Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 26, 9 April 1863 — HE MOOOLELO NO KUAHAILO! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KUAHAILO!

mmtr b.

Ia Hlnaaukekele ma I hikl iku ai ma Poonahawele, a he mea hiohao loe koi ia i ko Pu« lee manao, no kona ike aoa mai ia btii nei, a oi anoninoni iho b 00 hol kooa maooo, no ke kuko i kopo ae iloko ooa, • h« mioao nie kona, e kipa kitth tle aku ftnft b hoi o Hloi* •ukekele me, iki, niau loa ae la no laoi nei uia k» alanul. ano ka manao hoi 0 Pulee, 0 hela loi ako iuanel laua nei, nolaiU» UnkoM

M £ Uuili e hiia ie li • I o kft hiile loi no ki hoi ka oiuo mi ke iUnui, eohe hoi e pono ke kipe kauhile «il, aii no kft ii, •<• no hoi ki i«, ii ini hoi i mooni, ku ii too hoi kimihile hele enft no hoi, i itti no hoi he maluhiluhi, hooluoiu iki iho no hoi, kuu iho ke kui e oluolu, leelii hoi ki hile ioi, eii li, he kuli loi keli o ka heU ifti aku."

A tohe 0 Hinaaukekele ma rio keii Uo i pitf mii mahopo, hoobako b lao* mft kft waha, aka, 0 ko laua manao nni no ia, 0 ke kipa no mal«ilft, oiai hoi, noliiU tto kft Uua huakai, aka, hookamaa wab ako ta 110 ka laua oielo, om ka i aoa akt>, *' alia, ft kaftle iki a« no hoi mftu«, ft kftb puu b, hoi mfti maiii."

. A no ko Pulee uinio no hol, o hiii ioa lo akuaoinei Uui nei, noUiU, hooikiika loa no ' o|ft mft ke kfthe« ini, • noUiln, ae aka la no Uua, a huli hoi aku la, • ldpi i ka hile, e noho iho le Uua nei mi ka Unai; iii hoi o KihihikuokiUni, ke keikonano hol o ui Pulee nei iioko o ki hili kih! i moo ii, a o PuUr «nle i no mawiho kihi i niooa ai, i hooea waKe iku ii no hoi o Hinaiukekele ma.

Ii lakoa nei nAe • nane« ana, ninan nti 1« 0 Polm it laua nei t <( • hel« ant olaa iha*?" Ika makaikai ma keia wahi aku, wahi no hoi a lana nei. Mai haa mai n«i olua, ao mt hoi ko oloa ono hana*a ? wahi hoi a Polea. Mai Koolae mai nei no maoa. a no ko m nei makamaka aui hoi ika makaikai, aalaila» na haala malihini mai aei maua, Hoola aku la o Pn)ee, aole olua no Koolan ae noi, ina no Koolan aa nai olua, ina na hai mai o Waolani ia raaoa, nolaila, aoha olum no Koolau, nōkahi •mal oiua, no ka aaa, ko hai aai nei ka ano o ko olua mau lao ia olna iho, nolaita,aoia toa wan aaa aku, a hiki ika laa hooiilo ia ai kela koahiwi, (Kaala) i aiea palahalaha, a ahowala mai e Waiaoao.

Hoopaakiki ika k. no iaoa mi oo Koolen, ao» a o ka makaikaino ka knmi o ko laoakale «oa mai, aka» koolo lo» oku ao Palao, aola k»a ao Kootaa e ao ka a»oa, oa ika maa ao ka ia i aa kaaaka o kaia aiaa, o oa kaaaka ku{>aaiba «ili no, oolaila, Mkm olat no Koolaa aa nai, a k® maoao paa a«i aakalaa M b kanalua «W, no I* kai «ai paka«daa, ka ama k» oiaia kak aa, a ae mai o* im ka l«koMai* kai t Mk k& koola iokniao mai, a bot koi i ka kaookaaa aoi o tzo oh» aaoieooko aaai aai, ikaolaia hoUa**, t*a wakU paa a'o i Ma kaapow iko *i, ak*, i k«a h, k* iaol* iko Mi kil autMk M ki Inmiki aai no koi, « «a «ak aoa ik»ko o'«, m Wi makan* aoi * ak* aka ai, i aalo oiiioi keia kikkila ft*i o'a, o kaia k»okif* *** «*£ fMii* *l«a, oo k* «mo, k» i&® aoi **, m o v o» peke* ki * ma*al« el fe*t* ho»h2pa aa» o»i aai *ta i* eia* 1 1« Pttl» Btt I k*SM)IM Mi 181 M Ml

m«a httio(ēb, kulou Ukē iho k 00 ko lettft fttfltt poo il«b, « iko lfttte en ft&i ie, ae *ku li tto tatti m ttft oiaki oluoli, ikehi 00 kot ft pitt ko PuUi a»ftttid e nin«u kott iktt <»• tft mei, no ki mei, ttft ra«op«po hōi, ra« ko littft ftt iOi m»i, fto ki kfti tftii fto Uua. ttki, koo« tttiki hou tto oU ē nia&u ikn, no ki ®»a, ttft: poho ole toftt U kft hini i k» makemike Uokttj ona tto Hiilikut«Biiaa, i iii aneiae • polw« kona tiiiu, ft hft t*teft hiki otft no hoi U ii ke kdoaiattiWftntti iho lloko 00«, no kft meft, tta kue bi ki hioti i kft mftkeutik«, iloko okd tikott noho kioēi ifii. A tto ke ftfto e 0 kn mftfiio iioko o Pulwno aailikulaminu, noiaila, nittfttt ftku U oU, me kft hoomiwioui oo hoi i kft hllihiU iloko oōi r iki, iohi ttftft hoi f hik) ke omilo Iho tft mi« OiO, noiaiU, pioe dko« aku U no, " ooe oo oiie pihft ke kioe > ft otft nei 00 hoi k»u w»hihē ?" Hoote iktt !ft 00 0 Hiitikotitaiau, io* le, oii nei no ko'u hiku, i i hete, keniki ftiii oei 00 hoi itt t&ilito oni. Paae mai no hoi 0 peli ki oialo, tto ki ttt€i, oii tt«i no ki lliiiu moi, i owiu ftku fi» ki h»ftitt kope. ;

la matt m»m«la leo no i poki iktt tnai loko aku 0 ko lauft mau waba t he «ei ano e loi tto. ki olloli lloko otii, ao ko&a īohe ana, he kaU kuoine 00, ihe kiikuihine, ooiiili, kihea aku UOO oik ii Pouoahiwele, • 0 ittii U no hoi ke kahu; aka, olelo ika la 00 tta 0 Pulee iua wahi kahu nei, e kahei hou aku oe ina kaoiki t e bwe hou t&ii i l|a il, » me ka li, k me ke kipe mai 00, a me na mee no hoi ipeu i hoōmakaokiu ii, e bwe mai 00 U mau me& i pau, me ki wikiwikl tnal no hoi.

A piu keii olelo ioi • Pulee, a 0 ka meoawa no b (kihee koki iku fti ua wahl kahu noi I t)i kiOiki i p»u ma Oahu nei a puoi, • iloko n«d, 0 keia k»hea »na, he mea haohao 00 ii i ki manao 0 na kanaka, no ka hikiwi* We loi 0 keia kahei hou ana m«i, tto ka mea, eole »o peli mamue, aka, i kela k»hea «na, e hele enft no na kioaka.i ke kula 0 Lihue, oia hoi ko Walalui poe, i i ko kuU 110 hoi 0 PuookapoUl, ka • e hoi ani nb ko keli wihi ke|i wato i ke alnui, oole no i hiki aku i ko Ukou t»au hiie, iki, 0 ni kiniki 0 Wal* kifti, uihlkl likoul hi hile, i ua loaa ka Ukou maa nM|a ) auhiu hou ia mai al, tiki, 0 Waiaiae, •%liiii ioa mku i Maunalu», ikahi 00 akou i hikl iku, oka lohe hou tto keii Iki leo 0 ki luOft, eohe hoi he pono ke noho, o ka heli hott no ka pono, nobltft t ku ae U no ke«

ti mei keli mii, • heli iou no; peU rna Oihtt nei • puni. Iki wi nae i piu ii 0 ki Pulee olelo eoi ii Puunihiweie, pane aku ta oia b HmaAUkekele m», 11 0 ko kikoa pono ia, elui no koi olue, elua no hol maoa{ o ko'u ito hoi • pill me oe, • 0 koa kaikunine no iioi e pili mii me a'u, ft 0 ki pooo no hoi b0 ko kikon noho *na." Aia I hee koo kaikunane, no ki me»t, ooe wele no hoi ia 1 noho *e nei, ia matta i haele mai nei, a kohea Wila ae nei oe, • kip» mai nol hoi maua t aole maua I ike, he mei e ee kekihi maanei, e iike me kiu • obto mai oei, • pehea b l)Oi lOiui i iki ii iki oiilo 0 kku, wahl a bua nei. £, iuhift olui, 0 kft*o e olelo oei Imui 0 olua, aole 110 U i mamao aku, a ke oiaio 00 hol U t i eii ii ho oii Uoko oka hib kahi i moe ei t noliili, • noho Iki 110 0100 pib, a • kii ae 00 hoi au: e hooili, • puki mii kokou Iwiho oei kikou ft wattei ii, i hooko i» hoi ki obio 0 kft*u olelo imuft o olua.

Komo tku 1» o Puiee, • boo»l« akn 1« ! k« kaikunano, a aTt ae la no hoi kola mai koiia hiamoe ana, a ninaa mai ta, " heaha hoi kau e hooala nei ia'u, aote i hiki mai i ko'a wa o ala ai Heaha mii ka hoi kau t he wnhine hoi paha ei ae oiawaho, a non hoi paha ia po« maikai, ahe wahine maikai no hoi, aohe no mā ko kaua aina hanau, a aohe no hoi ma keia moku a puni; a me kona kaikanane ho hoi, o ko*u pomaikai no hoi ia, a he kenaka maikai no hoi; ae Uke no hoi me oe, pela oo hoi ka maikai o keia «ahine, a « ka nani hoi o ke kaikuoane, mālalo iho no ia, aua kupono oo nae ia'u.

▲ lohe kek ike leo o koos keikaahiniao, onaaio iho I* koo* miiMO, oo koia hua wahioe maikai» i iike pe hoi me koea keaaka maākei, al«ila pane oiai ia ookoi oia i kooa kaifcoahi« āi, ®* kaoa naa olelo oahenahe, o hoooeweii aea, o lohe ako paha o Hioaaakakele at, aoUila, paao m&lie aka la oia, me ka i aaa ako, ** ioa he oiaio kao e oielo oai oei f oko kakoo pooo iho la oo hoi ia t oHm ao koo ka hoi laoia, «loa oo koi pafca kaea, oko kakoo poooiho ia oo k, koooo (ioafo) ae oo kafcoo, aota ako aaaoei na pooo."

A paa fco k«a maa oMo malo «aa t poae fcoa vm k o Kahihiliaaokalaoi, i koaa fcaifca« akoM, o pah aiM all i waho, afca, i fca loho ao« o kooa kaikaahiae, poka ako la oo koli waho,« aoho po iko la aM om aa&hioi, a «oko aha kaekoi fco kiik«»M iloka.

I ka naaaea aae a laoa o ooko aoo iioko o ka.haSe,a oili msi ai o Putett, ia hiki ooai aoa aa kaaaka o fcafci kokoko aai, * o kakahl poe hofi eia oo» ke fc«la kahi i kele aka ali a aa Mw fco« o aa pali Koolaa* aa kiki n«& bm! ka poe aaaaaa i Kaeiakapaoo, a

ft kekftki poe hoi, aii tto ika peii o Numōu, kftki i tt«ttft tttai fti/

A kiki kft poe mua, ikft m ai b Ukoo i keia tttfttt tt»ei • noho oei, k* kftfti • me k« w«hitte; ft 00 ke «00 e o ko btti iHo, ft he «oo like 00 nft hiohiona oko bttft tttatt hebheboa, • n» ki ike itti ika o oa k«o«ka, he me« b»o--hao tttt ii mso lakoo tttftttao t uol«i!a, hooho •ku b Ukoii tite tti bo otti t « ioeeoe piliki» Wko Hittiutttkekeb ma m»n«o, no ke kupi* tt«i launa ob 0 ka teo, • hooko aon, " auwe! tti ioi* kft ki wihioe «1 ke alii 0 kokoa ! H r A mohope iho o k« hoolai ioi 0 kft leo uwawi 06« kittaki f U mioiWi, i oili mni •! 0 Kahihikuaokali&i, mai loko mai o ki haie, 1 ike mai 1« ia laua nei e noho iku i&a, ui hoohikilele koke ii ka mattao iloko ooa, abe olioli no hoi b I kotti mittio t aki, heli loi ie b tto i& ft mi koni wahi enoho tnfttt ii, « mi» laili ttō hol oi« i noho ihoii, a alohi mai b no hoi, me ki I mai, *' aloha 0» lii, oi hiko ao hoi 0 keii m»tt iwi, n» ttteft hoi nona kei» mau ola e noho iku nei, a itta he huikii 00 ki make, eia oo ka w» pooo, 0 i akoikoo na ka* Aak», ka poe hoi ttioi e uwe, a huoa iho hot

•I kaii mau iwi{ ain» hoi he huakal 00 k« ito[h«, iUUi, 008 hoi eke lii wahine eku ii «e Uu&i, i « hele mii maanei, i e ttobo tbb oe fftti ktttt ioao ikau, I hoopau ia ai ke poloae o !ko'u oaio, e o-e nei b i ko*o Iwihilo."

| Alohe 0 Hinaaukekele no kela leo, ktt ae |a oii iluna, a hele aku ta 110 hoi keia, « aoho |ho lft ma ka ioio ikau, o Kahihikuaokalani, * 0 HiilikuUmnnu hoi, noho e m«i la no oia ftia kohi e, me koni wahi no koi i noho mui ftt, i kobtta wi I jmki aku at, a maUila ttb oii i noho iho ii; « 0 Pulee 00 hoi, ue tto!io Iho 00 oii ma kone wahi e »oho mitt ii f e ikeme kotti iiio miu.

Akoakoa nui mii la na makaainini, me ka al,i me kft ii, a me Oi mea 00 i piu I hooma* kiuk«tu*b, e like ttte ki meo ft Pt]uoihftweb i »uhau aHu ai, m« ke kehen ftttft me kona (eo nui; aole nae i loaa oi makioi hookupu a kekehi pbe, no ka meu, aole no Ukou i hiki ioi hale,« ua hiki 00 hoi ke'<aht poe, eka, dka lohe eOO keii ika leo 0 kft luna, oka |ooi aku la 00 ia ika ihtt oka wahine ame oa keiki, a 0 ka hoi hou Iho U no ia, me kahi jtoo#lM ob mo k» lime,.» hoike 00 hpi-l ko TlloU nut ut>l* im«*« « 1«« Iml*»*, luuaf«tii| :, a«> boola he mea kaumaha I kooa mioao, 00 ka niea, u» tcaopopo oo b i» ke kumu ole ne« le »oi; »0 k» poe w»U 00 i mak«ukiu kai hookupu iloko 0 keb hehane.^^, Iloko nae 0 keia hele hookupa hou an» o oa makaaioaoa, 0 Wiolani kekihi 1 hele pu m«i iloko o*keb hookopo ioa; » o kooi meo oae i hete mai ii, oo kona mioio oai e ikepooo ia Hioiiokikele, me kooe miōoo oo hol, aole !• leoi i kipi kauh»b, no ki mea, tāi ik« Üb{ oii iko litu oei wa i b«b •ku «i, •u« io» »ku o»o oi», e noho hoi » milnmilo, ibib boi hele, aki, aohe Oie he pooo ia mea iko laui oel manao, • o ko l»un haele no ,ia ; • mioao no hoi o Waolani, aole no la hoi i kipa kouh«b, ek», i kft kooe» »o» aku, • noho mai •na lakoo 1» «ha, eloa kane, elua no hoi wahioo, e ooko aku ana me ka hinohioo oui, hooluuii i sfi wftl hoolaa 0 ke aloh».

Iko Waolioi wa i ike aku al, uahoopiha koke ift oia ika olioli, no ka ioaa aoa oka wahine a kooa hako kioe, ame ke kaee 00 hoi a kona haku wahiqe; a paa loa ao U ko* oa manao eii», 00 ka mea, u* nani na kene, a ua naoi no hoi na wahioe, ft he me* oluolu 00 hoi b o ki nolio ini«

Paoe fttra b oee oU i kaoa olelo imoa o n* 'iii, " akahi no wao a pooo ia oukoa • nft keiki, elua oo hoi 0100, * eloa 00 hoi iioa nei, a o ka pao ae bOO i«, *obe 00 hoi «'o han« «ko i koe, a ie eukou ako 00 ka 000000 iho i ka pooo o ka ooko aaa, eb no wau k« hoi nei i ko'u wahi, a o k« eloha nb ko oukon."

Pan ae la ka Waolani olelo ana, hoomekaukau iho la ao ko lakon aei paioe» a pao no hoi ke paioa ana f kehea mai la o Puunaha* wele i na makaainana, o kela wahi keia wahi, a puni Oahu oei, e hoi hoomkeokau h<n i mau mea ai na «a '!«, a iohe no ba kanaka, oia hoi iho la no ia, a koe wale iho no o lako« eei, a o Puunahawale no hoi, hoi akala oo oia i kosa hale, a koe e lakou nii wale iho noeha.

Maloko oae fcn« o fcc« hoaku ka loaa aoa o fce kaoe a JHī*aaafcefcde, iloko oo ia o fca la fcoofcahi o fca hele aoa omu awi Ha«aiß mai, i fca haakai 3bi kaoo, afca, aolo oao oia i hele mas oa ko aoo kioo kaoaka OMeli* aka, ho lii* oo «ailaa koea, o like om» P«k, ia Lohiao, a loe Emwmlo hoi, i« Aiwofcifcapaa r e Uke ae fc« oeea iMe ia fltt tu Bafco I,« ko kakoo oei ocp«pe.

Koho iho la oo b«4 lafcoo oei, * p«o fca saMoaea, fcoofceb ik» lafcoo '% ko Ukwa anoao, o h©i o Krhihiaiftiiila«{, « oie Hioaaakokele iloko o ka hade, a e HaiKkalanaao ksi« a bm Falee, iwake m fco» laaa oka looai» aa ka om, Me eo fcoi o poao ia kkoo ke kaa aa* loko o fcafcate r oo fca omo, o keooMka liko ifco aaa 2d»o I fca kaoa, oa ka ki aaaK&oi aoa, oiai, oa iwk» mai i fca aaalaani o W«te, i ka la fcoā o M«fealo, ep&o pon® ei M fca ēaakleo i fcapatpoe.

A holo »e Ula mftoftO ie Uioo, N ako ti ao koi o Kftkikikttftokititti ata iloko, « aoho »ho Uao boi o HaiUktitftmfttttt Bti iwiho, k« okttti Wib iko oo kft Utt« bftna, ike okoa lo« hoi kii k»tt« • tta lii tbko o kft kftb, 00 k« tftft*» ttn toaft kft hiftwioft pumekoai o ke eb« hft >a bttft t aie kft kooko pooo ift oko Uua mau makemake, lbko o m po ftkottt, iw» 1« ekolu, aki, b lfttm fiiefhoao ai mo kft hoom«k« ftttft iho na ka bfttt« ao* i kioohi, na luhi no liui ikoimi ftna i kahi • pooo ai, a

jwU m»o k« Uu» kio» »0» •po ko koeoi ta i bui I koomiki «I toa kft haoi aoa i kineki, ft peli ao hoi roa ia po iho, ttki, m» kft watt*ftO, ika wehe ani ae oke ftbttb •ka m«bmebma, ikihi no • hookuu ia ko btto luhi, a oft t»ilikfttttfifthft loa ko bu» ieuioao i ke aloha.

Iloko 0 keia mao U i hii ii miiaoi, tm paft pono ki lioi weU iloko 0 boi, a mihope aka t e hoomarpopo loi ai kikott i ka oiiio 0 ka t»« ui miu hana, ma kft kooko pooo ina i ko )»• ue mau makemake, oii tio kol ki nohoi kine tt Wihioe tttti, Pela pahi ? > '