Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 26, 29 June 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole; ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU.

A ME KE Koa Opio Wiwo Ole;

ATAGANANA!

[Unuhiia e kekahi peni manawalea no ka Hiwahiwa a ka Lahui Hawaii.]

MOKUNA IX. HELU 16. UA lawoīa [Kiha c ia no k;i Moiwahine, wnhi u At4lgail!UUV. Pela iio paha, wahi n Animiki. Ho kepolo ke Oiwanoim, nole inoa e pakelo aku iaia, i uwu tnai ai o Aka. Manao a«, o ke kumu, o Animiki lioi, ua like uo kotia kiekio ine ke duke,. a he miui hiona nohea no hoi, a no kona lole koa no hoi kekahi, owai ole kuhihewa ia hoi, i kaii ae ai o Pakoko. Auwe, he koloka nui auanei leo'u, i patie mai ai o Aīauaiki. Ma ka uiahina o lulai, nani maoli no kela, «a manao paha ke kauka o ike ia oe, i pane ae ai o Pakoko. Ke ike nei au, ua leuhīhewa loaia keia « ke kio o ua duke h, i hai mai ai o AfHganana. He papale nui auanei ko'u, i pane hou mai ai o Atam\ki. E hoomaikai ia na Lani, i hooho ae ai o Pakoko, o kona and> matt uo o ke paheueheae. E «a keoinmana, i kuhea mai ai o Atiiganana, mai hoopan wale i lro kakou manawa i ka haua ole wale iho no, e noonoo pono ae kakou, a e "huli hoi, !■ mea e loaa ai ka wahiue a ka mea hana lole silika, a oia ka mea e hemo ai kā puka o ka pomaikai. Pehea, oia wahine ike ole ia aku o kona mau aoao la, i ma'uaoi ae ai ka Pakoko pane aha, tne ka hoopinaua i kona mau lehelehe pepeekue. Aole anei au i hai aku ia oukou, e na keoniniana, oia ke kaikamahine akua a La Porte, ke kauwa, ka aipuiipuu hoi a ka Moiwahiue, uialia paha ke huli nei ia, e «ke una e loaa ona kokua mai kekahi pimwai waiolu alui, oiai, o iea poe loloa, o lakou no ko ikei'a mui i kahi loihi, a o ka poepoiipon, he hnikau iloleo p ke aluka, a o ke C)it3inela, lie mau maka ike kona, wahi a Ataganana. Ua pono hoi ha, i pauo koke mai ai o Pakoko, e honpaa aku oo mo k« kanaku hana lole ailiku, alaila, luhi pono lioi paha kakou i'ka liuli. lLe mea kupono 010 paha ia, ina aolo ia e uku ana ia kakou, e uku ia nmi ana no nae kakou mai kahi wahi mui. Ia wa koko no, lohe aku la lakou nei i ka halnlu. mai o na kapuai o kekahi mea ma ke alapii o l?a hale, a he mea uina kena, heino ana ka puka, a komo ana ua kanaka nei i lilo ai k» wahine iloko o ka rumi a ua poo koa nei e kuleaknka malu nei. Atiwe, e na keonimana, e hoola ia'u, e hoopakele ia'u, eia ae eha kauaka e alualu tnai nei e hopu ia'u. Ku koke ae la o Aratniki a me Pakoko ilUna me ke ano makau. Hookahi mintite, i kahea niai ai o Ataganntiii me kekahi hoaiiona, ua unuhi liko ae ia lakou i ka lakou mau paiiikaua, o kali i hookahi miniU.e, aolo o ka ,uiua iniianei, alea o ke akahele nia ke ano naauuo a noonoo pono. No ia hoi, aole [iaha o aeia nmi ana makou, wahi a Pakoko. ' Ji noho malie oe e Pakoko, i patie ae ai o Ak'a, nn Ataganana ia hana, oiui, oia ka oi o kakou, lea pnhiuehe, ka mi-l ino, t\ no'n ilio, ke kulmla ae nei au, e | hooloho no au i na kanoha a pati niai ia I

ia nmi, u o hunn oe e AtJ»guiiumi o liko tne leon makoinak».

Oiai lakou e kiunailio ana, lui aua ua poe l<oa nei ina lui puku o ko koena hookipa. Iko lakou f o »vim inai ia Aka ma o ku makaiikan nkn nna nu« na paliikanu, ua ano kuenii hopo aku la lakou. E komo niai o na koonimana, e komo mai, i kuhea aku ai o Ataganana, ho poe' hanu pololoi wale no makou a pau mala- ! lo o lea Moi u ino. I;o Cudine!u. j Alaila, o. na kooniinana, aole paha oukou o koakoa wale tnai i na hana a ina-! kou e liana ai, i kanmilio mui ui ka men iai.i ke alaliai o lakou. Mu ka oiaio, o kokua no makou ia oukon, ina nae, he mea pono, wahi a Atagariana. Heaha kana i mea mai la P i iiinau .mai ai o Pakoko. Hupo no hoi oe e Pukoko, e noho raalie oe, wahi a Akiv. Kai no hoi ua lioohiki mai oe e kokua ana oe ia'u, i liawnnawana malu mai ai ua kanaka nei ia Atagananu. B kokuu no inakou ia oe, oiai o kuokoa ana oe, aka ina aolo, alaila, e pau pu kakon i ka hopu iu ke kokna makou ia oe ina koia ano, wahi u Ataganana i alawiki aku ai i kana mau olelo. Kai no paha ua hoohiki oe o kokua ia'u i nu wa a pau loa. 35 helo nmi hoi ona keonimana, wahi a Ataganatm i kuhea aku a-i i nu koa kiai ekolu, aohe a'u mea e keakea aku ai i ko oukou honu anai keia kanaka, ua ike an iaia i keia la, a o ka mua ia, a no ke aha la, nana no e hai ae ia oukou. Ua hele mni nei oia e koi mar i ka tiku hooliinuinia o ka hale. anei p«la e Bonancienx ? e pane mai. Oia no ka oiaio, i ha'uha'u mai ai ka waha o kekanaka, aka, aole i hai aku nei ke keommaua ia oukou. E noho malie oe ma ko'u wahi nei, ua oki oe, eo ko'u maa hemloha, alc«, i ka oi aku no ka Moiwahine, i ole ai e poino kakou a pau loa. ia oe. Ena keouimana e hele a e lawe aku iala, wahi a Ataganana. Oiai o Atagannna e kena ana, kulai aku la oia i ua kanaka nei, a kouio aku la iloko o na lima o na koa kiai ekolu. la.wa, olelo aku la o Ataganana i ua kanaka nei me ka leo ikaika a me ka wiwo ole iho. He kanaka lapuwale loa ka oe, hele mai nei oe e koikoi i ka'la ia'u i ke koa, e hele oe i ka hale paahao. ,E na ke.onimana e lawe ōukou iia ia 1 ka hale paahao, a e hoopaa ia ia a paa loa e like ka loihi me ke kupono i ko oukou nninao i loaa ai he wa uo'u e uku aku ai ia ia, | aolo Uei i keia wa, Iloomaikai aku la na leon leiai ia Atagauaua, uo kona ne oluolu anu niai in lakou e lawe i ka lakou pio. A oiai lakou o huli aku ana e pnka [ iwaho, paipui aku la o Atngaimna inii ke | kua o ko alakai, a ninau aku la, "ea aolie anei hoi e pono o kamau wahi kiaha waiua iki kakou maiiiua o ko oukon hoi ana—no ko kakon ola. 0 keia nae kn waina a ua o Ataganana i aie loa ai i ka lokoinaikai o M, Bormucieux. He nani hoi paha ia la, ina hoi o pa wahi kiaha kukou no ko kakou hauoli, i ka loaa aua o keia aeahaukae, a ke lawe mai uei hoi makou me ka hoomaikai aku i kon lokoiuaikai.

Eia iioi kou e M , owai la hoi kou 0 Boigrenard. K(j iau ao nei au no leou o)a e—kahaha ! poiaa. iho la iioi kou inoa i'h'u— owai la hoi ? 0 Atagunatia. No kou ola e Ataganana, i wala ae ai kela i ke kiaha, maloo o loko. A ke inu ae nei hoi au uo ke oJa o ka Mol a me ke Oadinela, i uioa a\su ai ku pun o Ataganana, nie,na oolopu, e hukeu ana na pupalina me, lie kamalii la, ua [iiha ka waiiu i ka ineaono. Mai nno kiinaīiia no ka huia koa i koia hookipa ana a Ataganana, iua he ino ka waina, nka i kona inu ana, he keu a ka ono—noliiila ua hooia ia keia l-okomaikai piha nii! na puke kialia ana. Aka, hoaha iho noi koia au i haua ilio noi o keiu lapuwulo nui, i pnne oolea. mai ai o Pakoko mo ka na niaku i ka nioani. oiai o laleou wah 1 iiio la no U.w a ehn, na hui aku la lakou la ine ka iakou pio.

Hilahihi muoli au i koia [io" koa kiai elio, i hiki ole ai ia kakou ke kokua aku i ki*a kanaka ]iopilikia i imi mai noi i pnuiionua iloko o kakou, a e ae aku ka i koia poo koa kanlaua o haawi pio J»ku malalo o kek j«jo, nohe lie holunn! nm koia ao no Ue koa a tni) ka ikaika, a o lta nioa i oi loa ai o keia lapuwale o keia kanaka, ua nolo_, na a ua eha ka naau i ke kaili malu ia ana o kana waliine; eia ka lioi, he ao aku ka keia poe lae oo i ka hakaka e helo hanheo maī kela poe a lawe aku i ke pfo me ke kahe o ka hoii. E Pakoko, i pane mai ai o Anuniki, ua mea mim aku liei no hoi o Aka ia oe he hupo, a na like Wu manao me kona. E Ataganana, he kanaka nui oe, aia a lilo ia oe kuhi o M. de Treville, ke noi aku Hei au i kou oluolu, e hoolilo ae ia'u i in<)neka. ea? Ua kahaha loa au i keia mea, i pane hou raai ai o Pakoko, o oe anei kekahi i apono i keia haua a Ataganana ? Me ka oiaio loa, owau kekahi, wahi a Aka„aole o ka aj>ono wale aku o'u i keia hana a Ataga»ana; uka, o ko'u hauoli piha-loa kekahi i kaua mau hooponopono ana. E na keonimana, wahi a Ataganana i pane *nai ai i na koa, mo ka hoakaka ole ia Pakoleo i ke kumu o kona ano pela, eia kaua i olelo ai, hookahi no na mea a P'iu loa, a o na inea a pau loa, hookahi no-īa, a o keia ko kakou inoto, aole anei pela ?, No ia mea, ??ahi a Pakoko. No ia hoi, e o mai i kou mau lima imua, a e hoohiki kakou, wahi a Aramiki a me Aka i J;oi ; mai ai. Ua eo mai la o Pakoko, aka, mekona kunukiinu no e namunamu ai. Kikoo mai la o Pakoko i kona lima, a hoOho like ae U i na'huaolelo a Ataganana i kukala mua ai. Hookahi iio na mea a pan loa, a o na mea a pau loa, hookahi no ia. Ua pono, e uhoi nui i ko oukou mau home, wahi a Ataganana, aka, e makaala 3 na wa a pau loa, a e hoomanao, mai keia minute akn, e hooima ia ana i:akou me ke Cadinela. (Aoīe ipaw/) Hb or,ei,o ao maikai.—Ua lohe mai raa kou, ua ao ik.iika ia na kahu ekaleaia a pau e malama nei i na ekalesia, aole e lalau i ke kanu ko a lioopalalelia i ko lakou inau okalesia iho. Aole hoi e paio, hoopaapaa a opu keemoa i kekahi houhauau o kona eka «Bia iho a kanaka e paha mawaho. Up /ielo ao waiwai loa keia, a he kupouo i na kahu ekalesia a pau loa e lioololie i keia olelo «o niaikai lua o!e. Aka, eia ka hewa, pehea ke, kahunapule i kepa i na paahana kanu ko inaialo o kona inon ponoi oiai oia e nolio kahu ekalesia aua ? Hoopau pahu ka noho kahu ana, a e liookuu ioa iaia nu» ia hnna.