Hawaii Holomua, Volume III, Number 2, 7 January 1892 — KU AKU LA I KA PUA A PIKOIAKAALALA. [ARTICLE]

KU AKU LA I KA PUA A PIKOIAKAALALA.

E hoomanao iho ana na makamaka, ua hoopuka aku makou maloko o ka kakou pepa i kekahi la o ka pule i hala iho la, he kukulu manao malalo o ke poo— "Ko makou manao akea.’' Mamuli o keia manao o makou, ua ku aku la kekahi poe i ka pua hala ole o ke pana kaulana a Pikoiakaalala, a ua kunahihi, a o ka lakou hana mua loa, oia no ka hele ana mai a hookui mai la, me ka hoike mai o na helehelena i ka nonohua, a o na huaolelo hoi i ka inaina, me ka hiolani paha o ka manao iloko, e wiwo a e hopepe iho ana makou, a e ae aku i ka lakou mau hoonuinui okalakala e lanakila maluna o ka makou makakila. Aka, ua hoomaopopo lakou iloko o ka manawa pokole loa, aole e hiki ia lakou ke hou i ko makou ihu (bulldoz), a ua hoopau ia ko lakou kuhihewa me ka hoka, i awili ia e ka maihehe o ka hilahila nui. Ua keeo ia ka makou mau olelo (1) no ka makou olelo ana, ua ulu ae na hana onou Kumukanawai elau pu mamuli o ka enemi pilikino o na misionari ia Kipikona; (2) no ko makou olelo ua hoohana ia na makaainana i mau kauwa kuapaa e ua poe nei no ko lakou mau pomaikai pilikino; (3) no ko makou olelo i ke akenui ana o kekahi poe o lakou e inu i ke koko o ka Moi Kalakaua, a he mau kumu lehulehu e ae no kekahi, aka, o keia na kumu nui. No ke kumu ekahi o ko lakou hookeekee, ke pane nei makou; aole loa makou e hoihoi hou a kuemi hope mai i ka makou mea i hoopuka ai, aka, e mau aku kona ku ana imua o ke akea, no ka mea, he oiaio! E hoole mai ana anei lakou aole kekahi mea o ko lakou poai i hele aku a hui pu a kuka pu me kekahi poe haole, me ke kono aku e komo pu mai iloko o keia hui (league) no ka hopu ana ia Kipikona, a ina aole hiki, alaila, e ki i ka pu? Aole anei ma na home o kekahi poe o lakou i malama ia ai kekahi mau halawai a ua poe nei e pili ana no ka hopu a li ia Kipikona ina e kue ia ka lakou mau hana? Aole anei mailoko mai o na halekuai o lakou i hoolawa ia ai ko lakou poe paalalo me na pu a me na lako kaua? Aole anei o ka hoomaka ana ia o na hana kipi i ke Aupuni o ka Moi Kalakaua a hooko ia ai ka onou ana aku i ke Kumukanawai eleu pu me ka waiho mua ole ia aku imua o ka Moi a me kona mau makaainana? E hiki anei ia lakou ke hoole mai i ka oiaio o keia? No ke kumu elua a lakou e nuha mai nei, me he la he mea makehewa wale iho no paha ka pane ana aku; no ka mea, ua lawa na hooiaio mai kahiko mai, a ke ku nei na kia hoomanao ma na wahi a pau o ka aina. A o ka oi loa aku, oia no ko lakou hoohana ana i na kanaka e hooko i ko lakou makemake, a ua hooko ia me ke kaniuhu ole ia aku, aka, huli mai la no nae a nahu i na kanaka a lakou i hookauwa kuapaa ai. Nawai ia lakou i hoowaiwai mai ko lakou noho ilihune ana mai? He hou wale mai nei no ka Pake, ke Kepani me ke Pukiki. O ke kanaka Hawaii kai kinohi, a na lakou i hana a ku ae ua poe haakei nei i ka moku. Aole anei keia he oiaio? O ke kumu ekolu a ua poe nei i nuku mai ai, aole ia na makou, aka, na lakou ponoi no, a o ia ka makou e pane nei. Aole anei i na manawa a ua poe nei i malama ai i ka lakou mau halawai ohumu malu, ua noonoo pu ia na mea e pili ana i ka make o ka Moi Kalakaua? Aole anei o ka lawe i kona ola kekahi o na kumuhana nui i noonoo a i kukakuka ia? E hoike aku makou i kekahi wahi moolelo. Aia ma ua la nei i hoala a pukaamaka ae ai ke kipi, ua ike ia aku kekahi o na alakai o

ua poai la, kekahi hoi o na Komite he 13, e holoholo ana imua o ke akea, a e paa ana ma kona puhaka he mau pu panapana. Ua hele ia aku oia e ninau, a penei na kukai olelo mawaena o ua lala nei o ke Komite kipi he 13, a me ka hoaloha kiu o ka Moi: Ninau. “E Kapena -. pehea la kou manao no ke kulana?" Pane —"Aohe mea e ae e lawa ai ko makou makemake, o ke poo wale no o Kalakaua." N. —“He oiaio anei?" P. —“E Iike me ka malamalama o ka la i keia la, pela ka oiaio." N. —"Ua mahuahua loa no oukou pela ko'u lohe.” P. —“I keia la, he tausani a oi ua hui pu a ua lokahi pu, o na haole kalepa koikoi, na misionari, na luna aupuni, ua mekanika a me ka poe e ae.” N. —“A ua ae a hoopaa oukou e hana i keia mea e pili ana i ka Moi?" P. —"Aohe hopena e ae, ke hooko ole ia ko makou makemake i keia la no.” O keia iho la na hooia, ua hae ia ke koko laahia o ka Moi i make, a he nui aku no, aka, ua lawa keia no neia manawa. A e ninau hou makou—e aa mai ana anei ua poe la e makakeleawe mai a hoole iho i ka oiaio o keia? E olelo mai ana anei lakou o ka mea i ikemaka ia a i lohe maopopo ia aole ia he mau mea oiaio? Nani ke kamahao o na olelo a ka Buke Hemolele e i ana —“o ka mea i hana ia ma kahi malu e hoike ia no ma kahi akea,” a kamahao hoi na hopunaolelo oiaio a kela Moi kaulana o Enelani i puana ae ai— “e hoi no ke ino i ka mea manaoino.” No ka mea, eia no me makou ka moolelo o neia ano hana, a e puapuai mau aku ana ia imua o ke akea me he waimapuna la e pipii mau ana mailoko ae o ka makou ipu inika.