Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 29, 20 July 1878 — MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878. [ARTICLE]

MOOLELO O KA AHAOLELO O 1878.

I-iA HANA 53. Poiikalu, īulai B—llalawai ka Ahaoklo ma ka hom K) a. m. e like m.> ka h00()a--nee ana. I\>rosi<k'na ma ka Noho Pule ke Kaluinapule Helnhelu ia ka moolilo o }ka i iialu a aponoia. j MA lĪOOPH. I Ileluliolii mai o Alahoo he hooj)ii raai a ] mai, o no'i an;t e hoiiio.'ia ke Kila o i kona aina iaia, oiai, «a haawiia ke data i j Ke Anpuni. N"a Oi.klo llooiiolo me na Kila Hoakaka mai o Kamika no ka pono e lawe mai i bila e pili ana i ka hooponopono ana i n« Aila Mahu oiaī, ua ike ia e kukahi kanaka he aiau aila pono ole a pahu walo kekahi e waiho nei mi Honolulu. Ileluhelu inni ke ICuhina Kalaiaina no ka mannwa mna lie bila o hoomalu ai i na

aina a pau e waiho ana ma na wahi a pau a ke kaliawai o Nnuanu e 1110« a'na. — Iloolaha ni:ū o Isiketona e lawe mai nna ia he bila e hooaiakankau ai no ka ai no ka hopuia a na aliiinoku a me na sela 0 liaalele wnle i ka moku. Wa ke kapaeia ana o ua mla, «a helulielu mai 0 Martin ma kft poo ka bila « hoomana ana i ke AuiMini e aie i mau Miliona D,i!a. Ilaule loa. 3fa ke noi na ka|7;u'ia na niia, a lieluhelu mai ke Kuhina Waiwai i ka lioike a kn hapauui o ke Komile Waiwai, i ka lakou lioike e apono ana i ka Lila e iioopau ana i ka Panku !) n ka Mokuna '29 0 na Kanawai o 1870. Waihoia ma ka paj>a a noonoo ia. Holuheln mai o Malo lie olelo hooliolo, a penei: Mahope iho oka pau ana ona inalama eono maliope o ka hookuu ana o

ka Ahaolelo, e kahea ka Moi ī ona Aha Elele e hele inai a nolio pu me ka Moi e iiooponopono pu i ke Kumukanawai. Haule loa.

Helnhelu mai o Kipikona no ka mana- j wa mua i ka bila e iioololi ai i ka Pauku 1 0 ka Mokuna 59 o ke lianawai Kaniima, 1 /100/01/ia a apouoia nia ka /a 15 o Sept. 1876. Waiho mai o Kaoliko be Loopii mai Koolaupoko inai na na inoa ebiku, e noi ana e hookuu ia la.eou mai ke kuapaa ana nulalo o C K \\ r illiams, oiai, o Kulika ko lakou haku i kepa mua ai. \Vnihoia i ke Ivomite kupono. llooniaha ka Hale ma ka liora 12 awakea. Noho hou ka Hal-e ma ka hora. j auin» la. Is'oi o Aholo e hookuuia oia no kekuhi mau la. Aponoia. llapaiia ka noonoo ana i ka Bila Haa» \viti;i iinua. KoliiMartiu tna ka 270b0. Mamua o keia, ua' wailio niai o Kipikoria he haiolelo /oilii e noi ana e lioomahuahna ae ka lianwini o ka Haleinai Lepera, no ka me;i, o koua hnnwinn mau lie $55,U00, iiohe iawa, aka, e hooiualiuahua iki ae keia, no ka inua, aolie lawa pono o na uiai. A o hoonolio ia kekahi Kauka lielu l*iuawaen:i o lukou e noho irian. No ka Malemm Lepei'a ap(inoifi $G&000 Kaukii " ' " - īooUO llnopauee k;i Ilale a hoi'a lOkakaliiaka 0 ku lu apopo. La. uana 54 I'oalua, lulai 9—llulawai ka Ahaolelo j nia ka honi 10 a. m e like me ka mea niaa m:ui, Pei'eEi'iena ma ka nolio. l'ule ke Kahunapulu. liululielu ia ka inoolelo o ka )a i ha!a a i\i>onoia, | N* 01.E1.0 IIOOIIOLO MK I " Ilelulielu mai o Kupau he «lelo hoolio--10 e psi ana i ka hoopii mai n Hanlou mai 1 e pili ana i kona nk« ]awe_ leta, a e noi | aua e Uoihoi ia i ke Komite llookolokolo. Aponoia. Helulielu mai o Biketona no ka manawa mua i ka bila fe liopu ana i nn aliimoku a me na sola e liaalele wale ana i ka iuo- | ku. Aponoia. Noi o Keau e liapaiia na hana o ka la. Aponoia. SToi ke lii Kaeo e Ivomite ka Ilale no ka h.apaiia o na hana o ka la. Aponoia. Ke lii Maviin nia ku Noho. Manma o ka llnpaiia ana o na la, ua waiho mai o G Riiodes lie liaiolelo e pili ana i k» hoike a ke Kon)it<; o na Aina e. A mawaena o na huaolelo kuoo waiho inai ai, un haūwi ]iu mai la oia.i kekahi olelo hooliōlo e noi nna e apono keia Ilalo i ka hoike a ka hapanui o ke Komi» te o na Aiua e, a a kauoha pu ana hoi, e hoihoi pu aku ke Kuliina Wniwai i na poho a p'au a ke Aupuni liei'iiania i koi nvai ai, a e hoike mai hoi i ka uui oia puu dala 1 liiki ai ke liōokaawalēia ina ka BLia Ilna-

Maliope oia, ua haiolelo mai o Nawalii me ka oolea a m<j ka paulehia no na pono n pau - o Ilawaii malalo o na koi poho a |>au o Tseritaiii,i j ke Aupuni o Ilawaii. Atai keia wa. ana e liaiwlelo ana, ua waiho inai o Mahoo i mau niiuu Kanawai e pale ann ika "una holu l o Ililo, a e kokua ana ike aha la. Ua pale ia mai me ka niikioi, Iloomaha ka Hale ma ka hora 12. Ilalawai iiou ma ka !ior,i l auina la, .Ma ke uoi ua lioopaneeia ke Koniile. A,,o„oi:l. U;i vr:tihoia mai he noi iniua o ka Hale, e liele na Hoa o ka Uale e ukali i ka huakai hope loa a Mrs. Eapahu. Aponoia. Heluhelu mai o Kipikona he olelo hooholo e uoi ana e kohoiā lalā oke Komile Wae e uoonoo no na hoike ekolu a ke Komite o na Alna e, e waiho nei, a e lawe mai ma na raea nui imua o kela Hate. Mahope o keia, ua lawe ka Hale e hoopaapaa no na m«a e pHī ana i ka olelo hooholo Ma ke noi, ua aponoia ka haa\vi aii'a o ua hoike a ke Komite o na Aina e i ke Komitu\Vao, Na Kotnifce Wae: Kipikona, Kakela opio, Loio Kuhina, Moanauli opio a ine Xakaleka. Iloopanee ka 11.110 a halawai hou ma ka hora 10 kakahiaka apopo, La. ma.va 55 Poakoln, īulai 10—Ilalawai ka Hale ma ka liora 10 a m q like me ka hoopaneeana. Feresideua ma ka Noho. Pule ke Kahunapule. Heluhelu ia ka moolelo o ka )a i hala a aponoia. • Ā JKoMirE. Waiho mai o 3\lahoe ka Luna Hoomalu o ke Komite Wae i ka lakou hoike u pili ana i ka bila e hoomana ana i ka ili ana aku o ka waiivMi paa a lewa .paha i ka Nohoalii, ke raake na alii hanau o ka aina me ka hooiliua ole, a ua waiho pu mai hoi lakou i hoololi kanawai e pili ana i k& 'ĪKanawai i aponoia i ka la 0 o lulai, 1860. Noi ia mai e waiho ma ka papa a noonoopnia me ka hoike a ka iapaunku o ktyJComite. Ma ke noi, ua heluhelnia ka biia e hoololi ana i ke kanawai i apouoia i ka la C o lulai, 1866 Waihoia ike Komite hoo» ponopono Ileluhelu mai o Kamika i liiia e hoololi*aua i ka Puuku 56 me 59 o ke Kanawai Kivik, i liooWiia ma ka la 27 o Sept. 1810. Hoolaha mai oia he l)ila e hoololi ai i ka Mokuuii 29 o ua Kanawai o 1672. Ma ke kapaeia aua o ua rula, iu lieluhelu mai oia no ka manawa mūa bila e hoololi ana 1 ka Mokuna 29 o na Kanawai 0 1872, ma ka hookomo anaiho i paukū hou e pili ana hua uku Loia Helnlieluia no ka manawa mua ka bila a Kapahu, n hooluli jina ilee Kaoawai i aiionoia i ka la 25 o Sei>t. 18YC, e hoakaka ana i na lior;i haiia i lioakaka oleia lua. na Palapala Aelike. Waihoiai ke Komite knpouo. Hi'lulielu mai ke Kuhina Waiwai no ka manawa mua lie liila e hoolola 3Wia i ko Kanawai e hunka.i anai k» nuhau alanui tna ku liana, a e hooloU ann hod i aa Ka> nawni i aponoia ī ka Ia 13 o lulai, 18<»4, a rue Aug. 'iiā, Waihoia i ke Komito kupono. Hoolaha niai oia pJa we mai ana oia i liila e hoololi -ai i ko kanawai i aponoia i ka la 4 o Aug 1874. Waihu uiai o Kamika ka Liuir Hooin&» lu o ke Kouiiie Wae i ka_ lako» lioike no ka «oonoo ana i ka. pono o k» heala bōu ana i ke Kanawai kuai Oj>iumsu Ua mauao kb Koinite« hoomauia no ke kanawai, a hoopanee ioa ia ka bila i lawe ia mai ai :ia ke Komile e noouoo. He mau hoopaapaa poJ<ole kekahi imua o ka Ilale no keia. Mahope -o k«ia, ua noi wai o Kakela opio e hoouaoe lon-ia ka bila ma ka papa rul3 mai ka Noho, oia-i, oia ka Luua Hoomahi o kela Komiie. Hoopauee foa ia ka. hoike a ko Kouwte. Waiho niai o Kealaw'aa h« olelo hooholo e kauoha ana i ba Makai o keīa Hale e liool.iko nrai i matr hele -aiu ai aa Hoa e makaikai i ka- Haie K«la 'ma Ke« oneul» Noi o Biketona -e kapae loa i keia olelo hoohoio. Hauie, Ma ke noi. u« aoonoia e lioolako mai ka ilakaiii na Hoa o kn Haie. Iloonuha lia.Hale m* ka hor& 13 aws« kea. Halawai m# ka hora -1 auina La. Waiko ft»ai o iloanauli opio hoopii mai lloholhlu iūai, e noi ana e hookaaw»» leia māpea liila llaawina ok«iaKauīGoo ~ tlala iio keKumukula-uWo-haole o iinuiaukajiili, wnihoii i ke komiie hooiiaauad.

Noi o Piuiiani e hapaiia na haua o ka la. Aponoia. Ilnpniia nn linnn o Ua 1». Ke alii Mart)n ma ka Noho. NA hana O KA Noodoo i.a ka Eila Llaawiau imua o ke Komile o k» Hale. OIIUNA Manama Ola. Nn Kauka k:iiihelo #12000 Kela ino keia lilo oka Pnpa \2OOO 0 keia mau Imawina, nn hoopnnooia. No l-lalo Hoomalil Komoku U;i lioo|jnnp:ia ikuikn ku Uule no kahi e

ku ni km mnu halo liooiualu oemoku. Ua manno ko Kulmm Ki\lftinjna n ino keknhi mau ījut)amnl<naiu;ui:i, o liookokoke inai keli» lialo iiialumn mnilelo im Knkaako, a īnnimo kokiiiii poo o hooiunmno loa aku no ku |30110 ma kiiiii p, aola lim knlii kokoko i kivn<ikft, o loaa koko mni no auanei. Mnnwiia i ko Komite Wa« ka bila $1500, Haleinai Pn|)iilo, hoolioloia $12000 Noi o Kanealii nole c haawiia keia \.UU dak\ nO kekahi hauae ae. Aponoia, Ma ke noi, ua hoopaneeia ko Komito n noho hott i k:iht wa b ae. Waiho nini ka Luna lloouialu oke Ivomite o ka Ilalo i kana hoike. Apōnoi», Komito Wno no wa Uale hoomalu ee. I moku : Knmika, Kakola opio, Loio Kuhii)a, Nan'alii rne luioliko. sla kt- noi ua hoopanee ka llalo ft lialuwai apopa liova 10 kaknhinka. La HANA 50. I'onha, luiai 11—Ilalawai ka IIa!e e like mo ka hoopaneo una. Ka I\'roBidena tnn ka noiio. Pule ko Kaliunapulo. Kolulielu in ka moolelo o ka la i liala a apouoia. llonen a na. KoaiiTK. Wailio mai o Kaleolu ho lioopii mai a Gcovc;o l)olo, e noi nna o kauohnia ke .lvuliina Kulaiaina o haawi i l'nlapala !Sila Nuinona. Iloluhela inai o Kamika, Luna Iloomalu o ke Komito llookolokolo i ka lakou lioileo no ka bi!a o # hoo!oli ann i ka iloku"nrv y2 o k« Kanawm o (870, <i pili aufv i ua auhau. "Waiho «nni oin no ka manawa mun i ka 'liila o lioololi ann i na I'auku 483 mo 454 o ko Kanawai Kivila, e pili :\»'a i na au liau, Ua nianao ke Kouiile e knpiio ka bila mua i wuiho i:v inai, n e hookomo ka bila inahma ao ake Koinite. A))oiiuia ka hoike a ke KomUe. Wuiho tuni ko lii Ake, Ivomito lloopo nopono bila i k:i lakou lioike, nn mnkau kan n.vbi!a malalo ilio : 1 Bila e hoololi ana i ka Mokuna 03 o ke 2 Biia e hooh)ii ana i ka Mokunn 55 o nn Kanawai o 1 S7(». 3 lle hoololi i inanaoia no ka Pauku 56 o ke Kuiuuknuawai. 4 Bila e kauoha ana i ke Kuhina Ko laiaina o hookaawnle i puu elaln no ka uku aku i ka Aie Aupnni, 5 Biln e hooponopono nna i ke kuai ana i ka waiiiua. Wailio mai ke Kuhina Kalaiaina, Lnna lloomalu o ke Komit,e Knlepa i kn lakon hoiko e pili ana no n:i hoopii elua niai Honolulu mai, e noi ana e hookaawaleia i pu.u dala no ke kokua i na laina mokualii. Uu mauao ko Koinite o hooiuoe ma ka papa aponoia. Wniho mai o Kipikona, Luna Iloomalu 0 Uo Komite Wao ho hoike no ko lakou noonoo uim no ka poao u paiia kekahi bu ke no ke ao ana i na mea akamai jua kn oihana lapnau i moa e ao «i i na kan.ika llawaii, U.-» manao ke Komite e liookaaH'ale i $15000 no ka hoomakaukau ana no ia men, a me ke noi pu mai e hoomau ia kei Komite ke pau ka Aliaolelo. Aponoin ka hoike a ke Lvoiu!h?.. Na Oi.elo Uoohoi.o SIKNA Bii,a. Ilelnheln mai o Kakela he olelo hooholo e noi ana i ke Kuhina Kalaiaina u haawi aku i Palapala Sila Nui uo Kalawaia k, o llilo, no koim noho keakea oleia ana a liala na makahiki 30, nu ka Ap.ina Aina o Kaieie. Ilaawiia i ke Koiniie Hooko'ukolo, Waiho nini o Kipikona he bila kikoo •laln mai Kahuvao, Molokai niai, e „oi aini e nku ke Kom'ae 13 i holo ai i Knlawao, no na lio a I/ikou i hooliolo ai i Mo lokai. Ua uoi mai oia na ka Hale e uku. Aponoia. Waiho mai o Knmika, Luna Iloomnln o ke Koniilo Wno iu> ka noouoo ann i kn olelo hooholo e pili ana i na aila mnhu. Ili'hihelu mai oii» no ka mnnaw.i mua 1 ka bilu a, ke Komite i hoomnkaukau ai, oin lioi ka bi!a o. i\0i)!oli aua i ko Kn.nawai i aponoiii ikala 18 o Moi, 18fiS. Waiho ia ike Koiuao hoopnnopono.hila. ' "Waiho mai ko Kuliina Wn - UV ai H0 ka ninnnwa mua he hila e huikala ana i ke Kuhina Waiwai. Aponoia.

Wailio maio Kakela hu olelo hooholo e kauoha anaina liinakaiiawai okf« Alia Kiekie o ko Aupuni e lioohuihui ka Papn Kuhikuhi o ua Kiuiawai a pau i p.iiia a i aponoia-uiai k» 1808 a hiki 11873. ApoWaiho n\n\ o Kimealii he olelo hooholo e noi ana ina e hapniia na huua o ka Ui. ahiila e pai pu ia ka bila e lioololi ana i ka Pauku I—6 o ke Apo nnia. Hoomaha ka Ha!e .m.a ka hoi\i 10. Halnwai hou ma ka hora 1 auinii la Hapaiia na hiunvu kn ia NA HANA 0 KA LA. Heluhelu akoluia ka bila o hookuu ana i na paaliaua ma na la koho balota. Hooholoia. Heluhelu akoluin ka hila e lioololi ai i ka L'uuku 118 a ke Kanawai Kivila Noi mai ko Kuhina Kulaiaiun -e Imupa'nee ka hila e hooiiiahualnia una i na duto o iiii waiwai a uoonoo pu ia me k a hoiko a ke Komilo o.na'ūuae. Aponoin. Heluhelu «luaiu ka hila o hoopono),ono ai i na kaa iawe oliua n Mo na kaa ukana iiia kn apana o Ilonululu. V IComito ka H.ilo n liaawiiu i ko Komile Wao KomiUi Wn, ; Kniiin ; v Kalaiuin».

Kuhiiia Waiwai, Koau, Knkela, Aliolo Holuheln alua ann. o.ka bila kannwai o [i-onKnkn uiiii i oa Hooko o na Alia o ua Ilui ona nina o Hnawi ia ike komito liookolokolo. Heluhelu alua ona o ka bila e hoololi ui { ka pauku 046 o ke kanawai kivila. Heluhelu nlua aun o ka bila e hoomalu ai i ua palapala hookna aulmu HelulieUi alua nua o ka bila c hooponopaiio ai i ko kuai a 1110 ka lawe ana mai i •lu opiuma. Waiho mai ke Kuhiua Waiwai l\e hoololi mo ka wniho mai i pakui, & oia ka pauku 13 Aponoia ka bila me ka h.oololi, a kauohaia e kakau poepoe a lawe mai no ka heluhelu ekolu ana, i ka Poaono Hoopaueo ka Hala, L\ HANA 61. Ponlima lulai 12.— Halawni ka Alnolofō e like me ka mea maa mau. Povesidena ma kn noho Pule keKahunapule 3leluheluia ka moolelo o ka la i hala a aponoia. Hoike a na Kojiite. Waiho inui o Kamika, ka Luna t!oomalu o kc Komilo llookolokolo i ka lakou hoiko o pili ana no ka bila i waihoi» mai imua o lakou, oia hoi ka bila o hooponopono ana i Ko clute mnlunaoka waiwai oka poe make. Ua manao ke lvomito o hooholo ioa ia koia bila. Ua wnilio pn mai oia i ka bila a lakou i hoomukaukau ni no ua waiwai o ka j>oo makv. Apouoia. Wniho mai o Bikelona, ka Luna lloomalu o ke Komito Wao no ka noouoo ana 1 na lilo 110 na Alaiiui a ine ua Alahaka, a un mnnao ko Koinite o hookaawula ia i $45000 no ka hooluwa aim no in mau mea. Ano na Heleuma, Mouo ame na Awapae, e hooknawule ia i §10000 ,bd ia mau mea, a oia niau dala a pau, ua lawa no ia mau mea i nonoi i». Noi ko hi Kipi e hoomoo ma kapapa a noonoo pu ia ma ka Hila Haawina Aponoia. Wailio mni o Kipikona, Luna Iloomalu \> ke Komilo Wae m> k» noonoo nua i ka bila o noi n»a i §500 «o ka niua naua 1 haku ka 100 o ka llimeni Kamohameha, a $ōOO no kn mea i ka olelo, a e noi mni ana hoi e waihoia ma ka papa a noonoo jj\* i& in« na haawiua o ua Koa a me na Poe Puhi Ohe. Ilooholoia. Waiho mai o Biketona, Luna Iloomalu o ke Komile Wae no ka noouoo ana i ka bita o ka hoohana a me ka malama anai na paaiiao. Ona loaa a pau, e hoihoiia i ka Waihona Aupuui, a na ka Ahaolelo e haawi i ko lakou ola—E hoopauia ka hoohana ana ma na ha«a uku ole i ua paahuo —A e hoohana mau i na bana Ānpuni wale no ke 010 he liana e ao ma na wahi Aupuni mahuahua ole—Uu inanao no hoi ke Komite e ae aku i ke noi i puu dala no ka hoakua hna ae ika Oihaua VVai 3 a uio ka puu dala uo ka liaua ana i uwapo ma ke Alanui Kula—A e hauwi ia i $20000 no ko o n» paahuo. Iloomnha ka ILile ma ka hora 12, a halawai hou ma ka hora 1 auina la. Wailio mai o Koau he lioopii mai Honolulu mni, g noi ana aole e aeia ko Kiihina Kalaiaina e lawu i na wni e kōmo ana ina kaupapaloi, llaawiia ike Komite kupono, Ma ke noi, ua hapaiia «a hajia o ka la. Ke lii Martiii īua ka Noho. Ni H\NA OKA I.A. Noouoo ia ka Bila Ilaawina imua o ka ILile. Ho'ohoihoi 01via Eemoku mai na Aina o nmi, llooholoia $ō00U(l Hoopanee ka llale n apopo hora 10. LahanasB. Poaono, lulai Hnlawai ka Ilale e liko uie ka mea maa niau. E'eiewiilenn p.ia ka noho Pulo ko Kaliunapulu. Hclulu'luia ka mook-lo o ka la i hala a apoNa Olki.o Iloomu.'i 7iiE >-a Bin. Heliihelu mai o Kaolileo lie olelo hoo. holo e kauoha ima'i kn Loio Kuhina e lioopii koko i ka Papa Nnna o Waime», Kunai, e like me ka. mnkahiki 1870 i haNoio Kamika e waihoiu a ninauinau pono ka Loio Kuliina i ke kupono o ia anw. Aponoīa. Ilelnhelii 'm.ai o Kupau he olelo hooholo, e kunoha anai ka Makai Nui o helo e iini i na aila mahu iuoiuo ina ua kauhale, a e lawe a uiui uia ke kai. Hoopauee loa M;i ko noi, ua hapaiia na haua o ka ln. Ni. HANA O ka 1,A.. Ileluhelu alua ana i ka hila e hoololi am, i ka.Mokwia 16c>ua K«ftawai o,lBlt>. Ilaawiia ī ke IComite Hookolokolo, Ke.luhelu alua arrSt-ka hila e hoomana ana i n_a j)aku. enialama -i-na—nuhnu -pilikino ona kauwa, Haawiia ike Koniite Wne; Kuhina o ko na Aina* e, Loio Ku« liina, Paniani, AKaukau am^Kauealii. iiolulielu alna aua i ka bila e. hoo]pli ana i ka Pauku 1419 o ke Kaiiuwai Kivila, Hoopanee loa, ia. Ileluhelu alua. ana .uo ka hoololi i mn.l)JlQ—uuui- ka Paukn . 5G o ke Kunuikanawai. Waihoia iko Komko WaiUoopanee ka Halo a halawai hou maka Poakahi, hora 10,