Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 9, 1 September 2021 — Nā Palapala 'Āina a Henry Kekahuna [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Nā Palapala 'Āina a Henry Kekahuna

V KA NA'AUAO O NA KUPUNA ĪHE WISDOM OF ĪHE KŪPUNA

Na Kalani Akana, Ph.ū. Inā kipa 'oe iā Kahalu'u ma Kona ma ka mokupuni 'o Hawai'i Kuauli, e 'ike ana 'oe i kekahi hana kupanaha, 'o ia nō ke kūkulu hou o 'elua wahi pana kapu, nā heiau 'o Hāpaiali'i me Ke'ekū. Mahalo i Nā Kula'o Kamehameha no kēlā hana. Mahalo ho'i iā Henry Kekahuna no ka palapala aina āna i kaha ki'i lima ai ma nā makahiki 1950. He kupa 'o Henry Enoka Palenapa Kekahuna no Hāna a he mamo 'o ia o nā kāhuna a me nā ali'i o kēlā 'āina. Ua hana pū 'o ia me Kenneth Emory o ka Hale Hō'ike'ike 'o Pīhopa a aia kāna mau palapala 'āina o Hawai' i me Kaua'i ma ka hale waihona palapala. 'O ia ho'i ke kahu mālama palapala o ka Waihona Palapala o ka Moku'āina 'o Hawai'i a aia kāna mau mo'olelo ma laila. Nui ko Kekahuna 'i'ini e ho'opalapala i nā mo'olelo o ka 'āina ma hope nalowale, no laila, ua nīnauele 'o ia i nā kūpuna. Ma Kahalu'u, Kona 'o ia i hui ai me kona kupuna 'ohana 'o Nāluahine Ka'ōpua a 'o kēia hulu kupuna ka mea nāna i hō'ike iā Kekahuna e pili ana i nā heiau, nā hale a me nā wahi pana like 'ole o Kahalu'u, Keauhou a puni o Kona. Ma kā Kekahuna palapala 'āina ua hō'ike 'ia ko Ka'ōpua hale ma ka 'ao'ao Keauhou 0 Ke'ekū ma ke one o Mākole'ā. 'O kēia hulu kupuna ho'i, ka mea nāna 1 ha'i iā Kekahuna e pili ana i ka 'oihana ku'ialua o kona kupuna. 'O kēia kupuna he 'olohe a 'o ia ka mea nāna i a'o i ka hula ma ka lā a me ke ku'ialua i ka pō a 'o kā Nāluahine hana ka lawe 'ana i ka ihoiho kukui i ka hālau aia nō ma 'Umihale (ka pā hale o Lonoikamakahiki). Ua hāliu 'o Kekahuna i ka hana lāli'i o kekahi kanaka hulikoeho-

nua - nā ana o nā paia, nā papahele, ke ki'eki' e, ka mānoanoa a pēlā aku nō. Ma kona 'ano he kuahuhau, ua kākau ho'i i nā mo'olelo i ho'oili 'ia a ha'i 'ia e nā kanaka ha'i mo'olelo, ma Kona 'o ia 'o Ka'ōpua. E nānā 'oe ma Ki' i 3 a huli i nā pō'ai pe'a 'elua ma ka 'ao'ao kai o Ke'ekū. He mau pōhaku lāua - 'o Kauakahiokaoka (ka mea ke'oke'o) lāua 'o . Kapapako (ka mea 'ele'ele) a he mau īlio punahele lāua a Kamalālāwalu i moe pū me ia ma ko Kama mōhai 'ia 'ana e Lonoikamakahiki ma Ke'ekū ma hope o ke kaua ma waena o lāua. Ma kā Kekahuna mau palapala 'āina wale nō kēia mau mo'olelo. No laila, inā 'a'ole i 'imi 'o Henry Kekahuna i nā mo'olelo o Ke'ekū me Hāpaiali' i a inā a'ole 'o ia i kaha ki' i i ka palapala 'āina o ia wahi pana 'a'ole paha loa'a ka 'ike a me ka 'i'ini e kūkulu hou i kēlā mau wahi kupanaha o Kona. ■ Kalani Akana, Ph.D„ is the culture specialist at OHA. He is a kumu ofhula, oli and olelo Hawai'i. He has authored numerous articles on Indigenous ways ofknowing and doing. To read this article in English, go to kawaiola.news.

Ki'il: Ki'i 2: Henry E. P. Kekahuna Nōluohine Ka'ōpuo

Ki'i 3: Kekahi mahele o ka palapala 'ōino o Kaholu'u, Kona e hō'ike ana iō Ke'ekū. No Henry E. P. Kekahuna. - Photos: Courtesy