Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 20, 26 February 1863 — HE MOOOLELO NO KEAMALU! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KEAMALU!

HMLII (B !ai k«kbīi b 30 *» mooolēli» hd iii fc**iftti!ta o kiī Aiwohikupaii itili||ftt» iHI ki lkft)oWttb ftftt II l»ft kftift #fthi b«»i fe ikē fti>ftkdtt i kft htoft*fc ttfeft o tt« Ai#obik«»p«ft WsM A nb kftift ttiēft ft kfe ftUi i lttHe ftīt »* hi *^ *ilfe o feeattiftlū» fcllftbftttft ki»kft ftft lft oift » iift*lii'« tt»fe ttft teiftkiiftHtftHftj ® aku e liiii tna Dft bftifti ft i kft ittti iftft 0 iia'tīi n tilft tlft kftbftkft tft ia la, aule t bdft īkī» A i kftkfthi ift ftē» »-kft ' ā tt la kup»i oe la kft «ttftftao iluko 0 AĪWohlkU|»ttft ē h«lft pU fe huii illē ttftMii ft ft»e iift Wakftftiiift^ na Ul feft«mftWi ftlftii»i htttft ftktt U iakou H® B e huiīi is» huii hau ftfift» feeift hft i ībrtft i^i Ut «Ul *fthih» i»fei| ift m*t»awft, pti titai ** ' AiWbhikuguft t»ei keift itteft h® ftiohft i kft wfthihe ho kW»ftioWftlft fti»ft i A peia Wftift t»tt kft huii fcbft> mlka ukft ft k« kfti o Uft fttoa t»ēi> t»w hfe i»fti iki ft hftlft i»ft ift ift mftt»ftWft, t»ui i&ft mai ia kuna ftiohfti ft huohikl ihtt lft t*ift» aaie b.ft fe fti ī ka aii 4 hiife me k©ftft wa mamua i ikfe uhfe»ife »i a iiuko u ift,ftifete i»t»ft ft Aiwtthikupuftj kaumahii iua ih» ka mftt»ftu * ftft*tii ft mfe ttft makaaiftftt»ft, aiaitft, t)leb ftku la iakttu i kfe ftt»ij fe t*fe ft tit fe t «»ai hfti»ft ttfe pfetft, o kft httttffllftawttftui ka pano, ft uumi iho ft& kfe atttha iloko o ka i»aa& ltdfco o ift mftftftWft ft ua AiwoMkupua »et fe hftftftiptt ft«i i ift Kfeftmfttu» ift mfts ftftwa ao kft |»ftu ftftft o kttbft mftkem6kfe t»ui ftHft ia INikaakui!» ft ttttt«»ita »o kona tf»feft i tmi mau ai U Kfeftmatu a hftta tīft ia hfe umi « kft huii ftftft» ftttte fttt he toatt iki j ia maaawa» hfeife imi ftku la fttt ift, me ku mawao fe ioaa aku ma kekfthi wahi, a |»u«t o Kauai i ka hu* ti eaa, aohe ft« he ioaa, a fetua puoi o Kaoai, t» &oife fto hfe ittftft iki» ttoko o keia hele a«ft ft «ft atii ftfei fe h«iī ia Keamaiu, eia t»ō jme o J?uftkftakuti ke heh pu t»ei nn, eote t»i»e o ift aei pill aku la Pu»»» Itaftku)i, ft i kft p»i ® aMia» houmaka iho itt keia t»-Me i Oahu t»ei e huii ei ift ft hiki o Aiwohikupua me t A ma keift wahl, e Kfttnaltio »Ui kakou t»o ke fttii tt Oahu t»el} o»a hoi o O Kakuihewa ke alii o Oahu flfei, a oa it &4 nau nana he mau kaik«mahitftl, he mau ma» hoe, he mau kftlkftmahit»6 oi toft keia o ka maikai, a ftft hoopaiau Iho o Knkuihewa i ua mau kaikamahioe t»ei ami a ooft ia Kealaula mft, o ka ti»oft o uft tt»ftu kalkamahiwe t»ei a Kftkuihewft, o Kou kft mua, o Apuakeheu ka muli ftku» «. A hatftwni ftku ta ke fttli a liUil me Kakuihewa tna Ewa, fttaila, t»it»ftu pono mai la olft ift Aiwnhikupuft, heaha keia meft «u e huli nei, hai aku ta no ke fttß o t£ftuai, e iml I hou *t»ft au i kuu mea l iml fti mamua, no ka I n»eft, Uft na!owftte ftfe t»ei oia, ft eift hoi ka tuft o kft mahini» o kft eatowate ftftft, fttatiai oielo mfti ia o Kakuihewa, aoie e toaa ko wa« hioe ia oe, no ka mea, ua tohe t»ui aooiua me ko wahioe, he ftūi kft koi»ft pitikift i kti olu& wa i hete mfti fti, i mfthoper, ua t»fttowft« le otft imua « kou mftu mftkftVft mahope, u« loaa hou oe ift tft, me ko ia tft hoomftnfto n« o oe ke kftne, at nnlaila, ftoho j»u mfti oel otuft ft hiki i ko ia lft manaWa i makemake m e hele oloa i ka makaikai, la manawn» uft ne, ftku oe e hele otun, ft i ko otuft hete ftnft ft hiki t knhi ou i hanft ftt! kekahi mea pono ote i ko ia la manao, not»i« tft, uft hana ko wnhine e Hke me kona makemnke )ho k fttftitft, aui ae tft o Aiwohikupuft i nat»ft fte la i ka wahine e hele pu nei m« iftj oit hoi o Puakftftkuli, fttftitft, hoomanlo ih( li ie i kft oteto ft Kakuihewa ke fttii o Oahi net, U naMwa, kipaku kokft Iho tft o Aiwo» hīkopua i kn wahine wt»ft ie Puftkaftkoti, « hoi aku lioia i Kaoai. A pau ka otelo «nft ft uft mfttt fttii nei mi nft mftft e pili iit»ft ia Keaiunlu, fttailft, hoopu< ka hou onl tft o KftkuiheWft i kooft mftn»« t«iHtft o Aiwohikupua, penoi', tft o« * kft fttH < Kfttifti, no kft n»eft, ua i«he ftu no otuft me k< wehine e imi nei, uft toftft h« mau keiki n« olua, he tnftu keiki kftnej eift ko 1 !» »ft»*o i» oe, «ftiiMiot »•*«, uft hoohiki iho ftu I kft'i o»«i kftik*«afthtne ft ®o« tft tati«» Alftitft, pftM ftku U o Aiwohikupu® imufc < Kftkuih«w«i o like me kou «wkeuwke, peii qo e hooko ie ftku fti keu mea » »ot »•» »i «tfc eft« ko'u mai»fto, io* e aunui kft» »ftt olii. fttftit«, e hoomalu t«ft o« ie kw*ft ao * kuu mftu puft, ftUil«, holo ft« l» k* hooj»Ui •o* « Uua, n «•»»»»« |«ftft k»ttftkti I» < Aiwohikupue imu» o Kftkuih«wa, e hft»w hou mai i ta«u Uu w«ft ft«ttft e hok» ei • im i kft w»hioe, • &ft ha»wi mfti oo ke «Ui o Ke kuihewm • Hke «ae k« m»kcroake o he Blit < Kooei» •!•»(•, k« htma»«k*uknu koke iho h §« m o k» h«le o Aiwohikupa* nui • imi »ki «•hisi«, iloko »•• c kei» heie ftaft * Aiwohl * ' r

k*pa* ē hali i ka «ihiiH»* aole hae i H«lc pu kai kihi kahii 6«* olk hol kel» wahi ke»ak* i Beattiala ī līwMlohi» ii i Kuhio»» i*e ka toea» tia &iii iti« kēM alohā ii | No ki ik« fto «» «a kih» ftei i fcf Ha- | ui b!e i kaiia haiiii a I uoīiiKi i» klrtfitt loa mai iloko ōttk ka hooWihiinhi i kaiii hittai» waU ftō kooa raea i hēle pu ole ii Wi ke alii aoa oie Aiwohikopu». A inakaukau iho ta k& Aiwohikupaa ma Wi ē kotd ai* iliila, hold akli k likoo i pae miNhikōU i Mdtokii» ittiia» hele hotke iku ti bo ke itii «iiUka» i ko k* ilii holo ana ikii iikē i ki «oiiiik ttk ike ia iiiii keia e kekihi inakiula ē ooho iiii i Moloka», t»ii h«» kela mei ē kijtt ii li ifii kahi kokoke ma ttaia#i, i»ii hoi ō Liiiikiiila» i ttati« tu» i ike ihii ii Aiwuhikiipun i ka holo aku i ka ihoaHi o Kiiwl* t>ti hōi ki moaha |inaW«erta o Molokai i iiife Oihii, No ki iiiēi» LiinikāuU, he itii htt U, i»» koiii iiitti fti» īā Wii it«*ii& HiiU iiiakui hiai, a liO koni in iiii iiii ki «iHiiii kiliMhi* i ua kiulihi hbi oii, iibtttīti, Ui kapi ii n»s o Laiiikāul&i i dii hU ka iiife4 «iii i ikē ikU ii i» AiWt)hlkupUi hulu «ii»i īki iilōtiAi« i o k« kUHiU 0 kd Liiiikiuli ikē iiii, Ui luiiihu kihi hoailuiia a'IH «•** a Mapiiawe»iieu§ iho» uii hi inueuue elua» i me ki oh*iiii uuku h piti iAiU iiii hie Ui ilii hei m Aiwoliikupui, hiii ki t»ftohiiktt ihi o ko* ni hub ihi mai Wilkiki iku» ii ihihiwi i hiiwi ii Iho ii keli miu hhiilohi hhhi» i ihe U mai ai uii he aiii; _ 0 ke kumu o keia haawi ihii & Hapaime* meue i keii mau huailui i k»* kihi a laui» i mea hai noiik e ik» ia m|i fti e kekahi makiulii a hihi hh e hai ike alii i ha mei e loaa ii kft wahihei »»» ka mea, ua ikt ihu 1« B6 o Hapaimemeue i kē kumu 6 ka haalēiē aha 6 kē aikahe ana i fce kaaa a laua, ho fea lalau © Aiwohikupua, h»>taila, ua maupopo ta Hapaimemeua, aala he meft ē toaa ai ke hetē ē hulii I kokamakaula ikē ana, he alli keia u hhla mai hēM ka meana, alaiia, hoolalē a® la ua alii mikauli nei I hi kanaka ohft e hana i hale, i mau halau nui iewalu, U manawi t htt, ui paa ae la u»» mau hale nei, » hoopiha ii Iho ta o loko u ua mau nei i «a inea ii, i ine ni pano no i 'awi ai ka iMiho ina o kē ahi iiaila • «Mfeīju>tta mau ©hua, a 1 ia n«i kauoha kokē iē li « tani kaula i Ai kkhiki utii » honal» k©k« aku i ko lakou mau m<>ka ma kahi nalo laa, ke Ike Ukou ua kekoke loa mai ke alii io lakou la, la manawa no, ike aku la o Lanikaulu I ke alii ua kokoke toa mai, alaila, hele iku la o LanlkauU l ke ilanul e hoomahiii al, mē kona manao paa e pane aku mamua h ko ke alii iio, la wa n» t houmaka mai la ka inakamua e hiki io ia nei U> li wi no, hiki mai U ka makamua o ka huakal, ninau aku la keia he liuakai iha keia e helē hela kēala Ina', aUila, pane mai U ka mua ia ka huakai, he huakai na ke alii o Kauai, & e hēte ana ihea ka huakai a ke atii, wahi hoi a Laniknula, e hele ana I ka imi wahine, peU mai kft huakai aIH, a pau ae U ka U nel ainau ana, alaila, nnho iha ta keia mihlii} eia no ua huakal nei ke hele nei, a hikl hol 1 ka hope loa o ka huakii, aliila, ike aku la keia I kekihi kanaka e auamo ana me na Ipu laau, ola no hol ke kanaka mahope lēa © ki huakai, alaila, heoninau aku la keU i ua kanaka nei ) E t nawal nek huakai nui e he« le nel? alaīU, hai ihii la keli, na ke ilii o Kauil, a e hete ani ihea, wahi hoi a Lanikauli, ia manawa, hai «aiai la ua kinaka nel, $ hile ana I ka huli wahine ua naiowale AUila. pane aku U o Linikaula i ua kanaki nti, e hewi la hei oo ke noho iki iho e kamailio kaui, ia «HanaWa no, ae mai la «o keli, ae, e noho iki au me «e, ilaili, noho iho la Uua nei m ia wah» e kipailiō ai, ti maniwa, pine aku la e Lanikauli I ua kenakanei; e hewa U ho» oe ke wiiho mai i au mau ipu ni*u e malima, a ē koi hoi oe » keii miniwa, e hele o« • niimē* roa» ilo o ke illi, aliili, • (MOe mili bē I keia reiu hua olelo imua o koo* «10, penei m « pane mtl ai, anle e loa« ko wihine % ke \lii ke hele |>enei, e hooemi hoo ie ki lo huikii i hop« t • kihi a ka elemakule i «•- hiii tna I», alail*, i kona wabi oe e noho ai> •!• k& U !• ko wahine. 1« lohe um o oa Inoaki nei i keia eaeu olelo, alaila r oka huli aku ja no ia e ke ek» o ua kaoftka n«i imua* • hahii ako la «alio* p«o ka huakai» a kokoke kei* e Uum <M*«» oa kaaaka. alaila» paae oml U Ukou i«ii «eii aukea k« hoi omiu ijiu, aoU oaa o aeī paoe «ku, hela oo k«ia m k« ! kft»alo* ole, • kokoke loe keia o kw aku »• ko ke ilii wah» • k«le n«i, »a ma&awa, p*n« »• mai !• keb i kahi kaoaka mahaoi, i kan«f>«» ni&« ole i ka hai« aku i ko k« alii wah» e helo la, « aole w» hoi k«ia i oiakao ae, heU «okeia, ia immw, <««tt«o a* 1« b« lUni>ktt »k« «lii e «eke aa waki k«e*k« oei •o ka hookaao oMoli, eka, oa iok« • mmi I*

t kei« waii olelo tt«k« n* I» lBa " O a ?!*!- |a ai*o#wß, p»p« n«i 1» kē »1H i tt«i P°® !f|ijßiiM ls€i t m«l pepefei «ikoa* ** ofci * i»«ū ami io*tt oei» i» kē iMM» no »ko k# ilii tMdM ( be niaōiō ko wahl kenaka iiei e hel« aky iieij i S» o ua wehi kknaka nei 6 maiuuA teai o ke at| r> ke alii, alail», kakuli ta«i lt keia ilalo, i|aa oiai la e like li»e ki Lahikaiila i hai sM»rii i ua wahi kanakalr»ei 4 alaila, huli īa ke a!o o ke alii i hope» a heli ilkii la ii9 e like tne ka olelo hai aku i iiā Wahi nei. No ka «nea, i ko ke alii lohe fena i keīi niiu olel» no Keamalu» iia iuihope koke nlnahi ana i hele mai ai, ilailii lele koke a&ti kuna hauli me ki maeele i k*U iuei h4*ttahi i ka wehine ho keiā lohe aiii « &ki, U« kuhihewa iki iho la ilie ke ilii 1114 ii me kona inanao iho e loai kiiiii miolī a#i n Keiiikiiu ia ii« I|a huii koke ie iā ke alo ir Ui awnei i hope,a huli pu ae li fi» hoi we ki a o ua wahi kanaka nei, eii k»>* mahope ilid o ua ilii liei kihi ī bljp ai e hele, *A hiki »ku la ke alii me ii hēi, i ko Liliiwahi e nuho nei t nlaiiu» ku ie li o Li* ttikausi iiuna, a pane aku la 4 e lie alii, uft ie ml&ai htal tti»i ihei oe i ki lnahati 0 kiU nei» i Ua hooko iUi nei 68 i ko*u e hoi kaua i ki hale» i e moe. maiueī, i heie> ''li mnnaWi, oki tt€ī li»ke Uiii li v iid ii e k&iiii i ki miftao u Lifiikiuiit 0 ktt hiii iku liiiho ii o lakou nei a kokoke t fti hile o ua hittlel« mai fti ioueme li onohi ia ii« ui leie e aku la oia iījpu ilnni o tii hale o Lanikiulii alaiia, h&nouau iho li ke alii, iUWē ! he ilii ttd ki paha ma kela haie» ui ike iku la n#i haē ke alil he mau hajfe nui lauim nle keīa e ku mai ftēi» ime klhi haie maikai e kau ia mal la e kela mau oia hei ke anueaue a me ki anoHl, i oia hoi ka mea kupaniha iki ia nei ike aku, o kin&ki ole, aia»li, pane aku la ke alii ii|Lanikiuia» ea{ pehēi ia *au e pono ii ke ine oe i keia po a me kew koēoa la, n«» ua uuku ki makuu walii ai» m<tftawn nae i i pane aku ii, Uiikokoke loi lakou nei e hiki aku i ua «iiū naki ona, panei kana kahea ēna, e Kahlki, Khmo, eiau emano kahaWiii, o ke ahe la iwa* ho, ia manawa no, puka mai la na kanaka a me oā mea i LahiUaula i olelo iku &i e hoo* makaukau, a i ka īke ana o kē alii I keii moa hē kanaka, alaila, hooman&o iho la oia, pēnei, he alii no ka paha kēia e hele pu nei me a'u, fia ka mea, ui Ike aku la «u I ka nui lt>i o na kanaka i katm kahēi iiii aku li, i eii hoi kekahi o na hoailona o'u, ua lilo aku nei hol, aia li kē kiu mai la iiuni o kela hile. *