Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 23, 8 June 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole! ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU.

A ME KE Koa Opio Wiwo Ole!

ATAGANANA!

[Unuliiia e keknhi poni manawnlea no kn Iliwahiwa n ka Lahui llawaii.] (HOKUNA VII. lIELU 13. AIA Ai'amiki i liala aku ai, nalu iho la o Ataguiuma no ko mio maopopo ole iuia o ke kulana o na koa kiui ekolu, uio konn nuuiao aia no he manawn o ike pono ai oia iko lakou man ano. A hooholo iho la ia e hele aku o ike ia Aka a mo Pakoko, i koua hui ana aku nie lauu, aia laua pili waiwui ana, ma ko Akn ano mau ma ka piU waiwai, ao!e in 0 manao mii 110 kana mau dala ke lilo i kekahi poe e aku, a he mea haohao loa i kona miui hoa iua o lilo oia i kekahi ahiahi ho mau haneri dala, aka, i kekal.i kakahiaka ae, aole e inoino kona mau helehelena, a aolo no hoi o nele kona eke Inawa a pau. Ao ko Pakoko ano, ina ia o lilo, alaila, aole ia e ike.iki jauo kekahi inan la, a ina e hoea mai, na ano e kona mau helehelena. A o Annniki hoi, i na buke a me ka haku aua i na Lle a me na moolelo. Ama ke ano hoolauna ana me na kaumaina o Parisa,, o Aramiki ka mea nui o na hoalauna, he 8 ka mii o kona mau hoalauna, a o Aka, he 4 ona mau hoalauna, a he 6 o Pakoko, a o Ataganana hoi, aolo i inaa loa iho i ke alo alii o Parisa, aka, hookahi ana wahi 0 heie ai e paina i kona aina kakahiaka, ma ka halo o kekahi kahunapulo Casaoona, a o ka aina awakea, ina kahi o ke Kapena, a o kana keiki lawelawe, hookahi no paina ana i ka la me kona haku tua ko laua keena. A i ka hala aua ae o na la hauoliona mau koa kiai nei a me- Atnganana, a me r.a daln i makana ia mai e ka Moi, ua hele aku o Aka a me kona nmu hoa ma ka hale o kelaa me keia hoalolia onae painaai, pela no hoi o Piikoko, Amniki a me Ataganana e lewa helo ai i kahi o ko kahunapule a nio ke kapena. I keia wa, ua noi mai la ka Ataganana kauwa o hoomahuahua ao i kona uku o No keia noi, manao iho Ia o Atuganana e kuka pi. oin me konu ma.i hoaloha okolu. A i ko lakou akoakoa like ana i kekahi wa, ua hoo,>uka aku 0 Aka i kona manao ia Atagunana, o hookuu aku i ke kauwa, aolo e malauni, a o ko Pakoko mnnao hoi, e hili mua i ko kanwa me ka huipa, alaila hookuu aku, a o ko Ara-1 miki manao hei, aole makemake o hoolohe i ka Pakoko mau olelo. Aka, ua hooholo iho la o Ataganana, aole e hookun aleu i kanakauwa, alm, ua manao no oia o hoopii ae i kona uku, ko loaa iaia ka wa kupono e hiki ai ke haa-j wi akn i uku kupono, a pane aku la oia 1 kana kauwn. Ke hoiko aku nei au ia oe, o Planchct, o kau noi no kou ukn, aelo e liiki ia'u ke ae a ko hookuu aku ia oo o liko mo kou makemako, aka, ina oo o hilinai maluna o'u no kokahi nu\u la, alaila, o hiki uo ia'u ke haawi aku e liko nei uu, aia uo ko kaua pomaikai ko wai ho mai maluna o ka'u pnhikaua, aka,ina no ho manno kou 'no lea loaa leoko o ka pomaikai, alaila, aole o hiki ia'u ko lma,wi aku ia oe i keia wa, iika, ina oe 0 kaii ;i liiki i na la e kaiioha ia mai ai kela pahikaua no kekahi hana lui i ka pouo o ko kakou Moi, alaila, e ileo «o oo i ka haawina i oi ao mamua o kau i uoi mai nei, aka, inu lie iiiukomUko uo kou uo kn

loaa koleo O K-a uku )<iokie mui .. «k« i U(>īa wa, nlnila, o ka m<>a pono walo no, o nni uku ( W i haku hou nou, n ina oo ho iu».la'nuiko o, noho pu mo a'u, 6 kali iki oo iu) kokuhi mun ht pokolo o, uoho nu ai mo u'n iloko o ka ilihuno, a hilu i ka hiki nim mai o na la o |xmmikai ni, alaila, o iko no oo i ka wuiwai io o knu jwhika»«i,iiolilo aiumoīoo i puuku no kuu waiwai. A i ka lolio ana o kana kauwa, ua hool>an »io la ia i kona manao noi. llv inau la pokolo, nia ia hopo iho, ua kauo!)a ao la ku Moi i ku knponu o hookomo ia o A(aganatia iloko o l<a puali o M eio Kw ft rt, a o haawi ia ka uku e like me ko ua leoa kiai ekolu. A i ka la i koiuo aku ai o Ataganana iloko o na puali la, ua hele pu aku no ua niau koa kiai nei ekolu a ku pu iloko o ka laina. Ike mai la o M de Essart ma kahi o Ataganana e ku ana iloko o ka laina eha MOKUIU VIII. I ka wa i neo loa iho ai ua mau koa kiai nei ekolu a ine Ataganana, ua kii | mua aku la lakou i ko lakou mau uku ' mahinu. A i ka pau ana o ka inahina, ua pau mua aku la ko lakou niau dala. Iloko o keia wa, ua hoolawa ia mai la e Aka na eke o Avamiki, Pakoko a nie Atnganana. A i kokuhi manawa hoi, na hoolawa ia e Animiki, ma o lee elala i loaa mai iaia ma ke kuai ana i kona mau bukc moolelo a me na buke mele. ' Me keia mau dala lakou i ola ai no kekiihi mau k pokole. A i ka oeo loa ana iho, nolaila, na liele aku la lakou a pau me ko lakōu mau kauwa e paiua ma kahi o bo lakou mau hoaloha, hookahi paina ana i ka la. Iloko o keia wa pilikia, ua hookaumaImioa ia ko Atā gJ maua luanāo, a i kekahi ahiahi, oiai e ake ana hiki koke mai ka mnnawa o hela koke ai ka Moi i ke kahua kaua, alaila, ilaila e loaa mai ai na ])ornaikai a me ka hanohano. A no ke ano maluhiluhi o kona mau maka, hoi aku la ia ma kona wahi inoe, a o kana kauwa, hoi ae la no hoi ma kona wahi e moe ai. Aole i liuliu iho, lohe aku la o Ataganana i kekahi kikeke m.ku ma' ka puka o ko laoa keena, kalieaaku la ia i kana kanwa e kii aku e weho i ka pnka, a i ka hemo ana ae o ka puka, komo mai la ka mea nona ka-hokele a hoomaikai mai la ia AtaganaHaj_pani aku la ke kauwa i ka puka o ke keena. Huli ae la ka mea hokele a nana ae la ia Ataganana, a hawanawana aku Ia e kipakuaku i ke kauwa iwaho. Kuuoha aku la o Atnganana i kana leauwa e puka iwaho no kekalii mau ininute, a noho 'mnuiule iho la laua no kekahi mau .ninuteV Pane mai la ka mea nona ka hokele, i liele mai uui au no Jce kauiana o ka inoa M ele Atagunatia, a he keiki opiopio wiwo ole, a e wailio aku ana au imua o kona wiwo 010 i kekahi mea hunu. E hoike mai i kau mea huna a me kou 'makeuiake, a na'u no e hele e hooko Ile ekolu makahiki ihala°aenei, ua mare au mo keleahi kailuimahine lawelawe o ka Moiwalnne, a he kaikamahine ua ka ohana o M de Parte, ka mea nana e lawe ke koloka nalin o ka Moiwahine, a ua lawe malu ia ua wahine nei a'u inehinei, i kona wa i hoi mai ai mai kana hana t»ai s wahi a ka mea hokele. Owai ka mea nana i lawe ko wahine; a ua ike mua no palm oe i na helehelena o ka mea nana i lawe i ko wahine? walii a Ataganana. Aolo nu i ike pono aku, he hiki no ia'u ke hoomaopopo i ua mea la nana i lawei kuu wahino, wahiu ka mea hokele. E hoike mai oe i kona inoa, a ina he kanalun leon no ka lioike «na mai i ka inoa o ua mea la, alaila, aole oe e pomaikai ma kou hele ana mai imua o'n mo ka lioilee ole mai i koua inoa, a i ole, i E pomaikai ana no au, oiai, lee ikenei (iu i ke ūno oluohi o kau'niau olelo, a Jio mea oe i kaulana no ka makau 010, nolaila, ke hai aku nei au ia oe, aole i laweia kim wahine īna ko ano makemake ia o kona inaii lielnlK'lena, a v kā, ua' laweia oia ma'ka mauuo ino o ke Ca(liuelu i kekalii

lwlu kiokie o ko alo alii, a o kuu wahine ka palekila no ka iini o ua leele la, wahi a ka mea hokole. No ke aloha aka h-de, B„is Fracy ? wahiaAta g ana„a.No kekahi lede i oi ao inanma o kona kiekio, , No Madamo Aguilana anei? I Oi ae ke Uiekie mamua o ia lede. I No Madamo Coverusa anei ? Oi loa aku mamua o ia lode. No Ane o Auseturia hoi ha ! Ae, wnhi aka mea hokele i pane mai ai me ka leo hawanawana a me ka haalnlu, Owai ka mea a Ane o i ake mii ai, a owai kona inoa ? wahi a Ataga--0 ke keiki alii kiekie nona na hiohiona nohenohea ma ka nana ana aku i kona mau onohi uliuli, a ma kona kulana, he Duke nui oia, wahi a ka mea hokele. 0 ko Duke no paha o Bakinihama wahi a Ataganana. Oia no, wahi a ka mea hokele. Pehea oo i ike ai i keia mau mea 'huna ? wahi a Ataganana. Na kuu wahine i hoike mai ia'u, wahi a ka mea hokele. Pehea hoi oia i ike ai, a mr.i ;,t wai mai kona lohe anai keia mau meaa pau ? walii a Ataganana. Uahoikemua aku nei au ia oe, he kaikamahine no ka ohana a ka M de Parto kuti wahine, a na hooholo ia ua wahine la a'u me ka Moiwahine, a o M <le Parte ko ka Moiwahinemea Wlawe r me he agena la no kona waiwai a me na mea e ae a pau a ka Moiwahine i makemake ai, iloko o k<;ia wa e hoopaa ia nei ka Moiwahine e ka Moikaue, aole eaeia ka Moiwahine e hele mailoko aku o koiu nmii a hiki i ka wa a ka Moi e oluolu ai e hookuu, a ke hoohalua mau ia nei no hoi oia e ke Oadinela a me kekahi poe e ae o ke alo alii, wahi a ka mea hokele. Ko maopopo mai la ia'u kau mau mea a ]>au e kamailio nei, walii a Ataganana. 0 ko'u mare ana me ka'u wahine, aole like ma ke ano o ka mare ana o ieekahi poe, oiai, aia no ia maloko o ka halealii e noho ai, elua ana hele ana mai o ka pnle e iko ia'u, i>ela maua i noho ai uo na mnkahiki ekolu, a i kela a me keia hele ana mai e ike ia'u, e hoike mua mai no oia i na mea a pau e pili ana i ka Moiwahike a me ko ka Moi, ke ano o ko laua noho ana a me kekahi mau mea malu e like me ka'u i hoike ae nei ia oe, a he ohaoha mau ka'u wahine ia'u i na wa a pau ana e hele mai ai e ike ia'u', a i kona hele hope ana mai e.ike ia'u, ua hoike mai oia aole muikai o ko ka Moiwahine noho ana i keia mau laj aia ke imi nei ke Cadinela i kekahi mau leumu imihala hoopoilm i ka Moiwaluue, a ko hoouna nei vna kela h tne keia wahi e hakilo ai i ka Moiwuhlne, wahi a ia mea hokele. pan e kamailio mai nei, wahi a AtagaKe kaknu uei ko Cadinel/i i kekahi mau mea mawaena o ke Duke o BakiuU hame, ma o ka inoa 1« o ka Moiwahine, e ake ana e hiki kino mai ua Duke la o Bakinihame iloko nei o Pariaa, a e hoolianle i ka hanohano o ua Duke la a me ka Moiwahine Ano o AuBeturia, a no keia kumu hookahi i ako nui ia ai kuu wahine e lawe malu in akū mai ko'u poli aku, oiai ua hakilo malu ia ka'u wahine i kekahi manawa, ano ka ilee mau ia o ka'u wahine he mea lawelawe no ka Moiwuhiue, nolaila, ua manao wale no lakon ua ike kuu wahine i mwnea a pan e pili aua i na mea malu o ka Moiwahine nie ke Dttke o Eakinihame, -wahi a ka mea hokele. Ua ike lihi no oo i ka mea nana i lawo i ko wahine ? walii a Ataganana. Ke hoomaopopo nei no au i ke ano o ke kanaka'a kuu wahiue i kul.ikuhi mai ui ia'u, oia kekahi inea hoohalua mau iaia i na wa a pau ana e hoi mui ai mai ka halealii mai. 0 kona ano, he kauaka loihi pololei o ka oiwi, a ua liualina komi papaliua, a o kona inoa, aole i lo f \a ia'u, wahi a ka mea liokele. Ina o kau kanaka i ike ai a e iini.nei, alaila, aole au hana lualuna ona, a owau kanakaia, a na iko no nae paha oe i kona wahi i noho ai, a pehea oe i ike ai ua honu ia ko wahine a lawo malu ia ?- wahi akpkoaopi».