Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 23, 19 March 1863 — HE MOOOLELO NO KUAHAILO! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KUAHAILO!

hiilu i. (£! auhea oukoo e ka poe p«ii moooieio 0 Hawaii oei; ua ike ibo nei paha oukoa ma ka Heltt23oka HokuPākipikā, ua hoiaha ia aku ka monoielo o Hiaaaukekeie; ua hewa ia hooiaha aoa, eia k& pooo, ao Kaahailo ka mua, a mnhope aku, no Hta«aukekele, a aoiaiU, mai haniuhu »bo kahi manao no keia Kooiaha hewa aoa; no ka īoea, ua like no a like, aole e iiuiiu ko kakuu kamailio ana no Kuahailo, a e halawai koe aku no kakou me ua Hmaaakekeie nei.) O Kuahailo ke kaikunane. o Hina ke kāikuwahine, no iaoa ka aina o Kuaiheīihi, d laua no na alii nui nona iā aiaa, a o aa'lii & me n< kaukau aiii, malalo aku oo lakou o na aiii i hai ia maluna. A mahope.ua hanau na keiki elua a kekahi mau piii makainaka o na mākua o Kuahailo, he.hope no nae no ko Kuahaīio mau makua. Noiaila, iilo iiu o Kuahailo ame Him i mati kāikuaana no keia mau keiki, u Kauapakānui ke kaikunane» o Oia ke kai« kuwahine, iilo no hoi keia mau keiki, i mau kaikaina no na aiii nona o Kuaihelani, a he mau aiii iho la no hoi lakou a pau, a ,ihe kekahi māu kaukau aiii e ae. : A mahope iho o keiā noho nna b lia'lii, lawe ae ia no o Kuahailo tā Ola i wahihe nana, moe a kaikuwahme nu iaua, akā; he mea hewa ole ia i mk keia ooho ana a lakou, pono oie iho la ko Hina inaiiao, oo ka inea, ua ioāa iho la ka waliine a fcona kaikunane, a oia hoi koe wahi a kuna manao aohe aua kane. Nolailā, olelo aku la ke kaikuwahine i ke kaikuoane, pehea wau o kaua, aole aa, ua loa kau *ahine, owau ka hoi o kaua, ihea la auanei e ioāa ai ka'u kane, pane mai la ke kaikunane, e holo oe a na'lii o Hawaii, ilaiIn kau kune ē loaā ai/a ae aku la no hoi ke kaikuwahine i ha olelo a pau a ke kaikunae. A maopopo iho ia ka heie o ia nei e imi kaoe hanā, alaila, kauoha aku la o Hina i ke kaikuaaae; eia ka'u kauoha ia oe, e maliele kā aiiiā u kaua; ae aku la no ke kaikunane i ka manao o kona kaikuwahine, no ku mea, ua ike 6 Hinā, he huhu ke kaikunane, oia ke kumu o ka oleio ana e mahele ka aina o laua, penēi ka mahele ana o ka aina, o ka āoao pohu, o ko Kuahailo aoao ia, okā aoao mā ka mākani« o ko Hinā aoāo ia t ae no ke kaiiiunahe, oleio hou ho ke kaikuwahiae, eia ao kekahi kauoha a'u ia oh, ina oiua e noho ā hapāi kā olua |māu inā e loaa he mau keiki a i oie hoi ia, he māu wāhiae pahā, alaiia, e helo hoi āU e imi 1 kane na'u, mamuii hoi o loea ka'u mau keiki, ina hoi he mau wahine, aiāila, o na wahihioe ao ia, o na kane no hoi kela, ae no ke kaikunane i nā kāuoha a pāu a ke kaikuwahine i kahoha ai. £ia no keiā kauoha a'u ia oe,lnai luku oe i na Inākaaiua o ko'u aoao, ina no oe e huhu, luku no oe mā kou maU paiehā » pāu, j oia ka'u kauoha ia oe, ae nb ke kaikunaae, lilh iho iā keiā ihau olelo i kanawāi paā no laUā, ā hooki ae iā iaua i ka iauā mau oieio. Mā keiā Wahi e e oielo kākiiu iio ko Hihā i hoio aoa e imi i kaneh&na, ma iā hope iho o | ko tākbu nohu pu ana, hookāhi hāha ā na | makaaioana me na'lii, o ka hooniakaukau i | māu waa no ka hele ana t a lako ia* na hoe «raā, ā mākāukau ia, o ke o o kā be)« ānā, a mākauk«u ibo ia na meā e poiio ii o k» hei6 āha. / la manaw t Uwe iho iā lakhirnei a jpātt kā uwe ān« r O ko lakou ahi hoio oo ia 4 a hiki lakouaeii KāUāi, aohe kanaka maikai e like ai ine Hina, o ke unu wale no kanakā* hāāieie lakou nei ia Kāuai, holo hou mai ia lakoU nāi a pae ana i Oahii, aoie no he wahi kaOakā oiāikai iki o Oāhtt hān holo āku ia no lakou nei a pae i Molukāii oiā āha tto, a Mīiui iākuu nei, uā like pu ao ( ia manawa, o ko lakou hei holo loa ao ia i a pae nā wāa o lakou i»ei rt»a Hilo, Waiakeā. | iko iakou nei kau aaa nae iukt oka *ih&, ! e aoKo aoa ha'iii ā lee hā makaainaha, i Hiio; ika wā nae o Hina hia e hblb āku ana i ka moana, pio iho ia ke eauenue a me ka ua koko ula, ia manawa no o uka i ike mai āi i keii ihea kupānahā i ka moanā, ielie aae he ike pon» ia mai o na waa i ka paa i ka ua, ika māo «oa ae o ka ua, alaila, ike pono ia mai ia ka waā o lakou aei. Ii iakou nei e noho ana mā ke awft pae waa, ike mai ia na kamaaioa o Htio i kdia wahine maikāi, aoie mā Hawaii « jpuni t ia ra*« nawa 00, hoio mai la na kanaka a me na wahine, ame na kamaNi e oana i khin «rahiae nn maikāi, ia maeawa, k§i I® mai Ia keia e na kamaamā, e hōihoi i I» hale, ke āe i» no keia heie aku la t o ka haoa no ka w nei a ks wahine ttiikai| hoi aku la iakou nei a ka haie t noho iho ia keia »e na kamaainā, hanā iho ia nn kanaka oia nei i ka waa a paa i kā uhi, hoi aku la na kanakana <& ia nei a ki> k» I ka hāle o aa kamaaina i kh iii ai i ka i»k<Hi nei alii. Ia maoawa, kui akuiakāloaoa hiki i ke o Kukaohialakn, oia hoi ke eiii o llawaii * p«nī, nitlau mai ta ke «iu o E«kaohiaiak« «keaa mao kanaka aia ihea kli» wahiiue ma&āi* ouke& e oleJo mai āe», eo ka mea, «ā Si«ie ia e n*o a penio Hawaii nei, aohe wahio* inuk# i loan ia*u w«hi; ēo» hea eai ia n& wahioe, hia ke kai tmi na wakīa*, eliiia, e a» āke au, iaa »

aai i»kM M kt iiac nei m w«feioe, - « fcodb «ka waa ia ewkmi. AlaHs, eiei» «la it M kmli I m afii aei, aa fce kii mmi wi kel« wt!m ■"»*«. «pe n* luoaka no, m m waa le n kiilil na *ai, Mbe «ihiM e like li m Hinii oei apoai, o kei» wahine kookiU v«Je ao ka m, aoteoni lo»elike ii,eM 00 k« koo• like n o ke «Ki; aaoki haaooi loe o m k»- { nak« li&lo o ia oei, ia maoawa, aae e ae la j ko ke alii maoao 00 ka haanui poeo ole o ko ia oei ma« kaoaka e ooho pa ana ia «nao«- j I ia, alaila, pane aka i« ke alii me ka le« ola- ! 010 toa, n»e ka olelo aka i kooa mao kehtna f e kii ake ookou ia ia e !a«ve mai io'u nei, i ike ako ai hoi au ia ia, ina hoi he oiaio e fi- | ke me ka Ukon nei e oleio mai nei ia*o, alai- i la, e lawe no «au in ia i hoa pili no ko*u ki- | no, i mea huopomehana oo ka po o ka hooilo, i hoa hia-a no ke aamoe, e kii oukoa e lawe mni ia ia io'a nei. la manawa, holo aku la na Ilamuku o ke alii.a ku aha ma ka pnka o ka hale a lakoa ta e nof*o nei, ea manawa i ike ako ai o na luua kii a ke alii, he men e ko lakou makemak?, i iho la lakou iloko o lakou iho, iaa paba e loaa ia'u keia wahine, he hana aku hoi kekahi a'u, hookahi no paha a*u hana o i ka laīlimili mau ia ia i kela manawa keia tna- | hawa, pela ke kuko pakahi a ua poe liina | pnei ikiiaku ai ia Htna. | | A' pau ae la ka haaa ana a ua mau luna i nei i haiia ae la malana; ilnko o keia mau hana a na funa kii o ke alii, ua ike mai la 00 o Hina i ka lakou māū hana.'a no ko Ukoii kii loa mawaho o ka haie, kahea mat la o Hina ia lakou nei, e ku ana ka Hoi oukou mawaho i ke aha; inahma paha nolbkcb.nei i k*f oukou huakai i hele mai nei, alaila/ pane aku la kekohi o I >kou neifi kena mai nei ke j alii ia makoū e kii mai ia «le, o kou manawa | e loaaai ia inakou, o ko kakou manawa no ia e hele ai, pela.ia i kauoha mai nei ia ma • | ktijU v a no ia mau kauoha a ke alii ia makou, eia ko makoii iiilinao ia oe, e pii kakou i kei;i manawa, ae aku (a no keia, no ka mēa, nolaile ka ia nei hiiakai o ka hel6 ana mai mai kahi loihi loa inai, o ke knne wale ho ke kumu o ka hele ana mai, nolaila, aole keia e noho ih>>, nlaila, olelo aku la keia i na luna i (%ii mai ai ia nei, pehea la na kanāka 6'ii, alaila, olelo mai la na luna nana i kii mai keia, 0 kē alii liele no hoi paha, a o ke kanaka hele mai no hoi; o leo ia nei ae koke» aku !a no ia. ' manawē» kaliea aē la keia i ko ia.iiei isau kanakl; ina kakou, e hēlē hakoii me lakou nei, o ka ae mai la no ia o na kanaka o nia nēi, o kb lakou nēi pii aku la no ia a hi- i ki i kahi o ke alii. nana aku la keia, hēwa i | ka Wai na kanaka o ke alii, ia; manawa, ikē , mai la na makaainaiia o uā alii i&ēi ia lakoi j hei ē pii aku aha, alaila, holo aku la j a hai aku la i kē alii, ei ae ua wahine nei la, j ākahi io no ka wahiiie mnikai, hē oiai» no ka 1 ka olelo a na wahi kanaka i olelo ihai nei ia ! kakou, aiaila, hinaii mai la kē alii* auhēa? ei ae la kē kokoke toa mai nei, wahi hoi a ua kanaka hei. Ia manawa, kahea mai la 6 Eukaohialaka mē ka lēo oluolii loā, " haēle hiii ihai, haēlē j nui mai hoi;*' ia hiki ana aku o lakou nēi i ka haie o ke alii, hē inēa ē ka lele o ko kē aiii hauli i kona ike ana aku i ka inea maikai j ana i ike nle ai mamua aku, akahi walē no ia a ikē I kēiē wāhihē maikai, ia maha«ira ; o , ko laua ikē ana i kekahi me kekahi, o ko laua ihanawa iho la ho iā, hiē ka ikē ole ia e na mea a pau, aole hoi na aikane punaheleaēlē hoi kēkah! mēa ē aē. . manawa ho o ko iaua lilo ana he kane a hē wahihe, hē ihaii la wale ho, d ka loaa kokē iho la no ia o kē keiki a laua hēi, a banaii ihai lahfe kaikamahinē, a kapil ia iho la 1 j ka inna 0 Hulunpae, a mahope mai ona, loaa hoii no, o Haiiikulahiahii ka inoa o ia kēiki, I Ke kēiki kanē ia kēikii ēliia an<* o kēia keiki,; I he kanaka kēkahi aho bna, a he manu kēka- ' j hi aOo, holaiia, bapa i kē kanakē, hapa i lte | akua, a mahope loa mai, hahau hou 6 Ranakea, ua like no ia keiki ihē ka mua loa, a mahopē mai ohi, hānaU mai o Kdnpulēpiitēj' hē wahine nn 4 ua like no keia keiki Āē kēlē mau keiki mamUa, >a mahope loē mai o lakou, luha kēia keiki i oi loa aku kona nani mamua o kona m*h kaikuaaoa, a me ka nani o kona makuahme. I ka hanēu ana mai o keia keiki, be »no e lēa kōhk hihiīi ahē, ihlē i like me kela maa keiki mamuai hannu mai keia keiki he lewe wale ho, aole he hlaopopo keiki, nolēila. ikē iho la na makiia anhē keiki, he iwe wale no, nolaila, kiola ia aku la i ka puu opaia» eia hoi ka maku#ihiaē o Eolaohialaka e nohn iha iuka o Palioll o Hinaiilhohia, he luahiae ia, tia hele a alu ka lae, ua hēlē a paka ka ili, he luahine htrhu, aole -ana mea lealea, aole hē lealea i na ihoopuha mua a me n* keiki, he kapo ioa oo kēia loahine. A ikē mii !a tia luahine nei i ka hinihaoa 0 ka moopuna, hele mai la oia a ike iho (a « ka moopuna, e waiho aoa 1 ki piiu opaia, ia manawa t hlau iho la ai luahine a hāi ae la iiuna, me ka ike ole mai o na kēiki a me na moopuna, hookaki hh moopena i ikh eaio Hailikulamaea, no ka mea, hē klno papalua kdiia* he h&pa i ke kahaka, he bapa > ke akotti a oia no koha aea i i&e a» t * kaIho Sa nl luahiae nēi i ka iooa o kē keiki i** t b Hinaaekekele ia keiki; i keia keiki, paia ko Hioa hanau aua. 1* wamawa, hoihoi aku la oa luahme nfei ta Hiaa%akekele I Waipio, ilaila kahi » feaea ai o kfeta kēiki t u hal wale «o ia ihe ka ike ole ia e na o»ea a jpaii a i«i aMUiawa 1 kaaai» ai, a maopepo ae !a, liookahi

haaa aaae a aa ioahine aei o ka oleio, peoei kaaa oleio oms # oielo ai; haaai ao aae aa ia oe a aai ee t a wakme maikai, a laea no aoaaei aalii 4 Kaaihelaai, aUila, ola ka koi aa pela i»aa kaaa olel» oai ka wa ooko o kai» hanai a hiki wale i ka wa i aoi ai, a me ke ko afc* o kaoa keko. Ma keia wahi, oa maopopo ia kakou ko Hioi nwoolelo, aai kooa keie aoa mai mai BCcaihetaoi mai, a eae ka loaa ana o kaoa kane, ame ka loaa ana o aa keiki a laaa elima, hookahi kēiki kane, eha boi kaikama* hihe i haiia mamna, a ua maopopo ia ia kakoo. Ama keii waki, e aaiho ikī kakou ike kimailio ani nona a e hoi hopehoo ka kakou kamaiiio ya i Kueihelami 00 Kuahaiio I me Ola kana wahine. la Kuahailo a hie Oia e ooho ana i Koaihelani, oi hapai ih« !a 6 Ola, a ua hanaa na laui he mau keiki elua, hē kēiki kane a he kaikamahine, a ua kapa iha laua i kainoa oke keiki kane o Kahiiiikuaokalani, a oka inoi hoi dke kaikilniahine o Pa!ee, a elua wale no a laua keiki, hanai ia ua mau keiki nei a nui, a kaeaka maikai launa ole o Kahihiknaokalani, aohe ona lua e like ai, kue ka la me ka mahina, kapakihi ie ka hoku, anoe mai ka nahi 0 oa keiki nei f a o Pulee hoi, ke kaikūarahinē, o kahi maikai ae nei no hoi kooa, aohe e like aku mē ke kaikunane, he akua kona hoa e like ai, a o kekahi inoa no hoi ia ona o Kahaaaiakeakua, alua inoa 0 keia keiki. A mahope iho o ko lana noho pu ana, oke kaikuwahine o kē kaikonane, iloko o ko laua hale kapu, oliiia wale no me ko Eaua inaii kahu, ma kahi e mai no hae na kahu, he kaawaiē ioa aku no kahi o ua mau alii nei, me ka maal» kanaka ole aku ma ka hale «ua mau alii nei, o kn ihoa hoi o ka hale o lauanēij o Lanikēha, o ka inoa hoi o na luawai auau o lia matt alii nei t o Kulanihakoi ka !ua ma ke kua oka hale, o Maluēka ka inoa o ka luawai ahaii ma ke alo a ka hnle,' aole kekahi mau mea eāee auau, hē kapu, o ua maii keiki wale nei no ke auau iloko o na kiowai auan o laiia nei, hohkahi o kekahi, a pela no hoi kēkahij olaua wale ho ke auau. A iloko o keia manawa a iaua ē npho pu nei, ua kau no laua i kanawai no iāua, ina e kii ia kekahi o laiia e lawe ia i ka aina e, ina o ke kaikunane ke lawe ia, hele pu no me ke kaikuwahine, a ina hoi 6 ke kaikuwahine, hēlē pu no nie ke kaikunanē, a pela ka ■|āua hoohiki paa, ua liio ia olelo a laua i kanawai paa no laiia. a iiiīahope iho. o na ia u ko laua noho pu ana, hiki aku la keia Akiia, oia hoi o Waolanii oia kē alii nui o Oahu hei a puni. Ma keia wahi, e waiho kakou 1 ka olelo no ua maii aiii nei o Khiihelani. Ma keia wahie olelo ikikakouho ke khleana o ka Hiki ana aku o keia alii\ oia hoi 0 Waolaoi; hiki aku la keia me ko ia nei miii kanaka i Kiiaiheiani, a ike mai la o Kuahailo ihe Ola kana wahine, a me ko laua mau kanaka, ia hiki ana o lakou hēi, hoomakankau ia mui la na mea ai na ha malihini, e makaukau ha mea ai 00 kā hookipa melihini aha, o ko lakou nei ai iho la no ia a maona no hoi lakeu nei t alaila, hooluana iho la iakou hei a liuliu iki. Ia mēnawa, ninau mai la o Kuahailo ia Waolani, heaha kau hiiakai oka hele ana mai i keia moana loihi, wiihi hoi a Kuahailo, ia mahawa/hai aku la o Waolani, eia ke kumu 0 ko'u holo aha inai nei, i kii mai hēi au Ina keiki, i mau aiii ho ko'u aina, no ka mea, aohe alii o ko'ii iiha, nolaila, ui manao mai nei au ia oe i na keiki a oliia, oia ha'lii o Jto*u aina, o ka h»6ponnpono o ke ihpuoi ia*u ia, o ka nbho Moi kai a laua* oia ka'u i kii mai nei la. aia no naē i kd ae ihai, o ko*h manao ae la no ia la 4 i au mai nei i keii mau moani loihi ta. Alaila, hlelo mai la o Kuahaiio, hēaha la hoi ka hewa; eia nfceka s u ia e lawe oe i kekahi i alii nau, a e waiho hoi kekahi i alii no ko'u aina* ina ne e lawe o ke keiki hane kau, koe hhi ke kaikamahine na'u, iiiia hoi oe e lawe o ke kaikainahine kau, koe hoi ke keiki kanē na'u, oia ko'u manao ia oe, •• Alaila, ae aktt la o Waoiani, ia ihanawa, kauoha ia aku ta ua mau keiki nei, a hiki ka iuna i ka hale o ua mau keiki nei e ooho ana, alaila; nioail ihai la o Pnlee kē kaiku#ahioē iua luōa oei; hēahi kaa, «laila, hai iku la ka luna i na huaolelo a pau, ia maniwi* ae mai la ua mau keiki hei, • ko laha nei hele mai la 00 ia a hiki i kahi o na makua e noho nei; aia hoi, ua akoakoa oa'lii a mena ē kalimai ana lakou no ka hiki aku o na'lii, no ka mea, akahi no laisōu a ike i na'lii, o ka lohe wale no ko na ma Kihiiiana a ihe na*tii, he mau alii maikēi, ioth nae lakou i ike mamuai a kahi wale 00 lakou a ike, a hiki aku la lauanei i ka hale o ha makua, a komo aku la lioi aei, a noho ftē la ma ko laue nei wahi i hookaawale ia no laua nei. Alaili, olelo mai la o Kuahailo, e! auhēa o!ua e a'u keiki, eia ka Inha kii ia olaa la, o ke alii keia o Oahu la o Wao f ani, i kii mai nei ia otua f ina ia e lawe i kekihi o olua, a e noho hoi kekahi o olua i alii no keia aina, oia ka*u olelo ie olua i na keiki, he hiki no ia'u k« hookuu ia olua a elua, ioa la hoi he keiki mamua aku o oloa, a i ole h&i u, a asahope mai bei o oloa; ina la hoi ua poao olua ke hele pu A aole o olaa īomle oo„ wa la i lohe elua ēha kēiki. la lobe am oaa mau keiki oei i keia ole|o s abtla, he nwe wale 00 ka lioa hitt*, aa u» mau keiki oeihoEe owe, awe maila a me n»laakaainaoa ia lao«. ißei t eo ka noi o ko lalaa aloha. |Q* loa e ka«Hfee loa ka hoomala aaa o na*fii, e oluola lofe ka poe i keoaaiaia.