Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 39, Number 2, 1 February 2022 — Ho'oholo Mua 'ia ko Awaiaulu Ala Nu'ukia [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ho'oholo Mua 'ia ko Awaiaulu Ala Nu'ukia

Na Lehua Ah Sam, Luna Ho'okele Papahana, Kīpapa Educator Resources a me Nā Hunahuna 'lke Ikēlā Nowemapa aku nei, 'ākoakoa maila kekahi hui kanaka 'imi 'ike mo'olelo Hawai'i ma ke kaona 'u'uku o Hāwī, Kohala. He ho'omoana ia e lu'u piha ai kēia hui kānaka i nā hana ko'iko'i a Awaiaulu. He aha lā ia hana? 'O ia ho'i ka 'imi 'ana i ka 'ike a ko kākou mau kūpuna i mālama ai ma nā waihona 'ike like 'ole o ka honua. I mea aha lā ia hana? No ka ho'oulu 'ana i ka 'ike o ko kākou lāhui ma o ka ho'opuka puke mo'olelo Hawai'i, ka 'ohi'ohi 'ike a lilo i 'ohina ho'ona'auao, a ke kulia 'ana o ke kanaka noi'i 'ike a lilo i kumu 'ike mo'olelo Hawai'i. He 'aha ho'opuka ia hui no 'elua papahana hou o Awaiaulu: 'o Kīpapa Educator Resources a Nā Hunahuna 'Ike. 'O Kīpapa ka papahana mua i ho'okumu 'ia ma ka hopena o ka makahiki 2020. Ma muli o ka lahana ma'i COVID, huli ka DOE i ke a'o pa'e'e i mea e pale ke kaiaulu mai i ka ma'i C0VID-19. 1 loko o kēia wā a'o hou, ua nānā pono nā kumu mo'olelo Hawai'i o Awaiaulu i ka nui o nā hemahema a me nā kōā 'ike o ka mo'olelo o ko kākou lāhui ma ka pūnaewele. I ka wā ma waena o ka make 'ana o Kamehameha I a hiki i ka ho'okahuli 'ana i ke aupuni Hawai'i, 'a'ohe 'ike, 'a'ohe ha'awina o ka DOE no nā kumu a'o. Me he mea lā, ua holoi 'ia ihola ka wā o ke aupuni Hawai'i! Pehea lā e a'o ai i ko kākou mo'olelo Hawai'i me kēia 'ole loa o ka 'ike? 'O kahi pane a mākou ma Awaiaulu ka papahana 'o Māhuahua. Ua noke a 'imi he 14 hoa unuhi i ka 'ike mai nā waihona 'ike olelo Hawai'i no ka 'ikepili o 16 kumuhana nui, mai ka wā mai o ke aupuni Hawai'i. Kapa 'ia ka huina o loko o ia mau kumuhana pākahi he 'ohina. Na Puakea Nogelmeier lāua 'o Kau'i Sai-Du-doit i alaka'i i ka hui. A pau nā makahiki 'elua o ia papahana, ua ho'okumu 'ia ka papahana Kīpapa ma kona 'ano he kahua ho'ā'o. 'O ka hana nui o ka papahana Kīpapa Educator Resources, '0 ia ho'i ka ho'opiha pono 'ana o ka 'ike e pili ana i ia mau 'ohina 'ōlelo Hawai'i he 16 maiā Māhuahua mai. 'Ohi'ohi 'ia ka 'ike mai nā waihona 'ike like 'ole, '0 ia ho'i ka Ha-

wai'i State Archives, ka Hale Bihopa, nā nūpepa a puke olelo Hawai'i a Pelekānia ho'i. Ma hope o ka 'ohi'ohi 'ana, a laila ho'onohonoho 'ia ia 'ike i kekahi mau pō'ai i piha pono i ka 'ike like 'ole, pū nō me nā kumu'ike mo'olelo Hawai'i. Ho'oulu a kālele nui 'ia ka mākaukau 0 nā hoa unuhi i ka ho'olako 'ana i nā pono 0 kēia papahana o Kīpapa ma ke 'ano he kanaka noi'i 'ike a he kanaka ho'okumu ha'awina ma o kēia papahana pa'e'e o ko kākou 'ike Hawa'i. Ma ka ho'opuka mua 'ia 'ana aku 0 Kīpapa, ma Nowemapa 2020, he 800 a 'oi kumu a'o ma Hawai'i i komo a ho'ohana 1 nā pō'ai 'ike mua 'elua no Lā Kuokoa a Lā Ho'iho'i Ea. I loko o ia pō'ai nui 'elua ua kūkulu pū 'ia nā ha'awina no nā makahiki a'o K-12, a ho'omohala 'ia nā pō'ai me nā pā'ani pa'e'e no nā 'ohana a me nā mele pū i haku 'ia. Ma Kepakemapa 2021, ua hā'awi maila ka Native Hawaiian Education Program ma lalo o ka DOE o 'Amelika Huipuia i ka huina he $748,934, (a loa'a ka 19% 0 hou a'e o ka pu'u kālā holo'oko'a no ka papahana mai waho mai o kā ke aupuni). Kāko'o pū 'ia kēia papahana e ka Native Hawaiian Hospitality Association (NaHHA) a me ke Cooke Foundation. Me kēia pu'u kālā, hiki nō iā Awaiaulu ke ho'omōhala hou a'ela i ka papahana 0 Kīpapa a kūkulu i nā pō'ai 'ike no loko mai o nā 'ohina a Māhuahua. He manuahi kēia papahana no ko kākou kaiāulu. E kīpapa mau ana kēia papahana i nā ala 'ike mo'olelo Hawai'i no ko kākou lāhui. A ma o kēia hana kākou e ho'oulu pū ai 1 ke ola o ko kākou lāhui Hawai'i. E kau inoa mai a e uhaele pū kākou i ke ala 'ike mo'olelo Hawai'i 'o Kīpapa: awaiaulu. org/kipapa. 'O ka hana kama'āina loa paha a Awaiaulu '0 ia ka hana unuhi me nā mo'olelo waiwai i waiho 'ia maila e nā kūpuna ma ka olelo Hawai'i. Ho'omau ka papa- hana '0 Nā Hunahuna 'Ike i kēia hana ko'iko'i 'oi kelakela ma 0 ka ho'okā'oi 'ana i ka mākaukau o 12 hoa unuhi ma ka hana noi'i 'ike, paka unuhi, a me ka olelo mīkolohua ma ka olelo Pelekānia i ka hana a nā kānaka i kaulana i ka mo'olelo Hawai'i mai ka wā o SEE HO'OHOLO MUA 'IA KO AWAIAULU ALA NU'UKIA ON PAGE 11

HO'OHOLO MUA 'IA KO AWAIAULU ALA NU'UKIA

Continued from page 8 mua loa mai. A no kēia papahana, lu'u ihola kēia mau hoa unuhi i loko o nā mea a John Papa l'i i ho'opuka ai ma nā nūpepa olelo Hawai'i. E kui ana nā hoa unuhi i nā momi o kā 'I'i hunahuna 'ike pilikino a loea no ka mo'olelo Hawai'i i lei pāpahi no kākou. E ho'okala 'ia ana nā kui noi'i o ia mau hoa unuhi a kū pono i ka piko pōehiehi o kēlā wā o ke aupuni Hawai'i o mua aku nei. Kāko'o 'ia kēia papahana e ka Administration for Native Americans ma lalo o ka māhele Heahh and Human Services o 'Amelika Huipuia me ka huina he $248,000 no ka makahiki mua o kēia papahana. 'O ke kāko'o papahana e a'e, 'o ia ho'i 'o Ceres Foundation. He 3 makahiki ka lō'ihi o ia mau papahana 'elua ma lalo o kēia mau pu'u kālā. Ma waho o ka ho'opa'i 'ia 'ana o kā 'I'i mau mo'olelo, e puka pū ana he 16 pō'ai 'ike Kīpapa, e mālama 'ia ana he mau hālāwai ho'ona'auao no ke kaiāulu, a aia he mau mea hou aku. E hui pū me mākou no kekahi o kēia mau hālāwai, 'o ia ho'i 'o Awaiulu: Unpacking the Repositories, ma Pepeluali 21, 2022 ma ka hola 4pm. E kau inoa ma awaiaulu.org/register. Mai poina, e nānā mai i kā mākou mau hana ma ko mākou mau kahua papaho, ma Facebook a Instagram, a e kipa mai ho'i i ko mākou ku ono pūnaewele ma awaiaulu.org. E ola ka olelo oiwi me ka 'ike Hawai'i. ■ www.awaiaulu.org facebook.com/awaiaulu.inc Instagram.c om/awaiauluine

Na Lehua Ah Sam, Luna Ho'okele Papahana, Kipapa Educator Resources a me Na Hunahuna 'Ike

S^1 ^ r Kumu Puakea Nogelmeier works with the Na Hunahuna 'Ike team. - Photos: Courtesy