Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 13, 30 March 1878 — HE MOOLELO -NO NAKIAI EKOLU. -A ME KE- Koa Opio Wiwo Ole! ATAGANANA. [Unuhiia e kekahi peni manawalea no ka Hawahiwa a ka Lahui Hawaii.] [ARTICLE]

HE MOOLELO -NO NAKIAI EKOLU.

-A ME KEKoa Opio Wiwo Ole!

ATAGANANA.

[Unuhiia e kekahi peni manawalea no ka Hawahiwa a ka Lahui Hawaii.]

MOKI'NA IV IIHI.U . r ). OUA hainaku iivi, na kiiiohiuoliiiii me na lopi si!ik;i a „,e na lihilihi o U |a ; a l\o knliumu nuv na kihi f.ha. Lahui mai la n Arumis i lui hainaku, a piuu' iimi hi ki'kuhi o na koa, o ka hainaka kona o Minlani do. Hoi» Tnu'v, u me ho nioa la oiu palui oo ino iaohoohala noi i kou n\au hora o ko auinoo, a n» ia lodo i lwawi nuii kola hainaka ia 00. Ka» pono niai la ko Anunis inau niaka niiiluna o Atagniuina, oiai ua lilo iho lu o At)igaiiana i onoini nona, a pane akn 'n i kokahi o na koa, ua kuhihowa oc o kuu lioalaiina, aolo no'u keia huinaka, a no ke uha la koia kooniinana i haawi inai ai ia'u i keia hainaka, anoai paha 110 kokal>i o olua koia liainaleu. A i mea o oiaio ai ka'u mau 01010, huki ao la oia he hainaka hou maiioko ao o koua «ke. Pihoihoi iho la o Ataganana no kona manao kuhiliowa, oiai ua iko aku oia he liainaka no ko Aramis, aka, aole nae oia 1 hoo|itika iki aku i kekahi niea e pili ana iio ia moa. Paue uiai la kekahi o na koa ia Aramis, ina aole io nou kela hainaka, alaila, 110 Maiiam de Bois Tr acy io no, a o ka oiaio loa, inailoko mai o kou pakeke i luuilo iho ai kela hainaka, ke heopuka noi nae oo nio ka inaoiiopo 010, a nie kou manao iuo ia'u, Ko hai aku nei an ia oe i ka oiaio, aole au i iko iki i keia hainaka, wahi a Animia. 0 ko'u manao tio keia inoa a kaua e hoopaiipiiu noi, e okioki ia i eha apana o kakon a pan eha, lioopau koke ilio la lakou i ka Jakon kainailio anu, u ina ka lulu lima aloha ana aku o na kon ekolu ia Arani:'s, hnli iiku ln lukoii il liuiilelo niai la iaiu, n liele akn la 110 hni o Anunis. la wa, linhiii aliii la o Aliigauiina ia AnuiiiK, n pane akn la oia, o ku ilio a o l'aue inai la o Araniis, o ao mai 00, a (! milii uiai i kon liewa iinua o'u. i\Ja ke kiiinu hea wmi e inihi aku ai iiu iniua ou, a nn ke aha la oo i hoole ui me ko'u iiian inakii ponoi au i ikeai i ka haiile ana o ka haiuaka mailoko nnii o kou pakeke ? wahi a Afaganaiia. Ki' hoikoaku nei au uie ka pololei, aole īniiiloko aku o ko'u pnkeko, wahi a Armuis. Ko hoopunipuni alua nei oe, wahi a Alaganana, J'j pono e ao nku au ia oe, i mnopopo ai ia oe kau mea e kamailio nei, u i oh;, e hoouna no au ia oe iuma o kekalii kahuuapule, walii a Aramis ' 'Ke inanao uei an. aolo e hiki ia oo ko ao ia'u, a hoouna lioi iniua o kekahi kahunapule, ke ole oo o pale nou iho iuo ka maka o kau pahikmm i leeiu inanawa, wahi a Atagauana. Pano*uku la o Aramis, ko haawi aku uei au i ko'u hooniaikai ia 00, aole anei oi* i iko ua kokuko loa kaua i ka hol.elo o Aiguillon i piha ino na koa o ko Uneliiiola, a ina e huki ao. kaua i na pnhikana a kiuia, alaila, o lelo mai auanei lakou malnna o kaua, a o oki ao i ko leaua mau poo, oiai, aolo au i makeuiako e hoonele ia ko'n mau poohiwi n ino koii poo mainii'ii ao o kuu lioouna aiui aku ia oe e hiainoo iloko o ka opn o ka houiia, n. ko uiakoumko noi au o helo aku kuua a nia kekahi wahi mohaiiii'ha.

, Ua pono, walu a Alayiuanu. A ku- | nou uloha ilio la huiu. j Pane aku la o Aramis, ma ka hori2 o ! keia la c hui ai kuua ma ku hotel«! Jmxenihoui'i!;. A lieie aku la o Aramis i ua ln.U'le la. a o Atajs:aiiana hoi, lu-le aku la ia i Cariiu's Dt'schanr, oiai ua kokoke <! hiki i ka hora p_' o ia la. 0 ua walii nei a ko kakou koa opio c. he.le Uei, ht! iiiamao loa mai ke kulanakauhale aku. Ahe liale e pili kolee ului , ana ina kekahi wahi halepule, aohe. puka aniani o ua wahi liale n.-i, a heuiioeehia kona naiiainu, „,e he mea la, he maii ineu weliweii l;ui hana ia iloko o kona maii keeoa, ua hoopiini iu ue o waho me ku ulu uahe.le, a ke nuna aku i tia laau maloo e kn mai ana, me he meu la, he uiau kii laau i haihai ia, A i ka hiki una aku o Ataganana i kuhi i haiia ae nei inaluna, kuni inai la ku wafi, a ko iho la ia o helu i ke ke ana, helu aku la ia a hiki i ka 12 lie. ana Ht! i'lima iiiinnte o ko Atliernoho anu ma uu wahi la, lioea akn anao Ataganana, a e noho ana oia nialuna o kekahi pohnkii, a i kona ike ana inai i ke koa opio, ku ui! la oiu Huna, a hele niai Ia e halawanne Ataganana, a pane mai la, ke kali nei au i ko'n mau hopo o ka liiki koke mai i keia hora, no ko aha la lauu i loihi loa ai. Ile muu hope ku ko'u, uohe hoi o'u mau hope, ownu wale no keia mailuna a lalo, u aohe uo hoi o'u mau hoalauna ma ke kulaiiakauhale nei o Parisa, hoq);ahi wale no o M de Treville, walii a Ataga--0 M de Treville wale 110 kou hoaloha, aoho iiK-a e ae o l'arisa nei ? wahi a Ather. Aole au i ike he hoalanna e ae, oia hookahi wale, wahi u Ataj>anana. E i ia mui pnha auanei au ho mea ai keiki opiopio ina wmu e pepehi al;u ia oe a make, aohe ou niau hope kupouo ehoike una uu make oe ma ku weleluu o l;u'u puhikaua, a iua e olulo ia aku e ko'u maii hopo ua make oe ia'u, aluila e pane mai palia auanei kekahi poe, ua alapoho ia oe o a'u iloko o ka wahi o kuu ])ahil;aua, walii a At,her. llc hoopau manawa wule no kena mau olelo au, e aho e huki ae oe i kau pahikaua a kaokao, u e pale nou ilio, i kan mai ui ka hanohauo o kan makakila maluua o'u, ina e hii<i ana ia oe ke hahau iu'u, a lie inanaolana ko'n, aole e hiki i kokahi mea i kukonukonn ka ehu ma ka lima akau ke hoao e hakaka, wahi a Ataganana. Kai no iioi o oe ka mea i eha lou ai a liiki i keia hora, no kou holo ]iiipnle ana mai e hookni iu'n, manuo nnei oe o knn liuia akau l;a mea nana e kiola ae i kou poo īuai kou pu-a-i ue ; lie hiki loa i kuu lima lienia ke ouou i kou poo e waiho maliiiia o keia kalma a kaua e ku uei, wa\ii a Aiiu'i'. lle nieu iinikehewa i ka poo i maa i ka lawelawe ana me ka lima akan l;p hoao me ku mea e uke nui ana e liakaka me liiua heina, oiai kona iima niakaukau ua uiili: ika ikaika. U ku uu-u kupono i ko'u inaniio, e hpepau i ku hakuka ana, a e lawi! oi! i keia aila e kau ina kon \va,r hi i eha, u iloko o na la okolu, e ola auanei koii mau elni. a ia wa kaiia e hakaka ai, wulii a A(ugauauu. U kau e oh.'lo nei, he olelo koonimana, aka aole e liiki ia'u ke kah no nu la ukolu, oiai, nu hooholo iho iiii, aole au e liaalele i ka'u olelo miia, a he makehewii wale no ke kali uua, i hukaliu, wale iio i kuu mau hopo inolowa, a ina u hiki īnai ana laua, ahula, e ao akn 110 uu ia lann i niuu hauwina maikai ine ka'u puhikaun, wu hi a AUier. A ikeiua uku la ke kino nui o Parthos e helo niiii anu, aluwa ae la o Atiiganaiju a ike iu Pavtho», liooho ae lu oia nio ka leo nui, o keia keoninianaae ka kekahi o kou niaii hope. Ae, aole anei ia i kupouo i kou manao, wahi u Ather. Aole i kupnuo i ko'u munao, a eia hon ao no keia mea ke hele mai nei, o Aramis no paha la, a o keiii ho]ie ae no keia ou ? wahi u Ata»uiuinu. Ae, uka.aole ia ho mou non e poino ai, aia mawiu'iia o ua koa ki.ii 0 ku Aloi u nu! ko i'lo uhi ua ike iH'iiiiikoii a okolu, ('ia hoi o l'-aillio!-, Aramis a iue a'u, wati i a A lhcr.

lle oiaio ia, wnlii a Atiiganuna. | la manawa hiki mai la o Parthos ma J;aln u Al:iganana ma e kn unu, u luln lima iho lu «,iu mc Alher, Imiiuelu konu poo u muia iiku lu i ko kakoU koa opio, A paue īnui lu o Ather iaParthoa, nie keia keoniiiiuna au e hakaka ui i keiu A me keia keonimana no hoi au e hal;aka, ai i ka hon\ I o keia la, walii u Parthos. A jiane mai la lioī o Animia, me neia heouiinaiia no hoi <ui e liakaka ai i kii hora 'A o keia la. He oiaio kan olelo nei e Arainis oka hoiii 2 ko kaua wa e hakaka ai, he 10 ae uei niinute i halu o ku honi 12, nolailu, e pono o Partho.4 ko hakuku me u'u i ku liora 2, ()iai ua iikoakoii_uiai noi oukou a ]>an i keiu manawu e na keonimana, a e kala mai oukou ia'u. Aole jiaha oukou i hooniaopopo ke makemake neiaue ike, pehea la wau e hookua ukn ai i ko'u aie ia oukou a ekolu, no l;a mea, o Atherka mea kupono e oki nina i kuu poo, »no ia kiunii, e pale oiikou no oukou ilio i keiu manawa, wuhi a Atagaiiauu. la īuanwa, liemo ae la l;u pahi a Ataganaua iwaho inai ka wahi ae. Pane mai la o Athi:v, (no ka ike ana mai i ka hemo aua ae o ka pahi a Atagunana mai ku wulii ae), he" hapaha hora o ka 12 i hala, ae nei, a he ke.u loa ka wela o keia la, nolaila, ke uiauao nei au e wehe ue i kou aahn koa, aka, e lilo paha auanei i inea e ae ole niai ai keia l;eonimana opio, ke ike mai oia i ke kahe ana o ke koko īnai ko'u muu wa'hi eha. He inea kauinaha io no ka ike ia ana aku o ke koko o ka poe wiwo ole e kahe mai ana, noluilu, he oi loa akukamaikai ke hoihoi iho oe i kau pahikaua maloko o ka wahi u e hookaawale akn, a ina aole ia i kupono i kou manao, alaila, e hakaka no au nie oe nie kou wehe ole ae i kou aahu koa, a me ko'u wohe ole ue no lioi i ko'u uiihu, wahi u Atacunana. . Pane mai lu o Pai-tlns, e nee mai oe imna, a e hooinunao iho oe, ke kali nei makou no lu> niakou uianawa. Pane inai la h,ji o Arainis, o Parthos, e hoopau oe i kau olelo, a e kamailio aku imua o ke keonimana nou iho, aole no'u a me Ather. Pane mai la o Ather', oiai oiaekn ana me ka mukaukau no ku ])ale u me l;a hahan ana mai ia Ataganana. Ua niakaukan unei oe ? E kali ana au no kou hai mai i kou makaukuii, wuhi a Atagananu. Aolo i halawiii ue na mukakilu a na kua khii ekolu ine ka pahikaua a ko ku,koii l;oa opio wiwo oie, lioea niai la kekalii mau koa o he Uadiuchi, i ulakai iii uiai e M de J usHac ma kekahi kilii ae o ku liale pnle. A ])»ne nuii la Parthos, o na keonimuna, e hoihoi oluu i l;;i olua mau pahi kiiuu iloko o ke (wahi pahikaiia) ei ue na koii, o ke U,<diuela. Aku, ua ike mai lu uu poe kou nei i nu inea a pau i hanaia e nu leou ekolu, a nip ka opio wiwo ole. A hiki mui lu ua man koa Cadinela nei imiiii o im koa kiai ekolu a me Atagunanu me ko hikou alukai, hauwi ue lu l;i! aliikai i kekahi inau hoailona i na maii koa (Jadiin>lu m>i, a pane uku lu, liallo e na kou kiai ekoln, e haleaka ana uuei onkiMi ii)auii( j i ? l'ane koki! mai lu o Ather mo ka leo iiiaina ia J nsao', oiai o keleahi Keiu o na koa i liakaka pu ai mo uu pou koa kiai nei o ka Moi ilpko o ku po i liala uku niaho)!!'. Eke keouimana maikai u kiiii muikai hoi o l;t: Uadiuehi, inu niakou i ike iu oiikou i kehi ]io aku nei he inaikai ku oukou hoiio unu o powu iu mukou, iua uu huuwi uku nnikou ia oukou i ua hooiuaikai, a ua aa hou no uiakou e hakaka ino oukou i keia munuwa, ak:i, u;i ike niiikoLi i ko ano o ka hukuka ana a na ilio lohe ole i ka hokio ia inai, nolaila, e nee uku oukou ina kahi e, a e j waiho mai ia niakou ine ka maliihia, o | kiiu aku. auauei kekaiii muu pahipu nva- | luiiu o oukou. j Eke kooniuiuiiii, he mea makehewu i wulo no kau e pane uiui nei e haulele i;i ! oiikoii me ka maluhia, oiui, o ka mukou olelo kanoha mai ko makou lunamai, oia ka makoii e linna uku ai iniua o oukou, ■ iiolailu. e hii.'iwi uiiii oiikou i ku onkou • niau pahikuua ia iuakeii, u e ii'leiumai j nie inakou. tvalii u ■! iisn\c.

)M;ii ao au i kau kuuoha e liaawi aku i kuu ano ke knmu kii])ono i loaa ia makou nmi u M de, Tr('vil!< ; nuii, 111,1 lic P'i ami ni(! ia i k<:ia. kakaliiuka, uh, apouoia a liookun ia mai umkou, a nana e liOOponopono 11« mea <; pili ana no uiakou, a o ka mea i>ono ia oe e hana ai, o hookaawalo aku ia oe tnu kahi mauiao aku. Hoopau iho la o Aramm ika na kamailio ana, a hnli ae la kona alo ia Atherine ka akaaka hoohenehene ia Ju--Bsac. Ina aole oukou e hoololie i keia kauoha a (i, alaila, e haawi aku rio au i liaawina e hiki ai ia oukou ke hoolohe, oiai ua ike niai la no oukon, aia oukou iloko o na upa iole eliina, wahi a Jussae. A pane inai ]a o Athc.f tne ka leo nnku loa ia Arainis, o ko'u uianao e lioike aku ia oe> elima lakou eku mai i-ei, a ekolu wale 110 kakou, a ke manao neiau, aole e hiki ia'u ke hakaka īne keia poe, a e papapau paha ananei kakou i ka elia, a i ole, e oiake ana kekahi o kakou. A lioakoakoa mai la lakou ekolu ma kalii hookahi. A kanoha ae la o J ussac i kona iiiuu koa o uee mai iinua. A liuli ao la o Afaganana e nana i ke kauoha a Juw>ac no na mwi (; lmnaiaana luawaena o na koa elima o ke Oailinela a me na koa ekolu o ka Moi, a lioomaopopo iho ia ia e huli aku kona l;okua ana uialiope o na kou okolu, a neenee aku la oia a kokoke ma ke alo o Jussac, oiai ua ike iko la ia he nawaliwali ke kuhma o ko ka Moi inau koa imua o na koaelimu o ke Kiihina 0.-nlinula, (o ko l;a 3loi Kuhina nui, oia no ua C'a.]irifla nei). A kamailio aku Ia oia i na koa kiai ukolu, e ae niai onkou owau ko oukou ha. oiai, ekolu wale no oukou imua o lakou la elima. Aole o oe kekahi oko makou iuaii Koa, wahi a Parthos. He oiaio knn e olelo mai nei, no k& mea, aole i like ko oukou niuu kahiīeo koa me ko'u, aka, o ko'u ola u me ko'u puuwai, ua like ia me he koa kiai oiaio laelikemo oukon, wahi a Atagaiutna. E hookaawale ae e keia keiki opioomo waiu, a ke olelo aku nei au ia oe, aole, nuikou e liana nou, e wiki oe, u e hele aku ma kahi e, wahi a Ather. Pane akn la o Arumis u me Pnrfhos ia Afaganana, oiai e haka |iorio aku ana kona mau maka ia Jussac, me 'ke ka-i ole ae i kona niau kapuai wawae ihope, e hoouiaikaiia ke koa opio w'\wo ole, 'a liopu aku la o jA"urnis i na-lima o AtagaA pane mai la o Jnssao, euoonoo aka liele oukoii. Ua makauleau kupono anei onkou? wahi a Aramis. J5 ke alakai o na koa o Keliena, ua tnao])Ojio ia onkon, ekolu walo no makou imuii o oukou eliiua, a hookalii nne o makou ua loohia I kekuki mai, a o keia keiki opio, o ko makou eha ia, wahi a Ather i jiane aku ai ia Jussac. E hoo]iau kakou i ku hakaka ana me keia poe, a e olelo aku ia lakon e liele pu kakoii uio lakou, walii a PurLiios i paue aku ai i kona inau hoa. Aoli' i' hiki. wahi o Ai'.iniii». j Hi' liipuwali' K'.iu oh-lo o l > iU'lii<'«, w;ilii a Aihi-i-. la wa pane mai o Alagatianu, e na keonimana. e lioho oiikoii na'u ka liana, a kt! oli'U l p'-va nt*i au iuina oukou, :n)K' » au i! hauk'le iho i iniha niai kalii a u e ku nei, iua oukou e hoolu'lo jio- | no aua i ko oukou mauuo, e hakuka me | lakou la e ku mai nei. j Owai kou inoa ? wahi a Ather \ pane j aku ai ia At:'ganana. j U I). At,igauuna., wahi ako kakou koa | opio. i I ki-ia wa ano, e lele akn kakou innia, i i pane ae ai o Ather. I 0 k", oukou olelo hoohok) ia oka lele | mai iiialuua o makou i pane alūiaio Ju- ■ 0 ka mukou olelo hooholo ia, i lohe 1 oe, wahi a Aramis, oiai oia e hi'ki ueaua ; i kana pahikaua. i la -wa, ua halawai lik l ' ae la nu .pulpkaua i-iwa a lauou, a owaka ue la ko «lii mai ua m'aieakila i'lnn>kui ae