Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 27, 16 April 1863 — PALAPALA HOAKAKA. [ARTICLE]

PALAPALA HOAKAKA.

Aloha maikai ia oukda a pāu loa, e ha kane, a.mo na keik» kanaka maoli e noiio la ma na aiua o Kalihikai, a mc Kaliiiiwai. Ua ike onkou uii kuai mai nei au i na aiua, kahi a oukou e noho nei, aka, aoie no oukon i ike i ke kumu o ke kuaiaoa. Aole loa au i kuai i keia mau aina i mea e hookuke aku ai ia oukou, a e hookaumaha aku ai hoi ia oukou, ♦ aka, ua kuai no au i mda e hana a e kokua hoi ia otfkou, ina nae e hana maikai oukou ia oukoil jho, me ke kokaa aku kekahi i kekahi. Ua ike au l»eilihune kb onkou* ā nfe minimina lōa no au no ' ko oukou. ilihuue aha. Aka t heaha la ke kuinu o ko oukou ilihune, aole anei maluna o oukou iho ia hewa ? £ hai aku no au iā oukou : (Ja ilihune oukou no ko onkou hana ole aua, e like me na kanaka ma na aina naauao a pau i hana ai. Ina e hana uuku oukou, aole loa e loaa nui mai ike dala ; aka t ina e hana nui oukon, he mea akaka k& loaa nui aua mai o ke dala. E hoike aku au ia mea a akaka. No'u no ka aina o 44 PrinceviUe £state," a me ka aina np Mr. Oharles Titcomb mamua, a ikuai ia tnai nei 6 au. Ua hoolimaliina no au he kanalima waiiine maoli, na kamana, na masona, na amaru, na kupapuhu a me na luua, a me na kanaka kmnakahiki he 160. Ua uku no wau ia lakou ma ke dala maoli, i ka pau ana o kela mahina keia mahina, he 25 keneta no keia la keia iā a lakou i hana ai iloko o ka mahina. A mai loko tnai b keia mau keneta he fcs, aa kiiai no kela kanaka keia kanaka i kaua ai ponoi. Iloko o ka makahiki 313 la i kupono i ko kanawai ke hāna ia. Aka, he māu la ua no, kupono ole ke hanā ma na inahina. No ia mau la uā t e lawe ,he 63 la, a- e kōe anā he 250 la hana. 0 na kanaka a pau i loaa he 25 keīa la keia la no na la he 250, 6 loāa ana ia ia he $62.50. E hoomaopopo auanoi onkou, he hiki no ia oukou a pau, i hiSi ke haha, a ua oLholu hoi e haua, ke loāa ia'u he $62.50, inā%a manao onkon e hāna. Aole anei e oi aku kamaikai 0 ka hana ana, me ka loaa mai he $6&,50 i keia makahiki i kēia makahiki, mamua o ka moe a)iaa pau ka la maluna o na mo6na, .e pnhipaka ana, e hiapioe ana, a e komailio ana, me kā loaa 010 mai o kekahi inea e hookaa aku ai i ko oukou mau uku hoolimālimā, ko oukou mau auhau, e kapilipili hou' i ko uokou mau hale, a e kuai hoi i ka ai a me ka lole no oukou ilio ā ine kā onkoo māu keiki? B nana a puui o oukou iho, a e noonoo no iho. 0 na kanaka maoli a pau nana i me ka mea kapono a ke kanaka e hanā āi, a i malama hoi I kana mau daia, e ike āuanei oukou he ināikai kona mau aahu, he nui koua āi, ua ola loa oiā, he olioli a he ikāikā hoi kekahi. Aka, e nana akn oukou i ka poe hana ole, e hoho hoopalāleha ana. fc £ ike auahei oukou, he weluwelu kolakou aahu, ua wi ka opu, he maimai, wiwi, a he uawaHwali hoi lakou. Alailā, e naua akn oukou i nā haole pa&hana a me na paauā e noho la iwaena 0 oukou. Mahea la oukou e ike ai i kekahi o lakou e noho ana ma ka haie maikai, me kte kukā maikāi ma kona kua, a me k&ua wahine a me na keiki i hoolako pono ia i ka ai a me ka iole, ke oie oia i hana, hana ikaika, a me ka hana kikoola oAp hoi ? ī»ia hou, maheā la oukou e ike ai 1 kekahi pāahana a paaua hāole pahā, ina aole ia he mea ona ino in»«j naua i hana niaikai a me ka haua mau, i nele i ke dala ole ma ieonā pakeke, a to6 ka hale ole, a inekā lole maikai ole, a me na mea maikai he noi wa|je? Ē oukoa i ka'u, ua like ko oukou o«o me ko ka haole anokamka. 0 na mea a onkou 0 ike aku ai ia lakou e hana āna, he hiiu no iā onkou ke hanā, ina nae e hoao oukoa e ao aku. J£ Uke me ko lakou ikaika ā me no hoi ko oukou. I In* e hoolimaliaia i&, ma ano hoopaa, i ka oukou mau keikikaae i na na masolaā» oa amara a nie kup»p«lMi, iloko o kekaiu mau makahaki, e Ulg no be poe kamina» w«ona, amara a me ke a e loaa 00 īa laieou i ka uku fske!ā ioā māmua o ka h&paha Hookahi uo ka la. UaMke po oukou, o kz o4a mau āa^ua

ot loa ku lakuo aka iniweaa o ka aka o ka paaaa mahiaaaii, pciv kaikai ak#as», poc iaiua* » mc na mea iioukek kaaakana. No ke «ha ls eao ole ai k* ookoo niao kelki kane i fcc§» m*ti oihaua, a ma ka hana eleu e )o«a ai ka nku e like ine ku ua paa(«ana ha«> : h% ka poe wa!e m> i hana iua ia tnau oihaua i keia wa, kue nae kekahi nma tnca kakaikahi !oa ? O ka uukou man keikikan*, mai te»pe o ke ao ana o keit mau oihana, ina e haua maikai Ink'/n iiu'a e like me ko ka !tana a ka haole, e like hot ka nui o na }u>ra iloko 0 ka la, a me na la iloko o ka inahina a ka haole i hana ai, a!aita, e nku aku no au ia lakuu e like me ka uku ana i ka haole, a e lilo uo ka hana i na kanaka inaoli, oole i na haole. Ua olelo aku nei an, ke hwlnnalima nei an i na kanaka he 150. I mea e mahi pono ai i k«/a tnau aina elua, e houlimaUma koke paha au i 200 kanaka a oi ae. ln» e ukoia lakua ma ke ano a'o i olelo aku at mamua, alaila, e ukuia uo i keia rjuou kanaka 200 he $12,500. # Ua hoolako keia ihan kanaka 200 la lakou iho i ka ai, a nolaila, e hoolih» no lakon iloko o ka niakuhiki hookahi i $3,000 noka poi, ia, uala maoli, inea ulu, puaa, inanu, huamoa, wain t waihaka, &c. Auo la, no ke alia la e loaa ole ai na oukoa iho i keia mau dala a pau !oa i kela makahiki keia makahiki, ma ka hooula ana o keia muh inea maluna o k</u mau aina, a e kuai akn hoi roe ko'u niau poe haua 1 Ua noho no oukou makahi kokoke, a ina e holo pono ka hana ma ko'u mau aina, i ko'u wa e ola ana, e loaa ana no ia oukou he inakeke inaikai a me ke akaka hoi kahi e kuai ai i na mea a pau a oukou e hoonlu ai i na makaliiki a pau. Ina e hapai oukou i keia liana, e hoolimalinia aku ho au ia Oukou, no kahi uku nlama a olnolu loa hoi, i na apana ain& inaikaf a pau rualtina o ko'a niau aina, koe nae na awawa, kahi au i kanu ai i ke ko, ua kokoke 8,000 eka ka nui i ko'u mauao. E hoolimalima no au i kela ohana keia ohana, no ka uku oluolu' loa, he 20 a 30 eka paha o ka aina maikai loa ho ka palauia ana, aia a loaa niai he inea hoopaa e hooia aua e inahiia no ka aina, a o ka poe hoi e noho ana ma ka aina. e hana uo lakou i ewalu hora i kela la keia o ka makahiki, ina aole he «a, a he inai paha. 0 ka poe paaua ma Beretania Nui, ina Ainen'ka, Farani, Geremania a me na aina e ae, ua hana lakou he oi ae mamua o iia hora he umi i na la a pau o ka makahiki, ua maimaiole lakou, ikaika, uno olioli, ua loaa nui i na keiki, a o ka poe hoi i malama pono i ke kau wahi o ke dala i loaa ia lakou i kela makahiki keia makahiki, lilo ae la lakou i poe waiwai a me ke kuokoa hoi. O ke dala a lakon i malauia ai, lia waihoia iloko o rta Baneko Pakiko (SavingB Barikß,) a na loaa ia lakou ka uku hoopauee ma ia puu dala. No ke uha la e hiki Ole ai ia oūkou ke liana peia ? Mai oleIo oukuu, Aole o inakou na Baueko Pakiko. He oiaio ia ; aka, na'u no e alo ai i keia pilikia. i mea e hookouokono ai ia oukou e iu>ho palaualelo ole, a nia* ke ano pakiko hoi, me ka inalaina pono i 'ka ouleou mau dala, na'u no e lawe i ka oukou mau dala i hoahuia'i, a e haawi no au i ewalu bapahaneri uku hoopanee inaluna o na dala a pau i waihoia mai me au, a i kuu hope palia • a e hoihoiia'kh no ka puu dala a me ka uku hoopanee pu, aia a uiakemake oukon ia, ke hai niai nae i eono malama inamua. . E na kauaka Hawaii, ua hiki no ia oukou ke malama maikai i ke da)a mamua o na haole a pau, i kela makahiki keia «inakuhiki, ina pela ko oukou manao. Aole no i nui loa ko oukou lilo no ke ola ana e like me ko lakou, a no keia kumu akaka, ua hiki no ia oukou ke hoahu i ke dala, he oi ka nui inamua o ka mea e hiki ai i ha haole, iua nae e loaa ia oukou ka uku e like ka nui me ko lakou uku. Aka, aole loa e loaa aua ia' oukou ka uku e like me na haole, ke ole oukou e ao aku e hana e like me lakou, a hana loilii, a mau hoi e like rtie lakou i liana ai. Ūa hoike mua aku nei au i ka mea e hiki ai ia onkpu ke hana pela, ina pela ko oukou manao, a ina hoi oukou e hoao, a e hoopiipau hoi ma ia hoao ana. Ke olelo pololei aku nei au ia oiikou, a me ka ikaikahoi, e like me ka meakupouo i kekahi Kuhina o a me ko oukou Moi mai kai f a makamaka hoi o oukou e ake'nui ana 1 ko oukou pomaikai. 0 na makahiki he uhiikumamawalu o kuu ola ana, ua hookauwa ia no>i ka hana a Kamehameha 111., a me Kamehameha IV., i mea e noha ai lakou ma ke ano kuokoa a iue ke knikahi hoi me na Ērhepera, na Moi, na ' ftoi wahihe, a me na Peresideua o na lahui nui loa o ke ao nei, a e wehe ae hoi i na hihia ine na aupuni e ae. O keia .mau alii o na aina e, he. inau maka-: maka lakou a pau o ka Moi o ko Hawaii nei pae aina ; aole no he; enemi kekahi o keia inau alii ia iti ; ha kuokoa a nialuhia hoi ka Moi i kona launa aha me na aiha e i keia manawa } a o oukou hoi kona mau kupa, ua maluhia hoi oukou, aoh£ inea naha e hoopio mai, a e hoohui aku paha i kekāhi aina e. Nolaila, ua pau ka'u hana i keifc Aupiini, ua hiki pono i ka Moi ke hookuu aku ia'u mai kona kūlanakauhale alil aku, aia a hooponopoho ia kekahi mau mea e haua ia hei, aole nae hem'an mea kue ia, heanoiauna ottioiu nP. O kēiauiau ineahoi, a e wailio anai keia Aupuni ma ke ano he oi ae P ka maluhia mia kona kuokoa ana a ipe kona launa ana me na aupuni e, maihua o kekahi lahui e ae ma kft honiia nei, ao)e no e liuliu a e hooholo Ipa ia no ; alaila, ke nei o ka Moi t e hoomanao ana, iia hana mau au nona a me ka Moi i haīa aku &ei no na ma kahikl be amikumamaw«|u, e ae inai no oia ia ? u e hooiaa i ke koena o ko'u maa makahiki, i ka hoao ana e hoopomaikai ia oukou, kona mau kupa a keiki hoi. j O ka iini o ko\i naau t e noho a e make lwi iwaena o oukou, a kokoke hoi ia oukou ; a ina e ike aku au, mamua o ke paniia ana o ko'n mau maka iloko o ka make, be mau hor neri—a ina he mau lamani, he aho ia,—o na kane, na wahin<- a me na keiki Hawaii, i fcoo-, liloiaai he poe n&nea, maikai r noho pono a moekolohe ole hoi ma ko*u kokua ana aku ia lakou, aiaila, e make akn no au e oliPii ana iio ka ? u hana ana he hana maikai imua o ke Akua, no ka meii, be aloha ke Akua. Ua aloha aku oia i ka poe i aloha mai ia ia ; a o ka poe i aioha i kana mau keiki, & o oūkou ho ia, ua aloha i ke Akua. Ke hai aku nei au i keia mau huaoielo ia oukoa i mea e kanalua ote ai oukou, owau no ko oukou makamaka, a i manao ao hoi oukou, owau io no ko oukoa makamaka ; a no ko oukou hilinai ana mai ia r u ma ia ano, e uoonoo akiahele ai oukou i ua oieio ao a'u e hoopuka aku nei imua o oukou iloko okeia Palapala Hoakakai mea hoi e heluhelu pu a e kuka pu oukou oo ia mau olelo;—aehalawai oukoia a pam ioa me a ? u i kekahi la* i ma ka hale o Mr. 4ohn Kellett, a na'u no e | hoolaha aku i ka la e halawai ai mahope ko-1 ke o ko'u hiki ana aku ma Hanalei. U a |

ae mai ka Mui iii r a e heīe aku imna u oakoo, %k« ka!i wstk* iiei, »ia a p®« kekalu mait ba I» aupem.alaila, e holo ako, Mahope o k» auna pu iua, a m#? ke p« me uukua a p»a, i akt«ako«(s roa k* b»le o Mr. Kd(ett, ui auuiio aa e hele e Unn& me oukou iloko okv uakou (nan lt*le noho ; e naua a>e k«/a m«a maka ibo i ke auo o ko onkon ooho ana, i ka mea e pono ai i ka hoo* i i' uui aua, a me ke auo ula maikai o kj oakou tbau īiale, e lauoa oiaulu me ka oukoa inau wahiue a me ua keiki, a e ike hoi i ke iao o ka ookou haua aua aku ia lakou ; mahope o ka tke ana o keia man niea a pau r alaiia, e 1 hoike ako ia oukou i ua mea e pomaikai ai i ia oukon a me ka oukou mau ohana. | la aole i laweia eke Akua nana iho tko | oukou Alii opiopio, ka Haku o Ilawaii, iua !a ! paha ua he)e pu aku maua imua o ouku». ; L*a hoomaoao paha kekahi o oukou i ka ike ! ana iaia ilokooka Halepule o Mr. JohiiBtou, ' oia a ine ka Moi wahiue, a owau hoi kekahi, | iloko o Okatoba f 1860. Ua kapaia ka inoa o | kuu aina o " Friuceville" i hanohano ke Alii I keiki maikai. Ua mauaolana loa au, ina e I ola ia, e hele pinepiiHi ia ine a'u ma Hanalei. | Ia oukou no ka Palapala Hemolele Hea- [ ha la ke kauoha muK a ke Akua i na kana- ! ka ? ■ Eia 110, e hoohua a e hoolaka. E heluhelu oukou no oukou iho ma Kinohi, Mokuna 1, 28. • Ua aloha iio ke Akua i na keiki liilii. Ia oukoa no ke Kauoha Hou. £ heluhelu oukou i ka mea a ko kakou Hoola lcsu Kristo i olelo ai no na kuiki liilii, aia ma MatAio, Mok. 19; 14. Mēnei kana • " B kuu maioukou ') na kamalii, ine ka papa ole ia lakou i k& hele mai io'u nei ; uo ka inea, no ka poe e like me lakou nei ke Aupuni o ka lani." Xolaria, aia no ko oukou Alii opiopio iloko o ka laui, uo ka niea, ua aloha inai ke Akua ia ia/ Aka, aole,no i lawe ke Akua i ko oukou Moi loiuni, a ine ko oukou Moi wahine mai ooukou aku, no ka mea, ua alolia inai oi» iaoukou. 0 |aua no na Mukua, a o oukou hoi ha Keiki. E hoohauoli ia no ko laaa uiau naau alii ke ike aku laua. ia oukou, ka oukou mau wahine a me na keiki, e noho ana me ka hauea a ine ke kuonoono Oia iio kahi kuniu uui o ko'u inakemake e hoolilo ai ia oukou he uanea a ine ke kuonoono hoi, ina he inea ia e liiki ai ia'u. Aka, e makehewa loa no ka'u mau haua a pau ke ol& oukou e kokua ia oukou iho, ke ole hoi oukou e hoohiia a e hoolaha, e like me ka ke Akua i kauoha uiai ai ia oukou, a ke ole uo hoi oukou e aloha akn i na keiki a oukou e like me leau Kristo i aloha aku ai ia lakou. £ hapai hou oukou ike Kauoha HoUe £ hēluhelu hoi i na pauku iU. 20, a me 21 o ka Mokuna 5 o ka Episetole a Faulo Heniolele i ka Galetia. Heaha na hewa nui elua a Paulo i waiho ai ina ke poo o ka papahelu o, na karaima, me ka i aku, o na rnea e hana aua ia inau inea, aole loa lakou e koino ko oke aupuni pka lani ? Aole no au e haf aku ia mau karaima elua, o manao auanei oukpu e hpahewa aku aua au ia oukou. £ huli hou ae ike Kauoha Hou. £ heluhelu' oukou i ka mea a lenu Kristo i olelo ai ma ? ka pauku 41 o ka Mokuna 25 o Mateo inolele. Malaila oukou e lohe ai uo kela wahi weliweli, kahi e hele ai ka poe i komo ole iloko oke aupuni oka laui. Ena kane inai-e a me na makua hoi, ua makeinake anei oukou e hele ka oukou mau wahine a me; k4 : oukoa man kaikamahiue./>iloko o ka I mau ioa no ka hana ana i na ino mua q\u»% papaia e Paulo ; a ua makemake anei ou-. kOii e hele malaila, a ua akaka l6a ko oukoa' hele ana ke kokua aku oukou ia lakou maka hana ana o keia inau mea ino wale t Aole no e hiki ia'u ke manao he noonoo ole a makapo hoi oukou, i ko oukou mau pomaikai iho, iloko o keia ola ana a me kela ola ana ma kela aoao o ka īuakupapau, i ae waleaku a kokua aku oukou i ka hana ana o keia mau hewa, a e loaa a e noho ine ka palaualelo ma ka uku o ka hewa, a ua olelo inai ka Palapala Hemolele, o ka malee ka uku o ka ; hewa ; a, o ka make aha, e na makamaka ? o ka make o ke kino a me ka make o ka uha- j ne a mau loa aku, a me ka hoopai ana iloko o ke ahi aa mau, a in&u loa hoi ! lna lie mau poe ino o ia āno iwaena o ou-" kou, ke hai aku nei au, he poe kauwa Jakou | na ke Diabolo ; a ke hai e mamua aku nei I au ia oukou, ina e kauwa ana lakou na ke j D«abolo f aole no aii e oluolu k| noho la-' I kou maluua o ko'u mau aina. Aole no au e kokua iki aku ana i ka poe ino o ia ano ina aole e hiki ia lakou ke haalele i ka hana a. Sataina, alaila, e hele aku no lakou ma kekahi ania e e liana noiia ; iio ka inea, maliina o ko'u mau aina, ua makemake no au i na kane a me na wahine wale no, he mau kauwa na ke AJcua, a i makau i ke Akua, a i mahalō āku i ka Moi. [ Eia ka hope ; ke olelo aku nēi au ia ou~ kou, iaa e hooinau mai ke Akua i kuu ola, a haawi mai hoi i ke dala e pono ai, ke manao nei.au e. kukulu he hale pule kahi |a oukou e hoomanā ai i ke Akua, he hale kulā kahi e ao īa ai ka oukou mau keiki, a He bale maikai hoi oo'u iho e noho ai ; a ina he mai ko eukou, pa'u no e halawai aku me oukou, a e ; hoolako aku hoi i na iaau e pono ai. " £ na makamaka, ua hai aku nei au i ko'u mau mānao ; e noonoo pono ia, e maoao/a e hanā nia ke Ano kupono'i ke kanaka no ko oukou pomaikāi iho. R. C. Wilue. Honolulu, Aperila 6, 1863. *' I ke kakahiaka o ka poa kahi bora ami, e holāāku āoi kā moku manowa o H, B. M r t mokii Heeāle mai keia awQ ako. Ua nui ka makemāke o ha'lii o (ana o ea mokn ner i ke ino o ko Hawaii nēi kānaka, a me ke ano o ko lakoa hookipa maikai ia ana. E holo ani". oia ma ka mokupuni Fanoina, a māiiaila aku Hhikima Enelani. I keia man ta ( e hoomaka ana oia e ana ike Awa o Honolulu nei,, no ka mea, āole i anā pono ia ekā poe holo moku a pau i hiki mai maaoei; aoie no hoi he pololei oni palapalā holomoku a ke !C&aiadoa Wilkw i hana ai. Aele i Apiki! Aole i Apikl!! Aloha kāiia.* Ua ike au i ka olelo aJ. W. Kaooohi, mā ka nāpiāpa *• Kuokoa" buke 2 f helu 10, o fca la 7 o M«rcb, « olelo ana, he kM ā kā apiki, ka mea nona ka inoā maialo iho nei. i ke kuleana "aimt o Kapakoakuu • waiho ana mcx Wainaku, Hilo. Ke hai aku nei au i ka poe e naaa aaa i ke kino o keia nupepa, aole i pololei ka olelo aJ. W. Kaonohi, e pane oei ao"o, mai ka mua aka iiope o kana kakau manao aaa. Ua kuai mai o Kapakuakini ia Mailo» a tce i'o, • ua lilo ioa ia maoa, a me na iwoiliM o maua. A. W. Kahiuuuhm. Hilo, Mar. 24, 1863.