Hawaii Holomua, Volume II, Number 13, 26 March 1892 — KE AUPUNI MOI O HAWAII. [ARTICLE]

KE AUPUNI MOI O HAWAII.

;e U Le-n-i-Lm ole uno ka Nnpepe Hawan Hoiowe ». Ma ka olelo hoi a kekahi poe ho* akaka Baibala mawaena no o ka Ekaleaia KatoIika Roma, ua maeao > lakoa o keia wahine kamahao oia no o Mane ka Virigine. o ka leialii me oa hoku he 12. oia ka lei o ka Roeario nena na pauku he 12, he hookahi umi wa kela a me keia pauku. oia hoi na Art-Marin (Aloha oe e Maria) be umi. i kaupale ia me 1 Gloria (Hoonani) a me I PnUr 1Vo»ttr (ko makou Makua, oia ka pule a ka Haku). He Ro*irio ka inoa o keiaoih&na pule a ka por Katolika Roma. o ke ano oia mea he Isi Ua kapaia no hoi o ka mea halelu o ka Virigine Hcmolele. He oiaio o ka nui o n« pupu a hua iioKo o ka Rosario. kc waiho ia na hua no ke frlorta a me ka Pater, he 150 ka aui. e like me na halelu a Davida. O ka aahu fo a Marie e aahu aua maluua ona, oia ka naui alohilohi o ka Uhane Hemolele maluna ona, e like me ka : olelo a Gabericla ka Anela iaia. "E kau mai no ka Uhane Hoinolele maluna iho ou.” (Luka 1:35). He uui aku ua mea i koe e pili ana i keia uiahele. aka. no ko'u manao ua lawa kakou i ka makaikai ana i keia kulana hoakaka a wehewehe ano niai ka Ekalesia Kalolika Roma mai, nolaila. e hoike aku ana au i na hoakaka mai kekahi poe | huli Haihala e mai o loko o kekahi mau hoomana e ae. 0 ka hoakaka mua a'u e waiho aku ai oiaka l>r. William Milligan, ma kana Buke Wehewehe no Hoikeana. E ho.ikakaaku ana au ma na mea ano nui: Ma keia hihio ke ike uei kakou i ka la. ka moAi- | nn. a me na hoku, a o keia mau mea na kahiko e hoonani ana i ka wahine. 0 keia iho la no na kumu malamaluma mua i hanaia ai e ke Akua i kinohi oJ ka honua, he la. ' lie mahina a ho hoin. [Kinohi 1:16]. ' 0 ka makuahine honua kai hoaahuin me ka nani o keia mau mea kino malamalama ekolu. i ka hoomaka ana o na wa a me na manawa; a o ka mnkuahineekalesia kem a loane e ike nei ma ka hihio, i kahikoia me ka nani n pau i hiki olo ke ukali ia aku e ka nani e hanaia ana e na lima a uie ka noeau ku* UlX)lipo u na keiki a kanuka. O ka hua-helu 12. he nualielu ia e hoike mai ana i ke apo kamahau e hoopaa aua i ka malumalama nani u ke Akua me ka Ekale-ia Karistiauo. oia hoi ka wahine. Hc 12 ehana o ka I.-araela ; he 12 na hauuiana a Karisto: iie 12 ua puka pa o Ieru-alemu a |x>la aku. O Kari-to oia no ke keiki a ka wahine e hanau ana, oia kana hanau-kahi. K nana ma Roma “i lilo ae uia i Hanau-mua iwaena o na hoahauau lehuiēhu." H' oialo oia ka hanaumuu, a o ua pue a pau e hahai ana iaia a lilo lakou i poe keiki na ka Ekale-ia, o lakou no kona mau hoahanau. oia na Karistiano. Ke holo nei oia ina ka waonahele a noho malaiia ne 12t>0 la. he mea no ia i ike mua ia i ua au kahiku u ka hooponopono ana o ke Akua i kona poe kanaka—hoauwana ia ka I-araeia iloko o ka waonahele—holo no hoi o Kiia ke Kaula a i ke kahawai o Kcrita, a mahope holu aku la i ka waonaheie u noho ihu ia malalo o ka iaau iunipera [ I Na 'Lii 17:6; 19:5]. O ke deragona me sa hooluu uiauia, ho maua ia i piha me ke omokoko—ehiku ona poo, he huahelu ia e hoike mai ana i ka lawa ana o oa makaukau a pau o ke dcragona oo kana hana—na leialii [diadems—o keia ka like ole o ur. ieialii elua e hoike ia uei. ma ko ka wahine he rrotcn kona.oia hoi he “karaunu,’’ a ma ko ka holoholona hoi he diad<m he lei-alii] he ehiku keia mau lei, e hoike mai ana ia, aole i ioaa ke “ealaunu” o ka nohoahi ana i keia holoholona, e like me ko ka wahine, aka. ua lawa nae ia **!ei-alii’' no ka hoike ana mai aia he mana kona e hakoko ai a ke lanakiia oia, loaa no ke “ealaunu e like me eo ka waaine a i ole, e kioia oia i ke "kalaunu a o kona “diadem” ma kona wahi. Na pepeiaohao he 10, he hoike la uo ka mana hoomaiu o keia Deragona maluea o kekahi Aupuni a mau aupuni naha. , He mau wehewehe e ae no keka* hi, e like me ka Barne-’Noted on Revelation, ka Uriah H. Smith no ka Revelation-, a me kekahi poe e ae he nui, a ua like no aao ka lakou mau hoopili ana i ka Ekalesia Karistiaoo. A ma ko'u manao o ke kii ana aku ia mau hoakaka a waiho aku imua o ookou, e na hoahanau i keia la, he haua hmpapaiihi wale uo ia i ko’u mauao ana. Ano, e aa uoahanau. oa ike ae 1» kakou i kekahi mau hoakaka a wehewehe naauao a kekahi poe huli ' Baibola. e piii ana no ke kumn poo-

——— ■ 1 olelo a kakou i keia !a. a mai ka inua a ka hope o keia mau hoakaka aie la. ua pili no ia i ke Aupuni Kkaleeia o le-u Karisto a ice ke Aupuni o 8atana. aole wahi pili iki i ka kakou kumuhana e koi mai nei. ‘ KeAupuni Moi o Hawaii. i ka uana aiia. i ka hnlihuli ana « j ine ka okilo ana i keia mau hoa-; Kaka me ke kumuhana. ua maopopo . aohe wahi piīi iki.ke kukaokoa nei i ke kumuhaua a ke kukaawale nei hoi na wehewehe a me na hoakaka. e okoa ana i kekahi a me kekahi. e like me ka lokahi ole aua o ka wai i ke ahi. a oka j*juli i ka malalualama. Nolaila» ub ko u hooiuaopoin) ana, o na ninau alakai he 9 ka nui . a'u i hoakaka ae nei, ua like- lakou ine na i« i maloo a ke Kaula a Kzekiela i ike ai ma ka hihio, e muu inokaki ana mawaeuakonu o kekahi papu [Ezek. 37]. Hc i>oe iwi keia a Eaekiela i ike ai ua nele i ke . ola. aohe oluna, aohe io. aohe ili, a ī no ia mea i kahea inai ai o Iehova Sahaotu i ke Kaula i sa i ana m&i: “ K ke keiki a ke kanaka, e hiki | auei i keia mau iwi ke I*ela no, e na hoahauau. eia keia mau ninau a kakuu i ike ae nei. ke muu * mokaki mai nei imua o kakou e < like me kela mau iwi malo*. a me he mea la. ke lohe nei uo au i kela j ninau i ninau ia aku ai ia Kzekiela ke Knula. “ E ke keiki a ke kauaka, e hiki anei i keia inau iwi ke ; ola ?” Ae —ke ku nei keia uinau a hooulu hou ae he ninau ana e like me keia. K luaa nua unei he oia i keia inau uinau, he oni aua. he ku_ ana mai, a he mea io imua o kakou j i keia la ? Ka. ena hoahanau, uie he mea la ke lohe nei au i ku leo o kekahi “aiielu ikalku e hea aua me < ku leo nui, Owai ka mea pono e wehe i ka huke, a o akau i kona | mau wepa ?” [Hoikeana 5:2]. Ua i iuai<poj>o, uohe he mea hookahi e i hiki e wehe i ka buke, aka. o ‘ Ka j Lionm wal« nn o ku ohaua a iuda. { ka luaui» u l>avida. ka mea hiki e | wehe i ua l»uke nei, a e akaa i kuna j mau uwepa” [Hoik. 5:5]. Ano, e na hoahanau, e imi kakou i ka uhane ike o ke Akua, i 1 īoaa ia kakou ka niakuukau e wehe : ae i keia kunnnuanao ano nui. oiai j he kumuhana unohou loa keia. He i oiaio ke hoao nei kakou e hoopili i | ka olelo Baibala i ke kulana Au- i puni oka ao nei, e like ine “Ke i Auimui Moi o Hawaii” ko kakoa kumumanao i keia ia. Ke ku nei uu ma keia wahi. a ke | iiaka pouo uku nei ka lele ana a ! ko’u inau noonoo aua maluna o ko Hawaii nei noho Aupuni ana, iloko . 0 na makahiki i kaa hope ae nei, e | hoomaka ana mai ke au i hui lokahi ai keia man mokupuni inai j Hawaii a Niihau inulalo o ka noho ! Aupuni ana malalo o kn Moi hoo- j kahi, oia o Kamehameha 1. ka mea , 1 kehnkohaia e na olelo hookaulana na puuwai i hoohanohaweo i ka | poliuliu anuano o kuna niau huna kamahao, ma ke ano ka “Na’i Au- i puni o Hawaii —Ku Napolionu o ka j l’akipika, a i ole ku Lionaoka Mo- | una Pakipika.” a hoeu mai i ku pa- i nina o na Moi kane o Hnwaii, oia o j Kalakaua I. i aloha nui ia, ka mea i olelo ia. “ Ka Na’i Pōmaikai o | koua Lahui —Ku Lua ole o na Moi naauue o Hawaii —Kc Pookela o ka waipahe a me ka oluolu. he puuwai hamama.” a j>ola hoi a hoea mai nei i keia au o ku nohonu Monakia [Aupuni Moi] o kakoii nei malulo , 0 Liliuokalani. ua ike au i kekahi . nmu hiona e hookahahaia ui ka | naau a e hookamahaoia ui hoi ka noouuo. Ua maalo ae keia mau mea a j>au i ikeia e a’u me he hua- ‘ ' kai hoiookoa la oke kaoo kanaku i uahu ia me na aahu like ole. a o ia mau kahoaka a pau a’u i ike ai ia * wa, a i keia wa hoi. ke kahoahoa l mai uei ia muu mea i ko Eawaii | nei uohona Aupuni Moi, oiai ia i j uee mai nei mai kela mau lu mai o Kamehumehu I. a hoeaiholu i keia < mau la. oia hoi. lie loli anu mai kekah; kulaua u i kekalii kulana. mai \ ka wa i lilo ai ka nohoalii i jm«wai . ola no ke Aupimi Moi. a i ke kula- i na i make ai ia puuwai ola. la'u i hoomaopopo oi i keia loli j in*, aia ke ku la mamna o kela a i me keia keehina o ka loli ana, he | inana a he ikaika i miloia iloko o : kei* hopunaolelo ‘A ox poj>nli. vox D©i”—O ka leo oua kanaka. o j ka leo ia oke Akua. E na hoaha» nau, he Aupuni Moi ko kakou e noho uei, he Aupuni poo kalauuu. A e hoomauao kakou. o na Aupuni Moi a j>au. he Aupuui Kalauuu ia, a uo ia meu i olelo ia ai ua Moi o Kurvpa na “ Poo Kalaunu” [Crowu Heads] oiai ua jK>ni ia a u« hekau ia ko lakou mau poo e ia mau mea be kalauuu. Ua like keia kulana 1 loaa ia Hawaii Aupuni e Uke me ia i ku ai maialo o Kameh&meha I a hoea mai nei i keiu wa, me ke “kalaunu” [crownJ o k& wahine

■ :: j kamahao i hoikeia mai ai ma ko kakou j*»ole!o Baibal* i keia wa. E hoomanao nae oukou. e na boahanao. aole au e hooleana i ka pili io ana o keia hoike kamahao a loaue AoosetoIo i ka Kkaleeia o Karisto a ine ua mana o ko ke ao , uei e j*io aua me ua Ekaleaia la—- ’ he mau mea oiaio ia. e like me ia i hoikeia ae nti; aka. ua manaoio au. aole ia o ke kulana w&le no i pili ai keia olelo wananakupaiauaha. aka. . ua piii nu ia i kekahi Aupuni a . mau Aupuni poo " Kalaunu" o ka honua nei. a malalo oia man&o ala- . kai nui. ua hooholo au iloko o ka j nawaliwali o ko’n uoeau e hoopili | ae i ua olelo wanana !a i ko kakou Aupuni Moi. e like me ke kumuhana < ku nei, ** Ke Aupnni Moio Hawaii,” a i ole “Ke Aupuni Poo Karaunu o Hawaii.” Nolaila, mamuli o na mea a’u i hoakaka ae la | ae hookokoke ia mai nei imua o oukou ke kuhkeana oke Aupuui Poo Kalaunu o H&waii” me ka “ Wahine Poo Kalaunu” o ka hi- j hio kuj>aianaha a kakou i ike ae , j nei. K na hoahanuu, ke uinau mai nei j.aha oukou. pehea la i pili ai i keia olelo wanana kamahao a loane ' Aposetolo i ke Aupuni Moi o Hawaii nei ? Ua hoike ae nei au o ka wahiue nona ke “ Kalaunu” [leialii] i ikeia ma ka pauku 1 o , keia mokuna, oia nokeAupuni Moi | o Hawaii nei. Ona hoku he umikumamalua o ke Kalaunu” oka wahine, oia no ka mea i hoomao- ; I>ojK>ia mai ai mu ke Kumukanawai Pauku 21: “O ke ano o keia | Aupuni He Avpcni Alii i hoojK>-1 noponoia malalo o ke Kumukana- ; wai 4c e.” O ka hopunaolelo He : Acpcm Alh, oia na hoku he umikumamalua o ke “ Kalaunu” o ka wahine. E helu ika nui ona huaj)alajiala iloko o ua hopunaolelo la, e luaa auanei he 12 mau huapala- ■ i»ala. Ua oleloia he 12 ka nui o ' ua mokupuni ma ka Pae Aina o t Hawaii. O ka aahu la a ke Aupuni ! l o Hawaii nei e aahu nei. oia no ka Poxo Karistiano; a o ka mahina : uia na wawae o ka wahine, kekahi i . o koua mau kahiko. oia no ka i j Naauao. i Ua olelo at uei au oka Naai ao e ku uei ma na kapuai wawae o Hawaii. uia uo ka mahiua, ua like . ia me na kamaa uani e hiki ai ia I Hawuii ke hele nie ka haaheo imua o ko ke ao nei, oia no kelu mahinu | ma nu wawae o ka wahine kama- j j hao uku Hoikeaua. E like me ka [ 1 loaa ana o ka malainalama i ka j uiahina mai ka la mai, j>ela no i ; loaa ai ka naal ao ia Hawaii noloko mai o ka Poxo Kakistiano, a i o ua Pono la, oia no ka mea naua i hoomau i ka E.v o ka Aina. e like ‘ me ka olelo. “ Ua mau ka Ea o ka Aiua i ka Pono.” 0 ke keiki & Hawaii Aupuni Moi i han&u ai oia uo kona Kuokoa ana. Nana nonoi j uo i iini i kona Kuokoa iloko oka ! ehaeha a me ka pilikia, a o keia Kuokoa ka mea naua e rula nei i i ko Hawaii nei noho ana Auj>uni. a | oia hookahi ka mea nana e kaupale I 1 nei i na Aujmiii e ae, aole e Impapa wale mai maluna o Hawaii, oiai e j 1 mau ana ka rula ana o keia keiki hiwahiwa a Hawaii i hanau ai. 0 i ka holo ana o ka wahine iloko o ka j waonahele a noho malaila i na la ho 1200, oia ka hoomaka aaa o ke Aupuni Moi o Hawaii e komo iloko 0 ka waonaheleo kouanohopio ana j maloko o na hoouluaoaia ana e lilo 1 Aupuni Rcpubalika ma ka hoohui aua mo Ameiika Huipuia. E : heouiaka ana keia au. ma ka'u helu j aua. mai koia wa aku a e ikeia aua 1 ka hojiena maoiK>j>o iloko o ka ha- j jvawaenaahapa hopenalui okama- j kahiki 1895, a i ole ia. “ua kokoke j | loa no iima ka ipuka.” E kaili ia j ana ku Hawaii nei Kuokoa ana ! ma ke auo he Aupuui Moi 0ko j Hawaii nei Kuokoa. ke keiki ana i > ! hanan ai. be raea ia i kakeoia mai I e kekahi mau mana Aupuui o ka , I honna nei, e iike mo Amerika Hui- j puia. Far.ini a me Beritania, a he j i mau Aupuni lakou mawaho aku o j Hawaii. a o ko lakou haawi ana I mai i keia kakoo ana be lokomaikai | lani ia i loaa mai ia Hawaii, a he ! wa wale no e hiki ai kekaili ia aku I keia k&koo ana a ua mau Aupuni ; la. a pela auanei e kaili ia aku ai j ke keiki u Hawaii i hanau ai, oia i hoi o Kuokoa & hoi hou i ka lewa, ; oi& hoi ka lani i hoikeia ma ka j olelo wanaua. 0 keia ue !& na hoopili aua o ka oleio wanaua i ke Aupuni Moi o Hawaii nei. nolaila, i ka lawe ana mai i ua niuau a kakou i ike ae nei uiamua a hoopHl i na haina i hoikeia ae la, e ike auauei kakou penei; Ninau. Owai keia wahine ? Haina Oke Aupuni Moi o Hawaii uei. N. Heaha ke auo oka aahu la, ana e komo aua ? H. He Pono Karwtiaco.

N. Heaha ke ano o ka mahina m&lalo o kona mau kapnai ? H. Ka Naaoao. N. Heaha ka leialii o umikumamalua hoku ? H. O na hna palapala he 12, maloko o ka hoponaolelo “Hl Aupuni Alii” i hoike ia ma ka Paoku 21 o ke Kumnkanawai o 1S87. N. Owai kana keiki i hanau mai ai ka mea hoi e rula ana i na lahuikanaka me ke kookoo hao ? H. He Kuokoa. N. Heaha hoi ke ano. o kela . holo ana o ka wahine kamahao iloko o ka waonahele, a me ke kaili ia ana o kana keiki iluna i ka lani? Ua pane ae nei no au i ka haina 0 keia ninau. O keia ka mahele mua e pili ana i ko kakou poo-olelo 1 keia la. a o ka mahele elua koe, e pili ana i ke Deragona olaula, me na poo ehiku, na leialii ehiku, me umi pej)eiaohao. E na hoahauau i aloha nui ia, ; e nana kakou i ke deragona ulaula i o ka oielo wanana kamahao. Eia ke ku nei keia holoholona weliweli . imua o kakou—he hooluu ulaula kona, he mau poo kona he ehiku, he mau leialii kona ehiku, a be mau pepeiaohao koua he umi, a ma na ano a pau he enemi oia no ka wahine kamahao a me kana keiki. Ke manaoio nei uo au, e like me ka pili ana o ka mahele mua o keia hihio i ke kulana Aupuni Moi o Hawaii nei, pela no ka pili ana o keia mahele elua o ua hihio la i kekahi mana Aupuni i kaokoa ae i kon« ano. koi:a kulana a me kana hana i ko ke ano. ke kulana a me ka hana a ka wahine kupaiauaha i hoikeia ae la, a oia mana Aupuni auanei, he mana Aupuni i lilo i enemi no ke Aupuni Moi o Hawaii nei, e hke me ka lilo ana o ke deragona wanana i enemi no ka wahine wanana. Nolaila. e kukulu kakou i keia uinau, Owai ka enemi 0 ke Aupuni Alii [Moi] o Hawaii ? A i ole, i ninau paha e like me keia, Owai ka eaemi o na Aupuni Moi o ke Ao nei ? I ko’u noii ana, ko’u nowelo ana i ke kulaua o na j Aupuni e ku nei maluna o ko kakou poej>oe honua nei, ua ike au he elua no mau mahele nui o na Aupuni e ikea nei mawaena o kakou, oia hoi, he Aupuni Monakia a he Aupuni Repubalika —ke Aupuni Alii a me ke Aupuni Makaainana, ma kekahi olelo ana. Ma ka hoomaopopo ana he euemi ke Aupuni Alii no ke Aupuni Repubalika. a pela hoi ke Auj>uni Repubalika no ke Aupuui Alii. Nolaila, o ka haiua i pili like i na kulana ninau i hoikeia ae la, oia no keia, O ke Aupuui Repubalika oia ka enemi o nei moa he Aupuni Alii. Aole paha kakou e hoole &na i keia mea, oiai ua ike kakou a ua hoomaopojx) hoi.aoiehiki i ke Aupuni Moi ke ku ma kahi i ku ai ke Aupuni Repuhalika. a }>ela hoi ke Aupuni Repuhalika i ke Aupuni Moi, &e ole e lauakila kekahi maluna o kekahi , ma ka paio aua oia hoi, ka hookahe koko, a i ole ia, ma kekahi hana | limaikaika o ae e hiolo ai ka mana j o kokahi o laua. Nolaila, ke olelo nei au, o ke deragona ulaula i koike ia mai ma ka olelo wanana, he mana Aupuni no ia. A e like me ka like ole o ke kuio kino deragona me ke kuio kiuo o ka wahine, pela 1 kulike ole ai keia kvio kino Aupuni me ke kuio kino Aupuni Mol o Hawaii. Ke olelo nei ka olelo wanana, he ehiku ona poo, he ehiku leialii. a he umi pepeiaohao. Ma ka’u helu aua, ke olelo nei au, o na jkx> ehiku o keia mana I Aupuni. ua like ia me na alakai ' ehiku o ua mana Aupuni la, a ma [ ia mau mea e maopopo ai ke kulana huki a hoonee kalaiaina o ua • mana 1&. Ho hoailona ka helu i hiku no ka helu law» pono mawae- ( na o na Hebcra, a he helu hoano no hoi oia. O keia helu ehiku i lilo i mau jx» ehiku no keia mana , Aupuni, oia ua helu alakai e mao i popo ai ua mana Auponi la. Ke , ninau mai nei p&ha ookou. heaha ! la ia man poo ehiku o keia mana Aupuni ? Eia o LIBERAL. E helu mai ka huapalapaia mua e keia huaolelo a hiki ; kona hopena, e loaa ana ia kakou be ehiku huapalapala. Aole auei o kekahi keia 0 na mana e oni nei iloko o Hawaii 1 keia mau la a kakou e ike nei ? Me ke kanalua ole, e ae mai ana | oukou me ka hooia ana mai. Ua olelo ae kekahi o na kakoo ikaika o keia mana a aoao kalai Aupuni e ku nei mawaena o kakou o ka unuhim o ka huaolelo Liberal. b« “ K&ulike," a ina pela, aole anei e loaa he ehiku huapalapala iloko o ia huaolelo ? Loaa no Ke ike ae la kakou o Libekal a i oie o Kaui rgx ka inoa o keia mana alakai Aupuni o kakoo, a e ninau kakoo, no keaha i kapaia ai keia mana aopuni mawaena o kakou o KAUUKl)OiahoioTjBKBALA?

i 1 Aole aoei no ka ike ana o ka poe na lakou i hoala i keia aoao k&Iai Aapuni oa Kauuee ole ka bana a - ka mana Aapuni Moi e ku nei i keia wa ? Pela ka manao o keia , poe, aua lilo na olelo alakai pili • nohoalii a Aupani Moi o Hawaii i i nei e hoopukaia nei maloko o kekahi o ko kakou mau nopepa i hoii ke oiaio no ia mea. Ama keia ano. i e ike ai kakou eia ka mana kaiai Aupuni nona na poo ehiku, oia o I LIBERAL a o KAULIKE paha, i ke ku nei ma ka aoao kue aku ike ■ Aupuni Moi, a e ake ana e "ai i i kena keiki" i hanau ai. oia o Kuo- * i koa, oia hoi, e hoolilo iaia i mea i ole, a i ole ia, e hoolilo ike Kuokoa :. oke Aupuni Moi o Hawaii nei i > Kuokoa ma ke ano o ke Aupuni : | okoa aku. Ona lei-alii ehikn, oia : | hoi na Diadem ehiku. e kau aea : 1 maluna o keia mau poo ehlku. oia o Libebty (Kuokoa) a ua like ke kulana o nei mau huaolelo i ku ai | kekahi a me kekahi i kuUke ai me L ka olelo wanana, penei:— i Na Helc 1 2 3 4 5 6 7. L Na ī.kialii Ehikl L I B £ RT Y Na Poo Ehiku L I BE RAL > ĀoU i pau.