Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 18, 4 May 1878 — HE MOOLELO -NO NAKIAI EKOLU. —A ME KE— Koa Opio Wiwo Ole! ATAGANANA. [Unuhiia e kekahi peni manawalea no ka Hiwahiwa a ka Lahui Hawaii.] [ARTICLE]

HE MOOLELO -NO NAKIAI EKOLU.

—A ME KE— Koa Opio Wiwo Ole!

ATAGANANA.

[Unuhiia e kekahi peni manawalea no ka Hiwahiwa a ka Lahui Hawaii.]

MOKUINA VI. HELU 10. \ I KA lolio ana o īm knpena noi, iihaomuikai nku la oi* ia Bannkoukart me Toranoli, hanlole iho la i ko keona, a lioi »kn li\ i kon» liokelo, n kiuiolm ukii 1» i n« kon kiai ekolu n mo At.«gaiioiiii o lioloimii o pnina HWnkon mo uh kupona nei. A ia lukou i hiki maiai ma krt hokelo o ke kupena, na hnawi aku la ke knpona' i na Uoomaikai ana i na koa kiai ekolu, a me Ataganan:i, ko kon wi\vo ole o na la ;hoouka kaua elua, me ko komo pn mai o Pakokp, Aka a me Aranjiki i pa liooiwiikai ana ia Ataganana. A i ka liora 6 o ia ahiahi, hele hou aku la na kapena noi i ka Xiovere mona koa kiai ekolu a me Ataganana, oiai ua liala aku ka hora 12 o ia la, ka Wa i kauohii ia mai ai e hele aku, al:a, nia ka hora 6 nao ko ! lakou mii helo ana, ua hele aku lakou nei ma ke alnpii mahi mahope, a komo aku )a lakou noi i ko keena hookipa o kn Moi, a noho iho ]« hlmn malaila, aole no i lioi mai ka Moi mai ka uhai holoholona ana. He hapalua hora ko laleou nei kakali ana, aka hai ia mai la nae ua komō mai la ka Moi i ka.pa alii. 0 Ataganana nae ia manawa, na kau pouo aku la kona mau maka ma ka puka komo, me !ce ano le'lele o ka oili, a na hele no hoi a hou nuī, aole no hoi i loihi iho, liemo mai ana ka puka, a komo inai la ka Moi, kona mau ukali a me na kauwa, e aahu ana oia i ka aaliu o ka poe hahai holoholona, nie nakarnaahutinui, a e }iaa ana ma kona lima he hnipa hololio, ft o kona mau mea e uahu ana ; ua hele a oleilpa i ka lepo. A i ko Ataganana hoomaopopo ana i na helehelena o ka Moi, na kau iho na hoailona kanmaha maluna ona, nana ao la ia i ke kapena, a au ae lu na maka o ke alii malnna o na koa kiai ekolu a me Ataganann, a huli ae i oke kapena la, me ka namunamu ana iiio, a komo aku la iloko o kekuhi keena okoa aku. la wa noho iho la ke kapena mokn mumulo. Paue ae la. o Ammiki, ko lenhi nei an e. lilo ana kakou i mau Naita"i keia nhiahi. E kali oukou ia'u inaanei no na minuto he 10, a i hoi ole mai au, alaila, ts hoi aku oukou a kuu hokele, oiai, aoho waiwai o ko onkou noho (ina iho i keia leoe na, wahi a ko kapena. Kakali iho la lakou nei a hala ka hapalna hora, aohe hoi iki mai o ke knpena, nolaila hoi aku la lakon nei i ka hokale o ke kapena, nie ka maopopo ole ia lakou o na mea o hiki niai ana nialuna o lakou. 1 ko kapena komo ana aku me ka makau 010 i ka Moi, loaa akn la ka Moi e nolio ana ma kokahi noho nui, ua hele a ano e kona mau holehelena, a e hilihil! ana oia i ke kumn o kana huipa ma na kainan hnlii nui hololio. Ninau aku la ko kapena, pohea ko nno o ko ola o ke alii ? Pam'. mai la ka jtoi, aohe maikai o ko'u ola i keia la, likn au nie ku ilaln ])inla. Ku ae la ka Moi iluna ft liele aku la a ma kji pnka aniani. kahi o noho ana kukahi o kona mau ukali, a panii aku la, e pono oe o komo pu mai me a'u iloko o ke kaiunaha nu keia la nelo i ka lmuoli o ko alualu ana i na elia Hhinla a mo na mnnn knlaka. Pano aku la ke kapona, ownu kokahi e koiuo pu aku ine ku alii o kHiinmha pu

ai, no ka nelo aua o ke alii 1 ka liauoli o ke kaliua hiUiai holoholona, n no ko aha ki'ia neloo ke alii i ka lumoli ? Ua lonu Do ka manawa kupono no ka hahai lioloholona, aka, ua kuia mai nae e kekuiu ])akulitki ano e, u aole nolioi uu i īke i ke auo o keia iiakalnki, oiai, «a hoouiiii aku au i kuu ilio inama i ka uhai ilia, aolo uao in i alualu polok'i, ua holu pupnlo wiile aku ia i o a ia m<i, a na paumi k;i ikeia ana ona <iia ulaula, a na alualu aku iu> hoi makou no na hova (5 i ke dia, a i ko kokoke ana no hoi e loaa, i ka mi nao a Himona i hoomakaukau ae ai o puhi i .kanii o-)o, no ka lioulnulu ana mai i na hoa haliai holoholona, aka, ua kani liewa aku la kana o-le, nolaila, ua nelo au ) ka hauoli i keia la, a ke ike mai ht.no oe, aohe jiomail;ai i loaa ia'u i keia la, nolaila, owau wale no paha ka Moi i hoonele ia i na noho'na hauoli, ke iko mai ht no oe i ko'u kulana e Mde Terevele, tul hoonele ia au i na manu maikui, wahi a ka Moi. la Nva pane akvi la ke kapena i ka Moi, ke ike nei au i ke kaumaha o ke alii a me ka uelu i na mea hooluolu, nolaila, ho nui loa na manu maikai a me na ilio maikai, a e ao hou oe i ilio alualu dia niaikai a me na nianu l\ou, 0. ka mea kupouo ole ka howa nana e |ao, a ko nana uku, aohe uiea kupono ma ka hoohikiilaka a mo k<j ao ana i ilio hou. Uii ao pono iho nei au i kekahi mau ilio a me kekahi mau manu, aka ke pau aku nei kekahi o lakou i ka make, a ke manao nei au o, ao i kekahi niau koiki alii nia kekahi mau hana maikai, aka, eia no ke Cadinela ke j)ipili loa niai nei ia'u ihe ka liookuu 010 mai i manawa lioomaha no'u, a e hoopuka pinepine mai ana oia i nawaapau no ke aupnoi o Ausetuvia, Se])ania a n)e Enelani, a e kamailio pinepine niai ana tio hoi nou a me na koa kiai ekolu, no kou ao pono ole a hoomalu ole ja la'kou, Ua olelo mai nei oia ia'u i keia la rio kekahi mea pili ia oe a me kou mau kua, a n'olaila, ua huhu loa au ia oe i keia manawa, wahi a ka Moi. Ia wa, ike iho la ke kapena ua kokoke loa ka manawa kupono e kamailio ai, oiai, na lohe aku la ia i ka hoopuka ana mai a ke alii i koua huhu, a pano koke aku la ua kapena nei, e oluolu ke alii, o ke aha la ka hewa a ke kauwa i hana ai a lilo i mea hookaumaha i kou kiekie ? E pono e hoopau ia oe ma ke ano he kapena no ka poe koa, lia haawi aku au ia oe i lee kuhuia he kapena 110 ko J u poe pouoi, aka, aole oe i hana i ka mea- kupono, ua hoouna wale aku oe ma kela a' me keia wahi i ko'u mau koa o pepehi i leekahi mau koa o; ke Ctidjncla, a e hoao e puhi i kokahi mau haly me he poe kipi la, a e hoolilo ia P<insa holookoa iloko o na hoeueu kaua kuloko, a ke ike.e nei no au'i ke kumu o kou hele.ana mai iinua o'u e hoike mai no kau niau hana i ku i ko kai-aiuia, a e pale no kon aoao a me ka poe hui powa wale, wahi a ka Moi. 1 liele inui nei e lioiko aku i ka pololei a me ke pale aiia aku i na olelo hakue])a, a e hoopii i kokahi mea, wahia ko kapeii a i pnueakn ai. Owai ia moa au i makemako ai e hoopii ? wahi a ka Moi. 0 k(i moa i hele mai inma ou o hoopunijiuiii ai, a lmna i ka pouo, a lawo mai i ka hew/t imua ou e nlapahi waleai, wahi a ke kapeua. Jle »K';i hou koia au e kamailio mai nei, me he inea hv, e olelo mai ana anei oe aolo i liana i ka hewana koakiai ekotu a me kel» kyiki Oaaakoua maluua o lianakouka, a me ko lakon hoao ana e pulii i ka hokele o ke Duke Teremoli i ke ahi, a e lioolo mai nna anei 'oe aole i hewa kuu mau koa a me kela keiki Oasakpna ? wahi a ka Mui. E ke alii, owai ka mea nana i liai ia 00 i leela moolelo oiaio ole ? wahi a ke kapena. 0 ka mea nann i olelo mai ia'u i keln ma» inea a pau, oia no ka mea nana au 1 malaiuii i ko'u wa hiamoo, a nana no hoi e liana i ka'u muu hana iloko o ko'u wa himoli, wahi a bi Moi, 0 ke Akua aku la no ko mea nana i j hoiko nku kela moolelo, oiai, oiahookahi wale uo ka mea mana i oi ao mn,luna ou, a nana no hoi i malama īnai ia oe, wahij a ko kwpniia'. 1 Aole j loaa ia oo ka nana i hai mai ia'u, nolaila, k« olelo nku'nei au ia

mo ka oiuio, o ke C'a<linela l;a inou natv;i i liuilw nmi ia'u nn hana a kou niau. leoa ho«p)ino j)iii(>pine i na koa maikai o ko ('adun"!ti, walii a ka Moi. Aole i heniolele īiu olelo a pau a ko Liuiinela, nolaila, mai hoolilo kou kiekio i na moa i hoike ia īnai imna o» i mea oiaio, oiai, « ako walo ana no oia o hoo~ kiekki maluna ou e kc alii, wahi ake kapena. Ko manao nei anef oo lte imi nei ke Oadiiiela i kekuhi lioohalua ana 110 ko'u mau pomaikai ? wahi a ka Moi, Aole nu i manno ua hana inaioiai kekahi mea ino imua o kou kiekie e kealii, aka, na hoopoino 110 oia iaia iho, a ua ao he.wa ia mai oia o kekahi mau niea imi--hala i na koa o kou kiekie, wahi a ke leapena. 0 na mea a pan a ke Oadinela i hoike ' mai ai ia'u, he mau mea oiaio walo no ia a pau i īoau iaia niai ko Duke Teremolil mai, nolaila, heal)a hoi kau e hoike mai ai ia'u i keia inanawa ? wahi aka Moi. 1 He oiaio, o ka hoike a"ke Duke Tere- 1 moli, he mau hoike maikai ana ka kona hanohano alii, nolaila, ke waiho aku nei au nana e hoike mai ia oe i na mea a pan e pili ana no na nlia mawaena o na koa o ka Moi a ine Banakouka a me konn niau kokōa, nolailu, o oluolu iho koti kiekie, a e hoouna aku i ke Dulco Tcromoli, ka mea nona ka hokele i komo aku ai ka poe i hoao e powa i kou mau koa, I a nau pouoi no e ninau aku iaia, a mahope iho o leona hoike ana mai i lta oiaio imua ou, alaila, e hoike aku au i ka mea i h&naia no Banakouka, a ina i like ole kana'me ka'u, alaila, e ike ihono'ode l<e alii i ka mea pōlolei wahi a ke kalpena. He mea oluolu maikui loa ia i , ko'u manao, nolaila, aole auei, oe e kue , i na mea a pau a ie Duke Teremoli e hoike mai ai ia'u ? wa,hi a ka Moi. Aole au e kue ina ia e hoike i kapololei, wahi a ke kapena. īa wa, huli ae la ka Moi a kahea aku la i kekahi o kana īnau kauwa, Lakaneta! LakaQeta! E hoouna aku i kekahi o oukoue kii alm i L>. Dulte Teremoll e hele mai i keia ahiahi, ua oluolu ia oia e komo mai iloko nei o ka Lovere e kamailio me a'u, wahi a lea Moi. B ke 'lii, e oluolu oo e haawi mai i kauolelo paa, mai hoike aku oe ike Duke, ua hiki iho nei au iimia o leou alo i keia ahiahi, a ka la apopo no maleou e ikeiaoeelike m&ke kauoha onehinei no kei.'i Ia i hala. oka hora hea la' ke kupono i Kou Kiekie ke hele mai inakou i ka la apopo ? wahi a ke kapena. 0 na hora tio a pan au e makemake ai e hele mai oukou, wahi a ka Moi. Ina makou e hele mai i kakahiaka nui, alaila, e hoala ia auanei kou hiamoe e ke lii, nolaila, aole paha iahe mea oluoln no ko leo lii hiamoe? wahi a I;e kapena. E hele mai oukon i ka hora 7, diai, aole e loaa ia'u he moeiihane mnikai no na koa hoohaimaele au i; hoouna nei e haleaka ma kela a me keia wahi o Parisa nei, noluila, e hoike mai oe, aole anei i hana hewa na koa kiai ekolu a me kela keiki opio Oasacona ? wahi a lea Moi. Ina ua hana lakou, alaila, el'ioike aku no au ia hewa imua o Kou Kiekie, nolailii, ke lioole aku nei an, aole lakou i hoopoino i kokahi mau kna o T?arisa tiei, ke ole e hoino ia mai Jakpu e liekahi poe manao ino.,, E aloha auauei ou e Lonia i ka mea hoopono malalo iho o ka la, ana | ke Akua e malama i;t oe a hiki i ka la l apopo. Pm-ewell, Kare\vell, i pane aku ai ke kapena a puka aku la ia iwaho o ke keena, n hui aiu hi i kona hokele. 1 ke kapena i komo nku ai iloko o ke keena o ka Moi i komo akn ai, kakali iho la ua poe koa nei ekolu a me Afcaga- . nana no kekahi hapalua hora, a hoi akn ila lakou i leo lakou mau hokele i noho ai. A i ko kakahiaka ana ae, hiki aku la | ke knuoha a ke kapena e hele mai lakou |i ka hokele o na kapena nei, olelo aku lu jīa lakou e hele mai mahope ona, me ka J hai ole aku i kahi a lukou e hele nei, aka, ua hooko aku la ua mau koa nei a nie ko leakou koa wiwo ole, o ka hora 7 keia o ke kakahiaka, ke pouo hele nei lakou nei ioa ia nei e like iiio ke alakai v.na a uir kapena nei, a i ka hiki ana i ka hora 8, hiki aku ln lakou nia ka Lovcre, ka liokele ulii. Aole l jnn. \