Ko Hawaii Pae Aina, Volume V, Number 44, 4 November 1882 — He Hoolilo Aina io anei? [ARTICLE]

He Hoolilo Aina io anei?

AE. HE HOOLILO UHAUHA ANO KOLOHE LOA! E makaikai kakou no Kauikeaouli. Haawi aku oia i na aina i na 'lii a me na makaainana, a hookoe iho la oia i kekahi mau aina nona. Hana mai la hoi ka poe kau kanawai, oia ka wa elua hale, ko na 'lii me ko na makaainana, i kela kanawai a kakou i ike mua ae nei—a ae aku la ua Moi nei, a kakau inoa iho la. Hooponopono no oia i ua mau aina la, a hana e like me kona makemake, i ku like ai me ke kauoha a ke kanawai, haawi aku, kuai aku—a koe no kekahi. Ua manaoia, e loaa keiki a mau keiki ana oia me kana Moiwahine Kalama, alaila, loaa kona mau hooilina e ili aku ai kona aupuni a ili pu aku ua mau aina nei. Aole nae i loaa keiki a make wale no ka Moi Kauikeaouli, nolaila, ua nele oia i ka hooilina ole no ke aupuni. Aka, ua hoakaka mua ke kanawai ana no i hoomana ai, e hookomo ana i kona mau hope. No ka ike ana o ka Moi e make ana oia me ka hooilina ole o kona aupuni, nolaila, hana oia i Palapala Kauoha, e hooili ana i ke aupuni ia Kamehameha IV, a ma ia ano, hoouka pu aku la ka Moi i kona mau aina, oiai, ua loaa ae la kona hooilina o ke aupuni—a oia no ka manao o ke kanawai no kona mau hooilina e paa i kona mau aina. Noho mai o Liholiho i Moi, aohe ana keiki, no ka mea, ua make e o ka Haku o Hawaii kona hooilina aupuni, a aohe hoi ana kauoha, aole no i hooili i ke aupuni i kekahi mea. No keia make kauoha ole, pono kakou e ninau, Owai kona kooilina aupuni? a owai kona hope nana i pani ka noho alii? O Kekuanaoa anei? o Keelikolani anei? Aole, —Ae; ina aole, heaha ko laua kuleana i na aina o Kauikeaouli? Ua ike kakou a ua maopopo o Lota Kamehameha V kai pani iho i ka noho alii,—aole oia he hooilina, aole hoi he hooko kauoha no ka pono e noho Moi, aka, ua a-e aku no oia a noho

i ka noho alii, a ma ia hana ana a ua Lota nei, ua lilo aku la oia he hope Moi, a he hope oiaio oia no ka noho alii o Kauikeaouli—a make aku ia, ili ke aupuni ia Lunalilo, a make aku oia ili ia Kalakaua e noho nei. Nolaila, mai ka make ana o Kauikeaouli, me ka hooilina ole, ua paniia ke aupuni e na hope, oia keia; —Liholiho Kamehameha IV hope Moi no Kauikeaouli ma o ke kauoha la, Lota Kamehanieha V, hope Moi ma o kona mana alii—Lunalilo, hope Moi ma ke kohoia ana e ka Ahaolelo, —Kalakaua, hope Moi ma ke kohoia ana e ka Ahaolelo. Nolaila, he mau hope nana i noho Moi ke aupuni o Kauikeaouli, a o lakou Moi, o lakou no kona mau hope oiaio—a na lakou e ai ua mau aika la i hoike ia ma ka Papa aina e like me ke kanawai o 1848. Ke olelo mai nei nae na kuhina ma ka nupepa a lakou, he ai waha nui na Moi. He olelo konakona keia i ka Moi; a heaha la ko ka Moi manao no keia poe kuhina hana aloha ole iaia. Ninau kakou no Kekuanaoa, ua noho Moi anei oia? Aole; alailo, aole ona kuleana i na aina o ka Moi Kauikeaouli. Pehea oia i ko Liholiho Kamehameha IV mau aina? Ua pono o lilo ia mau aina nona, oia ka hooilina kupono no ko Liholiho mau aina ponoi. Pehea o Keelikolani, ua noho Moi anei? Aole; alaila aole e lilo na aina o Kauikeaouli iaia. Pehea na aina o Liholiho? Ua lilo ko Liholiho mau aina ponoi ia Kekuanaoa, a ua pono e lilo ia Keelikolani ma o Kekuanaoa la, aka, he anunu kolohe loa ka lawe ana i na aina o Kauikeaouli. Pehea la o Keelikolani i kuai ai i ka ona miliona? Ua hoole ka Aha Kiekie aohe kuleana o Keelikolani, aka me ia ike no aohe kuleana, a aohe wahi mana i ae ia mai e na Lunakanawai, hookolohe no nae e hookolohe ai—Koi mai la ka ona miliona ia Simona me Keelikolani e kuai aku iaia ko ua o Keelikolani mahele ole wale ona aina lei alii. Me ka ike no aohe i akaka pono, a aohe hoi i loaa kona mana mai na aha kiekie mai, kuai makapo walo aku no—mauna wale mai la no hoi ka ona miliona i kana dala me ka olelo aku ia Simona ma, penei; "na'u e imi aku i ko'u pono no nei mau aina, a i loaa ole, owau no ke poho; eia kau o na dala"—a lilo io no. Ua ike no ka ona miliona, ua hiki ia ia ke uku dala i na kuhina i pono ai ia kuai makapo ana. Nana kakou i ke kuai ana. He 10 wale no wahi tausani dala ke kuai ana a Simona ma, lilo aku la he kanaono tausani eka a oi a emi mai. Mahele ia 10 tausani dala na 60 tausani eka, e loaa no he 1/6 o ke dala no ka eka hookahi, oia hoi he 1 kenikeni a me ka hapa a oi iki. He kuai kaulana loa keia ma ka honua nei e piha ai o Europa i na leo aka henehene, a e eha ai na papa auwae o ka Hapa Poepoe Komohana i ka aka, a ina e kipa mai na malihini e ninau ana auanei lakou, auhea na ili Hawaii nana ke kuai kaulana? alaila, e kuhikuhi ia aku ana, a ike ia laua, Simona me Keelikolani; aole e nalo. Penei kahi mele kaulana o keia mua aku nei: Kaulana mai nei o Kahikinanui Ua emi ka lole o Aigupita; Hookahi kenikeni me ka hapaumi, Ka lilo o ka ia hookahi. Penei hoi ka mele eka aina: Kaulana mai nei o Keelikolani, Emi na aina o Hawaii; Hookahi kenikeni me ka hapaumi, Ka lilo ana ia hookahi eka. E nana mai kakou i ke ano ole o keia kanu ana. Aole keia he kuai pono, aka, he wawahi aupuni ke ano, ke kue noho alii, he hookae i ka Moi me kona mau kaikuakine, he huhu huna a puka a maka ae nei. I ka wa i koho ai o Kalakaua ia Simona i kuhina i ka M. H. 1878, ua oluolu ia wa, hoihoi, piha aloha alii; a pela mai no a i ka hoopau ia ana i ka 1880, pau ua o Simona me Kapena, a lilo o Kuaea ma me Ailuene i mau kuhina, ia manawa o ka welawela iho la no ia o ka manao, a o ia ka manawa i kuai ia ai ua mau aiua alii nei e Simona ma laua me Keelikolani. Ea, awaawa ke kanaka. Ke noi nei au ma ka inoa o ka lahui e hoopau koke ia keia poe kuhina aloha ole. E kali kakou i ka ka Moi. Malia paha ua pono ia. D. Malo.