Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 29, 20 July 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole; ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU.

A ME KE Koa Opio Wiwo Ole;

ATAGANANA!

[Unuhiia e kekuhi peni manawnlea no ka Iliwuhiwa a ku Lahui Huwaii.]

MOKUNA X. HELU 19. ĪIIKA auanei le.i'ia e lielo ai ? i ninau . hoouieauiea nnu ai o Ali\ganana. Aia no hoi paha i lea kaua wahi e hele aku ai, wahi a ka Madamo wakki. la wa naue aku la laua a hala Wwe de Possoyetirs, a mailaila uku a kiwne de l f osseB Monsionr le Princc, a mailaaW ae a ka Plaeo, de St. Sul])iee. A heftha iho la ku kaua e hana ai, oiai, eia kaua i ktihi kaawale ? wahi a Ataganana i niaau aku ai. A ihea la oe e makeuiake ai ia'u e lawe aku ia oe ? Ihea auanei kaua e liele ku ai la, ua hele mai la au a kupilikii i keia wa, i pane aku ai ka Madume me na leo nahenahe, na paa nno kuu manao, ina o kuu kane keia, aia ka'u wahi e iini nei o ka hale o M de la Part, a nana e hai inai i na mea i hanaia ma keia man la iho nei ekolu i liala, a ina paha aole he pilikia ke ikeia au malaila. AI r a owau, i pati9»mai aio Ataganana, n.i hiki no ia'u ke hele a hai aku iaMde la Puvt. Pela io palia, wuhi a ka Madame, aahe no nae he pilikia o M Bonanikaka, ua kaniaainaj a ua ikeia e lea poe ma Louvre, a e aēia mai no ia e koiuo, aka o oe paha, ko kanalua nei uu i kou ae ia e komo. A, ba ! malia tio hoi pa)ia ua ike ka moa kini puka in oe, a nana no hoi e, hai umi i ka huaolelo o ia po i komo aku ai au, wahi a Atagai)ana. Ia wa, nana nono mai la na maku o ka Madamo ia Ataganana me na hiohiov:i i I»i()t))ja iu mo. ka nnhea, u i )iakni ia mo n.i lihilihi lehua o Luluupuli. A ina wau e hilinai aku ia oo a hai aku i ka huaolelo o ka liale alii, e oluolu anei oo o hoopoina iho ia hnaololo, ke loaa ka wuiwai ia oe, oia kou komo ana iloko o kahi o M do la Purt, wulii a ka Mndame. Ma ka'u olelo ana no kou hanohano, a ma ko'n ano kooninmnu, a mo ka lioohiki oiuio, aolo ia e alakai liowu ia ana e na ulmno ino o kein iio. _ lua he oinio kena, alaila ke mannoio aku nei au i». oe, Aka ina ho ]ialau kena wahahna au, ehia ka hoi mea aloha owan, a iiuwe au he pio na ka Moi, i ka uunn aku nae ma koii mau hiokiona, ho mau hoailona no e ai ke hilinaiia. He hiki loa ia'u ko hana i kekahi hana mo- ko pai linin ole, ina he kauoha na ka Moikane, a lie ieouo paha na ka Moiwahine, lie hiki no laua nie Limuuui, a ]iela uo kti hoouuaima a kahi lopa makaainana, he hiki loa ia'u ke hooko pololei, aka, e hono oe ia'u me he hoa'loha 'la. " A iheu auiinoi uu o nolio ai ke lialn oe?" Aohe no kn ou mnknmuka o keia wnhi?" i hiki ai i«'u ko kii ia M de la Purto, a h(t)o pololi?) m»i hoi ia n loua 00 ia nei, lto loho uku lioi ia'u? " Aolio o'li liilinui i kulii mea o no, o oe whlu no." " Alia hoi hn, oia koko uku iio ka leo Aka Wahi o noho noi la." Owai ia uiea o Aka '! Ile hoa nloha ia no'u. lna pulia nin oia iloko o ka hale, e ik« in |.)m!iu luninei hoi uo, a liai iu aku lioi 1 knualea, kii hou in mni lioi mi e hopo, aka uolo oia i ka halo ua hole.

Aka uolin ia i ka halo, ua hoh', it i* lit«'o l>u au i ko ki o ka pul;a i knu wa o. lioonoho ai in oo j|oko o ka rumi, i pani' mai m' o Aia^anana. Pehea hoi, ina o hoi nmi ana kola, Aoho ia o hoi niai, n ina no fl hoi mai, c liai nnui ia aku una uo ia, «a hooko iuo ia o a'u kokahi wahino iloko, Poln 110 paha, uka, pihoihoi loiv paha WIU). Mai manao 'oe no ia mea, aole o iko kokahi iiH'a ia oe, eia hoi keleahi, eia no kaua i ko kulana hiki olii ko hoo]onopono. Ina hoi lia, haelu akn hoi kana i ka liale o ko hoalohu, aiu inahea l(ona wahi t; noho nei ? Aia ma, ka nie Foroti, ehm wale no kecliina.\v:i[Y,ie niai iu nei aku. Haelo aku lioi ha kaim, Ia wa, liaelu kokoolua walo aleu la no laiuL a hiki, a e like no lioi ine ka Ataganana inea ī ike mua ai, ua hala e o Aku, pehi io uo, ua hala e kela, a pii aku la luua ina k« ala anuunuu « pii ai a konio iloko o ka rumi, a hookipa akn la o Ataganana i ka Madame iloko o ua vtimi uei o Aka. L hooinanao o«, oia oe i ka home/olei inai i ka puka maloko, a tnai wehn ae oe ! ia mea i kokahi inea e ae. ke ole oe e lohe ekolu kikoke ann, penei, (ia wa kike-l-o iho la o A"tagaiuina olua kike alapine a kanniniu, a maaope iki iho hookahi wahi kike aheahe nmlie.) Ua pono ilio la, wahi a ka Madame Xson;uiilt)ika, a e hoolohe iki mai hoi oe i ku'u maii wahi kuhikuhi ana ia oe. He lioolohe oo hoi au i kau i im v/a a pau loa. I liele nle» oe ea, e !ni aku oe ma kahi puka ]ia uuku o ka Louure, nia ka aoao o ka nio do la L'ehell, a e ninau nktt no GeH'inania. Ua pono, a pehea hou aku ? Eninau mai nuauei kela i kou makemake, a e pane aku oe ma keia niau huaolelo, Tours a ine Brussels, a e hooko koke no ke kiai puka i kau mau kauoha. A heaha ka'u e mea aku ai iaia e hana mai ? E hele e liuli i u Mdo la Part, ka mea iawelawe i k0 ka Moiwahioe niau pono. A ina e hiki niai o M dd la Part, e hoo«na niai i o'u nei. (Ja poho. ae la, ihea, a i ka w'a hea, ā" liehea la wau e ike hou ai ia oe P I'le uiakemake io no oe e iUe hou ia'u? Peia no hoi paha. la u wale no hoi paha ia, e noho no uie ka ohiolu. Ke puulehia nei aii i kuu nian olelo. E pono no oe e liiliinu mai iu'u. Ia wa lui ae la o AtaganaDa iluna a muheloe, ahiwa ilei ao h kaaa muii maka i ka iiiudaine, e kilolii aku ana i ka oiwi nukanulea o Madanie Boii;uiikaka, e lulioana na owili o leona mau lauoho inimilo inaluua o kona mau poohiwi, a o leha iki mai aiia koiia mau inaka po|ioni malalo o na libilihi } hoomaloeloo ae la o Ataganana i kona kuliinu, a oiai oia e kikoo aku ana kona inuu wawao ma ke ulapii, (i alakai aua iaia e hoomamuo alni mai kit I\liid,une nkti, no ka'helo ana i kahi o M ele la Parte, lohe aku la ia i ku koele ana ae o ka puka i ke ki una ae o ka Miulaiue, i ki ia, no ka hoopaa aua i ka puka. Aoho i u iho, noho ana keia i Jca rne du la Eeholle, a oini oia e eleio aku anu niu kahi ]iuka pukaku. A i ko La Pnrt lolie ]iono ana i na mea o nili ana i ka Bladime, apoapo ae ta koua oili, u huli ino aku la e holo i kahi i kuhikuhi ia, trka, iuannia o kti lo,*a ana iaia ho umi keehina wiwae, huli hoi niai la oia ihopa me ka manaolana, a knhea nmi la, e ke kauaka opiopio, e ao »ku uu ia oe i leekahi mau mea. lloaha ia ma« inea ? Malia.hoi paha o loaa ka hihia ia oe ma keia meu, alaila ua hiki hoi ia oe ke alo tto. Pela'kou manao, ea ? Pyla kuu īnauao. Pehoa ho hoa'loha no nnei kon. ho wati kana he lohi ka hele ana ? A ina e loaa ana. heaha aku ? Alaila h.oi paha pono, hele aku oe ilaila e hoonaneia ai, a o ikeMiono hui ia, a o lilo t)iu ī hoike knpono nou uia ka hooia mai .īlaila ot) i ka hora oiwa ine ka

hapa, ina ko kunuwui, oia ka moa i ku|iaia he '"alihi," ho ke ano "nia kalii e." I ka lohe pono aua o ī i;o ui mau ololoao, o kona hololeiki aku lu no īa i kahi o ke Kapena M dc Tereve le. aka, uolo oia i komo aku ina kc> keena hookipa, komo aku la ia ma ki>k,thi kqona inohameha, a hole ia aku la e hai ia letTvo]a iio koia malihini i makemake e ikt> iaiu ma kahi nialu. Ia wa en kone ae la ke Kapena M tle TVrevele a heie akn la e hui pu me ua o Atagaimna nei, a ninau aku la i ke ano nui o kana huakai, a lieaha hoi ka mea hele mai i keia wa, o ke aumoe waleaku no koe, E kala mai ia'u, wahi a Ataganana, (eia iioi, i konn wa i noiio ai oia wale no kai loko o kn rumi, ua kii īualu aku la keia i ka wati e hoonee iho|ie i ekolu hapaha hora. ka lohi, i mea e manao ia ai lie ahinlii okoa no, eia ka auanei ua k«-

3u ke iunnoe,) aka, ke manao„nei au, aole keia wa i anmoe, oiai he iwakalu kumamalima wale no minute i hala o ka hora eiwa, nolaila, aole au i manao ua anuioe loa keia hele aua mai nei e ike ia oe. He iwukalua kumamalima minuto i hala o ka hora eiwa ! i nin.ui {mhaoliao mai ai ke kapena, a alawa aku la ia e nana i ka wati, me ka manao kanalua i ka manawa, oiai uu, ano aumoe loa, aole paha ia. Knhaha, aole no ka hoi oe e nana aku la, a e paii no kou kanalua. Ūa ]iono oe, wahi a ke kapena M de Terevelc, i ko'u manao no hoi paha ua aumoe loa, oiai, aohe e kala i napoo ai ka !a, a o ko kaua mau leo, iia auo ha, aka, ua makemake loa au e lohe i kau mau mea- i helo mai nei. la. wn hoomaka aku la o Ataganana e kainailio i kekahi moolelo e pili an a i ka Moiwahiae, e hoike ana i kona makau no ka hooko ana i na kauoha a ka Moiwahine, a [lela no hoi na mea e pili ana i ke ano enemi o ke Cadinela ia Bakinehama, a kamailio pu aku la no hoi i kana mau hana hoomanawanni me ka hooikaiku, a pela i ano alakai hewa ia ai na noonoo o ke kapena M de Terevele, a e like īio hoi mo ka kakou i lohe inua ai, he mea hou ano nni ke hoonaueue nei mawaenii o ku Moi, ke Cudinela, a uie ke Kuiui,

Ia wa koele mai la ka wati he uini kike ana, pau na bele, ku ae lu o Ataganana a noi aku la i ke Kapena M de Tercvele e hooknuia ka lana luuna ana, a me na puili ]iutneliana a laua, a nw na kauoha ikaika a ke kapena iaia no na mea e piii ana i na kauoha a ka Moikane ame ka ka Moiwahine paha, hoi hou aku la ia i l;ona keena hooluolu, a o Atitgunana iioi, huli mui k ia hoi, itka, oiai oia e iho ana ilalo ma l<e alapii, hoo-manao-ae la ia, ua poina kona wahi kookoo, aia no i kn rnmi a laua i kaniailio pu ai me ke kapena, pii hou aku la ia a komo nku la iIol;o o ka rnmi, a kii hou aku la i ka wati o hoonee hou imua a loaa lta wu kiiponooka inanawu oiaio' hoi o ka wuti ana i hoonee ai ihoj>e, i loaa ka mea mina o 'iooiaio mai kona "alihi'* mu kahi <? i ka wa i hana ia ai kela hihia uoho ia ilaiia, aia o ke leai ena M de Tcrevela ka mea naua e hooiaio mni, i kela wa e nianaoia nei ua Jiana oia i kela hewa, e hoike'mai auanei ke ua, ia hora aia lana a elua ma kona leeenu ieahi i kuinaīlio pu af, alaila, ua kn])ono kuna i olelo ui, aia oia "ina kahi e" (alibi) a pau ia mau hana, lmli aku la keia hoi. MOKUNA XI. Ae—eia kakou me ke kou Ataganant\ i ke ala loa kahi i. hele ai, a i kana boi ana aku, aole oia i hoi ma ke ala o hiki koke aku ai i koua home, aka, hele ae la ia ma kahi loihi. Aka lieaha'la na noouoo ana, ma kona lawe anu i ke alanui loihi, oiai hoi he pnolo ko kanhale aua i haalele ai, he uiea hoi ktut la a pulale aku, eia ka ia nei he hoolalau, oiat iaia e lawe ia ana e kona tnau kapuai, e ulili hele ana ma k& ala, aia hoi na hokn ke nana J)OHO mai la i koaa mau k&:h«ia wawae, ke alakai 'la ko lakew uialamalama poaeae iaia ma keula ana e koelo umwao nei, aoheoin nei alawa ne i o a k nei, ke nanea wale la 110 i ke kolonahe niakuni hni o e kuluaumoe. (slotc i piu.)