Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 27, 6 July 1878 — MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878. [ARTICLE]

MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878.

La h»na 42. Poakalii, lune 24—Ilalawai ka Ilale 0 li|c« me ka. mea maa mau. Peres:<lena ma ka nolio Pnle ke Kalmnapule. Ilelulioluia ka nioolelo o ka la i liala a apo-' Na Pai,apai,a Hoomi. Heluhelu mai o Kupihea he hoopii mai Molokai ii)ai, e noi mai ana e hookaawale 1 $2,0u0 i kokaa mokuahi no Molokai. Waihoiaa noonoo pu rae ka BilaHaawina. Na Kupau, he mau lioopii no Koolauloa mai, e noi ana e hoemi i ka auhau waiwai paa a me lewa i hapaha keneta, a e kukuluia i hale makeke rna Nuuanu. Waihoia i ke Koinite kupono. Na Kealawaa be hoopii no e lioopololeiia na palena o na aina konohiki ame lei alii. Waihoia ike Komite kupono. Na Olelo llooholo me na Bila. Heluhelu mai o Biketona no ka manawa niua, he hila e hooponopono ai i ka hoopae ana mai o na ohua mai Asia mai nia Ilawaii nei. Waihoia i ke Ivomite hooponopono bila. lleluheln hou mai no oia no ka manawa mua, he hila o hooponopono i ka lioomoe alahao ana. Waihoia no ke j)ai a laweia mai no ka heluhelu alua. Hoolaha mai o Palohau he inau bila: 1 E hoololi ai i ka Pauku 490 o ke Kanawai Kivila. '2 E hoopau loa ika Pauku (84 0 ke Kanawai Kivila. Wailio mai o I'alohau lie olelo hooholo, aole e aeia kekahi lala o ke Komite e hoi hope mai kona nianao. Hqopanee loa ia. Heluhelu mai o Hanuua he bila e hoololi ai i ka Pauku 1 o ka Mokuna 14 o na Kanawai o 1B?0. Waihoia no ka heluheln alua. Waiho mai o Kealawaa he olelo hoohoholo i $500 no ka iuouo o ke aw& o PohoWaihoiaa noonoo pu me ka. Bila Ilaawina. Na hana o ka la. Hapaiia ka noonoo aua no ka olelo hoo holo e hilinai ole ana i na Kuhina, imua o ka Hale. Kamailo mai o Biketona ma ka aoao e kokua ana i ka olelo hooholo, a hoakaka mai no hoi i keknhi mau olelo pono ole 1 hoopukaia e ke Kuhina Kalaiaina ina ka po l'oalima i hala. Kamailio mai o Kipikona ma ke kokua i ka oielo hooliolo, a hoakaka mai no hoi i kekahi mau olelo pilikino i kamailio iā" mai e ke Kuhina Kalaiaina, e like me keia: Ua hoeiniia iho ka Luna o Lahaina a komo iloko o kona mau kamaa buti. 0 ka olelo pane a ka Luna helu elua o Lahaina no ia mea, ''E nui ae ana ia a e pilikia ana kona mau kamaa butia o kekahi o kana mau olelo kuoo oia la, oia keia : "Ua kiola aku au i ka pnlii o ka hoopaapaa, aka, eia no ia'u ka wa-lii o ua paln la," a pela aku Hoomaha ka Hale ma ka hora 12 awakea a halaw."ti hou ma ka hora 1 nuina la. Kokua mai ke lii Kaai a me Ilon. Keau i ka olelo liooliolo. Kuo mV. ka Loio Kuliina i ka ole/o hooholo. "Kamailio ika'ik'a mai o Nawahi ma ke kokua i ka olelo hooholo, a oiai na huaolelo kuoo maopopo lea a ka Luna o Hilo e kokua ana i ka olelo hooholo, laweia , mai l;i ke lii Moelionua ilokoo ke Keena Ahaolelo, a hooki ilio la oia i ke kainailio Noi mw ka Loio Knhina ua makemake ke lii Moehonua « liooliiki iaiii. Hooholoia. Iloohikiia ke lii Moehonua e ka Luuakanawai Kiekie. Kamailio hou mai o Nawahi i ke koena o kana mau olelo. Mahope o ka hoopaapaa ikaika ana, na nonoi inai ke lii Kaoi e ninau ano, hooholuia. Iloakaka hou mai no o Nnwahi e malamnia ka rulh 42 oka Hale, oia hoi: Aole e koho na Kuliina no ka olelo hooholo. Ruia mai ka Hale, e liiki no i na Kuhina ke koho., Kokua mai o Mahoe i ka rula ana a Nawalii, a kue inai hoi i ka rula ana o ka Nolio, no ia mea, ua hoopii Oia i ka olelo hooholo a ka Nolio iinua o ka Hale. Kokua mai o Nakaloka, Pilipo, me I'alohau i ka lioopii a Malioe. Kue o Kapahu i ka hoopii a Mahoe. Noi ke lii Kaai o kakau ia na ao a īne iia hoole ika wa e koho ai na lloa ika olelo hooholo, hoolioloia. Kamailo hou inai o Kipikona i kana olelo liope loa mainua o ka nmau ana i ka olelo liooholo, e liko me ka liooloh o ka uiahele a o kiaiiula oka Uale.

Ma ka niimuia ana, ua hoopaneo loa ia ka olelo hooliolo. B>ia ka poo ma ka aoao lioopanee a kue loa i ka olelo hooholo, hilinai ole i na Kuhina iniua o ka Ilale : na Lii I)ominit, Ki|>i, Moehonua, Kamika, Kapena, Peirce, Ilanwell, Bthopa, Kan.oa, Kakola makua, ! Kuihelani, I)owsett, Waila, Kahanu, Ake, Maftii), na Hon. Kupau, Kaanaana, Aholo, J A Kaukau, Kamika, Kakela opio, Kamauoha, Kapahu, Kauai a rae KupiJ)ea, he 20 ko lakou huina. Eia ka poe ma ka aoao kokua i ka olelo hooholo: na Lii Kaeo, Kaai, Moanauli, na Hon. Malo, Keau, Moanauli opio, Kaoliko, Kipikona, Kanealii, Ilanuna, Nawahi, Mahoe, Isiketona, Pilipo, Kealawaa, A Kaukau, Palohau, a me Nakaleka, be 19 ka huina. 0 Kaiaikawaha o Waialua, ua kanalua ma ke koho ana i ka olelo hooholo. 0 Halstead hoi, aole oia i hiki mai, ihea la kahi i hele al i Ma ke noi a ke lii Kaai, e hoopanee ka Hale a halawai eua ka la apopo hora 10. Hoopanee ka Hale. La. iiana 43 Poalua, lune 2ō.—Halawai ka Ahaolelo ma ka hora J0 a m e like me ka mea maa inau. Peresidena ma ka noho. Pule ke Kahunapnle. Heluhelu ia ,ka moolelo o ka la i hala a nponoia. Hoakaka pokole mai nae ke lii Bibopa mamua ae o ka heluheluia ana o ka moolelo, oi:t keia : ua kamaiiio oia iioko o keia Ilale no ke kupono oie o na Hoa ke hele e makaikai i ke kula o Keoneula, no ka mai o kekahi hamnana, a ano ua ola ka mai, a na pono ke hele na Hoa e nana i ke kula. Iloolaha mai ke lii Ake i kona manao e lawe mai ana oia he bila kanawai e loli ai i ka Pauku 1 o ke Kanawai e ha'awi ana i ka maiia i ke Kuhina Kalaiaina e malama i na Ohewai o Hoaolulu, r a oia ke Kanawai i aponoia i 1860. Noi ke iii Kipi e hapaiia na hana o ka la. NA UANA 0 KA LA. Heluhelu alua ana i ka bila e hooloh ai i ka malama ana i na mai ]epera ma Kalaupapa, Kt»lawao, Waikolu, Molokai, a ma iia wahi e ae. Noi ke lii Bihopa e haawi i ka bila i ke Komite inalauia ola. Hooholoia. Ileluhelu alua ana o ka hila e hoopau loa ai i ka Mokuna 14 o na Kanawai o 1874. Noi ke lii Bihopa e haawiia ka bila i ke Komite Hoonaauao. Heluhelu alua ana o ka bila e lioololi ai i ka Pauku 438 o ke Kanawai Kivila. Noi o Biketona e liaawiia ka bila no ke kakau poepoe, a o heluhelu akolaia ma ka Poalima. Ma ke kapae ia ana o na rnla, ua heluhelu mai o Biketona no ka manawa mua he bila e hooponopono ai i k.e kulanakauhale o Ilonolulu me ka mnkani aa tgi,s ) Waihoia i ke Komite hooponopono bila, a e waihoia aku no ke pji n puka mai jjo ka heluheln alna malalo o na rula. Ma ke kapaeia ana o na rula, ua htlulielu niai o Kakela no ka mainwa mua he bila e hoololi ai i ka Pauku 483-o ke Kanaw.ii Ki'vila e pMi ana i lea, waiwai lewa. Noi o Kakela e kapaeia na rn!a, a e helnhelu aluaia ka bila ma ke poo. Hooleia. Noi mai o Pilipo e haawi- aku no i ka bila i ko Komite hooponopono bila e like me ka rula ttiau, a waiho aku uo ke pai. Ilooholoia, Ueluhelu alua ana i ka bila e hoololi ai i ka Pauku 5 o ka Kokuna 39 o na Kanawai o 1376. Ma ke noi a ke lii Kaai ua hoopanee loa ia ka bila. Heluhelu alua ana o ka bila e pili ana i i ka ili aua aku o tca waiwai o na Lii hooilina ole no' ka Nohoalii Iloomaha ka |I«le nia ka liora 12 awakea, a halawai hou ma ka hora 1 auina la. Kamailio mai ke lii liihopa rna ke kue i ka hila a ntA mai e hoopanee loa. Hooleia. Noi mai o Mahoe e haawiia ka hila i ke Komite Wae. Eia na Komite: ke tii Kaai, Mahoe, Palohnu, llalstead a me Keau. Heluhelu alua ana.i ka hila e hoololi ana i ka Pnuku I o ka Moknna 27 o oa Kanawai o 18"6. Ma ke noi a ka Loio Kuliiua, ua haawi ia ka bila i ke Komite o na A"ha Hookolokolo Ilelnhelii nlua ana i ka hila o laikini ana i k:i Hui Iloopaa Ola, Pau Ahi moana e komo mai ana iloko o koia Aupuni. Noi ke lii Ake e hoopauee loa ia ka bila. Hpluhelu alua ana o ka bila e hoololi ai i na l'miku 191 me 193 o ke Kanawai Kivila. Noi kelii Ake e hoopanee loa ia'lea hila. lleluhelu alua ana i ka bi,ia o hpopoue-

pono hou ai i ka Hooiaio ana i ka Palapala Hoopaa īlaua, i hoakaka ia ma ka Pauku 141 7 o ke Kanawai Kivila. Hoololi mai o BiketDna i ka Pauku 1 o ka bila, penei ka hoololi: Inaaoloipili ua moku la i kahi e hiki ai i ka lehulehn. TTa lawe ka mea nana ka bi!a i ka hoololi. Ma kc noi a Nakaleka, ua haawiia ka bila no ke kakau poepoe e like me ia i hoololiia. OlHANA KOA. Kokua i ka Oihana Ivoa, ua kapaeia a noonoo pu ia me ka Hoike a ke Komite. Ko ha Aina E. Uku Knhina *8000 Uku Kakauolelo 4000 Na lilo Keena o na Aina e 3100 Poo leta me kula me keia lilo 2000 No na Elele i na Aina e 6000 Ma ke noi a ke lii Kaai, na hoopaneeia ka halawai a maka hora iO am 0 ka la apopo. La hana 44 Poakolu, Iune 26-—Halawai ka Ahaolelo ma ka hora 10 a k e like me ka hoopaDeeana. Pei eaielena makaN"oho. Pule ke Kahunapnle. Ileluhelu ia ka mooleio o ka la i hala a aponoia. IIoike a na Ko*ite. Waiho mai o Kamika, ka Luna Hoomalu o ke Komite Hookolokolo i ka lakou hoike e pili ana i ka hila a Kanealii, i heluhelu i kekahi la i Uala. Ua hoopanee Ioa īa ke noi. Waiho hou mai no oia i ka lakou hoike e pili ana i ke noi i waihoia mai e ka Luna o Kau e p:li ana i ke kohoia ana i hookahi kanaka kupono m* kela a me keia apana koho e imi a hoomaopopo mawaena o na haku a me na kauwa bana Ua hoopanee loa ia Na Ol/ELO IIOOHOLO MK Brt,A. Waiho mai ke lii Martin he bila, e ae kekahi aie aup«ni mahope iho o ka hal» ana o na makahiki eiima, mahope o ka hooholoia aaa o ua kanawai la. Kapaeia ka bila ma ke noi a NawaW. Heluhelu mai o Kakela he olelo hooho.. e hookomoia naa ka Bila Hiawina o ke -^ aa * $12,000 i mea kokua i ka mokuahi Kilauea Hou no na makahiki elua e hiki mai ana, no lea hooliolo an& ma na awt. o Kaaai a me Molokai. Waihoia i ke Komite kupono īleluhelu mai o Kamika be olelo hooholo e nili nna, a hnla na la he 1» mai k<--ia la aku, aole e lawe •feoa īa mai na palapala hoopii Hoolaha mai o Kakela, e lawe īKai -na oia he bila e hoololi ana i ka Paoku 55 o ka'Mokuna 7(5 o na Kanawai.o lieluhelu mai o Palohau be ljila e hoololi ana i ka Paukn 784 o ke Kanawai Kivila. Kapaeia. Hoolaha raai o Kaua! he bila e hoololi ann i ka Panku 62 o ke' Kumukaua vaC Hapaiia hana o ka la. Na hana o *a x-a. Helnhelu akoluia ka bila -e pili ana i ka hooiaio hou ana i na palapala ae .hoopaa hana, e like me ia i hoaknka la uia ka Paukw 1417 o ke Kanawai Kivila, Hoopaneeia. Ma ke noi, na hoopanee Joa ī* ka Mla. Waiho mai o Kaanaana he oklo hooliolo e hookomoia ma ka Bila Haawiua o keia Kau i §0,000 no ka mekuahi Robbie. Wailioia ma ka papa. Hi'luhelu alua ana o ka V»la e papa ana 1 na Luna Aupuni aale e haawi i ka oihana i kekahi Lnnamakaainaoa i koho pono ia. Hoopanee loa ia. Heluhelu alua aua o ka bils« hoololi ana i ka Pauku 5 o ka Mokuna M om Kanawai o'1872 Waihoiaike Komite Wae. Eia ke Koniitei Ke KnWna Waiw«i, Loio Kuhina, ke Lii Kaai, Kamika, me Naknleka. ■ Wailio mai o Mahwe he olelo hooho'.o, e ae ia na Hoa o keia Hale e hele e ike i ka Iloike Kul* ma Kawaialuw. Uku o ke Komiaina noho ma Wasinetona 46000 Kokua a hoihoi mai i na poe ilihune mai na aina e 1500 Oihaka Kalauina. Ukn Kuhina aponoia 8000 Uku o na Kakauolelo 8'200 Kiaaina o Oalm 3tj00 " " Maui OUOO " " Hawaii 3b.Ō0 " " Kanai 2400 Kakanolelo Kiaaina o Oaha 800 Ma«i 1200 " " " llawaii 1200 " " Kauaī 1000 No ka Luna o Oahu 8000 No ka Lnna.-Wai, Lnna Alaiiui a me na hana hou, o Oaha 0000 Kākauolelo Luna Wai a me Mikeke 20(lb Luna Leta Nui 6000 Na Kakauolelo oihana leta 5000 Ukn o na Lnna Lc-ta 24C0 Uku Jawe lesa Kela me keīa lilo oihana Jeta 3920 Laau Telegarapa o ka H»Io Lefci 832 Xo na ahnui aupuni o na. mokupuni koe o 0;ihu 70oO No k'e-ki;ii iliua aiii 600 No keki.ii ilina o ka Moi Lunalilo 400 UoopanK-e ka Hale.

La ĪI a N"A -1G Ponlima Iiiuu 28.—Ilalawai ka Alnolelo e liko nie ka mea maa mau. Percsidena ma ka noho. Pulo ko Kahnnapule Heli»lioluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia. • Noi mai o Kupau e hapai ia ka noonoo ana no na liila Aie Miliona. Ilaule. Hoike a. na Komitk. Waiho mai ka Luuahoomalu o ke Koinite Ahaliookulokolo i ka lakon hoike e apono nna i ka I>ila Kanawai a Kanealii e hoololi ana i ka hapa liopo o ka Pauku 1419 oko kanawai kivila, a e kapaia ka Pauku 1419 A. Waiho mai ka Lunahoomalu 'o ke Koniito Wae no ka uialama ola i ka lakou hoike o pili ana i ka imi a ninaninau ana iio ke ano o ka inalama 5a ana o nn niai lepera m;i Kalawao, iMolokai, a ino na wahi u nc, a e l;oiko aua hoi e hooponopono liou ia ko kanawai o hoonohonoho <;;i.: i na lula elima o ka Pupa Ola, i ekolu liaole a elua kuuaka. A\)ouoia. Nk Olki-o Hoohol') mb sa BiU. Wnilio inai o Kanealii ho olelo hooholo, e hoololi ai i ka pauku 50 o ke Kumukanawai, hnawiia i ke Komiio lloo|)onopono Hila Knnnwiii. Wailio niai o Gibson he ololo hooholo e haawi in i ukn īnakana $501) i ka men nana i haku ka leo mele o ka llimeni Knmehameha. Waiho pu'inai o Malo hu pakui, e haawi pu ia ī $.300 i ka niea nana i lmku ka olelo o ua mele la. Ilaawiia i ke koinitc wao, ekolu lala, Gibaon, Dominis a me Nawalii. JMa ke*kapaein ana o na nila, ua waiho mai o l't>iroe i ka hoike a ka olele Oarter nia kana Iiuakni i ICuropa Noi inai o Biketona e paiia kahila Kue nui mai ke Kuhina Kainika, aole pono e paiia kela hoike, e heluhelu ia wale no. Ma ke noi, ua wailioia aku e pai. Na hana o ka. j„\. llapaiia ka noonoo o ka bila haawina imua o ke koinito o ana i ke Koiniwina ma Wasinetona $9000 Noi o Uihopa $10000 Aponoia $80o0 Hoomaha hora 12. Hora 1. noonoo hou ia ka bila haawina iniua o ke komite o ka hale. Kuhina Kalaiaina $1000.) Aponoia y000 Na Kakauolelo $8:00 Iloopanee ka Hale. La iiana 47. Poaono, Iune 29—Halawai ka Ahnolelo ma ka hora 10 a. m. e like iue ka hoopanee ana. Peresidena ma ka Noho Pule ke Kaliunapule. Heluhelu ia ka moolelo o ka la i hala a apouoia. IIoiKIi A KA KoJilTE. Heluheln mai o I'alohau ka Luna IIooinalu e ka liapa uuku o ke Koinita Hookolokolo i ka lakou hoike e pili aua i ka apono i ka bila a Kanealii e hoololi ai i ka Pauku 1419 o Noi mai o Riketona e waiho raa ka paIlapaiia ka noonoo ana i na hanao ka la. lleluhelu akolu ia ka bila e hoololi ana i ka Pauku 498 o ke Kanawai Kivila. Aponoia. Heluhelu nlua ana i ka hila e hoololi ana i ka Pankn 2 o ka Alokuna 53 o ko Kunawai Kiu'aima. Ma ke noi, ua waihoia no ke kakau poepoe ia a laweia mai ina ka Poalua Iulai 2. Ileluheln alua ana i ka hila e hoololi ai i ka Pauku 1 nie 2 o ko Kanawai Karaiina i hot)])onopono hou īa. Wniho mai o Biketona ho hoololi e pili ana no ka mahole ana i na ui-u hoopai a o ka liapa hope oia uīeu lioopai ma kahi i oleloia iio ko kanaka nana i hoopii, e haawi ia nu ka makai nana i lioopii. A un wailio pu ia mai no lioi e kapae loa ia ka Panku 2. Mahope o ka noonoo ana, ua knpaeia nw ka hoololi ka Pauku 2. Ma ke noi, ua waihoia no ke kakau poe poo a lawe h >n mai ma ka Poalua 110 ka heluhelu al'ia ana. Ma ke kapaeia an.% o na nila, na heluhehi mai o Nakaleka he # inau hoopii mai Lanai mai. i E hookaawaleia i haawina no nil leta 0 Lnnai. 2 E hookaawale ia 0 Lanai i api.na koho okoa. 3 E hookaawaleia i J3,.')00 uo ka eli ana i mau luawai no Lanai. 4 E hoopauia ka auhau lio, a e auhauia na hipi §1. 5 E hoopauia .ke kudaia ai a o na aina aupuni. Waihoin i ke Komit<j Wniwai. Ma ke kaj»aeia ana o na nila, a m ke ke noi a Biketona, ua heluhelu ia mai ka bila a Kakela, he hila e hoololi ana i ka Pauku 4H3 0 ka Kanawai e pili ana no na waiwai lewa. W.iihoia i ke Ivomito o na Alia Ilookolokolo. Ilelulielu alua ana i ka bila e hoololī »i 1 ka Pauku me 690 o ke Kanawai Kivil;i. Iloopanee kn Hiile.