Hawaii Holomua, 2 May 1891 — RAFELA A ME HELENE KA UI [ARTICLE]

RAFELA A ME HELENE KA UI

MOKUNA XXI. HU-HU-HUI NA MAKAU A NA LAWAIA I WAILUA —ALO RAFELA I KA EHUEHU —PAKELE POLANI MA KA APUA. (Hoomau ia mai ka Pae Aina mai.) A HALA ae la he mau kakele pahi ana mawaena o na aoao paio elua i lele kamoko aku ai oia, ike iho la ua olali nei o Polani aole kela poe kakele makakila he poe maukauka hoehewa, aka, o lakou a pau ma kona hoomaopopo aku mamuli o ka lakou mau kiina pahi, he poe loea wale no ma ia hana. He oiaio, aole i hala ae he mau sekona liuliu mai ka hoomaka ana mai o ka hakoko mawaena ona a me kona kokoolua a me na poe he 13 ma kela aoao mai, aia hoi ua hoouka koke ia iho la kekahi hakaka weliweli mawaena o na moho o kela a me keia aoao. O ke kanaka hoi keia ana i holo aku ai e kokua ua hoike mai la oia iaia iho, he kanaka oia i papahiia me na haawina makaukau kiekie ma nei mea he oniu ana i ka makakila. Nolaila, elua laua imua o 13 kanaka akamai i ke kakele ana i nei mea he makakila. Haule pakahi aku la na kanaka o kela aoao imua o ka laua nei mau pahikaua e kakiwi ana me ka eleu nui, a o ke koena hoi o lakou ke hoomau mai la no i ka paio ana me ke kuemi hope ole, me ko lakou hoopuka ana mai hoi i na huaolelo hailiili oolea.

Aole no hoi i liuliu loa keia hakoko ana, ua lanakila ae la o Rafela a me kona hoa maluna o ko laua mau hoa paio. O ke kumu nui o ka hooki koke ia ana o keia hakoko makakila, oia no ka haule ana aku o ka luku weliweli mai ka pahi- kaua aku a Rafela. I ka wa i hoauheeia aku ai na kanaka he 13 ma kela aoao mai, ua huli mai la ke kanaka malihini a Rafela i kokua ai, a pane mai la: “E ka hoaloha, ua aie nui loa au ia oe.” I ka manawa i lohe ai o Rafela i ka leo nana i puana mai na huaolelo i hoikeia ae la maluna, o kona wa koke no ia i kukuli iho ai ilalo, e like me ka hana a na koa kavalia oiaio a pau, a pane aku la: “Ua alanaia ka'u pahikaua no Polani a me ko'u Moi.” Ia wa i pa-e iho ai ka leo o ke kanaka malihini i ko Rafela mau pepeiao: “E, u'oki! E akahele oe!” “Ua ike no au ia oe!” wahi a Rafela i pane aku ai. “Ae, ua ike oe ia'u, a ua ike no hoi au ia oe, oia hoi, aole keia o kou ano maoli a'u e ike nei ma ke ano o kou aahu,” wahi a ke kanaka malihini. Pane ae la o Rafela: “He kanaka Polani oiaio au.” “Pela io no paha,” wahi a ke kanaka malihini i pane iho ai. “he oiaio he kanaka Polani io no paha oe, aka, he kanaka Polani oe no kekahi kulana i kupono ole ke komo i na aahu e like me kou e komo nei i keia wa. Ke hoike mai nei kou makaukau kakele pahikaua ia mea me ka moakaka lea.” “E kuu Haku Moi, e hoomanao iho kou kiekie, maloko nei o ke kulanakauhale o Waresau ua lilo na kanaka Polani koko kiekie i poe kuewa maluna o ka ili o ka honua,” wahi a Rafela. “Owai oe?” i ninau iho ai ke kanaka malihini, ka mea hoi a kaua e hoomaopopo iho ai, e kuu hoa uhaiaholo o keia nanea oia no ka Moi Ladiselasa o Polani. “Owau no o Rafela, ke Kuewa o Polani!” "O Rafela io paha kou inoa; aka, o kou hoike ana mai la he kuewa oe, aole loa o'u manaoio ia mea. Ea, mai huna-huna mai oe ia'u, e kuu hoaloha maikai,” wahi a ka Moi. “Imua ou i keia wa, e kuu Haku Moi,” wahi a Rafela i pane aku ai me ka leo kuoo, “o Rafela au ke Kuewa o Polani; aia oe a noho hou ae maluna o ka nohoalii o Polani nei, alaila o ko'u wa ia e hoike ai i ko'u inoa ia oe.” “Ke kauoha aku nei au ia oe e hoike mai oe i kou inoa a me kou ano oiaio maoli, malia paha e hiki io mai ana ka la e hoopakeleia ai o Polani nei mailoko mai o na mana hao wale o Rusia, alaila, e poina paha auanei au ia oe, ka mea a'u i aie nui loa ai, oiai aole oe i hoike pono mai i kou ano oiaio maoli ia'u. He oiaio, ina aole oe i hoea mai nei e kokua ia'u, ina aole au he kanaka ola e like me ko keia wa a kaua e hui nei.” “No kau kauoha e kuu Alii, aole hiki ia'u ke ae aku. Ua paa au malalo o kekahi hoohiki naue ole, a na ia berita i kaupale mai ia'u aole e hooko aku i kau kauoha e ke Alii.” “Ina pela,” wahi a ka Moi, “e lawe aku oe i keia komo; a ina e noho hou ana makou ma- luna o ka nohoalii o ko makou

aupuni nei, alaila, e lilo ana keia komo i kia hoomanao poina ole no kau hana e kuu hoaloha maikai, i hana iho nei i keia po. Nau i hoopakele ko'u ola.” Alaila, ku ae la o Rafela iluna a pane aku la imua o ke Alii: “E kuu Haku Moi, makemake au e ninau aku i hookahi ninau?” “E ninau mai i na ninau a pau au i oluolu ai e hookolo mai imua o'u,” wahi a ka Moi. “Ma ke kuleana hea la oe i hoao ai e hoomaunauna wale ia oe iho, mamuli o kou maau hele ana iloko nei o Waresau iloko o keia mau la o ke kupilikii, oiai ina i poino iho nei oe i keia po, ua maopopo ua hoopoho loa ia na manaolana o na keiki oiwi o Polani nei, no ka mea, mamuli o kou haulehia ana o ka haule ana no ia o ke kumuhana hookahi nana e omau paa nei i na manao o na keiki o Polani e kue aku i na mana o Rusia a hiki i ke kulu koko hope loa o lakou?” Ia wa kulou iho la ke poo o ua Moi la o Polani a liuliu aea mai la oia iluna a pane mai la: “E kuu hoaloha maikai, he ninau kupono loa kau i waiho mai nei. He oiaio o ko'u pakele mahunehune ana i keia po, he haawina ia e ao mai nei ia'u ua hana au i ka hana hemahema loa mamua o ka umauma o Polani nei. Owau he kauwa au na ko Polani mau makaainana, a ina io au i poino iho nei i keia po, ua maopopo loa ua hoauheeia ko lakou mau manaolana a ua kupee mau ia hoi o Polani nei e na kaulahao o ka ehaeha mai na mana mai o Rusia.” “Ua hoomaopopo no anei oe i na poe nana oe i alu iho nei?” i ninau aku ai o Rafela i ka Moi. “Ma ko'u manao, he poe Polani lakou a pau,” wahi a ka Moi. Pane aku la o Rafela: “Aole loa pela; ua kuhihewa oe ma ia wahi. Aole ia he poe Polani; aka, he poe kanaka Rukini lakou a pau. Aka, e kuu haku, i hea oe e manao nei e hele?” “Manao au e haalele iho ia Waresau nei a e kaa aku au mawaho o na palena o ke kulanakauhale nei, eia nae mamuli o keia ulia i loaa iho nei ia'u i keia po, ke manao nei au eia au ke hoopuniia nei e na kiu he lehulehu, a no ia mea aole paha au e palekana ana ina au e hoomau aku ana i ka'u huakai hele.” “Pela no,” wahi a Rafela i pane aku ai, “ua ike lea ia oe i keia wa, a nolaila ma ke alahele au e hele aku ai ua piha wale no me na kiu i maopopo loa kou ano.” “He oiaio ia. Ke kamailio mai nei oe ia'u e like me ke kanaka i manao nui i ke ola a me ka palekana o kona alii; aka, e hai aku au ia oe, aole mea e ae nana au i kono mai e hele mai iloko nei o Waresau, aka, na kekahi hana nui a koikoi a'u i makemake loa ai e hookoia.” “Pehea; ua pau nae paha kela hana i ka hookoia?” wahi a Rafela i ninau aku ai. “Aole.” “Alaila; e hoopau ana ka paha oe i kou manao e hooko aku ia hana ea?” “Aole au i hoopau i ko'u manao e hooko aku i ua hana la; aka, ina paha e hiki ole ana ia'u, alaila, e hooki no au i ko'u manao ana no ia hana.” (Poakahi oili hou aku.)