Hawaii Holomua, 2 May 1891 — KE KANAKA O KA Aahu Ulaula! A I OLE, O KE KINOWAILUA O KE KOA KIAI KAHIKO. [ARTICLE]

KE KANAKA O KA Aahu Ulaula! A I OLE, O KE KINOWAILUA O KE KOA KIAI KAHIKO.

KA HUAKAI KAUA A NAPOLIONA I. NO RUSIA. OLELO HOAKAKA. O keia moolelo e panee ia aku nei imua o na makamaka o ka nupepa HAWAII HOLOMUA, oia ka moolelo e pili ana no ka huakai hoouka kaua a Napoliona I., ke kupueu nana i hoonaueue o Europa holookoa, i kamoe aku ai i Rusia. E loaa ana no hoi i na makamaka heluhelu maloko o keia moolelo na mea e pili ana ia Gaberiela Lenoa i hoopuka ia ai maloko o ka nupepa Kuokoa i kela mau makahiki aku nei. O ka hapa hope loa keia o na mea e pili ana ia Gaberiela Lenoa. O ka hapa mua, oia no ka mea i hoopuka ia ma ka nupepa Kuokoa, a e pa'i buke ia nei hoi e Messrs Thomas P. Spencer a me S. K. Pua. Mai manao na makamaka heluhelu o ke koean keia mahope mai o kahi i hooki ia ai ka puka ana o Gaberiela Lenoa ma ka nupepa Kuokoa. Aole; aka, he mahele okoa loa no keia, a ua pili nae ia Gaberiela Lenoa. O keia ka moolelo o ka hele ana o ua kaeaea la me Napoliona I. i Rusia, a me ko lakou pakele mahunehune ana. Na ka mea hookahi no nana i kakau ka moolelo o Gaberiela Lenoa, oia o Kapena Fred. Whittaker, malalo o ka inoa "Death's Head Cuirassieurs" nana no i kakau i keia moolelo, malalo o j ka inoa “The Man in Red." MERIBA, Mea Unuhi. MOKUNA I. KE KANAKA AAHU ULAULA — NA OLELO WANANA PAHAOHAO. E HOOIPO ana ma ka poli kuamauna anoano o kekahi kakai pali hauliuli lipolipo, he wahi mapuna wai uuku, a mailaila mai i kamoe mai ai he wahi moali pananaiki, nona hoi ka nawe malie i lawa ole ka ikaika hoeueu e hoolana i kahi waapa holoholo uuku loa, a i ole ia e hiki ai la hoi ke hooniniu i ka huila wai o kau wahi hale paahana noho kuaaina. Moali ae la nae ua wahi kahawai la, me he lopi dala la e panio ana ma ka umauma Iipolipo o ka waolaau, e kokolo palanehe ana mawaena o na pua makanahele o ka waokele, oiai hoi kona mau kulu wai huihui e hooma-u oluolu ana i ka honua, aia hoi! mai ka moali wale no kona hoomaka ana aku a hoea aku la oia i ka lilo ana he muliwai nui maoli, nona na wai halana ahiu e haale ana ma kona auwaha, me he mau ale apiipii la no ka moana. Ae, e ka makamaka heluhelu, o ua muliwai la nona ka hoomaka ana ma kela wahi haloko wai uuku ma ka poli o na kuahiwi, oia no ka muliwai Danube, e kamoe la mai kela pea a keia pea o Auseturia. He oiaio ua lehulehu loa na kahawai a me na muliwai i kiloulou ae i ko lakou mau maawe ana iloko o keia muliwai, a mamuli o ia mau hoaikane lehulehu ana a nei mau muliwai me ia, ua helu ia ae la oia mawaena o na muliwai keikikane e hoalii ana i ka aina puni ole o Europa. Aia ma keia muliwai e ku haaheo ana me ka ulumahiehie ke kulanakauhale kaulana o Viena. Maloko o keia kulanakauhale e kupu kelakela ae ana ke towera o ka luakini o Kepano Hemolele; maanei i kuku ai na halealii kaulana o na ’lii Aseturia; oia hoi ka home o Mozata, Betovena a me kekahi mau haku mele kaulana loa o ke ao nei; a ma na uwapo o ua kulanakauhale la e alohi anapa olinolino ana na elau pu. Aka, e ka makamaka heluhelu, ke hoopuoho hikilele mai nei na hookaau mua ana o ka kaua moolelo, ma ka ninau ana ae: Ea, heaha kela hae e welo haaheo mai la ma na towera o ka hale kakela o Sonoburena, kekahi o na pa-kaua ikaika loa o Viena? He oiaio, aole ia o ka hae aeto eleele o Auseturia e welo mai la. Aole! Aole!

Auwe! O ka hae kaakolu i o Farani. Aia ke welo mai la me ka haaheo, a e hoike ana, Ua hehi-ku na Farani i na kaiaulu nene ihikapu o Viena! Ae; ua komo na koa Farani iloko o ke kulanakauhale o Viena. A, aia malalo mai o ua kulanakauhale la, ma na kapa o ka muliwai Danube a hoea iluna o kahi mokupuni o Lobau, mai kela welau a keia welau o ka aina, e kuku ana na lalani kauhale keokeo, na papu lepo i piha kuineki me na pukuniahi, a e piha wawalo ana ka lewa me na leo mele kani ikuwa a na bana puhi ohe, he mau haneri ko lakou nui. Aia na koa Farani ke hehi-ku la ma na alanui o Viena, ke holo-ke la na koa kaua lio, e lele ana e like me na anela e hooko ana i na kauoha awiwi, ma kela a me keia eheu o Viena, a maanei au i hoomanao ae ai i ka hooheno a kahiko: “Eia ko lei ua lei ia, Ua hehi-ku ia e ka Oo.” O na kanaka keia na lakou e hookele i na hana o na pukuniahi e hoolulu ana maluna o ka mokupuni o Lobau, aia ko lakou mau maka noii nowelo ke haka pono la me ka makaukau nui maluna o na bataliona koa Auseturia e kuku ana ma kahi he mau legue lehulehu ka mamao mai ia lakou aku. Aia hoi e muimuia ana e like me ka hoee ana a na nalo meli iloko o ko lakou punana, he mau haneri koa paele ma kekahi halelole nui e ku ana mawaena konu o na halelole e ae, a o keia halelole kahi hoomoana o kekahi o ua kanaka kaulana loa o ke ao nei, e poina ole ia ai e na hanauna a pau, oia o Napoliona Bonepate 1. ke kupueu nana i hoonaueue na papaku o Europa holookoa. Aia maloko o keia halelole kahi i ikeia aku ai o Gaberiela Lenoa e holoholo ana me na kapuai kuoo a me na helehelena i lulumi ia e na hiona kaumaha, me he mea la ma ka hoomaopopo ana aku, he mau hiohiona ia no ke aloha e opuopu ana iloko o kona houpo no na oiwi makamae ana i haalele aku ai mahope, kahi hoi a kela a me keia kamahele e puana ae ai, “O kuu home aloha no ia, kahi a'u i auwana hele mai nei!” O keia wa a kaua e ka makamaka heluhelu e ike nei, oia no ka la 4 o lulai, 1809. O keia ka wa a kaua e hoomanao iho ai, e ka makamaka, oia ka la i i hooulumahiehie ia ae ai na hauoli ana he nui ma na pea a pau o ka aina puni ole o Amerika Huipuia, no ka hoohiwahiwa ana i kona la i oili mai ai mailoko mai o ka noho ana malalo o na maiuu oolea o ka liona o Beritania Nui. I ka uhi ana mai o na eheu eleele o ka pouli maluna o ka honua, aia na keiki Amerika ke kiola ae la me ke ohohia nui i na ahi-kao lele iloko o ka lewa, e hauoli ana me ke aiwaiwa no ko lakou kuokoa ana, e holoke ana na haukawewe ana a na ulumahiehie olioli ma na pea a pau o ia aina kaulana; a ma ia wa hookahi no, aia he pohu lai malie ke hoolai puni la i ke kulanakauhale o Viena ma Auseturia. Ua hamau iho la na leo kani o na mea kani; ua lehu iho la na kapuahi hoopumehana a na koa, a e hiolani malie ana kela a me keia koa i opeope ia iloko o ko lakou mau huluhulu moe; e hamu hoomolowa ana hoi na lio kaua i ko lakou mau a-i ma ko lakou mau wahi i hoopaa ia ai; e maalo ana na koa kiai maloko o ko lakou mau palena i hoanaokoa ia ai, me he mau kinowailua la e maalo ana mawaena o na he kupapau, a aia hoi na hoku ke hooipo iho la maluna o na liona puuwai hopo ole o Farani, oiai lakou iloko o na owili ia ana e ka pouli. Ua pouli ae la na halelole a pau ma ke kahua hoomoana o na bataliona koa Farani, a koe nae hookahi halelole, oia no hoi ka halelole a kaua e ka makamaka i ike ae nei ia Gaberiela Lenoa e holoholo ana. Ma keia halelole i ike ia aku ai i keia wa a na eheu o ka pouli e pahola ana ma na wahi a pau o ke kahua hoomoana na kino kanaka e maalo awiwi ana iloko a iwaho o ua halelole la. E lohe ia ana ka nakeke o na pahikaua, oiai kekahi mau aliikoa e ahai ana i na palapala ma na wahi i makemake ia oloko o ke kahua hoomoana. E lohe pu ia aku ana no hoi na kukai kamailio liilii ana maloko o ua halelole la. Ua hoomau ia keia mau maaloalo ana ma nei halelole a hoea loa i ke kuluaumoe, a ma ia wa i puka mai ai kekahi kanaka kulana hiehie, e aahu ana i kekahi kapa o ke kulana Kenela o na pualikoa Farani, a pane mai la oia i ke koa kiai e ku ana ma ke alo o ka halelole:

"Mai ae hou aku oe i kekahi mea e komo mai iloko nei. Ua makemake ka Emepera e hooluolu iki no kekahi mau hora.“ “Ua pono, e kuu Kenela,” i pane aku ai ke koa kiai. la wa i holoholo ae ai ua koa kiai la ma ke alo o ka halelole, oiai hoi ke Kenela i komo hou aku ai iloko, a hoopio iho la i na kukui e a-a ana ia wa. E ka makamaka heluhelu, e hoomanao iho oe o keia Kenela a kaua i ike ae la, oia no o Gaberiela Lenoa, a o kahi koa kiai, oia no o Foretona, ka mea i kapa mau ia o Wahi ka Puniu (Casse Tete). Aia ma ke kua aku o keia halelole nui e ku ana he elua mau halelole uuku iho, a maloko o kekahi o laua e a ana he wahi ipukukui, a ma ka hoomaopopo ana aku he wahi ipukukui ia i ho-a ia i mea hoomalamalama mau ia loko o ua halelole la i na hora a pau o ia po. la Foretona e holoholo ana ma ke alo o ka halelole ma kona kulana koa kiai no ia wahi, aia kona mau onohi maka ke keha la maluna o na holiolio malamalama e wena mai ana ma na kaiaulu o ke kulanakauhale o Viena, a pela pu hoi kona ha-lo ana aku maluna o na lama e ula wena ana ma ke kahua hoomoana o na bataliona koa pukaa maluna o ka mokupuni o Lobau. Oiai kona mau onohi maka e hoohialaai pamalo ana maluna o kela mau malamalama poluluhi, aia hoi kona oiwi kino ke ike la i ka holulolea mamuli o na poipu ana a ke anoano pohu lai malie e halana ana ma na eheu o ka pouli o ia po, aole hoi ia i like me ko ka la mamua iho, oiai o ka la ia i komo ai kela a me keia keiki Farani iloko o na oehu o ka uwahi pauda, na haluku weliweli e kakaa ana maluna o ke kahua kaua, a o ia mau haawina kuhao a pau, he luhiehu lakou e mahiehie maikai ai ke kanaka i molia i kona ola makamae no ke kahua kaua, a he mau mea hoi ia e li ai ka io o ke kanaka i alana i kona ola ma na hana mawaho ae o ke kahua hookahe koko. No keia haawina i loaa i ua wahi Foretona nei, ua hoomaka ae la oia e namunamu: "Ta! Lapuwale maoli! O keia noho palauaIelo ana he keu aku a ka mea hoehaeha manao. Makemake loa au e hala koke ae keia po a hoea mai ka la apopo. Heaha la ka waiwai o ka hoonahoa ana mai a nei poe Auseturia poo hakahaka, me ka ike nui iho no hoi he haule pio wale lakou i na bataliona naue ole o Farani, eia no nae hoopaakiki mai no? Ka-ha-ha! O keia holulolea wale ana o Foretona, ka ukali pilipaa o Kauna Gaberiela Lenoa, he hana lalau loa ia. He kanaka au i maa i ka alo ana iloko o na hihipea o na pilikia a pau o kela a me keia ano, a maua i alo pu ai me kuu haku Kenela; aka, i keia po ke ku nei au me ka piha molowa maoli.” Hooki ae la oia i kana mau nema ana no ka haawina i loaa iaia ma ia po, a ia wa i lohe aku ai oia i ke kani anoano mai a ka wati o ka halepule o Kepano Hemolele, alaila ku iho la oia a hoolono aku la i na kani-ke ana mai a ka wati, helu aku la oia i na kani ana a piha ka umikumamalua, alaila, hoomanao ae la oia o ka hora 12 ka ia o ka po. He oiaio i ka wa i kani mai ai ka wati ana i lohe aku ai, ua kokolo anoano mai kona leo aheahe ma ke awawa o ke Danube, a he leo walowalohia ia e ne hone ana i ke kuluaumoe. laia e ku ana me ka hoolono ana i na kani ana o ua wati la, ua kuhikuhi ae la oia i ka hoailona o ke ke'a maluna ona, e like me ka mea maa mau i na hoahanau o ka Ekalesia Katolika Roma, a puana ae la oia i kekahi mau huapule mama, a oia hoi ka pule i ao ia ai oia i kona mau la opiopio a o ka wa hoi ia a Lui, ka Maretire, Moi o Farani e nohoalii ana. A i ke kani hope loa ana a ka hamare o ka wati, ua ike ae la ua wahi Foretona nei i ka peahi malie ia ana ae o kona papalina e kekahi nawe makani malie, a he owe palanehe hoi kana o ka lohe ana; aka, iaia i ha-lo iho ai e nana i ke kumu o keia owe ana i lohe ai a me ke ahe makani i peahi mai ai iaia, aole oia i ike, a nolaila olelo iho la oia iaia iho: “He oiaio no ka ka Buke Hemolele i olelo mai ai. Aole oe i ike i kahi a ka makani i pa mai ai, a me kona wahi i nalo aku ai. Aka! Pehea la kela mea nakeke a'u i lohe ae nei? He oiaio o ka owe a'u i lohe ai ua like ia me na keehina mama o kekahi mau kapuai kanaka; o ka nehe a'u i lohe ai, ua like ia me ka nehe o kekahi mea kino kanaka e maalo ana me ka awiwi nui? Auwe! Heaha la keia mea? He lapu anei no ka po? Pehea la; ua moehewa ia ka paha au?” (Poakahi oili hou aku.)