Hawaii Holomua, Volume III, Number 117, 12 December 1892 — I KUMUKANA WAIHOU. [ARTICLE]

I KUMUKANA WAIHOU.

E na ’Lii, a me na Lunamakaaiuana o ka Hale Ahaolelo e akoakoa loihi nei i keia kau hoopau koalaala me ka waiwai nui ole, ahea oukou lawelawe i na haoa e hooko ia ai ka makemake o ka Lahui. “I Kumukanawai Hou?” 0 keia no kekumuhana pookela, mamua ae o ua Kumuhana aoukou i hoopau manawa wale ai, a kokoke e hala ae keia makahiki. Ua koi ka Lahui iloko o na makahiki i hala ae nei, mai ka wa mai no o keia Kumukanawai pono ole i ku ai; a, i pii ae hoi ka ikaika koi ana i ka M. H. 1890, mao na Elele Komiie la imua o k» Moi Kalakaua i aloha nui ia, i hoouna ia mai e na makaainana, no ke noi ana i Kumukanawai hou. A ae oluolu loa mai ka Moi ia makemake pono o kona mau makaainana. a huouna aku la i kona Elele Alii i ka Hale Ahaolelo me nei mau olelo alii: “O ko makou manao Alii, e lawe ae ka //ale Ahaolelo o ke Aupuni, a houhana aku i na hana e hiki ai ke hooko ia ka makemake o ka Lahui, i hoike ia ma ka Palapala Hoopii.” Aka. he Ahaolelo kumakaia keia i ke noi a ka Lahui i ae ia e ka Moi. a he poe hoolohe ole ka nui o lakou i ke kauoha Alii, mai ka haole a kahi poe kanaka Hawaii. N< laila, ua ko ole kela makemake maikai. Aka hoi, aole i pio kela makemake, a me kela iini i Kumukanawai hou; eia hou no ke oni nei, a ke kahealeo nui nei imua o keia Ahaolelo i keia kau o 1892, ma na Palapala Hoopii; a imua hoi o ka Moiwahine, me na Palapala Uoopii a na kane, na wahine, a me na keiki, e nonoi ana i keia mea nui hookuhi no, “1 Kumukanawai Hou.” A, heaha ka oukou e keia Ahaolelo e hana ole nei, a kokoke e pau ae keiakau Ahaolelo ? E hoohalike aku ana no anei oukou me kela kau Ahaolelo kumakaia o 1890, ka hoole i ka mea maikai, a ku hoi i ka pouo. ka pololei a me ka oiaio maoli? E na poe hauohano o ka Hale Ahaolelo o ke Aupuui Uawaii aloha, aole a oukou hana e ae e kaulana maikai ai ko oukou mau inoa. 0 keia wale uo, e hana koke oukou 1 ka hana e hooko ia ai keia koi kuleana a ka I-ahui, “I Kumukanawai Hou.” O ke Kumukanawai e ku nei. ua hookahua ia maluna o ka hewa. a ua hoolala ia iloko o ka hewa, a kn no iloko o ka hana hewa. aole iloko o ka hana pono He hewa kona kahua, he hewa kona mau ukali. Nolaila i oni ai ka Lahni, a kahea

leo nni moakaka ae, “I Kumuka* nawai Hou.‘ Ta moakaka keia i na poe noonoo maikai a pau loa, koe wale no ka jx>e i uiuhia e na manao alunu o ke ano puni waiwai. makee a me ke aloha ole. Nolaila. o ke Kumukauawai i loaa ma ka hana hewa ana, aole loa ia he Kumukanawai e pomaikai ai ke Aupuni a me Lahui. Aka. he mea kupanaha loa nae ka ikeia ana o kekahi i>oe i ia he mau haipule Akua paa Baihala. e olelo ana. “heaha ka piliaia 0 keia Kumukanawai? Maikai no keia Kumukanawai, nui kona mau mea hou pakela nani, kulike me na aupuni malamalama a pela wale aku.” 0 Ka apono ana a me ka mahalo ana i keia Kumukanawai o 1887, o ka apono ana no la i ka hana hewa, ka hana hoi i loaa ai ua Kumukanawai nei. O ka haipule paa Baibala hea nae ke hana pela? 0 ka haipule hookamani, kuko i ka waiwai a me ka hanohano; aole o ka haipule Akua oiaio. Nolaila, o ke Kumukanawai hou e koi ia nei e hana ia, a e haawi ia mai. oia auanei ka mea e pomaikai like ai na mea a pau. a e oluolu ai ka noho ana. A o ke alanui e hoohana aku ai a loaa mai ke Kumukanawai hou, he alanui moakaka, maemae, pololei. malamalama a kaulike maoli no hoi; a e loaa ana na mahalo ia, a me na apouo ana mai a ka Lahui mai ua kihi mai a pau o ka Paeaina; a pela pu ana no me na aupuni o waho; e kaana pu mai ana lakou i ka mahalo, ke hana ia ma ia alanui, ka lawelawe ia ana e loaa ai ko kakou Kumukanawai hou. Oia ka ka mea kakau e hiaai nui nei, e hiki mai ua manawa la e hoihoi hou ia mai na pono o ka lahui oiwi aloha i hao ia e na hma lokoino o na keiki a ke aloha ole, na makamaka a “Paeaina” me “Kuokoa” e halelu mau ai. Ke lawe mai nei au e hoomaiaeike aku imua o ko'u mau hoa makaainana i ke ano o ka hana ia ana a loaa he Kumukanawai no na mokoaina pakahi o Amenka, mal na hoakaka pili hooponopono aupuni a T. Hapakini, a penei kana mau hoakaka naauao ana; “O ke anuu mua o ka hookumu ana i ke aupuni mokuaina, oia no ka hoolaha ana a me ka hooholo aua i ke Kumukanawai i. kakauia. “Ua hana ja keia e aa Elele i kohoia e na kanaka a pau o ka mokuaina, a na lakou e hana i ke Knmukanawai. “Na keia mau Elele e hoomakaukau akahele i ke Kumukanawai. a apono ia e lakou me ke kupono i ko lakou manao. a me ko lakou noonoo ana; alaila, hoolaha ia a kahea ia na kanaka e koho ba!ota no ia mea, a i ole,' e kue paha i ua Kumukanawai nei. Ina 1 koho ka hapanui o na kanaka e apouo i ua kumukanawai nei, alaila o ke kukala akea ia no ia no ka aponoia. a lilo he kahua no ua kanawai o ka aina.” O keia auo hana ka ka lahui i koi ai a e koi nei no a hiki i keia la. a i ka la apopo. ia ia aku, a pela mau no. Aole o ke ano hana hewa e like me ka kela poe o 1887. aole loa! A oia ke alahele i makemake ia uo ka hoohana ana e loaa ai ke Kumukanawai hou. he alanui pono ia a pololei maoli, a he maemae e kulike ai me na aupuni malamalama. A pehea oukou e na hoa Hanohano o ka Ahaolelo no nei koi kuieana a ka Latmi e koi mau nei? E papam ana anei ko oukou man pepeiao i ole e lohe i nei leo uwe o ka Lahui, e like me ka hana a kela Ah&olelo o 1890, ka Ahaolelo a ka Waiakua i noho ai? Ke manaolana wale ae nei no ka mea ka-

kau, aole oukoo e like ana me kela Ahaolelo o 1890; no ka mea. he hookahi no Kev. i Kev. ia oia kau. ah« elua hoi o keia kau. Nolaila. e pumehana ana ka laua mau pule; a oia pumehana ke holo ae iloko o uahoa ma, o lokoino ma, a 0 aloha ole ma; o ka pau no ia o ka ino a lokahi oukou e hana iho 1ka pono oko kakou aina makua i aloha uui ia o Hawaii naui. Kanilehua.