakili ae ia kaua, mai ko kaua. pili pumehana ana. Ke pili, a ke ole hoi." A ia loaopa Wilamata, i lohe ai i na kulu leo o Adelaine, i noi aku ai ia ia, a ia wa koke no, i .ea ae ai kona poo iluna, me na maka mOhala mnikai, e me na papalina i kilika ia fi kā ula ohelohelo, a me kōna puuwai, i opilo ia i ke aloha, a pane ne la oia i na hua olelo aala, 1 kipapa ia i na walua o ke aloha, a i aku la, " e ke alii wahine opiopio o ka nani, e Adclaine e; na kou inau lua leo olii, e hoolako mai nei ia'u e noonoo iho no'u, mamua ae o ko'u ae holo okoa ana aku, i ka mea a ke alii wahine o ka nani, e noi mai āna i kana kauwa .opia nei, oia hoi ko'u haawi ana aku i ko'u lima akau ia oe, ma ka māre ia ana, a pela iho la kaua e eo ai, wahi au e ko alii, aka, i mea o hāumia ole ai kou hanohano alii, nolaila, e oluolu kunukunu ole iho ke alii wahine, a e maliu māi hoi i nā mea a'u e manao nei, e bawanawana aku ia oe, a oia hoi keia, 4 " He wahi keiki au no ke kulanā ike olē ia e hele kohana wale iho ana. no i ke alo o ka honua; aole hoi e hiki ia'u ke olelo iho, he māu mākua ko'u, a o ko'u hanauna hoi, eiā la ia i hea ? a o ka pololei o ko'u olelo ia ana, 0 ka manawa āno* he wahi kuewa, he mea no hoi aohe home, a hua fiaule wale hoi naa ka hanau ann. Ana keiamau kumiie keakea mai ana ia'u kau kauwa, mā ka hooia ana aku 1 kaāe aha i kau noi e ke kaikamahine ālii; a ioa he oiaio, e hooko ānā kau& i ka mea āu i makemake nei, alaila, he oiāio, e uhi mai ana na ao eleele o ko'u ola haahāa ana maluna ou, a e lilo āna ia i mea e ma ai ka nani o kou ohana lani." A i ka wā i lohe ai o Adelāine, no na olelo • loāepā Wilamata, 0 olelo nei iniiia ona, a hiolo iho ia na waimaka o ka minaāina, iluna o kona mau papalina, i ui ae la ia loeepā Wilāinala, i ka i ahā ae, " o kou hoole māoli ana nnei keia ?" Aoie, aole loa hoi ia māa ilokoo'u,no ka mea, ua aā ioa aku wāu i kau mea e noi māi nei, me ke kōi oie ia, aka r no ka menemene āku i kou nani, a me ka makee ānā t kā hanohāno 0 kou ohana, a meka ae ole āna mai o kou makuakane, ke alii, ka mea Hanohano, Samosiu Heieletaia t nohilā, i aui | iki ae ai ko'a mā&ao, ma ka hooia anā akii, i ltau mea e noi mai nei; wahi a loaepa Wiiamaia,» pane ae ai imuā 0 ke alii wahioe. I ka loke aina hoi o Adelaine no keia mau oieio.a loeepa Wilamaia, okona ku koke ae la 00 ia, a heleaku la imuā o kona makuakane, ak», ia ia nae i hiki aku ai imua 0 kona makuakane, uoooi aku la oia, e ae mai i kana mea e noi aku ai imua ona, a noUila, olelo mai! la īeoua makuakaoe ia ia t i kā paae ana mai,: " E Adeiaine, kuu kaikamahine aloha, ka hiwahiwa hol ā kuu naāa i hiilani ai, ke keiki hai o kuu Enau la heu o)e; ua oioolu loa wau i kau noi mai ai, a e ae āka hoi, me ka hooko oaa iho i» mea, ina paha ia o ka hapatea 0 ka waiwai o kou makuakaaā mi* a i ole | hoi, o kekahi meāt e «e jpaha { e waiho aaa ma I ka lima o koa makuakene nei, a e hooko ko- !> &e ia 110 iā| e Hke no me ka mea e hiki as* ia\i ke hooko aku." A ia k&e aa& a oā iei aloha aei <ma» e ae

mai ana i na mea ana e ooi aku ai, a oia hoi na okana ana e popopulo oei iloko ona; iā wa no oia i pehi leo ae ai i na makua la, i ka i ana aku, M E olooiu anei oe, • lawe mai au ia ioaepa WilamaU, ka malihini e noho nei me kakoo, i kokoolua no T u, ma ka hoohui hemolele ana ta maua iho, imoa o ko ke ao nei, oia hoi, e mare ia uiaua ?" A lohe hni ka makoakane, i ka mea a kana kaikamahine i noi aku ai, nolaila, olelo aku ia oia, " me ko'o pauwai a pau, ke ae loa aku nei au, ia ia e noa ai ke kapu o kou limaakau, a nāna hoi e hoolaa i kou kino, i na la o kou noho kapu ana, a i« ia hoi e hoohiolo ia ai ka mana e na kanawai o'u o koo makua, a nona hoi oe e haalele mai ai ia'u, a e pili aku ia īa iloko o na kau a me na hooilo, a hiki wale i ka la e hele aku ai kekahi o olua i ka aoao m iu o ka honua." Mahope iho o ka pau ana o ka Samasiu Hezeletaia, bai ana i kana mau oieloae imua .0 kana kaikamahine, ku ae la oia, a hele pu aku la me kana kaikamahine, e halawai me loaepa Wilamata, a ia laua i hiki aku ai ma kona rumi e noho ana, a laiao aku la o Samnaiu Hezeletaia, i ka lima akau o losepa Wilamata, a i ko Adelaine hoi, a hoohui ae la ia laua, ma ko laua lulu iima ana, a i aku la, 14 E a'u keiki, 0 keia hoohui ana a'u i ko olua mau lima akau, e hoomaopopo no olua, a oia no hoi ko'u ae ana aku i na mea a olua i makemake ai, a hookahi waie no mea i koe, 0 ko olua ku ana aku imua o ke kahu Akua." (Kahunapule.) A i ko losepa Wilamata, lohe ana aku i na olelo hoopomaikai a ke 'Lii nona, loku-a iho la kona manawa e ka olioli, a-hoomaikai aku la oia i ke 'Lii, i ka i ana aku, " ke mahalo nei au i kou lokomaikai nui e ke 'Lii, ma kou hooili ana mai i keia pomaikai nui, maluna iho 0 kau kauwa i manao ole ia, i ka ae ana mai i kano na kau hiwahiwa, ka meahoi 1 puka aku mai kou puhaka aku e ke 'Lii; a oia ae ana mai au, ke kumu nana i hoehaeha mai i ka naau o kau kauwa nei, no ka mea, owau iho la no ia la s aohe kahina'e, a peheā la auaneiau e pono ai, e lilo i kane na ke kgr ikamahine alii, a i hunona hoi nau, no ka mea, he wahi kanakā no wau, aohe nae he inoa, a e lilo nui ana paha ia, i mea e hauwalaau ia ai ma kou aoāo, ā e lilo ana ka hanohano a.lu o kau kuikamahine i fnea ino mtt*o'uriei j aiia ia mau kumu no e hoole mai aei ia'u, ma ka hooko koke ana aku i kau noi e ke alii." A pehea la hoi oe i manao ai he pono ? wahi a Samasiu Hezeletaia. Olelo aku la hoi o loeepa Wilamata, " Ke oluolu mai oe e ke alii, e haawi mai ma ka ho aie ana mai ia'u, i na dala maikai elua haneri me kaiialima, i kumu no'u e huli aku ai i waiwai no'u, maloko 0 ka hana a ko'u manao e lana nei, a ke lana nei ko'u manao, e waiwai ana au maloko o na makahiki elima, ma kahia'u e hele aku ai e noho; a e hoi māi ana wāu me ka waiwai nui, mahope iho 0 ka pau-ana o ua māu makahiki la; malia paha, ia wa e nui ai ko'u inoa, a e loaa ai ke kaulana, a like me keknhi poe kau-lana-e ae 0 ka aina nei; a pelā wau e pono ai ke lawe mai i ke kaikamahine alii, i wāhine kā'.u, e like me ka makemake 0 ke alii no kana kauwa i keia la." Ia wa. oleloaku la 0 Sāmasia flezeletaiā, ia loaepa Wilamata, i ka i ana aku, "*ua maikai kau noi āna mai ia'u no kou hele, a hoi mai mahope iho o na makahiki «linia, nolaila, ke ae aku nei au ia oe e hele, aka, ma kou noi anā*mai i ke dahs, ke haāwi aku nei au ia mea e like riie kou makemake, aole nae ma ke ano aie, aka,ma ka hāāwi wale aku no,e)ike me ka laa anā o kou inoa, malalo iho 0 ka noho hunona ana na'a. A ina paha he māu ianeāni ka meā au e noi mai āi, e hoopihā aku no wau ia mākalua i ka manawa pokole." Ina he oiuolu ke alii, e haawi mai e like no me ka mea i noi ia aku, ōole no eoi aka ma» muā, wahi a losepā Wilamata. I ka lōheana hoi o SāmaBtu Heseletaia, no keia mau olelo, okona manawa no iā i haawi koke aku ai i ke data« e like me ke noi ā kana hunona. O keia manawa nae a laua e kamailio nei, eia no i ka po; ā i ka pati ana hoi 0 ka iaua kāmaiiio anā, hoi aku la 0 Samasia Heeelelaia ma kona rumi moe, a noho iho la no hoi o losepa Wilamata, a me Adelaine, kai o noho iho; e a kannu ana paha, a i olā iā, e u owi ao« pahā 1 ka ukaoa a loko hana nui, e hoopihapiha ana faha i na makalua kaawale o ka iwi hilo. Heoiaio no, o ka laoā hanā no iā, e hoohaia ana i na hora loloa oia po, no ka mea, e haalele ana o losepa Wilamāta, i kana alohā i ao ai s .a e noho iho ana hoi o Adeiaine, me ka haehae i ke ko-o o ka pili, aia no ka halawai hou, i ka pau o ha atakabi'tt elima, nolaila paha laua i hapai ae āi i keia mau wahi hua mele, e i ana: Aloli® ino kuu ommi hunā i ka ike a, Aloha wale ka maka 0 ka ipo, Aols i pau ka hie al<>ha—e. Ai»suink. Abha u oe ke hole nei, O Milia oe, o ke kāalao a ikia^ O ka pua ala o ka hala o Maihala, Kuu hoa—e, aloha waki-a. Io«PA WILAJBATA. A i ka wa I haalele mai ai ka hokiokio aa«

ām l# tMle ( a aml« iho la ka p», ia m, i haule iio ai na mea aloha iloko oka hiolani, a hr»olufela ibo la iko laoa aao «naka, maluna ibo « Jio laua wahi qjoe, e lawe ia āna e oa I hihio maekai, eku mai ana ioma oko laoa | mau makii; ai ka wehe ana mai oke alaola | malamalama ona kūahiwi, uw* no, i pooho j ae ai k« mea i alohaia, loeepa WDamata, e j liuliu ana ia ia iho 00 ka hele. A i ka wa o ka aina kakahiaka, akoakoa ae la na ohana o ke kaikamahine aIH, 0 Adelaine, 10 (oeepa WHamaia pu no kekahi, a paina pu iho la lakou. A mahope oka pau ana o ka lakoU ai ana, ia wa, uwe pakahi ae la oia i ka poe e akoakoa ana, ma ka lulu lima ana, a hiki ia Adelaine, hoomau aku la oia i ka honi aloha ana; a pau kana hana hoaioh&loha ana, ku ae la oia a hele aku la, e haalele ana ike kahua £ke aloha i noho ai. Ai ke ahiahi, mamuaae o ka napoo ana o ka la, hiki aku la oia ma kekahi hale hotele, a kipa ae 1* oia ma na haiela, a malaila oia i hoohala ai i ka manawa ola po. Mohope iho oka pau amt oka lakou aina ahiahi, maloko oua hale nei, a noho iho la oiā e nanea ana, me kekahi hoa ai o ka papa aina, oia hoi ka mea i kapaia o Leisita, he malihini no hni oia no Ita!ia mai; a ia laua no e kamaiiie ana, ninau aku la ua kanaka Italia nei, ia losepa Witamata, i ka i ana aku, *' E hele ana oe i hea ? a heaha hoi kau oihana ?" E hele ana wau i ka imi waiwai no'ii, a o ka'u oihana, he Knlepa no ia, wahi a loaepa Wilaraata. Ia mānawa no, ninau hou ae la no ua kanaka nei, me ka i ana aku, " a heaha kou kumu, e loaa ai ka waiwai ia oe?*' Elua haneri dala, ame kanalima ka'u e paa nei; a iloko hoi ona makahiki elima e hiki mai āna ma keia hope aku, a e lilo anawau i kanaka waiwa; nui ma Pelekane nei, mnloko ae o ua mau dala nei; wāhi no ā lfosepa Wilamā(a. Ai ka pau ana ae oia olelo ana a laua, a hoi aku la laua e moo, ma ia rumi hoOkahi no, aka, ika pauhia loa ana iho o loaepa Wilama:ā eka hiamoe nui, ku ae la o Leiaiia, a heio āty la ma kahi e kau ana na wahi kapa komo'o iosepa Wilamata, a lawe iaae la na wahi da!a a ua wahi keiki nei, aka, i konapuoho oha aei ke kakahiaka nui, aia hoi, aole ieonāaioa moe; a kii āku Ih hoi oia i kona mau walkfkapa,^a iā; rfW«t l? iai kona wohi puliki e komo iho, aka, hoohuoi loa nae oia no ka mama, a i konā hahā ana iho ina pakeke oua wahi puliki nei, aia boi aole kana mau wabi da!a, ia manawa, hoopuka ae la oia, he wahi hua olelo kaniuhu, ika i ana ae, " Auwe no ka hoi au e ! kai no hoi ua pau ka pilikia, eia noka ke hele pu nei no ua mea he pilikia." - la manawa, komo mai la ilokd ona ka hilahilā nui, no ka mea, ua aie oia i ka haku mea hale, no kona ai arta i ka ai ana iai ai ika aiaa ahiahi, 0 ka la i hala aku, a me ka oku o kona moe ana i ua po la, aka, olelo iho la oia | iloko ona, " aole no wau e pono ke hele āku imua o ka mea nona ka hale, e hoike aknai ia'u iho imua ona, 0 koi mai āuenei kelā ia'u, no ka uku o kuu ai ana i ka ai i kē ahiahi nei, a me kuu moe ana i keiā po, āole nae a'u dāla e hookaa aku ai, I malie 0 māmāo iho kela, he kalohe nonā'u, ana aku ia, noho ākui i ka Halepaahao, nolāila, e hele kikaha #au ia ia i pono ai." la manawa iio, ku āe la oiā, a iho iho la mā ke alanui ma ke kuā oua hale hotelē nei, a naiowaie aku la, mai na maka aku o ka hīāki mea bate. E kā meā e hēluhelu āna, e iohe auanei oe i kahi mooolelo pokole o ka mea hana i aihue ke dālā ā losepa Wilamata. O keia kānakā 0 Lebita, he lalā «6 oia no kā hui pOwa nui 6 liālia, o lea poā e iioho aiiā i ka Iwā-o-kaulu, ōiā hoi, (The-niae-op.) Iloko o keie manawa, auwana hou o losepaWilamaitā f ākā, aolenae he maopopo lua i* ia f kahi āna e noho hoopilimeāi āku āi/i loaā ho« aku āi ona wāhi pono, e ola ai Kona pololi, o lea la maka peniuniu. aka, newa aku la no kana heie anā āka, e like mē k« meā māu iaia, a hiki walā i kona haiāwāi anaaku me ka mea i mahalo ia, Kāpena Keoaana, ke ālii Batālioaa, oko ka Moi naii k6ā kiāi kino; a i k>ma haliwai ana ak ume ia la, imi āna oā Kapena Remaftā nei, i ke keiki kahu lio Oona, ā i kona ike ana mai ia loāepa Wilamafa, makeinake iionua wale afcu li no kela i kO H nei māu hiohiona, ā oinao mai lā ia ?a ika i ana mai, " aole anei on makemakā e noho me a'a i kei& wa ?" He makemake 00 wau, wahi ā loiepa Wilamala.