Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 28, 13 July 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole; ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU.

A ME KE Koa Opio Wiwo Ole;

ATAGANANA!

( Uiuiliiin o kekahi peni manawnloano ku Hiwiihiwa a ka Lnliui Uan-aii.] MOKUNA X. HELU 18. POĪ liou ae oc i ka pnpa n'u i h«lt'i aOiun, ao hoo}WnojHMu> I ]iiv nimi a nuūkai, a liolo loa aku i knlii a'u i oloh tiku nei ia oo e lielo, wahi jv Atagnnaim i kamnili.) aku ai i knna Ka, e luiu luikn, niamulioe eha, nialia 0 haule oo a Jnako, wahi o. Piil;tnakeki i [>;me aleu ui, uo ka makee uo i kotiii haku. E ])oopan i kon alelo, e ka hiipo 3 i hookeke aku ai o Atiigiunvna. In wa, hopn ae la ia i na I;i!;iki o ka [iulta auiani, a lehei aku la, a kki ]oa oiai, aohi i kiekio loa kahi ana i haule iho ai, he kiekie loa hoi kahio ICanoipolu i haule ai a make, tie hai!irna wale no ia. Holokiki aku la ia a kikeke wn ka puka o ka nnn.i, e nnkunukuana. E helo nna, au e komo iloko o leeh upiki, aka, auwe na popoki i nianao e noho lik& me na iolo,. Am(io t koele lea aku kn puka iaia nei, loho ia aku ka »e i o loko, a ano lioolai ilio la ko loko, a lohe ia aku he mavi kapuai o knhoknho mai aea a hiki i ka puka, nakoi'o ao h l;a laka, u i loa no i ku puka a uweko, o );o ia nei lpkei )soke akn la no ia iloko me he tiga la, mu ka pahikana no e kaiuwa nna ma kona aouo. Ku ana keia iloko o l<a nnui o l;tt M Uonanikaka, a ua haaaia no ko pani b lewa nona iho malnna o koua nnui aiui, a pani ao lu no )vaa, kolo ao la uo Iie laka Luma. i 1 liemo ole ai i ka poe maukiiuka ko rnanao e pukii a holo. la nui ko pioloke o loko, e pa- ] hupahn ana, o koulo ana wi nolio, o ka-l muinu atta na puupun, o hnila aiiaka' maka o ua palii, a o keia nian haunuele a pau, ke lohe wale ia inai la uq o na halo kokoko niui, a o \ViiU; no ia o alo nri \ k« ulwn'hu o ka. uiakawalu o na puupuu a nio na paluma puhi a koin ])0e kanaka elia e noho ;uia iloko, ho w.ii auan nao ia no ko koa Atagauana, aolie no i kau iho ka w.ii (i l<e koa opio, oiai o kioei ann rm poo o ka poe e iiaohao uei i la'ia inikuln, hemo nna ka puka, u oili ana he niau kamikaehn inailokoakn, aoho o ka puka aun o ka pouo, nio ho inea bi ho mau kinana laoa o kiki ana i ka uiua e kolohe aua i na piopio moa, ka holo a puehu ka hulu, ]iuul<iki ka holo ana, ina o ka ln'tm iho, ehia mea aloha o ka pou o ka ihu, i ka ninau ae ia mua iho, oia no ka oo i ke koheheo la me he aaknu la, i ka hailuku ia, oiui, ua iveluwolu miii la itn koloka o «a poe kew kiai ,nei o loko o ka ruini, a e kulopo ana na kuku. Ua laimkilii"tfiai la ke koa Ataganana inahnia o hikou nei, a ao no !;o );oa ao no ka Lolo ia lakou nei. Aole i nui ka Ataganann hana no ko pale ana iaia iho a tnu ko kue aku in hikou la, oiai, liot>kulumUnoo lukou i niakaukau me ua niua kiuut, aka ua palo walo uku no in, o iko lea i«i nmi l;ouiv mau liiohiomi, oiai o [iaa aua hleou i na uhiwaka. IIo inea oiaio no, ua hoao kekuiu' poo olakou ohaaa 1110 ka manuo o pio o Atagtinaiia, tnn kn kuno aua aktt i na pa, pula, na nohu a pela aku ihnia o Ala&'unani», nkn, i alo walo ia ae no, a o, ktt ia imi no ka hoopapa uku mo kaua pahi nia Jo> hikou mau lao a ine naaoao,

aka, uok"! oin i hoohuli i ka oi o kunu j>aIn' i« lakon, oiai, aolo oin i au o hnkakn nie lea [kw liiMniihenia i na men kuua, n !><■> rii)a ih> I,'ileoii, noluiln, ua l;o--nii) U'iilo nkii 1)0 keiii o iwuo ai> i ]; ; v poe pililua i lioopilikia ia. lle mui wale īio niinntc o koin luwileawowe aim, a lilo iho la o ko | ki'j)a o ko kahii;) niokouiolio. I <1 ka poi' i kiiH-i loai ui ma na pukn ( uiiiam o ike i koift hauniuilo, iko jiono , Li }.-tko<( i kela poo kanuiea eīiu e holo aiiii a lileo ka mama iue ka hiki i ko .lakoii mau io wawae ke hoalu a pupuku uiai, oiai, ma« ta hauiuiele nu ia e Parisa, papani ae ln lakou i ko laleou inau puka, a uoho iho la nio l;a lelole e ka. oili, tio koia niau hiona weliweli i inaalo ne nm hi lakou mau mnka. Oiai hoi ko ko aku nei ke auo okt ahiahi, a o ka niea maa i Uo luihi poe nm ia kikin.i o ka makahiki, o ka hoi e no e moe nie ko kauni boe iluna no ka la, o ko ke kulauakauhale keia o Lukumebn K n. Ia \vi\, koe wale iho la no o Atagatiana a »ic ka Miieiaiue I3onanikaka ko loko o ka nnui, iluli ae la ia- a inuia uku la ia ia o moe aim, oiai ua lele e ko iala hanli i ka wa ona lioa e hakukn ana. B inoe oni ole ana i.ki Madaine noi ilnnaoiwkalii noho hooluolu mo lie inea la ua inake, nana iho la *> Atagaimna iaia ma kualawa iki aua iho. Ue wahiiii? ui ua Madiime nei, hes no na kauaa kona mau makahiki u rue ke keu. He man niaka uiīuli a poponi kona, o ka ihu un hoof.in«na ia mai o mua nia h.e makuu la, o na nilio, e la wn hoi ko ka uwalo, iie nani nae, aiai, a o na papalina, na awili pu ia ino ka rosc a me ka opela, o ke kukna ia o keia waI liiue. he kulana hanoliano a kiekie, o koua man linia he auo puipui no, akii, he : onahanaha nae, a o kona mau wawae, I aohe no he wawae o īa kulana wahine | nia ka hanau ana, a pela i loaa ai ia Atuganiiiia he wa e hakilo ai i na ano o keia wahine e huliia nei ; kai no no luua nei, eia ku no Keei. I ka maopopo loa ana o na ano o fca M;itliUiie Bonanikaka ia Atag-anana, roai ke poo a na wawae, ike hou iho la ia he haiuaka o waiho ana ma ka lepo, aelike iio iilg kona iioo maii, lulhli iho !a ia a natia ae la, tv uia kek.ilii kihi o ua hainaka nei, ike iho la i ka. inia i like loa me ka luia ana i ike at, a uiai lilo i mea e inokn ai ka puanai, oiai laua e hoopnapaa nna me Anvniiki nia na helu niua i hala. hi wa, haluio nlen la ia iua liainakn nei iloko o k;i eke o ku Madame Bonanikaka, me ka hai ole aku i Uekaiii mea no kelu hninaka. Ia wa, poiiala ae ln o Maelame Boaanikaka, kaakaa m; la kona ;uan maka, a nana ae la me ke ano ]>ioo a pnni ka lia/e, nka, ua molmineha ku nuai, «, oia walo no koe a mu kona uiea lioopakelo. la wa, lele ae hv kona liauli i ka ike aiia aku ia e I;(i kilakiia inai ana, a lalaii aku la oia i na lima o ke koiv opio, a nie na tuino al<a i lona ok i na waiiiue o kein ao, pela o Maiiaino Bonanikaka i aka iki ilio <ii, a o kana aka ann, iioho i loaa i ua k«le o ia knlamikauliulo, a i leo ke ao nei no pahu, a malaila kona oi i mv ieele e ao niailima a lalo. Ahe, o oo ia, o oe anei ka mea nana aa i hoopakoh) ? a e ne inai ia'u o pahola ului iuuia oii i ka'u man hoomaikai ana, walii a ka Maelanie Eonunikaka i ninau hoohaihai aku ui. E ka Madanie, wahi a Afcagni»uia i pane alui ai, ua iiaua waie no an i na moa liiki i na keoniniana e kokua aii na letle, ke īnakeuiake lakou j kokua, aole au i hiuia i ka inea j oi aku ia, a aole oe i aie ia'u ia mau hooniaikai. Ae, ae, ka.haha, mai lioolo niai oe, ua aio no au ia oe, i kukai aknhele aku ai ka, Mii<laine, a he' hiki loa ia'u ko hooia iiki) iii oi>, ua oi k>a akn' kan nmn kokna ana i ka ka poo u ae, uka, healia la ka keia poo kaaabi u'u i inauao nnui ai he poe powa ? heaha h l<o laleoa mukemako ia'u ? a auliea la hoi o M Uonanikak» ? E I;a Maēlnnie maii:ai, na oi loa aku ke ino o keiu [ioo powa, oiai; iie poe ngenu- lakou 110 ke a o ko kane ea, aia la i ka Basetile, inehinei iliii la no ka hopu iu luni, noiaila, uole ia inaauei, wahi A Ata»iviu\\ia.

Aia iloko o ka Bnsetile kmi k.me ! i uwo no ai o Maelama lionunikaka. U kuu akuii, oeaha la ka kuu kane i haiia'i ? Amve knn ltK -no ! e aha la hoi ; hemnlihini oiu iiu'i:. A nie he ohu ia. i kokolo ae a mwwoho iie lu i na nauaina kaumaha o ka Maik» me, a kokolo liou ae la na koko o komi mnu pnpnīim, a e pono nna na lihilihi o koua iiimi nmka, poniponi, ua hoolai hou iho la ku Maelame. 0 kana mea i hana ai, a ka Madarae iuaikai, ke manao noi au, okeia karaiina wule no, oia no kou mare ana iaia, aole nae i kii[iono. Ina hoi ha [>elo, mi ike hoi oe i ke kumu i hopn ia ui V wahi a ka Maelame i uinau aku ai. Ua ike au im nialo ia oe, e ka Madanie, wahi a Ataganaiia. Aku, nawai? Ua ikeaneioe? Ea, ioa hoi ua ike oe, e hai mai, wahi a ka Ma dune. Na kekalii kanaka i loaa iaia ke kaau inakahiki hookahi, me na lauoho uliuli, a he auo halenalena kona mau nanaina, a ho linaiina nui ma kona kuemaka liema, Pela io ka hoi, owai kona inoa ? Kahalia, aole i loaa īa'u kona inoa. Ua iko no anei kuu kane i kuu lawe malu in. ana ? Ua haiia aku no hoi iaia, eka mea nana i lawe oe, ua hoouna aku ma ka palapala, e bai uku ana i ko kane i na mea a pau. Ua ike anei oia i ke kumn o lteia han.i lapuwale ? i [īane inai ai ka Madamc nie ke ano pohihihi. Ua noonoo wale no paha ia, he kumu ano uui no keia. Aka i kinoki, he kanaluu no ko'u, aka i keia wa, ua like no ko maua manao, nolaila, aole oe e manao ino mai e kuu uloha, M Eonaiiikaka, no keia nalowale lionua ana o'u. Ae, aole ona wahi noonoo ino iki nou, ua kaena nui ae ia e liki ai, i ka nui o kou aloha a pela e malaiua hemokle ia ai kou maluhia e oe iho. wa-hi a ke koa o^iio. Ia wa i hene aka iki iho ai ka Madanie, me ke kolo ae o na ohelohelo uia wahiae ui ma kona mau papulina, e kukulu aua ka meli ono nia leona man lelieleho, uiai oia e haalo'nlo'u ana i ka aka, a ua kauo, ua hnki ia, a na apakau ia mai koj Atagatiana aaau e kela niavi niino aka. Aka, i hooinau aku ai o Atao;anana, peliaa oe i jiakele ni ' ' Oiai, i ko'u kaawale iki anaae, liookaht paha mianf.e mai ka poe kiai ae, ua loaa ia'u he wa pono, a i keia kakahiaka wale no au i iku ai i ke kumu o keia lawe malu ia aua, a ma luiu nikiniki ana i kuu mau kihei mou a hookuuknu aku la ia'u innwaho o ka pukaaniani, a liolo mai nei ia nei, me kuu manao eia uo o M I3onatiikaka ia nei, kun lei aloha hoi, wahi a ka Mndame. Ua manao paha oe e pakele ana oe ia ia? walii a Atagaiiana. Aole ]oa. 0, )ie kanaka liilu ia. imike no uu aole e hiki iuia ko pnle nku no'n, aka, lie wahi ahona iki nae hoi ia,l liina kokua iio knkou, a ua inaleeniako ao e lilo oia ipuuhouua no'n, wnlii n ka Ma(ianie. Ueaha kana o pale nlai ai ? Anwe, aole ia o ka'u inea huna, a aole loa no hoi au e hai aku ia oe i ua moa huna k, Eit. kekahi, wahi a Atngauana, e kala mai ia'u e I<a Madume, ina owau nei la tiia ke otio ho koo nou, ke hoomauao aku nei au ia oe tna ke.ano e hoonaauao ae oe ia oe iho, eao kanaka. A eia hou no keia, aoiie kana i ke kulana. kti[ioaoi keiu wa, no ke kaunu ann i keia mau olelo, oiui, fia leaini i ka haiki. inalia olioi hou mai kela poe kunaka a'u i lioopuehu aku nei, nie tuv kokua hou no lakou, n inn v loau mai kaiia isi lukou la ia nei, e papapau aua kaua i ka make, a aoho akailono. Ua hoou;ia aku uei au i kuu niau iioa koa ekolu, uka, ko kanalua nei au i ko lakon btw aku i kauliale. 010 laika, wahi a ka Madanio, uapono oe, e hh katta ttto »a eheu i pakeie, o }otva niai auunei kaun i na eleao. Hopu aku la ka Madame nia nalima o Atiiganana, a lilililo aku 3a lauu lilo i Luakuha. E liaalelek' leaua i keia walii, ,■» kaiiinile aku ia, alaiLi nooiioo aku ka mea e pono ai. ( Aole i ]>ai<.J