Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 27, 16 April 1863 — Palapala Hoike a Dr. Hiilebrand no na mea i hanaia ma ka Hale Mai o ka Moi Wahine, a hiki aku i ka la l o Aperila, 1863. [ARTICLE]

Palapala Hoike a Dr. Hiilebrand no na mea i hanaia ma ka Hale Mai o ka Moi Wahine, a hiki aku i ka la l o Aperila, 1863.

Imua o ovkou t e na Kahu 6 ka Hale Mai o | ha Moi Wakine:— Aloha oukou: Iloko o na mnhina ekolu 1 hala ae aei, mai ka la I o lanaali, a liiki » ka la E o Aperita ca kikaaia ma oa bake 448 inoahoa, oia hoi | ka poe i kakau ole ta ko l*koa mau iaoa ma- | nuaa; oo ka niea, iiiae iapaauia kekahi a ola , ! a hoi i kona wah!, a mahope loaa hoa ia ta kaT' mai, a komo hoo i ka Hale MaS e lapaaa at ( alaila, aole ao e kakaa hoa ia kona inoa ma ka Boke, aka, na kakauia nt mea a paa e pili aaa i ka lapaau ia ana īnalalo o kahi i kikaa moaia'i ka inoa. He mea keia e papelua ole ai ke kakau ana o na iooa. O ka ani ona mai i hele kīno 1 ka Hale e noi oi e kokaa,: kela la i keia b t aa like me 13,a i kekahi mau la he 25, a i kekahi hot be 30. He 73 na mal i hooaoho k ma ka hale, 9 6 lakoa % make aka !a, a 1412 haawi ana i ka la»o, na kakaaia , hoi ma ka Bnke; na like ia me !5 o ka lahookahi. Ua oi loa aku nae na laaa liiln i kakaa ole ia, a i haawi ta hoi namali o ke kaaoha waha a ke tCab<ma Ke manao nei au, aia a hiki i ka halawai makahiki,, na helee aa i kahi e»oolaila, ekoor poka aaanei aa ma kew palopala, i kekahi maa manao e pili a®a i ka «ooolelo o ka Hjble Mai, a»ai ka hookamu a» ma ka 1« l o Aagate, 1850, a bik< wafa i keia «aaiiawa, o« 3 makahiki me oa malaaa 8- Hoko oia manawa 6,063 ka owi o na kanaka % hele ma> e {apaaoia. O kekahi o kew poe, aa hele hou mai e lapaaa oo kekahi m»> hoa, a nolaila, pono pah« ke olelo, o ka srai o oa mai i l»|»' auia, oia 7,500Iloko oia manawa, a« kakaoia ma ka Ra« ke, he i6,49fi Hs*«ri ao« o ka !*au, a e hiki oo ke manaoia, oia uo ka nai o ka poe i noi mai. I kekahi poe, elua haawi aea oka Jaaa, aka, oa »»i ka poe laa» i liaawi ole h ka laaa hou, oka !asa k&hiko wale m; kek»bi, o ke ! oki ka mea pooo, me ka hanai oSe s ks iat», I a o kekahi, ua ao ia ma na roea ai me ka la.

liela he 16436, « »< Hke iipe 12} »«* kela hein be 16,496, i «• iike » roe I2| b<> ***• U k«a k. Man* )c Sib«ti% o w Dui «nile oo tiai haoai ia. Mib b«le, ot hpooolio lāa» ō*«i 612, (ig 91 o Ukem be poe t»oie. ««k® ® *«» 612, tta make b« 84. O kj nai o ka poe t make, o« liele mai Ukoa me ke mti pilUkia lo« i fetkt ole ke ho«l«, om hofcke akepao, |kft opanhao, ka 1010, « peh akn- oo ita raai i mak* at m haote he 1% « »*«*<> k*faaka mioli i make, oa ooi P« ka poe i n«waifira(t ī k* »a t !a#eta »•* aL JESa ka ano nai o oa raai i okiia: 2 titaA i okiia. 20 Oki ana o oa liōia, oa maoamana <nra«ae, a rae na \m w«wae. I Nakiia'oa o ke aa oui o ka ai. Ji Hmhoiia'iia o ka naau i poka t waho Oki aaa o kea olanā. 1 Oki aoa o kea olalo. ' 2 Hana ana i waha i»u. 8- Oki ana o ka maka i pau ai ka makapo. I Oki aoa he puu iloko o ka maka, 6 Plesygttim. 3 Oki ana o ka elemu. 1 Oki aaa o k& leheiehe. 2 Oki aoa ā kaawale ka ptiu ma ka iha. 9 .Wawae kekee. 2. Koli kekee. 3 Lima kekeeī 2 Oki an& a kaawale bk opea 8 Oki ana he puu aui ma ka wawae. 2 Oki ana he i>tin nui ma ka ai. 2 Oki aha he maū puu līiilii ma kela wahi ō ke k'ino. 20 Oki poepoe atia< . 30 Okiiā'na p ka elemu. I Hoopau ana i ka io ō ka ouwai mimi. 3. Hoopeu ana t ka ilikona o ka elemu. 6 H<«opau ai& i ka ekewai o ka mai o na wahine. Ma keia, e hui ai i na hana e ae ma ka hooponopono ana i na- lala haihai, ke oki ana i na iku u* pat«, ke oki ana i taa mai hehe ma ka elemu, a me na mat hehe ino e ae; iloko hoi 0 keia, he mau mai i anoninoni ke ola ke oki ia, aka faoi« i ka hana aoa» ua ok maikai mai. Aole paha i hala kekāhi īa t i nele ke okiia o kekahi mai o keia ano, Ma na niēā f hoike iā mālaHK āe tiei, e ma* opopo auānēi iā oukoii 6ā poihaikai i uīu mai mamuli b keiā īlale Manāwaieā. He mau pomaikāi hapa paha* akā, ke manāo nei au t he mau pomaikai hūi, ma ka mānao o ka poe 1 ike lea ihā ke ono oka hoho ana 0 nā kanaka Hawāii i nihami&ā ia. He tiāāhpo, a he hoomanamāhā ke kanāka ihāoli, Uā āb iā e na kahuua kahiko, ma kā hōoīhahā fralē no e ola ai na iiiiāi, holāilāi aohe i la.na nui .konamanao i kā hānā lohi, me ka hoomana ole o na kahuna haole. 3 A ua ike hoi «i aku ke aka : oJā haole^ o kohā akamai iho ma ka imi waiwai ina, a me kā hanohano, nolaila, aole oia i oluolu i kā kā haole mau hana, ā me konā thati āno. Aole nō hoi i hoomaopopo koke ke kahakā* he Hale keiā, e haawi wale āna i nā pomaikāi i ka lehulehii; he kānalua ko lakou ikinoht,e hoouku ia ana lakou nō kā lāpāāii ana, ā inā kā maiama anā iihko 0 keiā Hālfe. I kēiā wa nae, ua pau keia kanalua o nā a ua .emi hoi ko lakoU makau inā kāhuna hiole. (3 ka hilinni anā i na kahuna kāhiko t aolā no i pau ia, aka* o kā hilihāi āna i na kahuna hāolā, ke iiele nei i kā mahuahua. Uā hiki rtrt iā kākou ke koho 1 ka hopābtt o keia hoōlōliāha o ka ini&āo o na kaliaka. O nā kāhaka maoīia paii a'u i Jke ai ua koeāo i kā Hālā Mai, ā hemo hou ae, he makemake nui ko lakou e kemo hou iho, ke lokā i kā ihai. Eia nae kekahi piīlklā titti t loāa ftiā ka hooponopono ana i ua Mate Māi la, 6 ka ma> huahua tlā o kahi puu dala. Oa maikai a hanohahō ka Hale, aka, ua hemahemā hoi i na lako hāle. He ]pāpa wāiholoi, ā waiho pu ana me kelā ā tafc keiā ā ōia Walā ho ka papa ai'na* kahi waihona lole, na omole laau, a me tia ipii ho ka hōloi ānā t bā inai; aoīe ho> he wahi hoko kua ē nbho iho āi kā ināi. Uā hwamakaulii mākou nō nā mea at, aka t ua haaSek» makou iā ano, ho kā theā, ūā kapāiā māi, he "Hale t hoo|iōlolt iā nā lekūlehu oloko." fiiti wale no ka |»ob ponoi o kā Uāle: Ke Kāuka; Mr. Langherne, (Kinikake, oui bo hoi ke kuene, ka meā nana e haatn ki laāu, a he kahu māi bo hoi;) he kuke* eluā kamaHi, i ft»āā ole i ka bōho me ka ohana haole. I na inanawa a pau, mai ke a hiki i ke o tta māi e lapaiii ia ana ināloko o keiā hale; o ka nui o lākoīi, he poe i āō ōle iā i ka hooponopono a ine kā hōomaemae ia lakou ihO} iiōlaiia, e ike aiiahei oakou, uā laWa ole ka pōe tawelaw« o keia hale ba hana i hōoili ia maliina o )kkoti, Aolā W i oluolu kē kiiiaka māol» ke kau maluha or«& ina ruta hoopololei, a t ole 6ia i ōluolu tbā kanā noho ana, alaila āole oiā e iaākemake e kōmo m»i * kā Hala Maii Ina pahā ua mai kekahi wa«aāra» alaila o kā hoho pii o ke ksne ka p6> ke R>h>ko o ka h%le msi,a pfet« hoi ini ō ke kaaa kai a!atia makemake kā wahine e noho pu. A iiia hē *āhi makuahine hāna kekahi mau keiki iiilii ka me?a i mai, aīāila ua lawe pa meiā ka muii loa o fiiāaa «aāa keike iloko o ka Hale Mat. no ka mea, āohe »ea ma kā hale aaiiā e a Inā febi kekahi keiki t ioaa kā mai a lawe ia mat ta makoa e lap*«u, alaiia iia hele pn ib«i na makua a % *lua e ēōhō pa. fce j a poe a pau iloka o kā Hale (na )&«* nae kā lakoo ai ka ia) a o ka em o la lawe p,» nai me ka «aoenā e haliiia t%ālāiō iaa kt papa a eaae i ka pa No keiā mna ®e», hā aneaāe haaaaele kekalii laanawa. Eia hoi kekahi, o ka poe ilihone, Me weluwelu t hela

«ii » makoa ne«, na wst la e hoolako n bkoe t ka loie be» ? tM* ka mii aohe a mak«« peo dala. Ua o|elo kekahi poe» aole no i maenaae ka Hale. Ua maemae no, ifokt» o ka maaawa pokule, oia hot ke kakahiaka o kela Ia kei» la. aba f pehea la e miu ai kona maemae ana a napoo ka ?a ? loa e maoaoia e mao ka maemae iloko o k« Hale, alaila, eia no ka pono, e hoolimalima mat£ ia ī kekahi haole, a ē haawi ia ia ta hana wāle iio, o ka hoo> maemae, a e kii pinepioe i ka poe pghft ā me ka hamo puna. Aka, ea, ina i olelo ia ua pelapela ka Hale, alailā, e hiki no ia'u ke hoole, āole ōiaio ia olelo. Ma na ano e ae oo hōi, iia ike mākoo i ke pilikia no ka bapa ōke dāla. Ilōko oka makahiki okoa, t hāla aku nēi, iiā koi pinēpine au ina Raha, e hooka Wale ae i kekahi mea ino wale, nana i hoopihā ai kā Hāle, ā me nā wahi e ae e kokoke aha i kekāhi manā wa, me ka makāni pilopilo loa. Oiā pahā ke kumu i ulu niāi i na olelō ōiaio ōle i hai ia maluna no ka pelapela okā Halē. Aka, le no i lawa ke dala o ka waihonā ma keia hana. Eia-hoi kekahi, aole no i makaukau no ke kuke ana, a me ka hoomahanahana ana i ka wai āuau no nā mai, iā meā aku, ia mea aku. I keia mnnawa, ke hōopukā aku nei au imoa o oukou ā me ka lehulehu. i kekahi meā i pili pono oie paha i kōiā olelo hoike, he mea nui lōa no nae. feia ua m»»a nui la, 0 ka laha anā i keia wa ō ka mai i kāpāia e na kanaka maoli, ika ' mei pake. ,J Ua nui nā tnai o la ano i hele mai io'u nei e lapaaii ai, aua maopopo no ia'o, he oiaiō no, o ka mai Upero no keia ō ka āōao Hikihā o kā hoiiua ne», oia hoi o Aaia. Ko ko'u hana piuepine anā i keia inai, nolaila, iiā akakā no 1 manaō, he niāi lele. t*a ike nō au, iiā hoolaha iā keia mai mā kekahi kulanakauhaie mai o ke kanakā hōokahi, a lō:iā no i ka lehuiehU; Noiailā, he mea pono ta kakou ke hōōiiiākaukāii i mea ē kinai ai i ua liiai ino nēi. lloko o k«-ia makahiki i hala akō nei, ua hooliio au i ka hāiē lāaU e kokōke aha t ka Hale Mai, i Wahi āraiho ai i hā *' māi pake," ā ua ōlUolu kēkāhi ō iā pōē mnihUH okā lapaau ia'nā.' Na kā ahaolelō ō ka inakahiki 1864 e imi ā e hhōhōlō i kekāhi kānā#ai ē hookawāle āi i ka poē i iōaā i keia ināi. Ēia hdi ieēkāhi pilik: nui ; o ko kakou Jnelē i kā hāle kupōnō ōle e waihō āi t nā mai pupule. Ua noi pinepihe iā makou ē īawē i hā pupule, ē mainmā ia'i ilōko ō ka Mālē Māi, āka, āōlē iiiakōU i āb i ha pupulē inō, Ō hāuhaēlē kā Hhlō. O iiā nUi o nā pupulē i kēia #ā, Ua malaUiaia inā kā hālewai, ā iiiā ka hale paahāo ma tCaWa* kahi hoi ē hiki ole āi lapHauia. n He mea ia bjtiui *i sljb mā* huahiia ai paha ana. Mā kēiā, kfe hoike āka fiēi au ua pomaikai kā nate ft!ai mahiuli o ha hānā ā kā pōe hui i .kapaia "Ea Poē Wahinē Hōomanawaleai" tJā oi aku no nae ka ik&ika a me kā haōa lokōihāikai ā kō kākou Moi Wahinē hānohanu. Ffe mea mau iaia ke hele ināi ma kā Hāie Lāpaau i kela ia i keiā la, e lawe mai āt ī ka poe e ike paha i kā poe e wāiho āna i ka mai. ina paha pēla kā hāhā ana ākā lehulehUi alāilāi Uā hoio pōbo kahanā hoomanawaiea. Ke haawi ākii nei an i ko'n aieha i na kahuna lāpāāU b kfe nō ko lakoU kōkUa ihāu ānā iā'u mā ka'u ōihāōā, i nā irtanawa a'u i noi aku ai ia lakou. ■ Nō kēkāhi inau kumu pono* boiaiia t ē hookāāWāle ānā ah ia'u iho mai Honolulu aku, no bā malamā teono, nolaiiā) ke nonoi aka nāi aU iā oukōii e bā kahi, e hookuu ināi ia'u no iā māoaWā, ā hōi māi āU; ilōko ō keiā b\au ināhihā ē htki ibāi āha, āōīē ho e nui aba kā mai, e likē me ka Wa hooilo, a Uā ikē mākōū Ua ēihi loā kā pōe kii iiiāi i īaāii ilokō o kā frā okē kāu. Ano iā meā| Uā hikt paha kē hookuu iā kē kāuka māU* Uōkō o keia ibānawai Ina tae oukou i ko'u hele, ālāila ē hoōhōlo ōiikoii, inā paha na'u ē kōho i ko'u pāhihakahaka, a na oukōu paha e kōhh. Mē ka thāhālō, Wāi HiLtEßSāith.